ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΟ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟ ΧΟΡΟ ΚΑΙ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: «Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ» Δράσεις που υλοποιήθηκαν με την Α1 και Α2 Τάξη του 5 ου Δημοτικού Σχολείου Μενεμένης Φεβρουάριος Ιούνιος 2012
1
Συντελεστές προγράμματος Οι μαθητές/ριες της Α1,Α2 τάξεις του 5 ου Δημοτικού Σχολείου Μενεμένης, σε συνεργασία με τους εκπαιδευτικούς των δύο τμημάτων, Μακρής Στέλιος, και η Βασιλειάδου Ευδοκία. Συντονίστρια του προγράμματος: Αγγελική Τσαπακίδου Υπεύθυνη των παρεμβάσεων στο δημιουργικό χορό και παιχνίδι: Λεμονιά Τσαρούχα 2
Συνοπτική παρουσίαση του προγράμματος Το πρόγραμμα διήρκησε ένα σχολικό έτος (2011-2012). Κάθε Project διαρκούσε από έξι έως δέκα ώρες με συμμετοχή όλων των παιδιών της κάθε τάξης. Κάθε θέμα ολοκληρώνονταν σύμφωνα με το επίπεδο των παιδιών και την ηλικία. Βασικός στόχος των δραστηριοτήτων ήταν η διαθεματική προσέγγιση του θέματος μέσω της δημιουργικής κίνησης - χορός, δίνοντας βάρος στον γραμματισμό. Αρχικά το πρόγραμμα ξεκίνησε με απλές δημιουργικές δραστηριότητες προκειμένου να μάθουν τα παιδιά να δημιουργούν με το σώμα τους (γνώση του σώματος), να αξιοποιούν το χώρο τους (γνώση του χώρου), να ελέγχουν και συντονίζουν τις κινήσεις σύμφωνα με τη δυναμική (χρόνος-δυναμική) και να δημιουργούν σχέσεις με την ομάδα τους (σχέσεις). Το περιεχόμενο των πρώτων μαθημάτων ήταν απλές δραστηριότητες που εξελίσσονταν σε παιχνίδια με ζεύγη και ομάδες πολλών παιδιών. Η κάθε δραστηριότητα ξεκινούσε από απλή ατομική με στοιχεία μουσικής, 3
χρήση υλικών, στοιχεία αυτοσχεδιασμού και εξελίσσονταν σε σύνθετη και ομαδική. Οι δημιουργικές δραστηριότητες παρείχαν σημαντικές ευκαιρίες στα παιδιά για μάθηση, για την ενίσχυση της γλώσσας σαν φυσική δεξιότητα, καθώς και την κατανόηση εννοιών και καταστάσεων. Όπως: σχήμα, μέγεθος, χώρος και γραμμές μπορούν να καλλιεργηθούν μέσω της κίνησης. Όταν τα παιδιά τοποθετούν τα σώματα τους στο χώρο μπορούν να ανακαλύψουν κινητικές και γλωσσικές έννοιες. Το παιχνίδι, ο χορός, είναι ένας χώρος όπου μπορούν να καλλιεργηθούν και να κατανοηθούν έννοιες σχετικές με χρώματα, μεγέθη, γράμματα, μέρη του σώματος, προθέσεις (πάνω, κάτω, εμπρός, πλάι, δίπλα, πίσω), κατευθύνσεις (ευθείες, κύκλος, ζικ -ζακ), επίπεδα (χαμηλό, μεσαίο, ψηλό), ταχύτητες (γρήγορα / αργά), κατανόηση χώρου (ατομικός, γενικός). Όλες αυτές οι έννοιες συνδυάστηκαν με κινήσεις όπως είναι το περπάτημα, το τρέξιμο με γόνατα ψηλά, πλάγιες κατευθύνσεις, γκάλοπ, χόπλα, βάδην, ασκήσεις συντονισμού. 4
Επιπλέον, τα παιδιά εξερευνώντας το σώμα τους, το φίλο τους ανακάλυπταν τους ίδιους τους εαυτούς τους και τους συμμαθητές τους, επικοινωνούσαν, συνεργάζονταν δίχως πολιτισμικές διαφορές, επιβεβαιώνοντας τη Πικα, ότι η κίνηση είναι μέσο αυτόέκφρασης και κοινωνικής αλληλεπίδρασης. (Schilling και συν.,2006), (Griss, 1994). Η ευχαρίστηση που εισέπραταν οι μαθητές από το μάθημα του δημιουργικού χορού, μείωνε το άγχος, αύξανε την προσοχή των παιδιών και τις δυνατότητές τους για επικοινωνία και καλλιέργεια της γλώσσας (Daley, 1988). (Pica και Short, 1999). (Cone et al., 1998). Το τελικό αποτέλεσμα ήταν τα παιδιά να νοιώθουν την κίνηση τον ρυθμό να συνθέτουν και να δημιουργούν χορευτικές φόρμες αβίαστα. Καθώς τα παιδιά μάθαιναν τη γλώσσα του σώματος, τους κώδικες επικοινωνίας με το δάσκαλο, προχωρήσαμε στο σχεδιασμό Project που στόχευε σε μια ολοκληρωμένη παρουσίαση όλου του θέματος, σε επίπεδο παράστασης. 5
Γενικοί διδακτικοί στόχοι να επιτρέπει τη μοναδική και προσωπική έκφραση του κάθε παιδιού δίνει ευκαιρίες για εξερεύνηση των σχέσεων μεταξύ συναισθημάτων, αξιών και έκφρασης προωθεί την ευγενική και ευαίσθητη συνεργασία με άλλους. Γνωρίζουν διάφορες τεχνικές και τρόπους, ώστε να εκφράζονται με δημιουργικό τρόπο και να μεταβιβάζουν απόψεις, συναισθήματα και βιώματα μαθαίνουν να παρατηρούν και να εκτιμούν μια δράση, να την αναγνωρίζουν και να μπορούν να συζητάνε για τα δομικά στοιχεία μιας κινήσης, για την έκφραση, την ποιότητα και τις δυναμικές της. Έτσι, θα μπορέσουν να αποκωδικοποιούν την κίνηση, το χορό και όλα τα απαραίτητα στοιχεία για τη σωματική, νοητική, γνωστική και συναισθηματική τους ανάπτυξη. Θέμα: Ο κύκλος του νερού Χώρος: Αίθουσα διδασκαλίας, Αύλειος χώρος και Γυμναστήριο Υλικά: Πολύχρωμα πανιά, γκοφρέ χαρτί 6
Μέσα: Μουσική του συνθέτη Yann Tiersen από το soundtrack της ταινίας Amelie Σκοπός: Σχεδιασμός και παρουσίαση Project μέσω της θεματικής προσέγγισης Στόχος: Η συνεργασία και η ομαδικότητα μέσω του δημιουργικού χορού. Τα παιδιά θα μάθουν να συνθέτουν από απλές κινήσεις μέχρι παιχνίδια και ολοκληρωμένα κινητικά μοτίβα. συντονισμός και συνεργασία με άλλους. Επικοινωνία μη λεκτική, εξοικείωση με τα μέλη της ομάδας, ανάπτυξη εμπιστοσύνης αντίληψη του χώρου μέσα από μη κοινούς τρόπους, ορισμός του χώρου με το σώμα ανάπτυξη της δημιουργικής σκέψης ανάπτυξη δεξιοτήτων παρουσίασης και παράστασης Ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης 7
Επί μέρους στόχοι: γραμματισμός συγκέντρωση της προσοχής ανάπτυξη κινητικού λεξιλογίου ενθάρρυνση για συμμετοχή σε παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες Περιεχόμενα Κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς στο μάθημα της μελέτης οι εκπαιδευτικοί της τάξης είχαν ως κύριο θέμα, το νερό, Τρόποι εξοικονόμησης του νερού Ο κύκλος του νερού Εργασίες με θέμα τη χρήση του νερού Επιλέχθηκε «ο κύκλος του νερού» ως θέμα διδασκαλίας μέσω του δημιουργικού χορού και του κινητικού παιχνιδιού. Η διδασκαλία του κύκλου του νερού μέσω του δημιουργικού χορού και του κινητικού παιχνιδιού ήταν 8
πιο ευχάριστη και πιο δημιουργική για τους μαθητές, ευνοώντας την ενεργή συμμετοχή όλων των παιδιών, τη συνεργασία και το διάλογο. Η διδασκαλία στηρίχθηκε σε εναλλακτικές μεθόδους μάθησης και σκέψης όπου οι μαθητές μαθαίνουν μέσα από την κίνηση. Μέσα από το παιχνίδι και τον κατευθυνόμενο αυτοσχεδιασμό παίζουν, βιώνουν, αισθάνονται και δίνουν λύσεις και απαντήσεις σε ερωτήματα(ανάπτυξη αντίληψης, ανάπτυξη δημιουργικής σκέψης). Η εκμάθηση γίνεται μία ευχάριστη διαδικασία. Για να γίνει το μάθημα ευχάριστο και κατανοητό, σε συνεργασία με τους δασκάλους της τάξης δημιουργήσαμε ένα παραμύθι για τον κύκλο του νερού. «Συγκεντρώνονται τα σύννεφα και ο ουρανός σκοτεινιάζει. Οι πρώτες ψιχάλες δεν αργούν να πέσουν και σιγά-σιγά αρχίζει να βρέχει. Η βροχή ακούγεται πολύ δυνατά, τα σύννεφα όλο και πυκνώνουν και η βροχή γίνεται δυνατή καταιγίδα με πολλούς κεραυνούς και δυνατές βροντές. Μετά από λίγο η καταιγίδα κοπάζει 9
και τα σύννεφα διαλύονται, ακούγονται μόνο οι ψιχάλες και το νερό που στάζει από τα κεραμίδια. Το χώμα είναι ακόμα υγρό από τη δυνατή βροχή και από το πολύ νερό σχηματίστηκε ένα ρυάκι. Το νερό όμως μέσα στο ρυάκι ήταν πολύ βρώμικο και έτσι το ρυάκι που ήθελε να είναι καθαρό ξεκίνησε ένα πολύ μεγάλο ταξίδι για να συναντήσει τη θάλασσα. Στο δρόμο του συνάντησε και ενώθηκε με το ποτάμι που ήταν γρήγορο και ορμητικό και συνέχισαν μαζί το ταξίδι τους προς τη θάλασσα. Η χαρά τους ήταν πολύ μεγάλη όταν τελικά συνάντησαν τη θάλασσα και έγιναν ένα με τα καταγάλανα νερά της.» Διαδικασία Το μάθημα πραγματοποιήθηκε με ερωτήσεις προς τα παιδιά. Αρχικά τους ζητήθηκε να περιγράψουν λεκτικά την κίνηση του νερού και έπειτα να την περιγράψουν κινητικά ένας-ένας, πρώτα το ρυάκι μετά το ποτάμι και τέλος τη κίνηση της θάλασσας. Σκοπός της άσκησης ήταν να παρατηρήσουν τα παιδιά τον τρόπο με τον οποίο 10
κινούνται τα άλλα παιδιά εντοπίζοντας τις ευκολίες, δυσκολίες και ιδιαιτερότητες που έχουν τα σώματα. Μπορεί όλοι να εκτελούν την ίδια εντολή αλλά η τελική κίνηση μπορεί να είναι διαφορετική από παιδί σε παιδί. Δεν υπάρχει λάθος ή σωστό παρά μόνο διαφορετικό. Στη συνέχεια εντοπίστηκαν λέξεις-κλειδιά που περιγράφουν τα χαρακτηριστικά του νερού και στις τέσσερις μορφές (βροχή, ρυάκι, ποτάμι, θάλασσα). Και έπειτα ζητήθηκε από τα παιδιά να περιγράψουν πως φαντάζονται με κίνηση αυτές τις λέξεις. Από τη περιγραφή προέκυψαν νέες λέξεις που εξηγούν τα χαρακτηριστικά της κίνησης του νερού. Για παράδειγμα: το ρυάκι (λέξεις-κλειδιά) Μικρό Λυπημένο Βρώμικο Στην ερώτηση πως φαντάζονται τα παιδιά με κίνηση αυτές τις λέξεις οι απαντήσεις ήταν: Κινείται αργά Έχει μικρά κύματα Έχει συνεχόμενη κίνηση 11
Και έπειτα ακολούθησε κινησιοποίηση και κινητική περιγραφή των νέων παραγώγων των λέξεων. Ο ίδιος τρόπος χρησιμοποιήθηκε για τη περιγραφή της κίνησης του νερού στο ποτάμι και για την περιγραφή της κίνησης του νερού στη θάλασσα. Για το ποτάμι(λέξεις-κλειδιά): Μεγάλο Γρήγορο Ορμητικό Με μεγάλα κύματα Η περιγραφή των παραπάνω λέξεων από τα παιδιά: Κινείται γρήγορα Κάνει μεγάλες κινήσεις Έχει συνεχόμενη κίνηση Κάνει ζιγκ-ζαγκ Παιχνίδι Σύνθεση Οι μαθητές χωρίστηκαν σε τρεις ομάδες από τους δασκάλους της τάξης (μία ομάδα αποτέλεσε το ρυάκι, 12
μία ομάδα αποτέλεσε το ποτάμι και μία ομάδα αποτέλεσε τη θάλασσα) και στη συνέχεια τους ζητήθηκε να αποδώσουν με κίνηση τα παράγωγα των λέξεων όλοι μαζί σε ομάδες. Οι μαθητές σε κύκλο αναπαράγουν με τα χέρια τον ήχο της βροχής. 13
Οι μαθητές αποδίδουν την κίνηση του ποταμού Σκοπός της άσκησης ήταν η συνεργασία και ο συντονισμός με τους άλλους, η ανάπτυξη της επικοινωνίας λεκτικής και μη λεκτικής και η ανάπτυξη της εμπιστοσύνης μέσω της σωματικής επαφής. Επίσης, μέσω της παραπάνω δραστηριότητας επιτυγχάνεται γνωριμία με τις ποιότητες της κίνησης (αργά- γρήγορα, ψηλά - χαμηλά, κοφτά - συνεχόμενα), αντίληψη του χώρου μέσα από μη κοινούς τρόπους και συγκέντρωση της προσοχής. 14
Αφού έγινε η περιγραφή και αποδόθηκαν με κίνηση όλες οι σκηνές (βροχή, ρυάκι, ποτάμι, θάλασσα), έγινε σύνδεση όλων των στοιχείων που περιγράφουν το παραμύθι ώστε να δοθεί όλη η εικόνα. Οι μαθητές αποδίδουν την κίνηση του νερού της θάλασσας 15
Ο δρόμος του ποταμού που πάει να συναντήσει τη θάλασσα Το ποτάμι ενώνεται με τη θάλασσα 16
Η μουσική που επιλέχτηκε είναι του συνθέτη Yann Tiersen. Η παράσταση παρουσιάστηκε στην σχολική γιορτή στο τέλος της σχολικής χρονιάς στους γονείς, στους εκπαιδευτικούς και στους υπόλοιπους μαθητές του σχολείου. 17