ΩΣ ΓΕΝΙΚΗ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ"

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΠΕ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΕΤΟΣ 2011-2012 ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: "ΑΤΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ" ΘΕΜΑ: "ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ ΩΣ ΓΕΝΙΚΗ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ" ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: κ.δημητροπουλοσ ΑΝΔΡΕΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ:ΑΝΤΡΕΑ ΙΩΑΝΝΙΔΟΥ Α.Μ.:1340201000415 ΕΞΑΜΗΝΟ:Δ ΤΗΛΕΦΩΝΟ:6994135005 Ε-MAIL:andrea.io92@hotmail.com ΑΘΗΝΑ ΜΑΙΟΣ 2012-1 -

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ...3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ...3 ΟΡΙΟΘΡΤΗΣΕΙΣ ΟΡΙΣΜΟΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΕΩΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ...4-6 ΤΟ ΤΡΙΠΤΥΧΟ:...8 ΝΟΜΙΜΟΤΗΤΑ-ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΤΗΤΑ-ΧΡΗΣΤΟΤΗΤΑ Η ΡΗΤΡΑ ΤΗΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗΣ ΝΟΜΙΜΟΤΗΤΑΣ...8-9 Η ΡΗΤΡΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΤΗΤΑΣ Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ...9-10 ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΜΦΕΡΟΝ...10-11 ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ...12 Η ΡΗΤΡΑ ΤΗΣ ΧΡΗΣΤΟΤΗΤΑΣ ΤΑ ΧΡΗΣΤΑ ΗΘΗ...12-13 ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ ΚΑΤΑΧΡΗΣΗΣ...13-14 ΕΠΙΛΟΓΟΣ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...14 ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ...15-18 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...18-2 -

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ Συμβούλιο της Επικρατείας: ΣτΕ Άρειος Πάγος : ΑΠ Ελεγκτικό Συνέδριο : ΕΣ Εφετείο Αθηνών : ΕφΑΘ Το Σύνταγμα ( περιοδικό):τοσ Δικαιώματα του Ανθρώπου ( περιοδικό ):ΔτΑ Επιθεώρηση Δημοσίου Δικαίου και Διοικητικού Δικαίου( περιοδικό ) : ΕΔΔΔ Διοικητική Δίκη ( περιοδικό ) :ΔιΔικ Ποινικά Χρονικά ( περιοδικό ):ΠοινΧρον Νομικό Βήμα ( περιοδικό ) :ΝοΒ Ελληνική Δικαιοσύνη ( περιοδικό ) :ΕλλΔνη Βλέπε : Βλ. Σελίδα(ες) : σελ. Όπου παραπάνω: όπ. παρ. ΠΡΟΛΟΓΟΣ Στα πρώτα χρόνια της ύπαρξης τους οι άνθρωποι αναγκάστηκαν, προκειμένου να μην αφανηστούν, να δημιουργήσουν ομάδες οι οποίες όμως αργότερα έφεραν συγκρούσεις αφού δεν υπήρχε ίχνος οργάνωσης. Έτσι ο Δίας τους έστειλε την ΑΙΔΩ και την ΔΙΚΗ που ήταν τα μέσα με τα οποία μπορούσε να εξασφαλιστεί η τάξη και η ασφάλεια μεταξύ των ανθρώπων. Ο καθορισμός των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων των πολιτών ήταν και παραμένει το βασικότερο θεμέλιο για την εξασφάλιση της ομαλής κοινωνικής συμβίωσης στις κοινωνίες. Η φύση των δικαιωμάτων από μόνη της επιβάλλει την οριοθέτησή τους.με την οριοθέτηση αυτή (τον περιορισμό δηλαδή των δικαιωμάτων) μπορούν να αποφευχθούν οι αδικές,οι καταχρήσεις - 3 -

και οι ανισότητες στα πλαίσια πάντα μιας σύγχρονης και ομαλής κοινωνικής συμβίωσης. Σκοπός της εργασίας αυτής είναι λοιπόν η ανάλυση των δικαιωμάτων των άλλων ως γενική οριοθέτηση των Συνταγματικών Δικαιωμάτων του ανθρώπου αφού όπως λέει και ένα γνωστό ρητό «Εκεί που σταματάει η ελευθερία του ενός αρχίζει η ελευθερία του άλλου.» ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΕΙΣ Χρήσιμη για την ερεύνά μας θα ήταν η παράθεση του εξής ορισμού: Οριοθέτηση είναι ο με διατάξεις δικαίου στο πλαίσιο της γενικής σχέσης πραγματοποιούμενος καθορισμός του γενικού περιεχομένου,ο προσδιορισμός των ανωτάτων ορίων άσκησης του δικαιώματος. Τα γενικά χαρακτηριστικά που στοιχειοθετούν τον παραπάνω ορισμό είναι τα εξής: Η οριοθέτηση αποτελεί την «οροφή» στο εξωτερικό σύνορο του δικαιώματος,καθώς αποτελεί το βασικό τμήμα του. Από οντολογική άποψη η οριοθέτηση αποτελεί νομική ρύθμιση,κανόνα δικαίου. Αναφέρεται στην άσκηση του δικαιώματος.την οριοθετεί. Πραγματοποιείται στο πλαίσιο της γενικής σχέσης. Από αξιολογική άποψη δεν συνιστά περιορισμό.με την οριοθέτηση δεν περιορίζεται η ελευθερία, αλλά πραγματοποιείται ο καθορισμός του γενικού περιεχομένου του δικαιώματος. Αξιοσημείωτος είναι επίσης ο ευρύς και γενικός χαρακτήρας της οριοθέτησης αφού αναφέρεται σε όλους τους φορείς θεμελιωδών δικαιωμάτων και θέτει το όριο δράσης τόσο της κρατικής εξουσίας όσο και των ιδιωτών.αποτελεί «τακτική» και «μόνιμη» ρύθμιση.η οριοθέτηση είναι πάγια και γενικά ισχύουσα. Ο πάγιος χαρακτήρας βαίνει παράλληλα προς τον τακτικό χαρακτήρα της οριοθέτησης. Βασικό διακριτικό γνώρισμα των οριοθετήσεων είναι η καθολικότητα αφού οι οριοθετήσεις εφαρμόζονται σε όλα τα συνταγματικά δικαιώματα.αποτελούν δηλαδή καθολικές ρυθμίσεις. - 4 -

Τέλος οι οριοθετήσεις διακρίνονται σε ειδικά και γενικά προβλεπόμενες.οι εξής ορισμοί έχουν δοθεί από τον κ.δημητρόπουλο.: Ειδικά προβλεπόμενη οριοθέτηση είναι ο με ειδικές διατάξεις πραγματοποιούμενος καθορισμός του γενικού περιεχομένου κάθε συγκεκριμένου θεμελιώδους δικαιώματος. Γενικά προβλεπόμενη οριοθέτηση είναι ο με γενικές διατάξεις καθορισμός του γενικού περιεχομένου του δικαιώματος. ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΕΩΝ 1.ΟΝΤΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ: Από οντολογική άποψη η οριοθέτηση είναι «τμήμα του δικαιώματος».η οριοθέτηση αποτελεί την «οροφή» του δικαιώματος. Κάθε θεμελιώδες δικαίωμα είναι ορισμένο,συγκεκριμένο και οριοθετούμενο και σε καμία περίπτωση γενικό ή απεριόριστο.γι αυτό λοιπόν μπορούμε να πούμε ότι δεν είναι «ανοικτό προς τα πάνω» αλλά έχει οροφή! Οι οριοθετήσεις είναι αυτές που απαρτίζουν το εξωτερικό σύνορο του συνταγματικού δικαιώματος(τον εξωτερικό φλοιό) ενώ το εσωτερικό σύνορο του δικαιώματος αποτελεί ο λεγόμενος «πυρήνας» του δικαιώματος. ΝΟΜΙΚΗ ΡΥΘΜΙΣΗ: Ο όρος «οριοθετήσεις» αναφέρεται σε κανόνες δικαίου,σε νομικές ρυθμίσεις.το δικαίωμα είναι νομικό μέγεθος και ο καθορισμός του πραγματοποιείται με διατάξεις δικαίου.τα θεμελιώδη δικαιώματα είναι συνταγματικά κατοχυρωμένα δικαιώματα και ο προσδιορισμός του περιεχομένου τους πραγματοποιείται με διατάξεις συνταγματικές,τα όρια της άσκησης τους θέτει ο συνταγματικός νομοθέτης. 2.ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ: Στο περιεχόμενο του δικαιώματος ανάγονται τόσο οι οριοθετήσεις όσο και οι εννοιολογικοί προσδιορισμοί.οι εννοιολογικοί προσδιορισμοί είναι - 5 -

αυτοί που καθορίζουν το ουσιαστικό περιεχόμενο,το είδος δηλαδή της παρεχόμενης εξουσίας ενώ οι οριοθετήσεις είναι αυτές που προσδιορίζουν τα όρια άσκησης του δικαιώματος.οι οριοθετήσεις άσκησης του δικαιώματος λοιπόν προαπαιτούν την κτήση του δικαιώματος και αποτελούν «νομικούς οδηγούς» της χρήσης,της απόλαυσης του δικαιώματος που έχει κτηθεί. 3.ΜΑΞΙΜΑΛΙΣΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ: Με τις οριοθετήσεις σχηματίζεται το γενικό περιεχόμενο του δικαιώματος.αυτές είναι που αποτελούν κανόνες δικαίου,που καθορίζουν τα άκρα όρια της νόμιμης άσκησης.η ίδια η οριοθέτηση αποτελεί μαξιμαλιστικό προσδιορισμό.σε αντίθεση με τον πυρήνα ο οποίος καθορίζει το ελάχιστο περιεχόμενο,η οριοθέτηση προσδιορίζει το μέγιστο περιεχόμενο.η οριοθέτηση λοιπόν είναι απλή,δεν περιέχει περιορισμούς και αναφέρεται στη συγκεκριμενοποίηση του δικαιώματος άρα ο καθορισμός του νομικού περιβάλλοντος μέσα στο οποίο προστατεύεται το δικαίωμα δεν συνιστά «περιορισμό» αλλά «προσδιορισμό». 4.ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ: Τα νομικά όρια της άσκησης των συνταγματικών δικαιωμάτων τίθονται με τις οριοθετήσεις. Το ίδιο το δικαίωμα είναι αυτό που παρέχει εξουσία έτσι ώστε να αναπτύσσεται η δράση και να εκφράζεται η βούληση την οποία και προστατεύει αλλά και οριοθετεί.οι οριοθετήσεις λοιπόν διαχωρίζουν την επιτρεπόμενη από την απαγορευμένη περιοχή,διακρίνουν την επιδοκιμαζόμενη από την αποδοκιμαζόμενη συμπεριφορά και τέλος απαγορεύουν την υπέρβαση των ορίων της άσκησης. Σε περίπτωση υπέρβασης υπάρχει παραβίαση που τιμωρείται άμεσα με κυρώσεις ή και απώλεια του ίδιου του δικαιώματος. - 6 -

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΟΡΙΟΘΕΤΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ: Η οριοθετική λειτουργία του δικαιώματος είναι διπλή.αφενός εξασφαλίζει ένα χώρο ελεύθερης δράσης στον δικαιούχο και αφετέρου εμποδίζει την εισβόλή άλλων στην περιοχή του δικαιούχου αλλά και στον ίδιο τον δικαιούχο να υπερβεί τα επιτρεπόμενα όρια άσκησης. ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ: Η εσωτερική λειτουργία στρέφεται προς τον φορέα του δικαιώματος. Το δικαίωμα είναι αυτό που παρέχει στα πρόσωπα νομική αναγνώριση της βούλησης αλλά κ της δράσης τους.ο δικαιούχος εφοδιασμένος με την εξουσία που του παρέχει το δικαίωμα μπορεί να προβεί σε διάφορες πράξεις κατά την κρίση του,οι οποίες όμως να είναι σχετικές με το περιεχόμενο του δικαιώματος.έτσι παράλληλα η οριοθέτηση αυτή καθορίζει την παράνομη συμπεριφορά του φορέα του δικαιώματος,θέτει δηλαδή ένα όριο το οποίο ο δικαιούχος δεν μπορεί να υπερβεί.η υπέρβαση του ορίου αυτού αποτελεί παράνομη συμεριφορά του δικαιούχου. ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ: Η εξωτερική λειτουργία αναφέρεται στους άλλους φορείς αλλά και στον ίδιο τον φορέα του δικαιώματος.κάθε δικαιούχος δύναται να δρά μέσα σε συγκεκριμένα όρια τα οποία δεν πρέπει να υπερβαίνει αφού η υπέρβαση αυτή αποδοκιμάζεται από το δίκαιο και αποτελεί παράνομη δράση. - 7 -

ΤΟ ΤΡΙΠΤΥΧΟ: ΝΟΜΙΜΟΤΗΤΑ-ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΤΗΤΑ-ΧΡΗΣΤΟΤΗΤΑ Κατά το άρθρο 5 παρ.1 του Συντάγματος : «. Kαθένας έχει δικαίωμα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συμμετέχει στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Xώρας, εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγμα ή τα χρηστά ήθη.» Συνεπώς στο άρθρο 5 σε συνδυασμό με το άρθρο 25Σ προβλέπονται οι εξής γενικές οριοθετήσεις : α)τα δικαιώματα των άλλων β)το Σύνταγμα γ)τα χρηστά ήθη δ)η απαγόρευση καταχρηστικής άσκησης και ε)η κοινωνική οριοθέτηση. Επομένως οι βασικές αρχές που εισάγονται από τον νομοθέτη είναι οι ακόλουθες:η ρήτρα της νομιμότητας,η ρήτρα της κοινωνικότητας και η ρήτρα της χρηστότητας. Η ΡΗΤΡΑ ΤΗΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗΣ ΝΟΜΙΜΟΤΗΤΑΣ: Σύμφωνα με την αρχή της συνταγματικής νομιμότητας η δράση όλων των κοινωνών του δικαίου,τόσο των ιδιώτών όσο και των κρατικών οργάνων,πρέπει να είναι πάντα σύμφωνη με το Σύνταγμα αλλά και με τους νόμους οι οποίοι είναι σύμφωνοι προς αυτό.πρόκειται δηλαδή για γενική αρχή εφαρμοζόμενη στη συνολική έννομη τάξη και ισχύει παντού και πάντοτε χώρις να απαιτείται επανάληψή της σε κάθε διάταξη. - 8 -

Το Σύνταγμα αποτελεί πλαίσιο της άσκησης των θεμελιωδών δικαιωμάτων.αναλυτικότερα,η κατοχύρωση της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας και η συνταγματική διασφάλιση των συνταγματικών δικαιωμάτων δεν παρέχουν εξουσία παραβίασης των συνταγματικών διατάξεων.αυτές θέτουν ένα όριο μέσα στο οποίο πρέπει να ασκούνται τα θεμελιώδη δικαιώματα.για αυτόν ακριβώς τον λόγο θα πρέπει να ερμηνεύονται πάντα σε συνδυασμό με τις υπόλοιπες διατάξεις του Συντάγματος.Η γενική οριοθέτηση δεν προκύπτει μόνο από το άρθρο 5 του Συντάγματος αλλά και από την γενική υποχρέωση σεβασμού του Συντάγματος που κατοχυρώνεται στο άρθρο 120 παρ.2. Εξάλλου η απαγόρευση παραβίασης του Συντάγματος ανήκει στις γενικές οριοθετήσεις της δράσης του ατόμου. Η ΡΗΤΡΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΤΗΤΑΣ: Η αρχή αυτή έχει δύο διαστάσεις.προς ένα έκαστο των κοινωνών όπου ο νομοθέτης αναφέρεται στα «δικαιώματα των άλλων» στο άρθρο 5 παρ.1 και προς όλους μαζί,δηλαδή προς το κοινωνικό σύνολο αναφέρεται με την προάσπιση του γενικού συμφέροντος στο άρθρο 25παρ1 και αρ.106 παρ.2. Α)Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΏΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ: Η κοινωνική οριοθέτηση των συνταγματικών δικαιωμάτων αποτελεί πραγματική αναγκαιότητα.ο άνθρωπος ζει σε κοινωνία και τα δικαιώματα του υπάρχουν μόνο μέσα σε αυτήν η οποία και του τα αναγνωρίζει.επομένως η άσκησή τους μέσα σε αυτήν οριοθετείται αναγκαία από το κοινωνικό περιβάλλον.δεν πρόκειται για περιορισμό αλλά οριοθέτηση στην κυριολεξία του όρου.πρόκειται για παράγοντα διαμόρφωσης του γενικού περιεχομένου των συνταγματικών δικαιωμάτων και του τρόπου άσκησης τους.η κοινωνική οριοθέτηση δεν περιορίζει κάποια ελευθερία.αντίθετα μορφοποιεί την ελευθερία,που αναγνωρίζεται και πρόκειται να ασκηθεί σε δεδομένο κοινωνικό σύνολο. - 9 -

Ο κοινωνικός χαρακτήρας των δικαιωμάτων είναι δεδομένος και τονίζεται από τον νομοθέτη ο οποίος ορίζει ότι τα δικαιώματα του ανθρώπου τόσο ως ατόμου όσο και ως μέλους του κοινωνικού συνόλου τελούν υπό την εγγύηση του κράτους.(σ άρθρο 25 παρ.1). Ο συντακτικός νομοθέτης ορίζει ρητά ότι τα δικαιώματα του ανθρώπου αναγνωρίζονται ταυτόχρονα ως δικαιώματα του ατόμου και ως μέλους του κοινωνικού συνόλου. Η κοινωνική οριοθέτηση αναπτύσσεται σε τρία επίπεδα: α)προβλέπεται κατά πρώτο λόγο η γενική αφηρημένη κοινωνική οριοθέτηση του άρθρου 25.Κατά το Σύνταγμα αντικοινωνική είναι η άσκηση συνταγματικού δικαιώματος, που δεν συμβάλλει στην πραγμάτωση της κοινωνικής προόδου μέσα σε ελευθερία και δικαιοσύνη. β)υπάρχουν οι γενικές ρήτρες των άρθρων 5παρ.1 και 25 παρ.3 Σ, δηλαδή οι γενικοί συνταγματικοί προσδιορισμοί της γενικής και αφηρημένης κοινωνικής ρήτρας:τα δικαιώματα των άλλων,τα χρηστά ήθη και η απαγόρευση της κατάχρησης δικαιώματος. γ)υπάρχουν τέλος οι ειδικές ρήτρες στις ειδικές διατάξεις,οι συνταγματικές εξειδικεύσεις της γενικής κοινωνικλης ρήτρας. Οι ειδικές ρήτρες εφαρμόζονται μόνο για τα δικαιώματα για τα οποία προβλέπονται. Β)ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΜΦΕΡΟΝ : Η ανθρώπινη αξία αποτελεί το θεμελιώδες κριτήριο για την άρση φιλοσοφικονομικών συγκρούσεων.στις συγκρούσεις αθτές ανήκει και η αντιπαράθεση γενικού και ατομικού συμφέροντος.για την ορθή αντιμετώπιση λοιπόν του όλου θέματος απαιτείται ο συγκερασμός «δημοσίου» και «ιδιωτικού» συμφέροντος. Το προσωπικό συμφέρον και η ευημερία του ατόμου,οφείλει κατά το Σύνταγμα να αποτελεί βασική επιδίωξη του σύγχρονου δημοκρατικου κοινωνικού κράτους.ταυτόχρονα η ατομική δραστηριότητα στον κοινωνικό,τον πολιτικό και τον οικονομικό χώρο δεν επιτρέπεται να αναπτύσσεται πέρα απο τους σκοπούς που το ίδιο το Σύνταγμα θέτει. Ο συγκερασμός αυτός κοινού και προσωπικών συμφερόντων,αποτελεί - 10 -

βασική αρχή της σύγχρονης ελληνικής συνταγματικής τάξης.επομένως το σχήμα δημόσιο δίκαιο=δίκαιο του γενικού συμφέροντος,ιδιωτικό δίκαιο=δίκαιο του ιδιωτικού συμφέροντος δεν ανταποκρίνεται στην δομή και το πνεύμα της σύγχρονης έννομης τάξης.το δημόσιο συμφέρον άλλωστε έχει εισχωρήσει στην δικαιική αυτή περιοχή,ούτως ώστε η άποψη,ότι ο κανόνας ιδιωτικού δικαίου αποσκοπεί στην εξασφάλιση ενός «ατομικού» συμφέροντος, ανεξαρτήτου από το δημόσιο συμφέρον, δεν φαίνεται να ανταποκρίνεται στην σύγχρονη νομική πραγματικότητα. Η ενότητα της σύγχρονης έννομης τάξης βασίζεται στην σύνθεση δημοσίου και ιδιωτικού και στην τοποθέτηση τους στο ίδιο επίπεδο οπως άλλωστε προκίπτει και από το περιεχόμενο της δημοκρατικής αρχής. Η δημοκρατική διαδικασία είναι αυτή που κατορθώνει την σύνθεση των ατομικών συμφερόντων σε ενιαίο σύνολο και που εμποδίζει την δημιουργία ενός γενικού και αφηρημένου «δημοσίου συμφέροντος», προσδιοριζόμενου από την θέληση των κυβερνώντων και ανεξάρτητου ή και αντίθετου προς την θέληση των κυβερνώμενων.στην Δημοκρατία εξάλλου είναι που οφείλεται και η εξελικτική άρση των αντιθέσεων κράτους-κοινωνίας. O κοινωνικός άνθρωπος πρέπει να επιδιώκει την ικανοποίηση των συμφερόντων του αλλά πάντα στο πλαίσιο του γενικού συμφέροντος αλλιώς βρίσκεται έξω από το πλαίσιο της νομιμότητας.το δίκαιο αναγνωρίζει επίσης περιπτώσεις εξουσιών που ασκούνται προς το συμφέρον άλλων ατόμων.σε αυτές τις περιπτώσεις δεν πρόκειται για δικαιώματα αλλά για αρμοδιότητες. Στο Σύνταγμα όμως δεν προβλέπεται ως γενική οριοθέτηση το «δημόσιο συμφέρον» δίοτι ακριβώς αυτό είναι που συνιστά η άσκηση κάθε θεμελιώδους δικαιώματος.παρ όλα αυτά στο Σύνταγμα προβλέπονται ειδικές ρήτρες που υλοποιούν μερικότερες μορφές του γενικού συμφέροντος,ως όριο μόνο εφόσον πρόκειται για την άσκηση οικονομικών δικαιωμάτων σύμφωνα με τα άρθρα 170και 106 του Συντάγματος. - 11 -

Γ) ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ Ο συντακτικός νομοθέτης στο άρθρο 5 παρ.1 Σ αναφέρεται στα δικαιώματα των άλλων και εννοεί κυρίως τα θεμελιώδη δικαιώματα όλων των άλλων φορέων.η άσκηση οποιουδήποτε δικαιώματος,πολιτικού,κοινωνικού ή οικονομικού,δεν επιτρέπεται εφόσον προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων.τα δικαιώματα των άλλων είναι αυτά που οριοθετούν την ελεύθερη δράση του ατόμου στην κοινωνία,τόσο τα συνταγματικά όσο και αυτά που προβλέπονται απο την κοινή νομοθεσία. Η συνταγματική αυτή οριοθέτηση της δράσης του ατόμου αποτελεί ρητή αναγνώριση της απόλυτης αμυντικής ενέργειας των θεμελιωδών δικαιωμάτων.ο κάθε πολίτης κατά τη δράση του οφείλει να μην παραβιάσει την ανθρώπινη αξία και τα συνταγματικά δικαιώματα των άλλων.όπως η ρήτρα της συνταγματικής νομιμότητας,έτσι και «τα δικαιώματα των άλλων» δεν παρέχουν στον κοινό νομοθέτη εξουσία εισαγωγής αόριστων περιορισμών. Η ΡΗΤΡΑ ΤΗΣ ΧΡΗΣΤΟΤΗΤΑΣ: Γενικότερα η ρήτρα της χρηστότητας στοιχειοθετείται από τον σεβασμό στα χρηστα ήθη, την τήρηση της καλής πίστης και την απαγόρευση της κατάχρησης. 1)ΤΑ ΧΡΗΣΤΑ ΗΘΗ: Τα χρηστά ήθη ως γενική ρήτρα εφαρμόζονται σε κάθε περίπτωση, συντρέχουν με τις ειδικές ρυθμίσεις και δεν αποκλείονται απο αυτές.η ορθότερη άποψη απαιτεί την μορφοποίηση του περιεχομένου και την άσκηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων σύμφωνα πάντα με τα χρηστά ήθη.στις γενικές οριοθετήσεις της ατομικής δράσης ανήκει και η απαγόρευση παραβίασης και ο σεβασμός των χρηστών ηθών όπως επίσης και η απόλυτη αμυντική ενέργεια των θεμελιωδών δικαιωμάτων. - 12 -

Στη σύγχρονη εποχή κάθε προσβολή της ανθρώπινης αξίας και των συνταγματικών δικαιωμάτων έρχεται σε αντίθεση προς τα χρηστά ήθη τα οποία εκτός από τη γενετήσια ζωή αφορούν και όλο το πλέγμα των διανθρώπινων σχέσεων. Επίσης,όπως για το Σύνταγμα και τα δικαιώματα των άλλων, έτσι και για τα χρηστά ήθη,ο συντακτικός νομοθέτης δεν παρέχει εξουσιοδότηση στον κοινό νομοθέτη να εισάγει περιορισμούς των θεμελιωδών δικαιωμάτων.η γενική ρήτρα των χρηστών ηθών στοχεύει στην αποτροπή κάθε ανήθικης άσκησης δικαιώματος.η έννοια των χρηστών ηθών διαχέεται σε ολόκληρη την έννομη τάξη,σε κάθε μερικότερη δικαιική περιοχή, στην οποία και προσλαμβάνει ειδικότερη μορφή.παρ όλα αυτά κάθε συγκεκριμένη νομοθετική ρύθμιση ελέγχεται ως προς την συμφωνία της με το Σύνταγμα,ώστε να μην εισάγονται αδικαιολόγητες οριοθετήσεις ή μεριορισμοί με το πρόσχημα της τήρησης των χρηστών ηθών. 2)Η ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΧΡΗΣΗΣ : Κατάχρηση δικαιώματος είναι η νομότυπη πλην όμως υπερβολική και γι αυτό μη ανεκτή από την έννομη τάξη άσκηση δικαιώματος. Η έννοια αυτή είναι η ίδια τόσο στην περιοχή του ιδιωτικού όσο και σε εκείνη του δημοσίου δικαίου. ΝΟΜΟΤΥΠΟ: Η κατάχρηση δεν συνιστά παράβαση κανόνων δικαίου.αυτός που καταχράζεται το δικαίωμα του δεν παραβαίνει κάποια συγκεκριμένη διάταξη.η χρησιμότητα αυτής της ρήτρας βρίσκεται στο ότι απαγορεύει συγκεκριμένη συμπεριφορά που όμως δεν απαγορεύεται από άλλες διατάξεις. ΥΠΕΡΒΟΛΗ: Η καταχρηστική συμπεριφορά είναι υπερβολική συμπεριφορά που μετατρέπει την καταρχήν νόμιμη σε παράνομη συμπεριφορά.το στοιχείο της υπερβολικότητας είναι δυνατό να διαφοροποιείται σε μερικότερους δικαιικούς κλάδους, ανάλογα με τις ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούν. - 13 -

ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ:Το στοιχείο της διαλεκτικότητας βρίσκεται στο ότι συμπεριφορά καταρχήν νόμιμη χαρακτηρίζεται τελικά ως μη ανεκτή από την έννομη τάξη.η κατάχρηση δικαιώματος αν και νόμιμη περνά στην μεριοχη της μη νομιμότητας,της δικαιικής αποδοκιμασίας. ΚΑΚΗ ΧΡΗΣΗ: Η κατάχρηση συνιστά «υπερβολική χρήση» και συνεπώς «κακή χρήση». Ο καταχρώμενος ουσιαστικά εκμεταλλεύεται την εξουσία που του αναγνωρίζει η έννομη τάξη για σκοπούς ξένους προς εκείνους για τους οποίους του έχει παρασχεθεί το δικαίωμα και οπωσδήποτε για σκοπούς αντίθετους προς την έννομη τάξη. ΕΠΙΛΟΓΟΣ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: Το Σύνταγμα κατοχυρώνει τα δικαιώματα και προστατεύει τις ελευθερίες των πολιτών.οι ελευθερίες τους όμως κάποτε περιορίζονται ενώ κάποτε θέτονται όρια στην ελεύθερη άσκηση των δικαιωμάτων τους. Τα άρθρα 5 παρ.1 και 25του Συντάγματος θέτουν κάποια όρια στη δράση των πολιτών έτσι ώστε να καθίσταται επιτυχής αλλά και ακώλυτη η άσκηση του από όλους τους φορείς.τα όρια αυτά είναι τα λεγόμενα «δικαιώματα των άλλων»,τα χρηστά ήθη αλλά και γενικότερα ο σεβασμός προς το Σύνταγμα. Σε περίπτωση υπέρβασης των ορίων αυτών συνιστάται προσβολή του δικαιώματος κάποιου άλλου ο οποίος δεν μπορεί να ασκήσει ακώλυτα τα συνταγματικώς κατοχυρωμένα δικαιώματα του. Συχνά δηλαδή,υπάρχει σύγκρουση δικαιωμάτων κατά την οποία πρέπει να υποχωρεί εκείνο το δικαίωμα το οποίο δεν κινδυνεύει να υποστεί ουσιώδη βλάβη ενώ αντίθετα πρέπει να προστατεύεταιτο δικαίωμα του οποίου κιδυνεύει να θιγεί ο σκληρός πυρήνας. Εν κατακλείδι λοιπόν κάθε πολίτης πρέπει να σέβεται τον συμπολίτη του και κατά την άσκηση των δικαιωμάτων του να μην προσβάλλει την ανθρώπινη αξία και τα συνταγματικά δικαιώματα των άλλων.σ αυτό - 14 -

ακριβώς είναι που συνιστάται η απόλυτη αμυντική ενέργεια των συνταγματικα κατοχυρωμένων θεμελιωδών δικαιωμάτων. ΠΕΡΙΛΗΨΗ: Από τα όσα λέχθηκαν πιο πάνω συνάγεται ότι οριοθέτηση είναι ο καθορισμός του γενικου περιεχομένου που προσδιορίζει τα ανώτατα όρια της άσκησης του δικαιώματος.τα άρθρα 5παρ.1 και 25 παρ.3 του Συντάγματος καθιερώνουν μια γενική οριοθέτηση που αποτελεί οδηγό για την άσκηση όλων των συνταγματικά κατοχυρωμένων δικαιωμάτων. Επιπλέον οι ρήτρες της κοινωνικότητας,της νομιμότητας και της χρηστότητας αποτελούν ασφαλιστικές δικλείδες για τις αντισυνταγματικές και κατ επέκτασιν παράνομες συμπεριφορές των ατόμων. Τελιώνοντας δεν πρέπει να υπάρχει σύγχυση μεταξύ των όρων της γενικής οριοθέτησης και του περιορισμού. Καθώς η πρώτη είναι μέρος της φύσης του δικαιώματος ενώ ο δεύτερος εξωτερική επιβολή με σκοπό την συρρίκνωση του δικαιώματος. Summary: From the context above it can be inferred that the definition of delimitation is the determination of the general context which assigns the maximum limits of the exercise of that right. Article 5 para. 1 and article 25 para. 3 of the Constitution establish a general delimitation which consists a guideline for the exercise of the entire constitutional statutory rights. Furthermore the terms of socialization, legitimacy and virtuousness are considered to be safety valves for the previous anticonstitutional and extensively unlawful behaviors. To conclude, the distinction between the terms of general delimitation and restriction should be taken into account. The first one is within the nature of the right whereas the second one is an external enforcement with the aim to eliminate the extension of the right. - 15 -

ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ: ΣτΕ 3423/91, Διοικητική Δίκη,1992 σελ.1201(υπόθεση σχετικά με τη συνταγματικότητα του Ν.12/75 άρθρο 57 για φορολόγιση έτοιμων λιπαντικών) ΣτΕ 3517/79,Επιθεώρηση Δημοσίου Δικαίου και Διοικητικού Δικαίου,1980,σελ.347(Σχετικά με την δυνατότητα της νομοθετικής εξουσίας να θέτει αναδρομικώς κανόνες δικαίου σε αντικείμενα για τα οποία δεν αποκλίεται η εκ του Συντάγματος ανδρομικότητα). ΣτΕ 2517/67,Διοικητική Δίκη,Αθήνα 1967, σελ.423 ( Υπόθεση σχετικά με ακύρωση απόφασης διευθυντή νομαρχίας Αχαίας για χορήγηση άδειας προς εκτέλεση μεταφοράς ποσώπων με ιδιωτικής χρήσης μέσα). ΣτΕ 153/79, Το Σύνταγμα, τόμος 5 ος, Αθήνα 1979,σελ.307 (Υπόθεση σχετικά με τη στέρηση της ιδιότητας του φιλάθλου σε πρόεδρο σωματείου) Διοικητικό Εφετείο Αθηνών 311/80,Τ Σύνταγμα, 1980,σελ 234 (υπόθεση για περιορισμό ελεύθερης έκφρασης της γνώμης του αξιωματικού) ΣτΕ 3636/1989 (Υπόθεση σχετικά με έκδοση πράξεων νομοθετικού περιεχομένου και δυνατότητας δικαστικού ελέγχου όταν συντρέχουν περιπτώσεις εξαιρετικά επείγουσας ή απρόβλεπτης ανάγκης ). ΣτΕ 3505/02 (Υπόθεση επιβολής σε αστυνομικό όργανο της πειθαρχικής ποινής της απόταξης έλεγχος αν ο σχετικός νόμος και το προεδρικό διάταγμα όρισαν νόμιμα και εντός ορίων εξουσιοδότησης τα πειθαρχικά παραπτώματα που τιμωρούνται με ποινή απόταξης ). ΣτΕ 1802/1986 Το δημόσιο συμφέρον ως οριοθέτηση της ελευθερίας του λόγου Εφετείο Αθηνών 698/1989 Η συνταγματική προστασία της και οι περιορισμοί της ως γενική οριοθέτηση της συνταγματικής προστασίας του γάμου και της οικογένειας. - 16 -

ΣτΕ 903/1981 Ολ., Το δικαίωμα της ελευθερίας του Τύπου ( άρθρο 14 παρ. 1 και 2 Σ. ) ως οριοθέτηση του ατομικού δικαιώματος του πολίτη να επιλέγει την εφημερίδα της προτίμησής του, συνεκτιμώντας και τον παράγοντα τις τιμής και του ατομικού δικαιώματος των εκδοτών εφημερίδας να καθορίζουν ελεύθερα την τιμή πώλησης των εφημερίδων. Αριθμός 8064/1986 ( Ασφ. Μ. ) Η ελευθερία του Τύπου ( άρθρο 14 παρ. 3 Συντ. ) ως οριοθέτηση της προσωπικότητας ( άρθρο 5 Συντ. και άρθρο 57 ΑΚ ). ΣτΕ 400/1986 Ολ., Το δικαίωμα της κοινωνικής ασφάλισης ως οριοθέτηση του νομοθετικού κεκτημένου που έχει επιβληθεί ως δικαίωμα του κράτους να ασφαλίζει τους πολίτες του. ΣτΕ 772/1992, Προστασία περιβάλλοντος. Διάνοιξη δημόσιας οδού δια μέσου δάσους. Επιτρέπεται μόνο για λόγους δημοσίου συμφέροντος οι οποίοι υπόκεινται στον έλεγχο του ακυρωτικού δικαστή. Λόγος δημοσίου συμφέροντος είναι η πυρασφάλεια υπό την προϋπόθεση ότι η χάριν αυτής της διάταξης γίνεται στο πλαίσιο συνολικής μελέτης πυροπροστασίας του δάσους. ΣτΕ 70/2001, Επιτροπή Αναστολών ΣτΕ. Απαλλοτρίωση για την κατασκευή περιφερειακής οδού. Απόρριψη της αιτήσεως αναστολής, δεδομένου ότι από τα στοιχεία του φακέλου προκύπτει η κατασκευή του έργου από λόγους δημοσίου συμφέροντος. ΣτΕ 3521/1992 Προστασία ιδιοκτησίας. Προστασία της ιδιοκτησίας βάσει του άρθρου 17 του Σ. Συνέπεια της παρεχόμενης προστασίας είναι η δυνατότητα του ιδιοκτήτη προς περίφραξη του ακινήτου του η οποία περιορίζεται μόνο για λόγους γενικότερου δημοσίου συμφέροντος και εφόσον με τους περιορισμούς δεν καθίσταται αδρανής η ιδιοκτησία. Η απαγόρευση περιφράξεως σε ζώνη πλάτους 500 από την ακτή δε βλάπτει το δικαίωμα της ιδιοκτησίας. Εξάλλου η διάταξη αυτή αναφέρεται σε περιοχές εκτός συγκεκριμένων σχεδίων πόλεων. ΣτΕ 1675/1999 ( Ολομ. ) Προστασία δασών. Απαλλοτρίωση δασικής έκτασης υπέρ του Δημοσίου. Είναι επιτρεπτή μόνο αν ληφθούν υπόψη οι επιπτώσεις που θα συνεπάγεται η απαλλοτρίωση στο - 17 -

περιβάλλον και εφόσον σταθμισθούν αυτές με το σκοπό της απαλλοτρίωσης, όπως επίσης και ότι αυτή αποτελεί το μοναδικό τρόπο για την εκπλήρωση του σκοπού αυτού 1021/1969 ΕφΑθ ( Τμ Β ) Νο 1970, τ. 18 σελ. 571 572 «κατάλειψη περιουσίας από το διαθέτη σε άτομο με το οποίο τελούσε σε σχέση παλλακείας δεν αντίκειται στα χρηστά ήθη εκτός αν γίνεται με σκοπό ανταμοιβής δια τη σαρκική επαφή ή εξασφάλιση συνεχίσεώς της άρ. 178, λαμβάνεται υπόψη όχι μόνο η αντίθεση στα χρηστά ήθη αλλά και το κινήσαν αίτιο και ο σκοπός 2209/1977 ΣτΕ ( Τμ. Γ ) ΤοΣ 1977, τ. 3, σελ. 636-638 «ανάγνωση Ριζοσπάστη και συναναστροφή με άτομα προσκείμενα σε αριστερές οργανώσεις από οπλίτη της χωροφυλακής δε συνιστά λόγο αποτάξεως από το σώμα δεν προσκρούει στο άρθρο 5 παρ. 1 Σ. και δεν είναι θεμιτός αυτού του περιεχομένου περιορισμός». 2738/1989 ΕφΘες., «Διαζύγιο λόγω υπερτετραετούς διάστασης. Τεκμήριο για τον ισχυρό κλονισμό των σχέσεων των συζύγων. Μη καταχρηστική η άσκηση δια αγωγής διαζυγίου μετά από 8ετή διάσταση των συζύγων. Ένσταση για αντισυνταγματικότητα του Ν.1329/83». 4126/1980 ΣτΕ ( Τμ. Δ ) ΤοΣ 1981, τ.7, σελ. 282 286 «θεμιτοί περιορισμοί της επαγγελματικής ελευθερίας που δεν προσκρούουν στα χρηστά ήθη». Α.Π. 101/88, ΕΕΝ 56/103. Απορρίφθηκε ως καταχρηστική αγωγή έξωσης, για λήξη, διότι οι ενάγοντες ζήτησαν αύξηση του μισθώματος από 25.000 σε 33.000 δρχ. και αέρα 500.000 δρχ προκειμένου να μην εγείρουν αγωγή αξιώσεως. Α.Π. 804/86, Ν.Β. 35/744. Χρησιμοποίηση της καταγγελίας της μίσθωσης για επίτευξη υπερβολικού μισθώματος συνιστά κατάχρηση δικαιώματος. Α.Π. 1810/86 Ελ.Δ. 87/1035. Είναι καταχρηστική η ακύρωση λόγω συγγενικού κωλύματος ύστερα από 4 χρόνια αρμονικής συμβίωσης. - 18 -

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Συνταγματικά δικαιώματα Αντρέας Γ.Δημητρόπουλος Ατομικά Δικαιώματα Π.Δ.Δαγτόγλου - 19 -