ταξινομημένες (με την έννοια των γεωφυσικών συντεταγμένων) στον γεωγραφικό χώρο

Διεθνές Συμπόσιο «Οικονομικός, κοινωνικός, περιβαλλοντικός και πολεοδομικός επανασχεδιασμός υποβαθμισμένων ή κατεστραμμένων περιοχών της Ευρώπης», Θεσσαλονίκη, 2001 Η ΑΠΕΡΗΜΩΣΗ ΤΩΝ ΟΡΕΙΝΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΤΗΣ ΒΟΡΕΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ [Σχεδιάζοντας ένα «παρατηρητήριο» για τις αλλοιώσεις του Οικιστικού Δικτύου των χωρών της Βαλκανικής] ΚΑΡΑΝΙΚΟΛΑΣ ΝΙΚΟΣ ΛΑΦΑΖΑΝΗ ΠΕΡΥ ΜΥΡΙΔΗΣ ΜΥΡΩΝ ΡΑΜΝΑΛΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΑΤΜ ΥΠΟΨΗΦΙΟΣ ΔΙΔΑΚΤΟΡΑΣ Α.Π.Θ. Δρ ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ Α.Π.Θ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Α.Π.Θ. 1 ΑΓΡΟΝΟΜΟΣ ΤΟΠΟΓΡΑΦΟΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ Α.Π.Θ. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στον μεταβαλλόμενο «διοικητικό» χώρο, οι οντότητες που παραμένουν σταθερά ταξινομημένες (με την έννοια των γεωφυσικών συντεταγμένων) στον γεωγραφικό χώρο είναι οι οικισμοί, η ύπαρξη και η θέση των οποίων δημιουργεί και οργανώνει τον οικονομικο-κοινωνικό σκελετό μιας περιοχής. Ακόμη και περιπτώσεις όπου κάποιοι οικισμοί δεν αναφέρονται σε διαδοχικές (κρατικές) απογραφές, οφείλεται στην πληθυσμιακή τους ερήμωση και στην, ως εκ τούτου, μη καταγραφή τους ως κατοικούμενων οικισμών από την ΕΣΥΕ. Υπάρχουν βέβαια και οι περιπτώσεις εγκατάλειψης οικισμών λόγω φυσικών φαινομένων, όπως π.χ. κατολισθήσεων, σεισμών κ.ά. Από το 1940 έως το 1991 (έτος τελευταίας επεξεργασμένης απογραφής της ΕΣΥΕ), οι δήμοι και οι κοινότητες της χώρας, δηλαδή οι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ), δεν παρέμειναν ίδιοι ως αριθμός και ως μέγεθος. Σε κάθε νομό της χώρας παρατηρείται αύξηση ή μείωση ΟΤΑ από απογραφή σε απογραφή. Το γεγονός ότι κάθε ΟΤΑ αποτελεί τη μοναδιαία διοικητική αναφορά με την οποία συνδέεται κάποιο πλήθος οικισμών (ένας ή περισσότεροι), έχει ως αποτέλεσμα η θετική ή αρνητική διαφοροποίηση του πλήθους των οικισμών να συνεπάγεται την αντίστοιχη διαφοροποίηση του μεγέθους των ΟΤΑ. 1 Τ.Θ. 439, 54006 Θεσσαλονίκη, myridis@topo.auth.gr. Τηλ. (031) 996133, fax (031) 996415

Καρανικόλας Ν., Λαφαζάνη Π., Μυρίδης Μ., Ράμναλης Δ. 2 Οι μεταβολές αυτές εκφράζονται με πολλούς τρόπους, μεταξύ των οποίων αναφέρονται και αυτές που αφορούν τους οικισμούς που έχουν εγκαταλειφθεί, είτε εξ αιτίας φυσικών φαινομένων (όπως ήδη σημειώθηκε), είτε εξ αιτίας κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών συνθηκών και έτσι οι τελευταίοι παύουν να καταγράφονται. Από τα παραπάνω φαίνεται ότι για τη μελέτη της χωροχρονικής εξέλιξης των οικισμών δεν υπάρχει περιγραφικό χαρακτηριστικό σταθερό για κάθε οικισμό, αφού οι κωδικοί τους μεταβάλλονται και τα ονόματά τους δεν είναι μοναδικά. Αυτό αντιμετωπίζεται με δική μας «αυθαίρετη» κωδικοποίηση η οποία προσδιορίζει μοναδικά τον κάθε οικισμό στις διάφορες απογραφές. Οι καταγραφές που γίνονται δημιουργούν έναν αριθμό Βάσεων Δεδομένων (μία ανά Περιφέρεια) όπου έχουν καταχωρισθεί όλα τα ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά που αφορούν τους οικισμούς και είναι διαθέσιμα από τις σχετικές πηγές. Οι επεξεργασίες αυτών των πληροφοριών και η εστίαση στις προβληματικές περιοχές της χώρας και ειδικότερα στις ορεινές, αποδίδουν και τεκμηριώνουν γεωγραφικά και χαρτογραφικά την απερήμωσή τους που παρατηρείται τις τελευταίες δεκαετίες. Μ αυτόν τον τρόπο οργανώνουμε ένα αυτοματοποιημένο εργαλείο «παρακολούθησης» των οικισμών της χώρας, εν προκειμένω των ιδιαίτερα ευαίσθητων ορεινών οικισμών, με στόχο τη συστηματική καταγραφή της δομής του οικιστικού δικτύου και των αλλοιώσεων που αυτό υφίσταται. Η αξία μιας τέτοιας καταγραφής έχει επιπλέον στόχο τον καλύτερα τεκμηριωμένο οικονομο-κοινωνικό και χωροταξικό σχεδιασμό, προσφέροντας πολλές δυνατότητες αναλύσεων και γεωγραφικών συσχετισμών.

Καρανικόλας Ν., Λαφαζάνη Π., Μυρίδης Μ., Ράμναλης Δ. 3 THE DEPOPULATION OF THE NORTHERN GREECE MOUNTAINOUS SETTLEMENTS [Planning an «Observatory» for the Residential Network vitiations of the Balkans] KARANIKOLAS NIKOS LAFAZANI PERΥ MYRIDIS MYRON RAMNALIS DIMITRIS RSE PhD CANDITATE A.U.TH. Dr ENGINEER A.U.TH. PROFESSOR A.U.TH. 1 RURAL AND SURVEYOR ENGINEER A.U.TH. ABSTRACT In our unsettled administration, the items that remain classified in the geographic space are the settlements. Their existence creates and organizes the socioeconomic structure of a region In a number of cases, some of these settlements are not mentioned in cascade governmental censuses; this is so, because of their population depletion and, as a result, of not being registered by the Greek National Statistic Service (ESYE) as settlements with no population. On the other hand there is a number of settlement which has been abandoned by people due to natural destructive phenomena such as sliding, earthquakes and so on. In the years between 1940-1991 (the last year s census by ESYE), the country s municipalities and communities did not remain the same in number and size. We can observe either an increase or a decrease in every single census. It is true that each organization of local self-administration (OTA) is the basic factor, which is connected with some settlements. The results in the negative or positive differentiation of the settlements population which, in turn, results in the differentiation in size of the local self-administration. 1 P.O. Box 439, 54006 Thessaloniki, myridis@topo.auth.gr. Τel. (+3031) 996133, fax (+3031)996415

Καρανικόλας Ν., Λαφαζάνη Π., Μυρίδης Μ., Ράμναλης Δ. 4 These alterations are expressed in many ways, involving settlements, which have been abandoned due to natural phenomena, as previously mentioned. Moreover, these changes are based on socio-economic and political conditions. Consequently, these settlements cease to be registered. According to the above statements, it could be possibly argued that the survey of the space and time development concerning the settlements, is not a descriptive characteristic for each region. This is so, because the codes are not stable and their names are not unique. This problem could be solved with the help of our arbitrary codification, which defines every settlement in different census. The registrations that take place create a number of Databases (one per administrative region), in which all the qualitative and quantitative characteristics, involving the settlements, are recorded. The elaboration of such information and the focus on the problematic areas of the country, specifically in the mountainous ones, substantiate geographically and cartographically their desolation that is observed in the last decades. In this way, we organize an automatic instrument to observe the country s settlements in order to supervise the mountainous districts as well. This results in the systematic registration of the residential network s structure and the deteriorations that may occur. The value of such a registration intends to substantiate the socio-economic landplanning project, providing a number of opportunities as far as the geographic correlations are concerned.

Καρανικόλας Ν., Λαφαζάνη Π., Μυρίδης Μ., Ράμναλης Δ. 5 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι ορεινοί όγκοι των χωρών της Μεσογείου έχουν υποστεί έντονη ερήμωση με σημαντικές συνέπειες για τη ορεινή γεωργία, τη διαχείριση των δασών και τους οικισμούς. Στην πραγματικότητα, επειδή υπάρχουν πολλές ασάφειες σχετικά με τις δημογραφικές αλλαγές στις ορεινές περιοχές, είναι δύσκολη και πολλές φορές αδύνατη η συλλογή πληροφοριών για τις περιοχές αυτές. Αυτό οφείλεται στο ότι μέχρι τώρα δεν έχει πραγματοποιηθεί εκτεταμένη έρευνα για τη δημογραφία των μεσογειακών χωρών, κι αυτό γιατί το υπάρχον υλικό των απογραφικών μονάδων δεν διαχωρίζει ξεκάθαρα τις ορεινές περιοχές. Αποτέλεσμα είναι σημαντικό μέρος των γνώσεων μας να αποκομίζεται από μελέτες και ειδικά από λεπτομερείς μελέτες δημογραφικών δυναμικών, οι οποίες περιορίζονται σε λίγες μόνο χώρες κυρίως στην Ιταλία και στην Ισπανία στις οποίες η πρακτική στην ιστορική δημογραφία είναι δυνατή. Ωστόσο, γενικεύοντας, είναι δυνατό να εντοπίσουμε τις διαφορές μεταξύ των οροσειρών που εκτείνονται βορειοδυτικά της Μεσογειακής λεκάνης όπου ο πληθυσμός παρακμάζει συνεχώς τον τελευταίο αιώνα, και στις νοτιοανατολικές όπου η σχετικά μεγάλη πληθυσμιακή πυκνότητα παραμένει. Για παράδειγμα η χαμηλή πυκνότητα των 5 ατόμων ανά τετ.χλμ. στα Πυρηναία όρη στην Ισπανία σε αντίθεση με αυτή των 50 200 ατόμων ανά τετ.χλμ. σε οροσειρές του Μαρόκου και της Αλγερίας. Ένας τόπος που περιέχει ερημωμένους ή εγκαταλελειμμένους οικισμούς παραμένει πολύ έντονα αποτυπωμένος στην αντίληψη των ανθρώπων των μεσογειακών βουνών. Ωστόσο αυτό δεν είναι γενικό φαινόμενο και η εξέλιξη του αλλάζει δραματικά ανάλογα με τον τόπο και την ιστορία του. Στην Ελλάδα για παράδειγμα, η απερήμωση σε ορισμένες περιοχές της Πίνδου μπορεί να εξερευνηθεί ιστορικά στην προβληματική περίοδο στο τέλος του 19 ου αιώνα

Καρανικόλας Ν., Λαφαζάνη Π., Μυρίδης Μ., Ράμναλης Δ. 6 που η ανάκαμψη παρεμποδίστηκε από συνεχόμενα οικονομικά και πολιτικά προβλήματα. Ωστόσο δεν υπέφεραν από πληθυσμιακή ερήμωση όλες οι ορεινές περιφέρειες στα βόρεια παράλια της Μεσογείου. Στην οροσειρά του Ταύρου στην νότια Τουρκία, ο πληθυσμός παραμένει σποραδικός εκτός από τις παρακείμενες σε πόσιμο νερό περιοχές. Αυτές οι ορεινές περιοχές «κατακτήθηκαν» από κτηνοτρόφους με σκοπό την εκμετάλλευση τους ως βοσκότοπους τα καλοκαίρια. Σ αυτές τις κοιλάδες υπάρχει μικρής κλίμακας καλλιέργεια, συχνά απογυμνωμένες επιφάνειες και ενώ υπάρχουν περιοχές εγκαταλελειμμένες αυτό αποτελεί απόδειξη ερημωμένων χωριών. Συνεπώς και ενώ αυτός ο αιώνας επιβεβαιώνει την αξιοσημείωτη απερήμωση μερικών ορεινών περιοχών, άλλες ορεινές ζώνες δείχνουν πως αλλάζει η τύχη τους όταν για παράδειγμα αναπτύσσεται ο τουρισμός ή εμφανίζεται κάποια οικονομική δραστηριότητα και μπορούν να συγκρατήσουν τον πληθυσμό τους. 2. ΤΟ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ Στον μεταβαλλόμενο «διοικητικό» χώρο, οι οντότητες που παραμένουν σταθερά ταξινομημένες (με την έννοια των γεωφυσικών συντεταγμένων) στον γεωγραφικό χώρο είναι οι οικισμοί, η ύπαρξη και η θέση των οποίων δημιουργεί και οργανώνει τον οικονομικο-κοινωνικό σκελετό μιας περιοχής. Ακόμη και οι περιπτώσεις όπου κάποιοι οικισμοί δεν αναφέρονται σε διαδοχικές απογραφές, οφείλονται στην πληθυσμιακή τους ερήμωση και στην, ως εκ τούτου, μη καταγραφή τους ως κατοικούμενων οικισμών από την ΕΣΥΕ. Υπάρχουν βέβαια και οι περιπτώσεις εγκατάλειψης των οικισμών λόγω φυσικών φαινομένων όπως π.χ. κατολισθήσεων, σεισμών κ.ά.

Καρανικόλας Ν., Λαφαζάνη Π., Μυρίδης Μ., Ράμναλης Δ. 7 Από το 1940 1 έως το 1991 (έτος τελευταίας επεξεργασμένης απογραφής της ΕΣΥΕ), οι δήμοι και οι κοινότητες της χώρας, δηλαδή οι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ), δεν παρέμειναν ίδιοι ως αριθμός και ως μέγεθος. Σε κάθε νομό της χώρας παρατηρείται αύξηση ή μείωση ΟΤΑ από απογραφή σε απογραφή. Το γεγονός ότι κάθε ΟΤΑ αποτελεί τη μοναδιαία διοικητική αναφορά με την οποία συνδέεται κάποιο πλήθος οικισμών (ένας ή περισσότεροι), έχει ως αποτέλεσμα η θετική ή αρνητική διαφοροποίηση του πλήθους των οικισμών να συνεπάγεται την αντίστοιχη διαφοροποίηση του πλήθους και του μεγέθους των ΟΤΑ και, τανάπαλιν, η διαφοροποίηση αυτή, που εκφράζεται με πληθυσμιακές και χωρικές μεταβολές, αντανακλάται στη διαφορετική κωδικοποίηση των οικισμών που τους απαρτίζουν, όπως η τελευταία φαίνεται σε κάθε απογραφή. Οι μεταβολές αυτές εκφράζονται με διάφορους τρόπους: 1. Οι οικισμοί παραμένουν στους ίδιους ΟΤΑ (όπου από την αρχή ανήκαν). 2. Υπάγονται σε άλλους («νέους» δημιουργούμενους ή «παλιούς» υπάρχοντες). 3. «Μετακινούνται» σε όμορους νομούς. 4. Δεν καταγράφονται ως εγκαταλειμμένοι, είτε εξ αιτίας φυσικών φαινομένων (όπως ήδη αναφέρθηκε), είτε εξ αιτίας κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών συνθηκών. Είναι φανερό ότι, εάν θελήσουμε να εντοπίσουμε τους οικισμούς του Ελλαδικού χώρου για μια χρονική περίοδο ευρύτερη της δεκαετίας, δεν υπάρχει κάποιο 1 Πρόκειται για το έτος της Απογραφής πριν από τον πόλεμο μέχρι το οποίο προχώρησε η έρευνά μας.

Καρανικόλας Ν., Λαφαζάνη Π., Μυρίδης Μ., Ράμναλης Δ. 8 περιγραφικό χαρακτηριστικό σταθερό για κάθε οικισμό, αφού οι κωδικοί τους μεταβάλλονται από απογραφή σε απογραφή και τα ονόματά τους δεν είναι μοναδικά. Αυτό αντιμετωπίζεται με δική μας «αυθαίρετη» κωδικοποίηση, η οποία προσδιορίζει μοναδικά τον κάθε οικισμό στις διάφορες απογραφές. Κάθε τέτοιος κωδικός ορίζεται ως: Κωδικός Νομού κατά ΕΣΥΕ 1991 + αύξων αριθμός οικισμού κατά ΕΣΥΕ 1991 Η γεωγραφική θέση των οικισμών ταυτίζεται με τη σημερινή χωρική αναφορά τους η οποία καταγράφεται στην απογραφή του 1991. Έτσι η χωροχρονική τους εξέλιξη ακολουθεί την πορεία 1991 1940. Διακρίνονται οι εξής περιπτώσεις: 1. Οικισμοί «κοινοί», δηλαδή αυτοί που σε μια απογραφή ανήκουν στον Α νομό και σε άλλη στον Β νομό. Ο κωδικός τους σε όλες μετά το 1991 απογραφές είναι αυτός που προσδιορίσθηκε για την απογραφή του 1991. 2. Σύνολο οικισμών στον νομό Α σε μια απογραφή, π.χ. απογραφή 1981, μεγαλύτερο από το αντίστοιχο σύνολο για την αμέσως επόμενη απογραφή, δηλαδή για την απογραφή 1991. π.χ. οι οικισμοί του Ν. Ιωαννίνων για το 1981είναι 505 και για το 1991 είναι 488. Αριθμούμε-κωδικοποιούμε τους 488 οικισμούς του 1991 όπως ήδη αναφέρθηκε. Τους επί πλέον οικισμούς του 1981 τους αριθμούμε-κωδικοποιούμε ως συνέχεια του 488 σύμφωνα με τη σειρά ταξινόμησης κατά ΕΣΥΕ.

Καρανικόλας Ν., Λαφαζάνη Π., Μυρίδης Μ., Ράμναλης Δ. 9 3. Σύνολο οικισμών στον νομό Α σε μια απογραφή μικρότερο από το αντίστοιχο σύνολο για την αμέσως επόμενη απογραφή. i. Οι οικισμοί αποτελούν μόνο υποσύνολο των εμφανιζόμενων στην αμέσως επόμενη απογραφή. Κατά συνέπεια, οι κωδικοί είναι το κοινό σύνολο των δύο απογραφών. ii. Οι οικισμοί αποτελούν υποσύνολο των εμφανιζόμενων στην αμέσως επόμενη απογραφή και επί πλέον εμφανίζονται νέοι στην παρούσα απογραφή. Το κοινό σύνολο των οικισμών κωδικοποιείται όπως το (i) και οι επί πλέον νέοι οικισμοί όπως αναφέρεται στο (2). Η σύνδεση του μοναδικού κωδικού των οικισμών με τη νέα διοικητική διαίρεση της χώρας κατά «Καποδίστρια» δίνει τη δυνατότητα παρακολούθησης της συνεχούς χωροχρονικής εξέλιξης των οικισμών και μετά το 2000, αφού κάθε «νέος» οικισμός σε κάθε νομό θα κωδικοποιείται σε συνέχεια της πρώτης επίσημης καταγραφής των οικισμών του. 3. Ο ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Η έρευνά μας χωροθετήθηκε στον Βορειοελλαδικό χώρο όπου η καταγραφή των οικισμών έγινε ανά νομό 1991, όπως φαίνεται και από τον καθορισμό του «αυθαίρετου» κωδικού, για τις απογραφές από το 1991 μέχρι και το 1940. Η εξακρίβωση και ο εντοπισμός των οικισμών, κυρίως αυτών που εμφανίζονται πριν το 1951, έγινε και με τη βοήθεια των χαρτών της ΕΣΥΕ, δεδομένου ότι οι μεταβολές των

Καρανικόλας Ν., Λαφαζάνη Π., Μυρίδης Μ., Ράμναλης Δ. 10 ονομάτων των οικισμών δεν αναφέρονται πάντοτε, όπως και τα υψόμετρά τους, για τα έτη πριν το 1951. Άλλο πρόβλημα υπήρξε η καταγραφή αριθμού οικισμών, σε μια απογραφή, με ικανό πληθυσμό που δεν εμφανίζονται στην αμέσως επόμενη. Πρόκειται για τις περιπτώσεις όπου οι οικισμοί αυτοί συνενώνονται σε ένα ενιαίο, γεγονός που τεκμηριώνεται μόνο από την ανάγνωση του χάρτη, εάν δεν αναφέρεται ως υποσημείωση στη σχετική απογραφή. Υπάρχουν οικισμοί των οποίων η εμφάνιση σταματά το 1940. Από αυτούς άλλοι εντοπίσθηκαν και χωροθετήθηκαν στον «Καποδιστριακό» ΟΤΑ όπου θα ανήκαν εάν υπήρχαν το 1991, και άλλοι δεν ήταν δυνατό να προσδιορισθούν. Από τις καταγραφές αυτές δημιουργήθηκε ένας αριθμός Βάσεων Δεδομένων (Β.Δ.), μια ανά Περιφέρεια, όπου έχουν καταχωρισθεί όλα τα ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά που αφορούν τους οικισμούς και είναι διαθέσιμα από τις σχετικές πηγές. Από τις Βάσεις αυτές δημιουργήθηκε αυτή των οικισμών της Βόρειας Ελλάδας (Περιφέρειες: Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, Κεντρική Μακεδονία, Δυτική Μακεδονία, Ήπειρος). Οι επεξεργασίες των χαρακτηριστικών των οικισμών αυτής της Βάσης προσδιόρισε τους Ορεινούς Οικισμούς της Βόρειας Ελλάδας από το 1940 μέχρι και το 1991. Η σύνδεση αυτών των Βάσεων Δεδομένων με το χαρτογραφικό υπόβαθρο της Βόρειας Ελλάδας παρέχει το αυτοματοποιημένο εργαλείο της καταγραφής και «παρακολούθησης» των οικισμών της και εν προκειμένω των ιδιαίτερα ευαίσθητων ορεινών οικισμών, με στόχο τη συστηματική καταγραφή του οικιστικού δικτύου και των αλλοιώσεων που αυτό υφίσταται.

Καρανικόλας Ν., Λαφαζάνη Π., Μυρίδης Μ., Ράμναλης Δ. 11 Τα ίδια ακριβώς βήματα θα ακολουθούσαμε και για τη δόμηση του μοντέλου καταγραφής και «παρακολούθησης» της χωροχρονικής εξέλιξης όλων των οικισμών της χώρας και τον εντοπισμό όλων των ορεινών οικισμών της. Οι επεξεργασίες των πληροφοριών που περιέχονται στις Βάσεις Δεδομένων και η εστίασή τους στις προβληματικές περιοχές της χώρας και ειδικότερα στις ορεινές, αποδίδουν και τεκμηριώνουν γεωγραφικά και χαρτογραφικά την απερήμωσή τους που παρατηρείται κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Η δυνατότητα χαρτογράφησης των γεωγραφικών φαινομένων και συσχετισμών που προκύπτουν από τις αναλύσεις πληροφοριών και δεδομένων που έχουν καταχωρισθεί στο εν λόγω αυτοματοποιημένο «σύστημα παρακολούθησης», συμβάλλει δυναμικά και καθοριστικά στον καλύτερα τεκμηριωμένο οικονομικο-κοινωνικό και χωροταξικό σχεδιασμό της χώρας και των προβληματικών περιοχών της. 4. Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΟΡΕΙΝΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΤΗΣ ΒΟΡΕΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ Στον Βορειοελλαδικό χώρο από το 1940 μέχρι και το 1991 εντοπίζονται και καταγράφονται 4.220 οικισμοί από τους οποίους οι 1.052 χαρακτηρίζονται ως ορεινοί έχοντες υψόμετρο μεγαλύτερο των 600μ. Από αυτούς, 89 έχουν συνεχή παρουσία και παρουσιάζουν συνεχή μείωση των πληθυσμών τους. Η κατανομή των ορεινών οικισμών, τόσο υψομετρικά όσο και γεωγραφικά (Πίνακας 3 & 4), δεν είναι καθόλου ομοιόμορφη: παρατηρούμε μεγάλη συγκέντρωση στις υψομετρικές ζώνες από 600 έως 1000 μέτρα, όπου εντοπίζεται η συντριπτική πλειοψηφία αυτών των οικισμών (88,3% του συνόλου). Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζει η γεωγραφική διασπορά τους: η πλειοψηφία τους συναντάται στις

Καρανικόλας Ν., Λαφαζάνη Π., Μυρίδης Μ., Ράμναλης Δ. 12 περιφέρειες Ηπείρου και Δυτικής Μακεδονίας, περιοριζόμενοι για τις υπόλοιπες περιοχές, σε μικρότερες συγκεντρώσεις στα ορεινά της Θράκης (Ροδόπη). Ως προς τη πληθυσμιακή τους συμπεριφορά (Πίνακας 1) τα πράγματα είναι ακόμη πιο ενδιαφέροντα: το 84%, δηλαδή 8 στους 10 ορεινούς οικισμούς είναι στάσιμοι ή μειούμενοι στη δεκαετία 1940-1951, για να πέσουν στο 72% περίπουγια τη δεκαετία 1981-1991, περνώντας από το 93% της φοβερής δεκαετίας 1961-1971. Πρακτικά δηλαδή αυτό που συντελείται σήμερα δημογραφικά είναι η αποκατάσταση των ζημιών στη δεκαετία της μεγάλης φυγής. Στις υπόλοιπες δεκαετίες η συμπεριφορά τους έχει τάσεις γενικά ανοδικές, με ποσοστά μειούμενων πληθυσμών της τάξεως του 65%. Περίπου 50 από τους 1.052 ορεινούς οικισμούς της Βόρειας Ελλάδας εξαφανίζονται συνολικά έως την απογραφή του 1991 (Πίνακας 2). Η συνολική φυσική αύξηση για τα πενήντα χρόνια εξέλιξης του πληθυσμού τους είναι της τάξεως -34,81% (Πίνακας 7). ΟΡΕΙΝΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΒΟΡΕΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΔΕΚΑΕΤΙΕΣ ΑΥΞΑΝΟΜΕΝΟΙ ΣΤΑΣΙΜΟΙ ΜΕΙΟΥΜΕΝΟΙ ΣΥΝΟΛΟ 1 ΣΥΝΟΛΟ 2 Αριθμός % αριθμός % αριθμός % αριθμός % 1940-1951 140 15,8 112 12,6 636 71,6 888 100,0 1951-1961 306 36,4 159 18,9 376 44,7 841 100,0 1961-1971 65 7,0 43 4,6 820 88,4 928 100,0 1971-1981 333 36,2 132 14,3 455 49,5 920 100,0 1981-1991 263 28,2 153 16,4 515 55,3 931 100,0 Πίνακας 1: Πληθυσμιακή συμπεριφορά ορεινών οικισμών Β. Ελλάδας Table 1: Population behavior of the Northern Greece mountainous settlements

Καρανικόλας Ν., Λαφαζάνη Π., Μυρίδης Μ., Ράμναλης Δ. 13 ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΚΑΙ ΕΞΑΦΑΝΙΣΗ ΟΡΕΙΝΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ Β. ΕΛΛΑΔΑΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΕΤΗ ΑΠΟΓΡΑΦΩΝ ΣΥΝΟΛΟ ΑΝΑΦΟΡΑ 1940 1951 1961 1971 1981 1991 ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΒΕ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 2.786 ΟΡΕΙΝΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΒΕ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 768 ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΒΕ ΝΑΙ ΟΧΙ ΟΧΙ ΟΧΙ ΟΧΙ ΟΧΙ 250 ΟΡΕΙΝΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΒΕ ΝΑΙ ΟΧΙ ΟΧΙ ΟΧΙ ΟΧΙ ΟΧΙ 14 ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΒΕ ΝΑΙ ΝΑΙ ΟΧΙ ΟΧΙ ΟΧΙ ΟΧΙ 89 ΟΡΕΙΝΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΒΕ ΝΑΙ ΝΑΙ ΟΧΙ ΟΧΙ ΟΧΙ ΟΧΙ 16 ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΒΕ ΟΧΙ ΝΑΙ ΌΧΙ ΌΧΙ ΌΧΙ ΟΧΙ 12 ΟΡΕΙΝΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΒΕ ΟΧΙ ΝΑΙ ΌΧΙ ΌΧΙ ΌΧΙ ΟΧΙ 1 ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΒΕ ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΟΧΙ ΟΧΙ ΟΧΙ 6 ΟΡΕΙΝΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΒΕ ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΟΧΙ ΟΧΙ ΟΧΙ 1 ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΒΕ ΟΧΙ ΟΧΙ ΝΑΙ ΟΧΙ ΟΧΙ ΟΧΙ 66 ΟΡΕΙΝΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΒΕ ΟΧΙ ΟΧΙ ΝΑΙ ΟΧΙ ΟΧΙ ΟΧΙ 11 ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΒΕ ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΟΧΙ ΟΧΙ ΟΧΙ 6 ΟΡΕΙΝΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΒΕ ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΟΧΙ ΟΧΙ ΟΧΙ 1 ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΒΕ ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΟΧΙ ΟΧΙ 4 ΟΡΕΙΝΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΒΕ ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΟΧΙ ΟΧΙ 0 ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΒΕ ΟΧΙ ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΟΧΙ ΟΧΙ 26 ΟΡΕΙΝΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΒΕ ΟΧΙ ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΟΧΙ ΟΧΙ 0 ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΒΕ ΟΧΙ ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΟΧΙ 22 ΟΡΕΙΝΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΒΕ ΟΧΙ ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΟΧΙ 6 ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΒΕ ΟΧΙ ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 225 ΟΡΕΙΝΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΒΕ ΟΧΙ ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 58 ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΒΕ ΟΧΙ ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΑΙ ΟΧΙ ΟΧΙ 0 ΟΡΕΙΝΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΒΕ ΟΧΙ ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΑΙ ΟΧΙ ΟΧΙ 0 ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΒΕ ΝΑΙ ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΟΧΙ 0 ΟΡΕΙΝΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΒΕ ΝΑΙ ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΟΧΙ 0 ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΒΕ ΟΧΙ ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΟΧΙ 0 ΟΡΕΙΝΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΒΕ ΟΧΙ ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΟΧΙ 0 ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΒΕ ΝΑΙ ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 2 ΟΡΕΙΝΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΒΕ ΝΑΙ ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 0 ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΒΕ ΝΑΙ ΝΑΙ ΟΧΙ ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 4 ΟΡΕΙΝΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΒΕ ΝΑΙ ΝΑΙ ΟΧΙ ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 2 ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΒΕ ΝΑΙ ΝΑΙ ΟΧΙ ΟΧΙ ΟΧΙ ΝΑΙ 3 ΟΡΕΙΝΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΒΕ ΝΑΙ ΝΑΙ ΟΧΙ ΟΧΙ ΟΧΙ ΝΑΙ 2 Πίνακας 2: Εμφάνιση και Εξαφάνιση ορεινών οικισμών Β. Ελλάδας Table 2: Appearance and Disappearance of the Northern Greece mountainous Settlements

Καρανικόλας Ν., Λαφαζάνη Π., Μυρίδης Μ., Ράμναλης Δ. 14 ΟΡΕΙΝΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΑΝΑ Υ.Ζ. ΥΨΟΜΕΤΡΙΚΕΣ ΑΡΙΘΜΟΣ % ΖΩΝΕΣ (μ) 601-800 634 60,3 801-1000 295 28,0 1001-1200 91 8,7 1201-1300 15 1,4 1301-1400 10 1,0 1401-1500 6 0,6 >=1501 1 0,1 ΣΥΝΟΛΟ ΟΙΚΙΣΜΩΝ 1.052 100,0 Πίνακας 3: Ορεινοί οικισμοί της Β. Ελλάδας ανά Υψομετρική Ζώνη Table 3: Northern Greece mountainous settlements per hypsometric zones ΜΕΙΟΥΜΕΝΟΙ ΟΡΕΙΝΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ Β. ΕΛΛΑΔΑΣ ΑΝΑ ΥΨΟΜΕΤΡΙΚΗ ΖΩΝΗ ΚΑΙ ΑΝΑ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΥΨΟΜΕΤΡΙΚΕΣ 1940-1951 1951-1961 1961-1971 1971-1981 1981-1991 ΖΩΝΕΣ (μ) αριθμός % αριθμός % αριθμός % αριθμός % αριθμός % 601-800 383 43,1 281 33,4 512 55,2 324 35,2 344 36,9 801-1000 214 24,1 130 15,5 243 26,2 146 15,9 174 18,7 1001-1200 74 8,3 40 4,8 71 7,7 39 4,2 52 5,6 1201-1300 11 1,2 5 0,6 8 0,9 2 0,2 6 0,6 1301-1400 8 0,9 4 0,5 5 0,5 4 0,4 2 0,2 1401-1500 4 0,5 1 0,1 4 0,4 3 0,3 3 0,3 >=1501 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 1 0,1 ΣΥΝΟΛΟ 1 1 694 78,1 461 54,9 843 90,9 518 56,2 582 62,4 ΣΥΝΟΛΟ 2 2 888 841 928 920 931 Πίνακας 4: Μειούμενοι ορεινοί οικισμοί Β. Ελλάδας ανά υψομετρική ζώνη και ανά δεκαετία Table 4: Decrescent Northern Greece mountainous settlements per hypsometric zones and per decade 5. ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ Ο γεωγραφικός χώρος της Βόρειας Ελλάδας μπορούμε να πούμε ότι αποτελείται από τέσσερις περιφέρειες και καλύπτει όλο το εύρος της χώρας από Δυτικά έως Ανατολικά, Ήπειρος, Δυτική Μακεδονία, Κεντρική Μακεδονία, Ανατολική Μακεδονία και Θράκη. 1 Σύνολο Μειούμενων Ορεινών Οικισμών 2 Σύνολο Ορεινών Οικισμών (Αυξανόμενων & Μειούμενων)

Καρανικόλας Ν., Λαφαζάνη Π., Μυρίδης Μ., Ράμναλης Δ. 15 Το ανάγλυφο αυτή της περιοχής διαφοροποιείται σημαντικά από τα δυτικά προς τα ανατολικά, με τους χαρακτηριστικούς ορεινούς όγκους δυτικά και τις μεγάλες πεδιάδες στο κέντρο και ανατολικά. Εξαίρεση αποτελεί ο ορεινός όγκος της Ροδόπης στα ανατολικά. Με ένα σημαντικό μητροπολιτικό κέντρο στο κεντρικό του τμήμα και μικρή διασπορά ενδιαφερουσών αστικών συγκεντρώσεων, το γεωγραφικό προφίλ της περιοχής είναι σαφώς διαφοροποιημένο. Το δυτικό τμήμα, Ήπειρος και Δυτική Μακεδονία, συγκεντρώνουν την συντριπτική πλειοψηφία των ορεινών οικισμών και του πληθυσμού, σε αντίθεση με την Κεντρική, Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, που δεν συγκεντρώνουν παρά ένα μικρό ποσοστό (Πίνακας 6). Αναλυτικότερα η Δυτική Μακεδονία στη δεκαετία του 40 έχει το 84,5% του πληθυσμού της σε υψόμετρο άνω των 600μ. Το ποσοστό αυτό είναι της τάξεως του 33% για την Ήπειρο και πέφτει σε πολύ χαμηλές τιμές για την Κεντρική Μακεδονία (4%) και την Ανατολική Μακεδονία Θράκη (5%). Η εξέλιξη στο χρόνο είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα. Για το 1991 τα ποσοστά των ορεινών πληθυσμών αυτών των τεσσάρων περιφερειών μειώνονται αισθητά: 75% για την Δυτική Μακεδονία, 16,5% για την Ήπειρο, 1% για την Κεντρική Μακεδονία και 2% περίπου για την ανατολικότερη περιφέρεια. Οι κρίσιμες περίοδοι που προαναφέρθηκαν (μετεμφυλιακή περίοδος και μεγάλη μεταναστευτική περίοδος 1961-1971) μοιάζει να αφορούν και να θίγουν περισσότερο τις περιφέρειες Κεντρικής Μακεδονίας (34,8%) και Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης (31,1%), με επόμενη την Ήπειρο (26,4%), η πρώτη, και τις περιφέρειες Κεντρικής Μακεδονίας (31,6%) και Ηπείρου (15,5%), ακολουθούμενες από την Ανατολική Μακεδονία Θράκη (12%), η δεύτερη. Τα αντίστοιχα ποσοστά για την Δυτική Μακεδονία είναι 4,1% για την περίοδο

Καρανικόλας Ν., Λαφαζάνη Π., Μυρίδης Μ., Ράμναλης Δ. 16 1940-1951 και 2,3% για την περίοδο 1961-1971. (Πίνακας 6: όπου τα αναφερόμενα ποσοστά σχετίζονται με τον συνολικό πληθυσμό των περιφερειών). Αξίζει να σημειωθεί πάντως ότι είναι η περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας που θεωρείται η πλέον κατοικούμενη στα ορεινά της τμήματα, αφού περισσότεροι από τρεις στους πέντε ορεινούς κατοίκους της περιοχής μελέτης, είναι κάτοικος των νομών Φλώρινας, Καστοριάς, Γρεβενών και Κοζάνης (Πίνακας 5 & 6). 6. Η ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ Όπως ήδη έχει αναφερθεί οι δύο περίοδοι μεγάλων πληθυσμιακών διαφοροποιήσεων του ορεινού πληθυσμού της Βόρειας Ελλάδας είναι η μεταπολεμική μεταεμφυλιακή και αυτή της δεκαετίας 1961-1971 (Γράφημα 1 & Πίνακας 7). Στην πρώτη περίοδο η περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης, ο ορεινός πληθυσμός της δηλαδή, χάνει πάνω από το 36% του δυναμικού του. Αμέσως μετά η Κεντρική Μακεδονία με 33% μείωση, για να ακολουθήσει η Ήπειρος με πάνω από 26% και η Δυτική Μακεδονία με 19% περίπου (Πίνακας 7: τα ποσοστά εκφράζουν απόλυτες τιμές) Η επόμενη δεκαετία 1951-1961, μοιάζει να είναι περίοδος ισορροπίας, αφού διαπιστώνονται μικρές μόνο μεταβολές, πολύ κοντά στο 0 και μόνο η Κεντρική Μακεδονία δείχνει τάσεις ανάκαμψης με αύξηση του ορεινού πληθυσμού της κατά 12% περίπου. Η τρίτη δεκαετία, καθοριστική για το σημερινό συνολικό δημογραφικό πρόβλημα, 1961-1971, φέρνει την Κεντρική Μακεδονία πρώτη σε απώλειες, 27%. Δεύτερη η Ήπειρος με ποσοστό της τάξεως του 26%, τρίτη η ανατολική περιφέρεια, 23% περίπου και μικρό ποσοστό για τη Δυτική Μακεδονία της τάξεως του 14%. Οι επόμενες δύο δεκαετίες, 1971-1981 και 1981-1991, μεταφράζοντας ίσως τις κοινωνικο-

Καρανικόλας Ν., Λαφαζάνη Π., Μυρίδης Μ., Ράμναλης Δ. 17 πολιτικές ανακατατάξεις στη χώρα, καθώς και τις θεσμικές αλλαγές της δεκαετίας του 80, παρουσιάζει τάσεις σταθεροποίησης αν όχι αύξησης για μερικές από τις περιφέρειες μας, όπως αυτή της Κεντρικής Μακεδονίας (Πίνακας 7). Εξελίξεις θετικές ή αρνητικές, συγκυρίες καλές ή κακές, γεγονός παραμένει ότι στα πενήντα αυτά χρόνια (1940-1991), οι απώλειες στον ορεινό πληθυσμό υπήρξαν μεγάλες. Ο περιορισμένος σε δυναμικό ορεινός πληθυσμός Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης, χάνει περισσότερο από το μισό, περίπου 60%, ενώ το μισό της ακριβώς ορεινό πληθυσμό χάνει η Ήπειρος κι εκεί κοντά η Κεντρική Μακεδονία 48%. Μένει να μοιάζει περισσότερο υγιής και δυναμική η Δυτική Μακεδονία, με απώλειες της τάξεως του 25%. Έτσι σήμερα στη Δυτική Μακεδονία (Πίνακας 6), τρεις στους τέσσερις κατοίκους της θεωρείται ορεινός, ένας στους πέντε για την Ήπειρο και μόλις ένας με δύο στους εκατό για τις άλλες δύο περιφέρειες. ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΕΤΗ ΑΠΟΓΡΑΦΩΝ 1940 1951 1961 1971 1981 1991 κάτοικοι ΗΠΕΙΡΟΣ 110.484 81.111 78.636 58.374 62.527 55.708 ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 292.217 237.708 238.307 204.771 220.676 219.811 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 41.249 27.636 30.912 22.549 19.114 21.494 ΑΝ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ - ΘΡΑΚΗ 31.254 19.925 20.089 15.395 13.781 12.768 ΒΟΡΕΙΑ ΕΛΛΑΔΑ 475.204 366.380 367.944 301.089 316.098 309.781 Πίνακας 5: Ορεινός πληθυσμός ανά περιφέρεια και συνολικά Table 5: Total and per region mountainous population

Καρανικόλας Ν., Λαφαζάνη Π., Μυρίδης Μ., Ράμναλης Δ. 18 ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ Συν. Πληθ ΕΤΗ ΑΠΟΓΡΑΦΩΝ ΑΝΑΦΟΡΑ % Ορ. Πληθ 1940 1951 1961 1971 1981 1991 ΗΠΕΙΡΟΣ κάτοικοι 330.715 329.965 352.209 309.381 324.541 339.728 % 33,41 24,58 22,33 18,87 19,27 16,40 ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ κάτοικοι 345.913 293.550 305.678 268.959 289.071 293.015 % 84,48 80,98 77,96 76,13 76,34 75,02 ΚΕΝ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ κάτοικοι 1.120.544 1.149.662 1.323.219 1.409.123 1.602.892 1.710.513 % 3,68 2,40 2,34 1,60 1,19 1,26 ΑΝ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ - κάτοικοι 643.709 593.983 618.312 542.184 575.210 570.496 ΘΡΑΚΗ % 4,86 3,35 3,25 2,84 2,40 2,24 ΒΟΡΕΙΑ ΕΛΛΑΔΑ κάτοικοι 2.440.881 2.367.160 2.599.418 2.529.647 2.791.714 2.913.752 % 19,47 15,48 14,15 11,90 11,32 10,63 Πίνακας 6: Ποσοστό του ορεινού πληθυσμού ως προς το συνολικό (ανά περιφέρεια και συνολικά) Table 6: Percentage of mountainous population to total population (per region and totally) ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ 1940-1951 1951-1961 1961-1971 1971-1981 1981-1991 1940-1991 % ΗΠΕΙΡΟΣ -26,59-3,05-25,77 7,11-10,91-49,58 ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ -18,65 0,25-14,07 7,77-0,39-24,78 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ -33,00 11,85-27,05-15,23 12,45-47,89 ΑΝ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ - ΘΡΑΚΗ -36,25 0,82-23,37-10,48-7,35-59,15 ΒΟΡΕΙΑ ΕΛΛΑΔΑ -22,90 0,43-18,17 4,98-2,00-34,81 Πίνακας 7: Η εξέλιξη του ορεινού πληθυσμού Table 7: The evolution of mountainous population

Καρανικόλας Ν., Λαφαζάνη Π., Μυρίδης Μ., Ράμναλης Δ. 19 500.000 ΕΞΕΛΙΞΗ ΟΡΕΙΝΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ 450.000 400.000 350.000 300.000 250.000 200.000 150.000 100.000 50.000 0 1940 1951 1961 1971 1981 1991 ΗΠΕΙΡΟΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΑΝ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ - ΘΡΑΚΗ Γράφημα 1: Η εξέλιξη του ορεινού πληθυσμού (αθροιστικά) Chart 1: The evolution of mountainous population (summative) 7. ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Από αυτή την ανάλυση, δύο μοιάζει να είναι οι κρίσιμες περίοδοι για την οργάνωση του δικτύου των ορεινών οικισμών της Βόρειας Ελλάδας και κατά πάσα πιθανότητα όλης της χώρας. Η περίοδος του Β Παγκοσμίου Πολέμου και ο Εμφύλιος Πόλεμος που ακολούθησε. (1940-1950), και η δεκαετία των μεγάλων μεταναστεύσεων προς το εξωτερικό (1961-1971), συνέπεια σ ένα μεγάλο βαθμό του πρώτου γεγονότος. Στην πρώτη περίοδο, περιοχές της χώρας όπως η Δυτική Μακεδονία γνωρίζουν έντονες μετακινήσεις πληθυσμού, που προκάλεσε ιδιαίτερα ο Εμφύλιος Πόλεμος και η στη συνέχεια πολιτική που επικράτησε στη χώρα και είχε μεγάλες επιπτώσεις στην περιοχή αυτή. Ανάλογη, ίσως λιγότερο έντονη, είναι η περίπτωση της Ηπείρου. Για τις υπόλοιπες περιφέρειες της περιοχής μελέτης, δε επισημαίνονται δραματικές αλλαγές ίσως επειδή είναι περιορισμένος ο αριθμός των ορεινών οικισμών. Η συνολική εικόνα

Καρανικόλας Ν., Λαφαζάνη Π., Μυρίδης Μ., Ράμναλης Δ. 20 αμαυρώνεται στη διάρκεια της δεκαετίας 1961-1971, η οποία μοιάζει να δίνει το τελειωτικό χτύπημα και μάλιστα με μεγαλύτερη ένταση στο ήδη εύθραυστο δίκτυο ορεινών οικισμών (Γράφημα 1 & Πίνακας 5). Αντίθετα οι περιπτώσεις εξαφάνισης οικισμών λόγω φυσικών αιτιών, μοιάζει να είναι σημαντικά περιορισμένες στην Ελλάδα γενικότερα, αλλά και στο βόρειο τμήμα της εν προκειμένω. Υπάρχουν βέβαια μεμονωμένες περιπτώσεις αλλαγής θέσης και μετακίνησης τους από υψηλότερες ζώνες σε χαμηλότερες, ή περιπτώσεις μεταφοράς τους εξ αιτίας αποσάθρωσης εδαφών, κατολισθήσεων ή άλλων φυσικών αιτιών, αλλά είναι σχεδόν αμελητέες στο γενικότερο σύνολο. Εν πάση περιπτώσει, είναι περισσότερο από φανερή η πληθυσμιακή απερήμωση των ορεινών περιοχών τη Βόρειας Ελλάδας, μέσα από τη Χαρτογράφηση που επιχειρήσαμε (Δείγματα χαρτών παρατίθενται παρακάτω). Όμως κάτι τέτοιο είναι γνωστό σε μεγάλο ή μικρό βαθμό, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο προσέγγισης. Αυτό που εμείς θεωρούμε ότι προσφέρει και συμβάλλει με τον δικό της τρόπο αυτή η εργασία, είναι η ιδιαίτερα αυστηρή συστηματοποίηση της παρακολούθησης αυτού του φαινομένου. Η δημιουργία του Συστήματος Γεωγραφικών Πληροφοριών των Ορεινών Οικισμών της Ελλάδας (Σ.Γ.Π.Ο.Ο.Ε.) φιλοδοξεί να είναι εργαλείο για την καταγραφή, χαρτογράφηση και επεξεργασία των γεωγραφικών συνιστωσών που επηρεάζουν και διαμορφώνουν την καθημερινότητα του γεωγραφικού χώρου σε οποιαδήποτε κλίμακα. Το ισχυρό στοιχείο του Συστήματος που ιδρύθηκε είναι η δυνατότητα μονοσήμαντης ταύτισης κάθε οικισμού σε όλο το βάθος χρόνου εμπρός και πίσω από το χρόνο μελέτης. Επιπλέον η κωδικοποιημένη ένταξη κάθε οικισμού στους «Καποδιστριακούς» ΟΤΑ, προσφέρει τη δυνατότητα συνεχούς και εύκολης ενημέρωσης του Συστήματος με νέα δεδομένα.

Χάρτης 1: Οι οικισμοί της Βόρειας Ελλάδας Map 1: The settlements of Northern Greece Καρανικόλας Ν., Λαφαζάνη Π., Μυρίδης Μ., Ράμναλης Δ. 21

Καρανικόλας Ν., Λαφαζάνη Π., Μυρίδης Μ., Ράμναλης Δ. 22 Χάρτης 2: Πληθυσμός ορεινών οικισμών της Δυτικής Μακεδονίας (απογραφή1940) Map 2: Population of the mountainous settlements at West Macedonia (census 1940) Χάρτης 3: Πληθυσμός ορεινών οικισμών της Δυτικής Μακεδονίας (απογραφή1951) Map 3: Population of the mountainous settlements at West Macedonia (census 1951)

Καρανικόλας Ν., Λαφαζάνη Π., Μυρίδης Μ., Ράμναλης Δ. 25 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος (Ε.Σ.Υ.Ε.), Γενικές Απογραφές: 1940, 1951, 1961, 1971, 1981, 1991. Καρανικόλας, Ν., Κουσουλάκου, Α., Λαφαζάνη, Π., Μυρίδης Μ. «Ένας Δημογραφικός Απολογισμός για την περιφέρεια της Κεντρικής Μακεδονίας [1951-1991]» στα Πρακτικά Συνεδρίου για τις Χωρικές Διαστάσεις των Δημογραφικών Φαινομένων, Βόλος 2000. King, R., De Mas, P., Mansvelt Beck, J. (2001), «Geography, Environment and Development in the Mediterranean»,Sussex Academic Press, Brighton-Portland. Τσαούσης, Δ. Γ. (1997), «Κοινωνική Δημογραφία», Gutenberg, Αθήνα.