ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ Δ.Π.Μ.Σ. «ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ» ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: «ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ-ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ» ΜΑΘΗΜΑ: «ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ» ΘΕΜΑ ΕΞΑΜΗΝΟΥ «Το φαινόμενο της αστικοποίησης στο Δήμο Ζωγράφου» ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΣΟΦΙΑ ΑΥΓΕΡΙΝΟΥ - ΚΟΛΩΝΙΑ ΕΚΠΟΝΗΣΗ: ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΤΟΥΡΝΑΡΑΣ ΑΘΗΝΑ, ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2006
1. Εισαγωγή Το πρόβλημα Αστικοποίηση: μια πολύπλοκη διαδικασία Αφορά κυρίως τη μεταλλαγή μιας περιοχής όσον αφορά: Το χώρο Τον πληθυσμό Την απασχόληση Τον τρόπο ζωής Αστικοποίηση: σύνηθες φαινόμενο για τον ελλαδικό χώρο Αλλά: Ο χαρακτήρας της διαφέρει από περιοχή σε περιοχή Πού οφείλεται αυτό; Σε διάφορους παράγοντες μηχανισμούς που διαφέρουν από τόπο σε τόπο
1. Εισαγωγή Υπόθεση εργασίας Ο χαρακτήρας της αστικοποίησης μιας περιοχής είναι η συνισταμένη μιας σειράς από διαφορετικούς μηχανισμούς που εναλλάσσονται και αλληλεπιδρούν με το πέρασμα του χρόνου. Σκοπός Να αποτυπωθεί η φυσιογνωμία του Δ. Ζωγράφου από τη δημιουργία του μέχρι σήμερα με βάση τα εξής χαρακτηριστικά: Πληθυσμός: ποσοτικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά (σύνθεση, απασχόληση, μορφωτικό επίπεδο) Οικιστική εξέλιξη: ένταξη στο σχέδιο πόλης, οικοδομική δραστηριότητα, κτίρια (έτος κατασκευής, αριθμός ορόφων, αριθμός δωματίων κλπ), αξίες ακινήτων, τιμές ενοικίων, όροι δόμησης Χρήσεις γης Περιβάλλον Να καταγραφούν οι μηχανισμοί που έχουν επιφέρει αλλαγές στη φυσιογνωμία του Δήμου Να διερευνηθεί η συσχέτιση των μηχανισμών με το χαρακτήρα της αστικοποίησης
1. Εισαγωγή Μεθοδολογία Συγκέντρωση στοιχείων που αφορούν τις συνισταμένες της φυσιογνωμίας του Δήμου όπως περιγράφηκαν παραπάνω. Τα στοιχεία συνίστανται σε: Περιγραφές της περιοχής από βιβλιογραφία και μαρτυρίες κατοίκων Στατιστικά δεδομένα (ΕΣΥΕ, σχετική βιβλιογραφία) Αεροφωτογραφίες, δορυφορικές εικόνες και φωτογραφικό υλικό από διάφορες χρονικές περιόδους Αποτύπωση της φυσιογνωμίας του Δήμου διαχρονικά (ανάλυση στοιχείων, δημιουργία πινάκων, γραφημάτων, χαρτών που τεκμηριώνουν την ανάλυση) Καταγραφή των μηχανισμών που επιδρούν στη φυσιογνωμία της περιοχής Διερεύνηση του ρόλου των μηχανισμών και συσχέτισή τους με το χαρακτήρα της αστικοποίησης της περιοχής Τελικά συμπεράσματα έλεγχος της υπόθεσης εργασίας
2. Φυσιογνωμία της περιοχής 1η περίοδος (αρχές του 20 αιώνα Β Παγκόσμιος) Δημιουργία του οικισμού κοινότητας Ζωγράφου Σύνθεση: Υψηλά και χαμηλά κοινωνικά στρώματα Είδη κατοικίας: Επαύλεις, μικρές μονοκατοικίες Απασχόληση: κτηνοτροφία, μεταποίηση, μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις Χαρακτήρας: αγροτικός-προαστιακός 2η περίοδος (Β Παγκόσμιος Μέσα της δεκαετίας του 60) Δημιουργία του Δήμου Ζωγράφου (1947) Αύξηση του πληθυσμού Σύνθεση: Από όλα τα κοινωνικά στρώματα, προσέλκυση ανθρώπων υψηλού μορφωτικού επιπέδου, εσωτερικοί μετανάστες Είδη κατοικίας: Μονοκατοικίες (μέχρι 2 ορόφους) με πρασιές, ιδιοκατοίκηση Απασχόληση: μεταποίηση, εμπόριο, κτηνοτροφία Χαρακτήρας: προαστιακός
2. Φυσιογνωμία της περιοχής 3η περίοδος (Μέσα του 60 Αρχές του 80) Αλματώδης αύξηση του πληθυσμού Σύνθεση: Από όλα τα κοινωνικά στρώματα, εσωτερικοί μετανάστες, πρόσφυγες από Κύπρο Είδη κατοικίας: Σταδιακή μετατροπή μονοκατοικιών σε πολυκατοικίες Απασχόληση: Μεταποίηση, εμπόριο, υπηρεσίες Χαρακτήρας: αστικός, σταδιακή υποβάθμιση 4η περίοδος (Αρχές του 80 - σήμερα) Σταδιακή σταθεροποίηση του πληθυσμού Σύνθεση: μεσαία κοινωνικά στρώματα, φοιτητές, αλλοδαποί μετανάστες Είδη κατοικίας: Πολυώροφες πολυκατοικίες Απασχόληση: Εμπόριο, υπηρεσίες, ψυχαγωγία Χαρακτήρας: αστικός, υψηλές πυκνότητες, έντονα προβλήματα, εικόνα υποβάθμισης
3. Ο ρόλος των μηχανισμών στη διαμόρφωση του χαρακτήρα της αστικοποίησης 1η περίοδος(αρχές του 1900-45) Πιέσεις μεγαλοϊδιοκτητών δημιουργία οικισμού Αυθαιρεσία, σφάλματα στο σχεδιασμό Η ευνοϊκή θέση της περιοχής (εγγύτητα στο κέντρο, πράσινο) προσέλκυση πλουσίων και των πρώτων εσωτερικών μεταναστών, χωροθέτηση των ΑΕΙ Θεσμικό πλαίσιο: «Παραθεριστική περιοχή» εγκατάσταση ελάχιστων προσφύγων Αποτέλεσμα: Αυθαίρετη ανάπτυξη της περιοχής, εντάξεις δίχως σχεδιασμό και κάτω από πιέσεις που θα υποθηκεύσουν το μέλλον της περιοχής 2η περίοδος ( 45 65) Μεταλλαγές στο χώρο (αποψίλωση της περιοχής) προοπτική εγκατάστασης Έναρξη εσωτερικής μετανάστευσης Χωροθέτηση ΑΕΙ Αποτέλεσμα: Η περιοχή αποτελεί ιδανικό προορισμό για τους μετανάστες έντονη οικοδομική δραστηριότητα Πιέσεις των ιδιοκτητών αποχαρακτηρισμός κοινόχρηστων χώρων μελλοντική υποβάθμιση της περιοχής
3. Ο ρόλος των μηχανισμών στη διαμόρφωση του χαρακτήρα της αστικοποίησης 3η περίοδος( 65-80) Χωροθέτηση των ΑΕΙ αδυναμία επέκτασης της περιοχής, προσέλκυση εσωτερικών μεταναστών Θεσμικό πλαίσιο (Ν. 395 του 68) αύξηση σ.δ., ορόφων Στεγαστικά δάνεια, αντιπαροχή Έκρηξη της εσωτερικής μετανάστευσης αύξηση του πληθυσμού Αποτέλεσμα: Έκρηξη οικοδομικής δραστηριότητας, «πολυκατοικιοποίηση» της περιοχής, υποβάθμιση 4η περίοδος ( 80 - σήμερα) Χωροθέτηση ΑΕΙ Αύξηση αριθμού φοιτητών Αύξηση τιμών ενοικίων και ακινήτων, αλλαγές στην απασχόληση (καφετέριες κλπ), αλλαγές στις κατοικίες (προτίμηση σε διαμερίσματα 1-2 δωματίων) Αύξηση τιμών Αύξηση κόστους ζωής απομάκρυνση χαμηλότερων κοινωνικών στρωμάτων Θεσμικό πλαίσιο (ΓΟΚ 85), αντιπαροχή πολυώροφα κτίρια υποβάθμιση Μεταλλαγές στο χώρο (πολυώροφα κτίρια, προβλήματα, υποβάθμιση, ελάχιστο πράσινο) απομάκρυνση υψηλότερων κοινωνικών στρωμάτων
4. Συμπεράσματα Η αστικοποίηση της περιοχής ξεκινά ουσιαστικά από τα τέλη του 40, και σταθεροποιείται στις αρχές του 80. Ο χαρακτήρας της αστικοποίησης μεταβάλλεται σημαντικά κυρίως στα τέλη του 60 και τη δεκαετία του 80. Οι μηχανισμοί που διαμορφώνουν αρχικά τη φυσιογνωμία της περιοχής επηρεάζουν έμμεσα και τη μετέπειτα αστικοποίησή της Οι μηχανισμοί μπορεί να εναλλάσσονται ή να δρουν σε πολλές περιπτώσεις ταυτόχρονα και να επηρεάζουν ο ένας τον άλλο Από τους μηχανισμούς που εξετάστηκαν, η μετεγκατάσταση των ΑΕΙ και το θεσμικό πλαίσιο είναι αυτοί που επηρεάζουν περισσότερο το δήμο Ζωγράφου και το διαφοροποιούν σε σχέση με την ευρύτερη περιοχή.