Ενδοσχολική βία Ορισμός του φαινομένου του ενδοσχολικού εκφοβισμού/ ενδοσχολικής βίας: Η διαρκής και επαναλαμβανόμενη/συστηματική κακοποίηση του άλλου, η οποία μπορεί να περιλαμβάνει τη χρήση λεκτικής ή και φυσικής βίας ή και των δυο μορφών επιθετικής συμπεριφοράς, με σκοπό την πρόκληση ψυχικού και σωματικού πόνου, αισθήματος αδυναμίας και απόγνωσης στον άλλο με αντίστοιχα ψυχο-κοινωνικά οφέλη για το θύτη (π.χ. αίσθημα κυριαρχίας, να είναι δημοφιλής, να αντισταθμίζει της προσωπικές μειονεξίες, κλπ.) Βασικά χαρακτηριστικά του ενδοσχολικού εκφοβισμού/ ενδοσχολικής βίας: H συμπεριφορά λαμβάνει χώρα σε τακτά χρονικά διαστήματα. Τα θύματα είναι συνήθως ίδια. Υπάρχει μια άνιση αντιπαράθεση καθώς ο δράστης υπερέχει σε δύναμη (λόγω σωματικής /αριθμητικής /ηλικιακής υπεροχής) έναντι του θύματος. Σχεδόν 160.000 παιδιά χάνουν το σχολείο τους κάθε μέρα από φόβο μήπως γίνουν θύματα επίθεσης από άλλους μαθητές. Περίπου το 7% των 8χρονων μαθητών μένουν σπίτι τουλάχιστον μια φορά το μήνα εξαιτίας του εκφοβισμού. Τα παιδιά θύτες έχουν ¼ πιθανότητες να οδηγηθούν στη διάπραξη εγκλήματος μέχρι την ηλικία των 30 ετών. Το κίνητρο της πράξης είναι η ενόχληση ή ακόμα και η πρόκληση πόνου και η ικανοποίηση που απολαμβάνει από αυτή την κατάσταση ο δράστης. Μορφές/ είδη Εκφοβισμού Σωματικός: Χτυπήματα Φτύσιμο Σπρώξιμο Κλωτσιές Βανδαλισμός Κλέψιμο σωματικές πράξεις που ταπεινώνουν απειλή με όπλο
βίαιη είσπραξη χρηματικού ποσού μη δίκαιο παιχνίδι με κόλπα Λεκτικός: αρνητικά σχόλια ή πειράγματα για την εμφάνιση, το ντύσιμο, τις πράξεις του ατόμου κουτσομπολιά ή διάδοση φημών σκόπιμο ντρόπιασμα ή δημόσια διαπόμπευση/ δημόσιος χλευασμός αποξένωση από την ομάδα βρισιές απειλή για δημοσίευση προσωπικών πληροφοριών παρενόχληση με τηλεφωνήματα, e-mail, απειλητικά γράμματα (cyberbullying) Συναισθηματικός: απόρριψη /εκτοπισμός /συστηματικός αποκλεισμός από την ομάδα. τρομοκρατία ρατσιστικά σχόλια Σεξουαλικός: σεξουαλική κακοποίηση σεξουαλικά υπονοούμενα παρακολούθηση ιδιωτικής ζωής του θύματος Επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των θυμάτων χαμηλή αυτοεκτίμηση συναισθήματα μοναξιάς φτωχές κοινωνικές σχέσεις /σχολική εγκατάλειψη περισσότερα συμπτώματα άγχους περισσότερα συμπτώματα κατάθλιψης ψυχοσωματικές εκδηλώσεις αυτοκτονική συμπεριφορά
Συναισθηματικές εμπειρίες και αντιδράσεις των θυμάτων: Βιώματα τραύματος, αρνητικά συναισθήματα και φαντασιώσεις (όπως, π.χ. οργή, θυμός, λύπη, φόβος, συναισθήματα αβοήθητου, γενικευμένο άγχος, κοινωνική φοβία, αισθήματα μοναξιάς, φόβος θανάτου και αισθήματα τρομοκρατίας-πανικού σε κάποιες περιπτώσεις ομαδικών εκφοβισμών, φαντασιώσεις θανάτου των διωκτών, κλπ.) Ενδείξεις ότι το παιδί είναι θύμα εκφοβισμού και βίας στο σχολείο Το παιδί δείχνει μειωμένη διάθεση ή αρνείται να έρθει στο σχολείο με πρόσχημα κάποια αδιαθεσία, αν κάνει αδικαιολόγητες απουσίες, αν έχει απροσδόκητη μαθησιακή πτώση που αποτυπώνεται σε χαμηλούς βαθμούς, αν στα διαλείμματα περνά το χρόνο του γύρω από τους εκπαιδευτικούς και τα γραφεία, αν καθυστερεί να έρθει στο σχολείο ή αργεί να επιστρέψει στο σπίτι, αν αρχίζει να αλλάζει τους δρόμους μέσα από τους οποίους έρχεται στο σχολείο ή επιστρέφει από αυτούς στο σπίτι αν τα ρούχα του συχνά είναι σκισμένα και κατεστραμμένα, αν έχει σημάδια και μελανιές στο σώμα ή άλλες ενδείξεις επίθεσης και αποφεύγει να εξηγήσει πώς συνέβησαν, αν συχνά χάνει τα πράγματά του, αν συχνά ζητά χρήματα από τους γονείς του γιατί έχασε αυτά που του έδωσαν, αν αρνείται να συμμετέχει σε σχολικές εκδηλώσεις και δραστηριότητες, αν υπάρξουν ξαφνικές αλλαγές στη διάθεσή του που επιμένουν, αν παραπονιέται για ψυχοσωματικά προβλήματα/ σωματικούς πόνους. Είδη Χαρακτηριστικά δραστών (bullies) EΠΙΘΕΤΙΚΟΙ. Χρήση Φυσικής/Σωματικής Βίας (κυρίως) και Άμεσοι/Ευθείς Εκβιασμοί Συγκαλυμμένα EΠΙΘΕΤΙΚΟΙ. Χρήση πιο εκλεπτυσμένων τρόπων άσκησης ψυχολογικής βίας ΠΑΘΗΤΙΚΟ-ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΙ. Υιοθέτηση προκλητικής συμπεριφοράς με στόχο την κινητοποίηση του θύματος και την παρέμβαση του δράστη ΔΡΑΣΤΕΣ ΠΡΩΗΝ ΘΥΜΑΤΑ
Γενικά ψυχολογικά χαρακτηριστικά των παιδιών θυτών Οι θύτες του εκφοβισμού είναι συχνά παιδιά οξύθυμα, με μικρή ανοχή στις ματαιώσεις, που διαμαρτύρονται ότι αδικούνται κάθε φορά που υφίστανται κάποιου είδους κύρωση για τη συμπεριφορά τους, ενώ ανοιχτά επικροτούν τη βία ως μέσο διεκδίκησης και «απόδοσης δικαιοσύνης» Πολλά από αυτά τα παιδιά «κουβαλάνε» επιθετικά συναισθήματα και εντάσεις μέσα τους, που τους δημιουργούν φαντασιώσεις επιθετικότητας, ενώ νοιώθουν ότι αν δεν είναι επιθετικοί δεν πρόκειται να «επιβιώσουν»/ ή να καταφέρουν κάτι Ενώ πολλά άλλα χαρακτηρίζονται από συναισθηματική ανωριμότητα και έλλειψη εν-συναίσθησης για τον πόνο του άλλου Γενικά ψυχικά και οικογενειακά χαρακτηριστικά των Δραστών φυσική /σωματική δύναμη/ κοινωνική ισχύ παρορμητικές τάσεις στην οικογένεια έλλειψη συναισθηματικής κατανόησης για τα θύματά τους /έλλειψη μεταμέλειας για τις πράξεις τους διαταραχές ψυχικής υγείας αντικοινωνικές προσωπικότητες/ αντικοινωνικά σαδιστικά χαρακτηριστικά προσωπικότητας συναισθηματική ανωριμότητα θύματα ενδοοικογενειακής παραμέλησης ή βίας σχολική αποτυχία /μη σχολική ενσωμάτωση Προβλήματα στη διαχείριση των (εσωτερικών /εξωτερικών) προβλημάτων μέσω της επιθετικής /παραβατικής συμπεριφοράς Απουσία, προβληματική παρουσία πατέρα, επιθετικά πρότυπα επικοινωνίας και διαχείρισης προβλημάτων Εγωκεντρικές πρακτικές ανατροφής, υπερβολική ενίσχυση του προσωπικότητας του παιδιού/ χωρίς όρια ανατροφή, με ή χωρίς συναίσθημα, χωρίς αναφορά στον (κοινωνικό) Άλλο, εγωκεντρικές προσωπικότητες γονέων και παιδιών, ενίσχυση αισθήματος κυριαρχίας με κάθε τρόπο (εκπλήρωση γονικών αναγκών) Απουσία ανάπτυξης ενσυναίσθησης συναισθηματικότητας Αδυναμία γονέων να καλύψουν τις συναισθηματικές ανάγκες των παιδιών (χωρίς οι ίδιοι να είναι απαραίτητα προβληματικοί), υπερβολική χαλαρότητα, έλλειψη γονικής εποπτείας
Ψυχοκοινωνικά χαρακτηριστικά παιδιών -θυτών (Παιδιά θύτες που χρησιμοποιούν κυρίως σωματικές μεθόδους θυματοποίησης /κακοποίησης υπολείπονται) : σε κοινωνικές δεξιότητες σε δεξιότητες διαπροσωπικών σχέσεων /επίλυσης προβλημάτων /διαχείρισης συγκρούσεων με εναλλακτικούς τρόπους θεωρούν τους εαυτούς ως αποδεκτούς / δημοφιλείς λόγω της δύναμης τους (Παιδιά θύτες που χρησιμοποιούν κυρίως μη σωματικές μεθόδους θυματοποίησης /κακοποίησης) : πιθανόν να έχουν ανεπτυγμένες κοινωνικές /μαθησιακές δεξιότητες πιθανόν να προέρχονται και από ανωτέρα κοινωνικοοικονομικά στρώματα χαρακτηρίζονται όμως συχνά από προβληματικά στοιχεία προσωπικότητας /ψυχοσύνθεσης /συναισθηματική ανωριμότητα /έντονες ανταγωνιστικές /επιθετικές τάσεις Διάφορες μορφές ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών, εγγενών και επίκτητων ψυχοκοινωνικών δυσκολιών, σηματοδοτεί,, ένα σημαντικό παράγοντα κινδύνου Παράμετροι που σχετίζονται με την εκδήλωση Εκφοβισμού Παιδί / έφηβος: προσωπικότητα, ψυχική οργάνωση, διαπροσωπικές δεξιότητες, πρότυπα επικοινωνίας/συμπεριφοράς σύνδεσης/συσχέτισης με τον άλλο, εύρος και μορφές προβλημάτων, βαθμός κοινωνικής-σχολικής ένταξης Οικογένεια / Γονείς: οικογενειακή δυναμική (τρόποι και μορφές/πρότυπα συναισθηματικής επικοινωνίας, σύνδεσης/σχέσης, συμπεριφοράς), σχέσεις ζεύγους και παιδιών, οργάνωση της οικογενειακής ζωής, αξίες Εκπαιδευτικός: επιμόρφωση/ γνώση/ εκπαίδευση, προσωπικότητα, συναισθηματικές αντιδράσεις, βαθμός εμπλοκής, δεξιότητες συμβουλευτικής, διαμεσολάβησης, επικοινωνίας, προσωπική στάση απέναντι στο θέμα, κλπ. Τάξη: δυναμική, οργάνωση, συναισθηματικό κλίμα, παρουσία «επιθετικών» Συμμαθητές: στάση, ρόλος Γονείς άλλων παιδιών Διεύθυνση / Σχολείο: κουλτούρα, φιλοσοφία ένταξης (inclusion), οργάνωση, δομή, πολιτική αντιμετώπισης κρίσεων, επιθετικών συμπεριφορών Εξειδικευμένες υποδομές στο σχολείο/διαμεσολαβητικές υπηρεσίες για τη διαχείριση των συναισθηματικών/ακαδημαϊκών/κοινωνικών & συμπεριφορών προβλημάτων Αναλυτικό πρόγραμμα: στόχοι, ποιότητα (ευέλικτο, άκαμπτο), κλπ. Εκπαιδευτικό σύστημα /κοινωνικές αναπαραστάσεις: σχολείο & μάθηση Πλαίσιο Εκπαιδευτικής πολιτικής /νομοθεσία ένταξης
Κατηγορίες Θυμάτων ΠΑΘΗΤΙΚΑ ΘΥΜΑΤΑ. Αγχώδη, ανασφαλή, εξαιρετικά ήρεμα, ευαίσθητα, μοναχικά, μυϊκά αδύναμα. ΠΡΟΚΛΗΤΙΚΑ ΘΥΜΑΤΑ (σπάνια κατηγορία). Εμπλέκονται διαρκώς σε αρνητικές πράξεις προκαλώντας τους δράστες. Ο ρόλος των παρευρισκόμενων παιδιών παιδιών «μαρτύρων» Τα παιδιά μάρτυρες με την σιωπηρή τους στάση ενισχύουν τις τάσεις των θυτών για εκφοβισμό των άλλων Οι θύτες έχουν την εντύπωση ότι τους επιβραβεύουν /ότι γίνονται δημοφιλείς /ότι οι άλλοι τους σέβονται και τους φοβούνται όταν συστηματικά εκφοβίζουν και επιβάλλονται στους πιο αδύναμους Τα παιδιά μάρτυρες δεν παρεμβαίνουν διότι συνήθως φοβούνται τις συνέπειες Κάποια παιδιά μάρτυρες είτε αντλούν ικανοποίηση, είτε διασκεδάζουν από τον εκφοβισμό συμμαθητών τους, μη συνειδητοποιώντας τις συνέπειες Πολλά παιδιά-μάρτυρες παρακινούνται να μετέχουν και κάποια από αυτά πράγματι συμμετέχουν στον εκφοβισμό /θυματοποίηση συμμαθητών τους Πολλά παιδιά-μάρτυρες φοβούνται να καταγγείλουν το γεγονός σε εκπαιδευτικούς γονείς, όπως συνήθως και πολλά από τα παιδιά-θύματα Πολλά παιδιά-μάρτυρες θεωρούν ότι γίνονται «καρφιά» όταν καταγγέλλουν παρόμοια επεισόδια Πολλά παιδιά-μάρτυρες τείνουν να ταυτίζονται και να προσχωρούν στις ομάδες των δυνατών /παλικαράδων θυτών Διαφοροποίηση εκδήλωσης φαινομένου βάσει Φύλου θυμάτων Τα αγόρια πέφτουν θύματα άμεσου εκφοβισμού (σωματική βίας, σεξουαλικής παρενόχλησης) ενώ τα κορίτσια έμμεσου (βρισιές, πειράγματα, αποκλεισμός /εξοστρακισμός από τις ομάδες /διαπροσωπικές σχέσεις κλπ) (Olweus, 1993) Τα αγόρια θύτες χρησιμοποιούν περισσότερο σωματικούς /βίαιους τρόπους εκφοβισμού Τα κορίτσια σε μεγαλύτερο βαθμό συγκαλυμμένες ή έμμεσες μορφές εκφοβισμού Τα κορίτσια θυματοποιούνται από τα αγόρια σε ποσοστό 60% Τα αγόρια θυματοποιούνται από τα αγόρια σε ποσοστό 80%
Εμφάνιση/ Συχνότητα του ενδοσχολικού εκφοβισμού/ βίας: Από 11,3% στην Φιλανδία έως 49,8% στην Ιρλανδία Ελλάδα: 14,7% μία ή περισσότερες φορές την εβδομάδα Η κορύφωση στην εμφάνιση του φαινομένου του εκφοβισμού και της θυματοποίησης είναι κυρίως ανάμεσα στις ηλικίες των 11-13 ετών To 73% έπεσε θύμα έστω και μία φορά στο σχολείο στις ηλικίες 11 13 ετών Τα παιδιά με ιδιαιτέρες δυσκολίες/ανάγκες /ευαισθησίες κινδυνεύουν περισσότερο να πέσουν θύματα στιγματισμού /κακοποίησης /εξοβελισμού, και στο οικογενειακό, και στο σχολικό /κοινωνικό πλαίσιο ΠΗΓΗ Ιστοσελίδα του Παν. Κρήτης για την ενδοσχολική βία.