Κεφάλαιο V περιβάλλον Α. Χρήσεις Γης & Περιβαλλοντικές παρατηρήσεις Η μελέτη των χρήσεων γης, έγινε με ψηφιακή επεξεργασία των αεροφωτογραφιών της Νάξου με τη βοήθεια του λογισμικού Image Station, με τη χρησιμοποίηση προϋπαρχόντων στοιχείων της τοπικής αυτοδιοίκησης και του Υπουργείου Περιβάλλοντος και τέλος, με δεδομένα που προέκυψαν από εργασία υπαίθρου. Τα δεδομένα αυτά συσχετίστηκαν, μετατράπηκαν σε ψηφιακή μορφή και αναπτύχθηκε η βάση δεδομένων τους στο Γεωγραφικό Σύστημα Πληροφοριών MapInfo. Οι κυριότερες χρήσεις της νήσου είναι οι καλλιέργειες που χωρίζονται σε γεωργικές και δεντροκαλλιέργειες, οι βοσκότοποι και οι δασικές εκτάσεις. Ένα μικρό τμήμα της νήσου καλύπτεται από δομημένες περιοχές, ενώ μεγάλη έκταση καλύπτεται από θάμνους. Στον πίνακα V.1 που ακολουθεί, φαίνεται η έκταση και το ποσοστό που καλύπτει η κάθε μία από τις παραπάνω κατηγορίες στη Νάξο.
Πίνακας V.1 Χρήση Γης Έκταση (Km 2 ) % κάλυψη στη νήσο Δομημένη περιοχή 11,07 2,57 Καλλιέργειες Γεωργικές καλλιέργειες 80,37 18,69 Δενδροκαλλιέργειες 15,13 3,52 Βοσκότοποι 97,41 22,65 Δασικές εκτάσεις 75,06 17,45 Θαμνώδεις εκτάσεις 151,05 35,12 Τέλος, δημιουργήθηκε ένας θεματικός χάρτης που παρουσιάζει τη γεωγραφική κατανομή των χρήσεων γης στην Νάξο. Δεδομένου ότι οι χρήσεις γης ανήκουν στα χαρακτηριστικά εκείνα που μεταβάλλονται με το χρόνο, κυρίως εξαιτίας της μεταβολής των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων, τόσο τα αναλογικά όσο και τα ψηφιακά δεδομένα της εργασίας αυτής, παραδόθηκαν στο δήμο Νάξου με σκοπό τη συνεχή ενημέρωση της βάσης δεδομένων, γεγονός που θα εξυπηρετήσει τις διοικητικές και ερευνητικές δραστηριότητες, αφού θα υπάρχει καταγεγραμμένο το ιστορικό μεταβολής των χρήσεων γης σε μία περιοχή που μεταβάλλεται ραγδαία από αγροτική σε τουριστική. Ακολούθως, επισυνάπτεται ο χάρτης χρήσεων γης της Νάξου, σε κλίμακα 1:50.000. Στην παράκτια ζώνη της Νάξου και κυρίως νοτιοδυτικά, είναι εξαιρετικά έντονη η παρουσία συγκρουόμενων χρήσεων γης. Στη ζώνη αυτή βρίσκονται οι δημοφιλέστερες παραλίες του νησιού, εξαιτίας του μεγάλου πλάτους τους και του πάχους της άμμου. Για το λόγο αυτό οι περισσότερες δραστηριότητες που σχετίζονται με τον τουρισμό, όπως είναι οι παραθεριστικές κατοικίες, τα ξενοδοχεία, τα κάμπινγκ, το αεροδρόμιο, τα εστιατόρια κτλ, βρίσκονται στη ζώνη αυτή. Στην περιοχή του Αγίου Γεωργίου υπάρχουν εστιατόρια και κατοικίες που έχουν κτιστεί σε τμήμα της ζώνης των αμμοθινών, προκαλώντας τη σταδιακή καταστροφή τους. Ειδικά, τα εστιατόρια έχουν επεκταθεί και στην αμμουδιά (Εικ.V.1). Σε όλη την δυτική ακτή νότια από τον Άγιο Γεώργιο υπάρχουν παραθεριστικές κατοικίες και γεωργικές καλλιέργειες που έχουν καταστρέψει μεγάλο τμήμα των αμμοθινών, φαινόμενο που επεκτείνεται συνεχώς.
Εικ. V.1: Ανθρωπογενείς επεμβάσεις στην παράκτια ζώνη του Αγίου Γεωργίου, που έχει ως άμεση συνέπεια την καταστροφή των θινών. Οι ανθρωπογενείς επεμβάσεις στο περιβάλλον της Νάξου, είναι σχετικά περιορισμένες συγκρινόμενες με άλλα αντίστοιχου τουρισμού νησιά. Ακολούθως αναφέρονται οι κυριότερες επεμβάσεις/δραστηριότητες στο περιβάλλον της Νάξου: 1. Αναβαθμίδες Καλλιέργειας Αναβαθμίδες καλλιέργειας απαντώνται σχεδόν σε όλη την έκταση της νήσου, αλλά σε σπάνιες μόνο περιπτώσεις είναι καλοσυντηρημένες. Παρατηρούνται, κυρίως, στο λιθολογικό σχηματισμό των μαρμάρων σχιστολίθων. Οι καλλιέργειες σε αναβαθμίδες βρίσκονται, κυρίως, στο βόρειο τμήμα του νησιού, εξαιτίας του έντονου αναγλύφου, που καθιστά δύσκολη την αξιοποίησή του (Εικ. V.2). Στο νότιο τμήμα δεν παρατηρούνται συχνά αναβαθμίδες καλλιέργειας, γεγονός που οφείλεται στο χαμηλό ανάγλυφο, καθώς επίσης και στο ότι το νότιο τμήμα είναι αποκομμένο από την υπόλοιπη νήσο, εξαιτίας της σχεδόν καθ ολοκληρία έλλειψης οδικού δικτύου, με αποτέλεσμα την απουσία σημαντικών ανθρωπογενών επεμβάσεων. Όσον αφορά στο βόρειο τμήμα, αρκετές από τις αναβαθμίδες καλλιέργειας είναι εγκαταλελειμμένες, γεγονός που βοηθά στις διαβρωτικές διεργασίες και στη λειψυδρία. Ειδικά για το σκοπό αυτό, πραγματοποιήθηκε το τετραετές Ευρωπαϊκό πρόγραμμα με τίτλο: «Ολοκληρωμένη περιβαλλοντική διαχείριση στη Νάξο με μέτρα καταπολέμησης της διάβρωσης των εδαφών», στόχος του οποίου ήταν η καταπολέμηση της μηχανικής διαβρωτικής δράσης των όμβριων νερών, μέσω φυτοκάλυψης, αποκατάστασης αναβαθμίδων καλλιέργειας και κατασκευής μικρών φραγμάτων ανάσχεσης της χειμαρρικής ροής.
Εικ.V.2: Αναβαθμίδες καλλιέργειας κοντά στην Κόρωνο. Οι αναβαθμίδες καλλιέργειας συντελούν στην ομαλή ροή του των όμβριων υδάτων ανακόπτοντας την απόπλυση των καλλιεργούμενων εδαφών, την υποβάθμιση της βλάστησης, καθώς και την απώλεια τεράστιων ποσοτήτων νερού προς τη θάλασσα, περιορίζοντας το έντονο πρόβλημα της λειψυδρίας. Στη διοικητική περιφέρεια της κοινότητας Απειράθου και συγκεκριμένα στην υδρολογική λεκάνη «Πέρα Χωριό» και στο ρέμα «Περαχωρίτης», που διαρρέει την περιοχή αυτή και φτάνει στην ανατολική Νάξο, στις ακτές του Αζαλά, εφαρμόστηκε το Ευρωπαϊκό πρόγραμμα που προαναφέρθηκε, με αποτέλεσμα την αποκατάσταση των αναβαθμίδων καλλιέργειας. Έτσι, κυρίως στις επικλινείς εκτάσεις, αποκαταστάθηκαν οι αναβαθμίδες καλλιέργειας με στόχο τη συγκράτηση του εδάφους, την αναζωογόνηση των γεωργικών δραστηριοτήτων και την κάλυψη ορισμένων κλιτύων με οπωροφόρα δέντρα. Το συνολικό μήκος των αναβαθμίδων καλλιέργειας που αποκαταστάθηκαν ανέρχεται σε 1.108m, ενώ το εμβαδό των αναβαθμίδων αυτών είναι 2.116m 2 (Γλέζος, Μ., 1994).
2. Λατομεία Στην νήσο Νάξο υπάρχουν διάφορα λατομεία μαρμάρου, αρχαία και νέα (Εικ. V.3). Το πιο εντυπωσιακό, είναι εκείνο που φαίνεται στο δρόμο που οδηγεί στον Απόλλωνα, που καλύπτει ολόκληρη την πλαγιά του βουνού (Εικ. V.4). Τα αρχαία λατομεία είναι πολύ μικρότερα σε έκταση και χάνονται μέσα στο τοπίο. Χαρακτηριστικά είναι τα αρχαία λατομεία στο Κουρουνοχώρι και αυτό κοντά στον Απόλλωνα. Ορισμένα από τα ορυχεία και λατομεία της Νάξου είναι χωροθετημένα έτσι ώστε να εφάπτονται με χώρους πλούσιους σε μνημεία αρχαιολογικά κ.ά. όπως στην περιοχή του Κινίδαρου αλλά και σε άλλες περιοχές όπως στο Φιλότι. Όσον αφορά στα λατομεία της Νάξου, θα πρέπει να καθοριστεί λατομική ζώνη ώστε τουλάχιστον αυτά που θα δημιουργηθούν στο μέλλον να μην είναι ορατά από κανένα σημείο των οικισμών και των κεντρικών αξόνων κυκλοφορίας. Εικ.V.3: Λατομείο αδρανών υλικών στην κεντρική Νάξο κοντά στην Κόρωνο. Υπάρχει επιτόπια μονάδα επεξεργασίας για την παραγωγή άμμου.
Εικ.V.4: Λατομείο Αφοί Λογιότατου (Μάρμαρα Νάξου), μεταξύ Κουρουνοχωρίου και Κινίδαρου. 3. Ορυκτό δυναμικό Η σημαντικότερη ορυκτή ύλη του νησιού είναι η σμύριδα. Τα γνωστά κοιτάσματα σμύριδας βρίσκονται στο βορειοανατολικό τμήμα της Νάξου, στην περιφέρεια των κοινοτήτων Κορώνου και Απειράθου. Η εκμετάλλευση της σμύριδας γινόταν από την αρχαιότητα, συνεχίστηκε κατά τη Βυζαντινή και Οθωμανική περίοδο και εξακολουθεί έως και σήμερα από τους κατοίκους των δύο κοινοτήτων. Ετησίως παράγονται περίπου 7.000 τόνοι σμύριδας. Η σμύριδα της Νάξου παλαιότερα συμμετείχε σε μεγάλο ποσοστό στην παγκόσμια κατανάλωση λειαντικών, αποτελώντας σημαντικό συναλλαγματικό έσοδο για τη χώρα. Έπειτα από την εποχή της ακμής της εκτοπίστηκε από τα συνθετικά λειαντικά (όπως για παράδειγμα καφέ, λευκό και ρουμπινί κορούνδιο), που ήταν ποιοτικά καλύτερα, σταθερότερα και ομοιόμορφα στη σύνθεσή τους. Το Ελληνικό κράτος κατέβαλε προσπάθειες εκσυγχρονισμού της εκμετάλλευσης και αξιοποίησης των σμυριδορυχείων. Οι προσπάθειες αυτές περιορίστηκαν στην εκπόνηση μελετών χωρίς να προχωρήσει η υλοποίησή τους, παρά τις θετικές οικονομικές προβλέψεις στις οποίες κατέληγαν. Το χρονικό διάστημα 1969-1973, έγιναν προσπάθειες βιομηχανικής επεξεργασίας της σμύριδας για την παραγωγή ηλεκτροκορούνδιου, με ανάθεση στον γερμανικό οίκο KRUPP χωρίς ενθαρρυντικά αποτελέσματα. Στη διετία του 1973-1975, ανακινήθηκε το θέμα της αξιοποίησης και της προώθησης της σμύριδας στην αγορά σαν φυσικό προϊόν, μετά από κάποια κατεργασία, σαν λειαντικό και σαν πρώτη ύλη για έργα οδοποιϊας. Η σμύριδα είναι μετάλλευμα, το οποίο ανήκει στο Δημόσιο. Στους κατοίκους των σμυριδούχων χωριών έχει δοθεί το αποκλειστικό δικαίωμα εξόρυξης, διαλογής και της μεταφοράς της σμύριδας, λεγόμενο ως προνόμιο των σμυριδορύχων, σε
καθορισμένες θέσεις συγκέντρωσης, σε ποσότητες που ορίζονται κατ έτος. Το δημόσιο καταβάλλει σαν αντιστάθμισμα στους σμυριδορύχους χρηματική αποζημίωση που ορίζεται ανά στατήρα (56 κιλά) και ποιότητα της παραδιδομένης σμύριδας. Καταβάλλει επίσης, εργοδοτική εισφορά στο ΙΚΑ, στο οποίο υπήχθησαν οι σμυριδορύχοι μετά από απεργιακούς αγώνες το 1951. Το δημόσιο ορίζει την ποσότητα της σμύριδας που πρέπει να παραδοθεί προκειμένου να δοθούν ένσημα ενός έτους, τη παραλαμβάνει και τη μεταφέρει στο χώρο της φόρτωσης, στον όρμο Μουτσούνας, και είναι υπεύθυνο για την εμπορία της. Η όλη διαδικασία διέπεται από εδικό κανονισμό και διενεργείται από δημόσια υπηρεσία αποτελούμενη από τον προϊστάμενο, τους επιστάτες, τους διαλογείς και τους σμυριδοφύλακες (13 άτομα στο σύνολό τους). Στο άρθρο 145 του μεταλλευτικού κώδικα (Ν210/73) προβλεπόταν η διατήρηση του προνομίου μέχρι το 1979 αλλά κάτω από την πίεση των σμυριδορύχων, για τους οποίους αποτελεί μέσω κύριας ασφαλιστικής κάλυψης, διατηρήθηκε η ισχύς του προνομίου. 4. Μάρμαρα Τα μάρμαρα της Νάξου έχουν χρησιμοποιηθεί από την αρχαιότητα, όπως δείχνουν ο κούρος στην περιοχή Φλεριό (Εικ.V.5) και τα αρχαία λατομεία του Απόλλωνα στο βόρειο άκρο του νησιού, όπου βρίσκεται στη θέση απόσπασής του ο Κολοσσός του Απόλλωνα, άγαλμα ημιτελές μήκους 10,5m. Τα μάρμαρα της Νάξου παρουσιάζουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Έχουν περισσότερο ανισοκοκκώδη και γενικά περισσότερο χονδροκοκκώδη και πολύπλοκο ιστό. Είναι λευκότερα και πτωχότερα σε πυριτικά συστατικά από τα μάρμαρα της Αττικής και της νότιας Εύβοιας. Γνωστή είναι η χονδροκοκκώδης, ασβεστιτική παραλαγή των μαρμάρων της Νάξου, «κρυσταλλίνα». Επίσης πολλά χιονόλευκα και λεπτοκοκκώδη μάρμαρα της Νάξου, είναι δολομιτικά. Λατομεία υπάρχουν στην Απείραθο, στο Φιλότι, στον Κινίδαρο, στις Σανιδάδες και στον Κόρωνο. Το μάρμαρο της Απειράθου είναι χιονόλευκο, συμπαγές με κυανότεφρες ζώνες. Οι χιονόλευκες περιοχές του πετρώματος είναι δολομιτικές, ενώ οι κυανότεφρες ασβεστιτικές. Το δολομιτικό μάρμαρο είναι λεπτοκοκκώδες, ενώ όσο το πέτρωμα γίνεται ασβεστιτικό, μετατρέπεται βαθμιαία σε μεσοκοκκώδες. Το μάρμαρο του Φιλοτίου είναι λεπτόκκοκο, με γαλακτώδες λευκό χρώμα και είναι επίσης δολομιτικό. Διασχίζεται και αυτό από χονδρόκοκκες ανοικτότεφρες ενστρώσεις, που όμως είναι λεπτότερες και αραιότερες από ό,τι στο λατομείο της Απειράθου.
Το μάρμαρο του Κινίδαρου ανήκει στη γνωστή παραλαγή της κρυσταλλίνας. Είναι ασβεστιτικό και κατά θέσεις έχει υποστεί ισχυρή υδροθερμική εξαλλοίωση. Η περιοχή Μπολιμπά υπήρξε το κυριότερο εξορυκτικό κέντρο στο παρελθόν, με πιθανά γεωλογικά αποθέματα της τάξης του 1.500.000m 3. Επίσης, στην περιοχή του όρους Ζα, υπάρχει βόρεια προέκταση της περιοχής Μπολιμπά, όπου τα πιθανά γεωλογικά αποθέματα υπολογίζονται σε 900.000κ.μ. Στον βόρειο Κινίδαρο, υπάρχουν παλιές εκμεταλλεύσεις, ενώ στην περιοχή Σανιδά υπάρχει το παλαιότερο λατομείο. Άλλες περιοχές όπου εμφανίζεται η κρυσταλλίνα, είναι το ύψωμα στην περιοχή του Κούρου και η περιοχή Σκεπωνίου. Η εμπορική αξία της κρυσταλλίνας είναι πολύ μεγάλη και η ανάγκη της ορθολογικής εκμετάλλευσής της με σύγχρονα μέσα είναι επιτακτική. Εικ. V.5: Κούρος στην περιοχή Φλεριό.
5. Οδικό δίκτυο Το υφιστάμενο οδικό δίκτυο του νησιού συνδέει όλες τις κοινότητες μεταξύ τους, αλλά υπάρχει έντονη ανάγκη τόσο για τη βελτίωση των χαράξεων και ασφαλτοστρώσεων, όσο και για τη διάνοιξη νέων, κυρίως για την ευκολότερη επικοινωνία των οικισμών μεταξύ τους, καθώς και της Χώρας με το αεροδρόμιο. Το πλάτος του οδικού δικτύου είναι μικρό. Σημειώνεται ότι το 80% του οδικού δικτύου, δηλαδή 101,8Km, έχει πλάτος μικρότερο των 6m. Όσον αφορά στο οδόστρωμα, ένα μεγάλο μέρος είναι χωματόδρομος. Συγκεκριμένα το 78% (100,1Km) είναι στρωμένα με άσφαλτο ενώ το 22% (27,5Km) είναι χωματόδρομος. Η ανάγκη βελτίωσης της κατάστασης του οδικού δικτύου είναι επιτακτική, δεδομένου του ολοένα αυξανόμενου τουρισμού ιδιαίτερα κατά τους θερινούς μήνες. Σε ορισμένα σημεία θα πρέπει να δοθεί προτεραιότητα, όπως στο τμήμα του οδικού δικτύου Εγγαρές Απόλλωνας που συνδέει τις τουριστικές περιοχές, Σκάδο Κορωνίδα και Κουρουνοχώρι - Κινίδαρος. Βασική είναι η ανάγκη διασύνδεσης της κεντρικής περιοχής της Νάξου που αποτελεί αντικείμενο ανάπτυξης αγροτουρισμού με τις ακτές προς βορειοδυτικά, δυτικά και ανατολικά. Ο λόγος είναι προφανής, δεδομένου ότι οποιασδήποτε μορφής αγροτουρισμός είναι δύσκολο να αναπτυχθεί αν δεν εξασφαλίζει την εύκολη προσπέλαση στη θάλασσα. Για το λόγο αυτό θα πρέπει το υπάρχον οδικό δίκτυο να διακλαδίζεται από το κέντρο του νησιού προς τις τρεις παραπάνω κύριες κατευθύνσεις. Σε αυτή την περίπτωση, υπάρχει η πρόσθετη δυσκολία του γεγονότος ότι αρκετές από αυτές τις ζώνες είναι ιδιαίτερα ευαίσθητες και προστατεύονται από την αρχαιολογική υπηρεσία (κυρίως τα παραλιακά πρωτοκυκλαδικά νεκροταφεία) ή έχουν δεχτεί περιορισμένη δόμηση κυρίως για δεύτερη κατοικία. Η πρόβλεψη πάντως ενός δικτύου κυκλοφορίας διακλαδιζόμενο από το κέντρο του νησιού προς τα παράλια, θα συμπληρώσει τα διάφορα προγραμματιζόμενα έργα οδοποιίας, ή τα υπό συζήτηση έργα βελτίωσης του περιφερειακού δικτύου της Νάξου (άξονας Απόλλωνα- Χώρας και Μουτσούνα-Αγιασός-Καστράκι). Το ήδη υφιστάμενο οδικό δίκτυο θα χρειαστεί ορισμένες βελτιώσεις στις χαράξεις και τα πλάτη, ενώ απαραίτητα είναι τα έργα παράκαμψης ορισμένων βεβαρημένων με διερχόμενη κίνηση οικισμών, όπως είναι ο Κινίδαρος, το Γλινάδο και η Βίβλος. Τα ήδη υπάρχοντα μονοπάτια, θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν στη μορφή που έχουν σήμερα, για δραστηριότητες αγροτουρισμού.
6. Χώρος Υγειονομικής Ταφής & Βιολογικός καθαρισμός Σήμερα στη νήσο Νάξο δεν υπάρχει χώρος υγειονομικής ταφής ούτε βιολογικός καθαρισμός. Τα δύο αυτά έργα είναι απαραίτητα για την αναβάθμιση των συνθηκών διαβίωσης των κατοίκων και του επιπέδου του τουρισμού και η έναρξη των εργασιών τους επείγει. Όσες περιοχές δέχονται τουριστικές πιέσεις, θα πρέπει να εφοδιαστούν με σταθμούς επεξεργασίας λυμάτων και κυρίως η Χώρα. Ο σταθμός της Χώρας θα μπορούσε να διοχετεύεται μέσω αγωγού στη θαλάσσια περιοχή του αεροδρομίου. 7. Έλλειψη νερού Το έντονο πρόβλημα της έλλειψης νερού, που σήμερα παρεμποδίζει την ανάπτυξη των αρδευομένων εκτάσεων στη Νάξο, μπορεί σταδιακά να αντιμετωπιστεί είτε με τη δημιουργία φραγμάτων, όπως στις Εγγαρές (Εικ.V.6), είτε με ηπιότερες παρεμβάσεις όπως μικρά φράγματα στις κοίτες των χειμάρρων, καλύτερα οργανωμένες γεωτρήσεις, αναδιάρθρωση των καλλιεργειών και αύξηση των θερμοκηπίων. Σήμερα η χρήση των θερμοκηπίων είναι εξαιρετικά περιορισμένη στη Νάξο (π.χ. Λαθρήνο). Εικ.V.6:Φράγματα στις Εγγαρές Εφόσον όμως βελτιωθούν οι συνθήκες άρδευσης, τότε τα θερμοκήπια θα μπορούν να καλύψουν τις δύο κύριες περιοχές εντατικής καλλιέργειας που διαθέτει η Νάξος,
δηλαδή το Λιβάδι και σε μικρότερη έκταση τις Εγγαρές. Στην πρώτη έκταση, εντάσσεται και η περιοχή του παραδοσιακού κτήματος Παρατρέχου, που θα μπορούσε να αποκτήσει τον παλιό του χαρακτήρα. 8. Αντικρουόμενες χρήσεις γης Η άλλοτε αποκλειστικά αγροτοκτηνοτροφική ύπαιθρος του νησιού, μετατρέπεται σταδιακά σε τουριστική όχι μόνο στα ήδη τουριστικοποιημένα δυτικά παράλια αλλά και στα μεσόγεια οδεύοντας προς το κέντρο. Ακόμη και οι πιο απομακρυσμένες περιοχές με επίκεντρο το Φιλότι και την Απείραθο, εμφανίζουν τα σημάδια της εγκατάλειψης ενώ η αραίωση του πληθυσμού στους πιο απομακρυσμένους οικισμούς είναι έντονη. Υπάρχουν αρκετές περιοχές στη Νάξο όπου οι χρήσεις γης είναι αντικρουόμενες, όπως ισχύει κυρίως για την Χώρα και την Αγία Άννα. Ειδικά στην περίπτωση της Αγίας Άννας, σήμερα οι τουριστικές εγκαταστάσεις και οι νεότερες οικοδομές δεύτερης κατοικίας εναλλάσσονται με αγροτοκτηνοτροφικές μονάδες, άλλες εγκαταλειμμένες και άλλες σε λειτουργία. Κατά μήκος της ανατολικής ακτής της Νάξου, παρατηρείται μία μίξη χρήσεων γης ανάλογη σε κάποιο βαθμό με αυτή της περιοχής της Αγίας Άννας. Σημαντική είναι η ζώνη των κλιτύων κοντά στους μεγάλους Οικισμούς Φιλότι και Απείραθο, που καλύπτεται με αμπελοκαλλιέργειες. Η παρουσία αυτών των καλλιεργείων, δείχνει ότι υπάρχουν τουλάχιστον οι προϋποθέσεις για εναλλακτικές καλλιέργειες σε ολόκληρη την ορεινή ζώνη του νησιού (Κόρωνος-Κορωνίδα έως τον Δανακό). Όσον αφορά στις λιγοστές δασικές εκτάσεις, σήμερα χρησιμοποιούνται ως χώροι ελεύθερης βοσκής και θα πρέπει να προστατευτούν και να εμπλουτιστούν με νέες φυτεύσεις ενδημικών ειδών. Στην περιοχή Σίφωνες (βορειοανατολικά της Μονής) τα παλιά κτίσματα ενός σχεδόν εγκαταλειμμένου συγκροτήματος, πωλούνται σε ξένους για την δημιουργία παραθεριστικών μονάδων. Το φαινόμενο αυτό, δείχνει την τάση δημιουργίας αγροτουριστικών πόλων από ιδιώτες κάτι που πιθανόν να οδηγήσει στην απώλεια της γραφικότητας της περιοχής. Η πρωτοβουλία αυτή κάτω, από συγκεκριμένους κανόνες και περιορισμούς θα είχε μόνο θετικά αποτελέσματα. Τέτοιου είδους προγράμματα, έχουν ήδη λάβει χώρα στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού προγράμματος Leader. Πιθανές περιοχές ανάπτυξης αγροτουρισμού είναι οι Ατσιπάτη στην περιοχή της Κόρωνου, η Ράχη (Μονίδια) στο Χαλκί και το Κάτω Σαγκρί.