Τίτλος: Μαθηματικά και ανθρώπινο αίμα

Ομάδα Σλοβακίας Πλάνο Τίτλος: Μαθηματικά και ανθρώπινο αίμα Θέμα: δεκαδικοί αριθμοί, κλάσματα, εκατοστιαία αναλογία, μονάδες SI, διαγράμματα, πίνακες, γραφικές παραστάσεις,, συνδυαστική, ανθρώπινο αίμα, ερυθροκύτταρα, σύστημα ομάδας αίματος AB0, σύστημα κατανομής αίματος, κληρονομικότητα και δωρεά αίματος Χρόνος: 180 λεπτά (4 μαθήματα των 45 λεπτών) Ηλικία: Μαθητές, 15 16 χρονών Διαφοροποίηση: Ψηλότερο επίπεδο: κάποιες επιπλέον πληροφορίες για μαθηματικά και βιολογικά γεγονότα για το ανθρώπινο αίμα μπορούν να ανακαλυφθούν προσωπικά από τους μαθητές Χαμηλότερο επίπεδο: Μπορούν να δοθούν ενδείξεις πάνω στα φύλλα εργασίας ή και να προμηθευτούν οι απαντήσεις. Κατευθυντήριες γραμμές, Υποστήριξη ICT κτλ.: Οι μαθητές χρησιμοποιούν τα φύλλα εργασίας Χρήση υπολογιστικών μηχανών, συνιστάται η χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών με υπολογιστικά φύλλα Γίνεται ανάλυση των αποτελεσμάτων και συζήτηση σε ομάδες των 2-3 μαθητών Συνιστάται η χρήση διαδικτύου και άλλων πηγών πληροφόρησης Συνιστάται η παρουσία ενός ιατρού, ειδικού στην αιματολογία και/ή η επίσκεψη σε αιματολογικό εργαστήρι (εάν και εφόσον κάτι τέτοιο είναι εφικτό). 1

Ομάδα Σλοβακίας Πλάνο Απαραίτητος εξοπλισμός για αυτήν την δραστηριότητα φύλλα εργασίας Η/Υ με Excel και Power Point Πρόσβαση διαδικτύου Προαπαιτούμενη γνώση: Επιστημονική σημειογραφία δεκαδικών αριθμών Προθέματα συστήματος δεκαδικών μονάδων Κλάσματα, εκατοστιαία αναλογία, κλίμακες, πίνακες Απλές στατιστικές γραφικές παραστάσεις Αιματικά σωματίδια, ερυθροκύτταρα Τύποι αίματος αλληλομορφο, αντίγονο γενότυπος, φαινότυπος Στόχοι Μαθήματος για αυτή τη δραστηριότητα: Οι μαθητές ενημερώνονται για τα ερυθροκύτταρα, τις ομάδες αίματος, τη κληρονομικότητα,τη κατανομή, και λύνουν απλές μαθηματικές εργασίες που απορρέουν από το θέμα. Οι μαθητές θα είναι ικανοί να λύσουν καθιερωμένα μαθηματικά πρότυπα που απορρέουν από το θέμα και να ανακαλύψουν τους διεπιστημονικούς παράγοντες που συνδέουν τα μαθηματικά με το ανθρώπινο αίμα. Οι μαθητές κατανοούν την βαθύτερη διεπιστημονική σχέση μεταξύ των μαθηματικών και της βιολογίας (αιματολογίας και ανθρώπινης ιατρικής). Ασφάλεια και Υγεία: Τίποτα ειδικά προαπαιτούμενα. Περιγραφή Μαθήματος Πρώτο Μάθημα: Ένα ερυθροκύτταρο Εναρκτήρια Δραστηριότητα Ελεύθερη συζήτηση για το ανθρώπινο αίμα: Ποσότητα αίματος στο σώμα, αιματικά σωματίδια, μέγεθος αιματικών σωματιδίων, μέγεθος δείγματος αίματος που παίρνεται για ανάλυση, μέγεθος αίματος που παίρνεται από το σώμα για μετάγγιση, ομάδες αίματος, κτλ. Κύρια Δραστηριότητα Μικρές ομάδες εργασίας. Οι μαθητές φτιάχνουν ομάδες των 2-3 μαθητών. Κάθε ομάδα προμηθεύεται ένα φύλλο εργασιών και το παράρτημα τον πίνακα προθεμάτων των μονάδων SI. Οι μαθητές δουλεύουν σε ομάδες, διαβάζουν το κείμενο και συμπληρώνουν τις εργασίες. Καταληκτική Δραστηριότητα Τα αποτελέσματα μπορούν να παρουσιαστούν σε μορφή πίνακα. Στη συνέχεια ακολουθεί συζήτηση μεταξύ των ομάδων και η κάθε ομάδα παρουσιάζει ένα αποτέλεσμα και εξηγεί τον τρόπο υπολογισμού του (αν υπάρχουν διαφορετικοί τρόποι υπολογισμού). Μερικές εργασίες μπορούν να ανατεθούν σαν εργασίες για το σπίτι. Μια εργασία για το σπίτι μπορεί να είναι να αναζητήσουν 2

Ομάδα Σλοβακίας Πλάνο πληροφορίες για το σύστημα ΑΒΟ. Εναλλακτικά το πρώτο μέρος του φύλλου εργασίας 2 μπορεί να διανεμηθεί ανάμεσα στους μαθητές και να ζητηθεί από τους μαθητές όπως το διαβάσουν και συμπληρώσουν τις εργασίες ατομικά. Δεύτερο μάθημα: Αιματικό σύστημα ΑΒΟ και Κληρονομικότητα Αίματος Εναρκτήρια Δραστηριότητα Συζήτηση για τα αιματικά συστήματα. Γνωρίζουν οι μαθητές των τύπο αίματος τους; Είναι σημαντικό να τον γνωρίζουν; Γιατί είναι σημαντικό; Οι μαθητές διαβάζουν το πρώτο μέρος του φύλου εργασίας 2. Ο πίνακας 1 μπορεί να αναρτηθεί στην τάξη σαν πανό. Οι μαθητές συμπληρώνουν τον πίνακα 2 συλλογικά σαν αποτέλεσμα της καταληκτικής συζήτησης. Κύρια Δραστηριότητα Ερωτηματολόγιο για την κληρονομικότητα των τύπων αίματος. Υπάρχουν 14 απλές ερωτήσεις στο φύλλο εργασίας 2. Αυτές μπορούν να ετοιμαστούν ξεχωριστά (κάθε ερώτηση σε διαφορετική λωρίδα χαρτιού) και να εισαχθούν σε ένα μπολ ή ένα καπέλο (σαν λοταρία). Οι μαθητές δημιουργούν ομάδες. Ο μέγιστος αριθμός συμμετεχόντων σε κάθε ομάδα είναι 7. Δημιουργείται και μια επιτροπή. Κάθε ομάδα απαντά 2 ερωτήσεις συν μία ερώτηση εκ των 15α-στ. Η επιτροπή αξιολογεί τις απαντήσεις. Τα αποτελέσματα εκτίθενται στον πίνακα Οι καλύτερες ομάδες παίρνουν τους περισσότερους βαθμούς. Καταληκτική Δραστηριότητα Οι μαθητές συζητούν τυχόν προβληματικές λύσεις του ερωτηματολογίου. Τρίτο Μάθημα: Αιματικοί Τύποι Rh Εναρκτήρια Δραστηριότητα Αναθεώρηση γνώσης για το αιματικό σύστημα ΑΒΟ. Τα αποτελέσματα (πανό, φύλλα εργασίας) που έχουν αναρτηθεί κατά τη διάρκεια των προηγούμενων μαθημάτων αναθεωρούνται και συζητούνται. Κύρια Δραστηριότητα Φύλλο εργασίας 3. Οι μαθητές δουλεύουν σε ζευγάρια. Διαβάζουν και λύνουν το φύλλο εργασίας 3. Το ICT και οποιοδήποτε άλλο κατάλληλο λογισμικό (Excel) μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή κυκλικού διαγράμματος. Καταληκτική Δραστηριότητα Σύγκριση αποτελεσμάτων και συζήτηση που να διευθύνεται από του ίδιους τους μαθητές. Τα εγκεκριμένα αποτελέσματα αναρτούνται δημόσια. Τέταρτο Μάθημα: Κατανομή Τύπων Αίματος Εναρκτήρια Δραστηριότητα 3

Ομάδα Σλοβακίας Πλάνο Πρώτο μέρος φύλλου δραστηριότητας 4. Πληροφορίες για τη κατανομή τύπων αίματος ανά τον κόσμο. Οι μαθητές μπορούν να ψάξουν και άλλες πηγές Κύρια Δραστηριότητα Μικρές ομάδες δουλεύουν στο δεύτερο μέρος του φύλλου εργασίας 4. Οι μαθητές χωρίζονται στις τελευταίες οκτώ ομάδες. Κάθε ομάδα προετοιμάζει την παράσταση του πίνακα 1 και συμπληρώνει τους πίνακες 2 και 5 στ φύλλα εργασίας τους. Μετέπειτα συμπληρώνουν τα στοιχεία για το αιματικό σύστημα ΑΒΟ (τέσσερεις διαφορετικές εργασίες). Αυτό σημαίνει πως τουλάχιστο δύο ομάδες λύνουν τα ίδια δύο προβλήματα (Α+ και Α- σαν μία εργασία, Β+ και Β- ακόμα ένα και για τους τύπους ΑΒ και Ο με τον ίδιο τρόπο). Το ICT και άλλο κατάλληλο λογισμικό (Excel) μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παρασκευή γραφήματος στήλης (εργασία 1). Καταληκτική Δραστηριότητα Πρώτο μέρος: Οι ομάδες που λύνουν το ίδιο πρόβλημα (δύο-τρείς ομάδες) συζητούν τις λύσεις τους. Πρέπει να συμφωνήσουν στην σωστή λύση και να δείξουν την συμφωνημένη λύση σε ένα κοινό πανό. Δεύτερο μέρος: Κάθε ομάδα δείχνει το γράφημα του πίνακα 1. Οι πίνακες 2 και 5 μπορούν να ετοιμαστούν σαν ένα μεγάλο πανό και να συμπληρωθούν κατά την διάρκεια της επερχόμενης καταληκτικής δραστηριότητας με σχόλια από τον μαθητή που συμπληρώνει την συγκεκριμένη γραμμή του πίνακα και/ή τον καθηγητή. Δραστηριότητα Προέκτασης Κατασκευή μιας αφίσας με επιλεγμένα γεγονότα που έχουν είδη ανακαλυφθεί καθώς και νέα σχετικά γεγονότα σχετικά με το ανθρώπινο αίμα και/ή άλλα θέματα σχετικά με φάρμακα για το ανθρώπινο αίμα. Οι αφίσες αναρτούνται στην τάξη και στο σχολείο σε στυλ «γκαλερί». Κάθε ομάδα εξηγά την αφίσα στους συμμαθητές τους και τον καθηγητή κατά τη διάρκεια της καταληκτικής δραστηριότητας. Η υπόλοιπη τάξη ψηφίζει για την καλύτερη αφίσα και την καλύτερη παρουσίαση. Αντί για αφίσα, μπορεί να γίνει μια παρουσίαση PowerPoint. 4

Φύλλο Εργασίας 1 Ένα Ερυθροκύτταρο Ahoj. Som červená krvinka. Ciao. Sono un globulo rosso. Sveiki. Aš esu raudonasis kraujo kūnelis. Hello. Ik ben een rode bloedcel. Hi. I'm a red blood cell. Hallo. Ich bin ein rotes Blutkörperchen. Ahoj. Jsem červená krvinka. Γεια σας. Είμαι ένα ερυθρό αιμοσφαίριο. Ένα ερυθροκύτταρο είναι ένα σωματίδιο αίματος, που παράγεται στο μυελό τον οστών. Μετακινείται μέσω της ροής του αίματος. Δεν είναι ένα τυπικό κύτταρο, επειδή όταν ένα ερυθροκύτταρο ενηλικιώνεται δεν έχει πυρήνα. Ένα ερυθροκύτταρο περιέχει περίπου 265 εκατομμύρια μόρια αιμοσφαιρίνης-πρωτεΐνης που βοηθά να μεταφερθεί οξυγόνο από τους πνεύμονες σε όλους του ιστούς του σώματος και διοξείδιο του άνθρακα από τους ιστούς πίσω στους πνεύμονες. Αυτή είναι η πιο σημαντική αποστολή των ερυθροκυττάρων. Εικ. 1 Ερυθροκύτταρο Στην εικόνα 1 βλέπετε το σχήμα ενός ερυθροκύτταρου. Το σχήμα του είναι το σχήμα ενός δίσκου με βαθουλωμένο κέντρο. Τέτοιο σχήμα ονομάζεται αμφίκοιλο και βοηθά το ερυθροκύτταρο να κολυμπήσει μέσα στις φλέβες. Εργασία 1. Μετατρέψετε τις διαστάσεις το ερυθροκύτταρου σε χιλιοστόλιτρα και μέτρα. Χρησιμοποιούμε ειδικές μονάδες για να μετρήσουμε το μέγεθος των πολύ μικρών σωματιδίων μέσα στο ανθρώπινο αίμα (χρησιμοποιήστε το παράρτημα 1: Πίνακας μονάδων SI.) Εργασία 2. Ο όγκος ενός ερυθροκύτταρου είναι περίπου 90 fl. Μετατρέψτε το σε ml. Εκφράστε επίσης τον αριθμό στην 10 η δύναμη. 1

Φύλλο Εργασίας 1 Το ερυθροκύτταρο είναι ένα κύτταρο και η επιφάνεια του αποκαλείται κυτταρική μεμβράνη. Φανταστείτε ότι το αμφίκοιλο σχήμα του να αλλάζει σε σφαίρα ενώ η περιοχή της κυτταρικής μεμβράνη παραμένει η ίδια. Ο όγκος μιας τέτοιας σφαίρας αυξάνεται σε 150 fl. Εργασία 3. Αξιολογήστε την ποσοστιαία αύξηση του σχήματος του ερυθροκύτταρου όταν μετατρέπεται σε σφαίρα. Το πιο σημαντικό είναι να μεγιστοποιηθεί η επιφάνεια του ερυθροκύτταρου και να διατηρηθεί ο όγκος που θα είχε εάν ήταν σφαιρικό. Ο λόγος είναι για να του προσδώσει τη μεγαλύτερη δυνατή επιφάνεια σε οξυγόνο και διοξείδιο του άνθρακα. Η επιφάνεια αυξάνεται με το να βαθουλωθούν και οι δύο πλευρές του δίσκου. Η επιφάνεια γίνεται 136 μm 2. Εργασία 4. Υπολογίστε πόσες φορές μεγαλύτερη είναι η επιφάνεια του ερυθροκύτταρου με το να βαθουλωθεί. Ποια η ποσοστιαία αύξηση; Το μετ επιστροφής ταξίδι του ερυθροκύτταρου στο ανθρώπινο σώμα ξεκινά από τους πνεύμονες με ένα φορτίο οξυγόνου να μεταφέρεται στους πνεύμονες. Ακόμα και από το πιο μακρινό σημείο του σώματος το ερυθροκύτταρο επιστρέφει πίσω στου πνεύμονες σε 20 δευτερόλεπτα. Το ερυθροκύτταρο ζει για 100-120 μέρες. Εργασία 5 Υπολογίστε πόσα μετ επιστροφής ταξίδια διαμέσου του σώματος κάνει ένα ερυθροκύτταρο στη διάρκεια της ζωής του. Λάβετε υπόψη τόσο το μέγιστο όσο και το ελάχιστο πιθανό προσδόκιμο ζωής του ερυθροκύτταρου. Σε ένα υγιές ανθρώπινο σώμα, ο αριθμός των ερυθροκυττάρων εξαρτάται από το φύλο. Εάν αυξομειωθούν τα επίπεδα, αυτό είναι σημάδι κάποιας ασθενείας. Ο αριθμός των ερυθροκυττάρων υπολογίζεται από το δείγμα αίματος. Οι τεχνικοί των εργαστηρίων μετρούν πόσα ερυθροκύτταρα βρίσκονται σε ένα mm 3 αίματος ή σε ένα λίτρο αίμα. Ο πίνακας 1 δείχνει το βέλτιστο ποσό ερυθροκυττάρων σε 1 mm 3 αίματος. Ο συνολικός αριθμός ερυθροκυττάρων σε ένα ενήλικα είναι συνήθως μεταξύ 2.10 13 και 3.10 13. Εργασία 6. Υπολογίστε τις τιμές ερυθροκυττάρων σε 1 λίτρο αίματος και συμπληρώστε τον πίνακα 1. Αριθμός ερυθροκυττάρων σε 1 Αριθμός ερυθροκυττάρων σε 1 mm 3 λίτρο Άνδρες 4.2 10 6 5.9 10 6 Γυναίκες 3.8 10 6 5.2 10 6 Πίνακας 1 Εργασία 7. Ποίο θα ήταν το σύνολο όλων των ερυθροκυττάρων για να καλύψουν ένα γήπεδο επιφάνειας 90 m χ45 m; 2

Φύλλο Εργασίας 1 Όταν ένα ερυθροκύτταρο γεράσει, πεθαίνει. Κάθε ένα λεπτό, περίπου ένα εκατομμύριο ερυθροκύτταρα πεθαίνουν στο ανθρώπινο σώμα. Μα μην ανησυχείτε, νέα κύτταρα παράγονται συνεχώς και το σώμα κρατά των αριθμό των ερυθροκυττάρων υπό έλεγχο. Εργασία 8. Αν τα ευθροκύτταρα δεν ανανεώνονταν, σε πόσο χρόνο θα πέθαιναν όλα μέσα στο σώμα; Στην εισαγωγή, πληροφορηθήκατε πως ένα ερυθροκύτταρο περιέχει περίπου 265 10 12 μόρια αιμοσφαιρίνης. Όλα τα μόρια αιμοσφαιρίνης μέσα σε ένα ερυθροκύτταρο, ζυγίζουν μαζί 32 ± 2 pg, που αναλογεί στο περίπου 34% του βάρους ενός ερυθροκύτταρου. Εργασία 9. Πόσα μόρια αιμοσφαιρίνης υπάρχουν σε ένα ανθρώπινο σώμα; (η αιμοσφαιρίνη δεν περιέχεται σε κανένα άλλο κύτταρο του ανθρώπινου σώματος). Εκφράστε των αριθμό στην 10 η δύναμη. Εργασία 10. Ποίο είναι το βάρος ενός ερυθροκύτταρου, εάν το (32 ± 2) pg αντιπροσωπεύει το 34% της μάζας του; Το ερυθροκύτταρο συλλαμβάνει οξυγόνο λόγο του σιδήρου που είναι συστατικό στοιχείο της αιμοσφαιρίνης. Ένα γραμμάριο αιμοσφαιρίνης περιέχει 3.34 mg σιδήρου. Εργασία 11. Υπολογίστε πόσα γραμμάρια σιδήρου υπάρχουν μέσα σε όλα τα ερυθροκύτταρα σε ένα ενήλικο ανθρώπινο σώμα. Τώρα γνωρίζετε αρκετά πράγματα για τα ερυθροκύτταρα. Μερικά τα διαβάσατε, μερικά τα υπολογίσατε. Μα πιο σημαντικό, κατανοήσατε πόσα πολλά μαθηματικά είναι κρυμμένα μέσα σε ένα μικρό αιματικό κύτταρο που δεν μπορείτε καν να δείτε με το γυμνό μάτι, αν και αυτό ζει μέσα στο σώμα σας. 3

Φύλλο Εργασίας 1 Αγγλική Έκφραση 10 n Πρόθεμα Σύμβολο Αριθμός short scale long scale 10 24 yotta Y Septillion quadrillion 1 000 000 000 000 000 000 000 000 10 21 zetta Z Sextillion thousand trillion 1 000 000 000 000 000 000 000 10 18 exa E Quintillion trillion 1 000 000 000 000 000 000 10 15 peta P Quadrillion thousand billion 1 000 000 000 000 000 10 12 tera T Trillion billion 1 000 000 000 000 10 9 giga G Billion thousand million 1 000 000 000 10 6 mega M million 1 000 000 10 3 kilo K thousand 1 000 10 2 hecto H hundred 100 10 1 deca Da ten 10 10 0 - - one 1 10 1 deci D Tenth 0,1 10 2 centi C Hundredth 0,01 10 3 milli M Thousandth 0,001 10 6 micro µ Millionth 0,000 001 10 9 nano N Billionth thousand millionth 0,000 000 001 10 12 pico P Trillionth billionth 0,000 000 000 001 10 15 femto F Quadrillionth thousand billionth 0,000 000 000 000 001 10 18 atto A Quintillionth trillionth 0,000 000 000 000 000 001 10 21 zepto Z Sextillionth thousand trillionth 0,000 000 000 000 000 000 001 10 24 yocto Y Septillionth quadrillionth 0,000 000 000 000 000 000 000 001 en.wikipedia.org 1

Φύλλο εργασίας 2 Μέρος 1: Σύστημα ομάδας αίματος ΑΒΟ Σχόλιο: Κείμενο για τον καθηγητή και/ή προσωπική μελέτη μαθητή Το 1901, ένας Αυστριακός, ο Karl Landsteiner ανακάλυψε τρείς ομάδες αίματος, A, B και C (που σήμερα ανταποκρίνονται στις Α,Β και Ο). Αυτή η ανακάλυψη του χάρισε το βραβείο Νόμπελ το 1930. Ανεξάρτητα από αυτόν και τους μαθητές του, το 1907 ο Jan Jánsky συμπέρανε πως υπάρχουνε τέσσερις ομάδες αίματος. Τις ονόμασε I, II, III και IV. Ήταν η πρώτη φορά που ανακαλύφθηκαν και ονομάστηκαν τα συστήματα του αίματος. Σήμερα τις ομάδες αίματος τις αποκαλούμε Ο, Α, Β, ΑΒ και το όλο σύστημα σαν σύστημα ΑΒΟ. Σχόλιο Σε κάποιες γλώσσες (π.χ. Σλοβάκικα, Τσέχικα, Ιταλικά, Ολλανδικά, Γερμανικά και Λιθουανικά) το σύστημα αποκαλείτε ΑΒ0 (με μηδέν), σε άλλα (π.χ. Αγγλικά, Ελληνικά, Ισπανικά, Γαλλικά) ΑΒΟ (με το γράμμα Ο). Ο ΠΟΥ-Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, χρησιμοποιεί τον όρο ΑΒΟ στα κείμενα τους. Μπορεί να υπάρχουν τρία είδη αντιγόνων του συστήματος ΑΒΟ σε ερυθροκύτταρα: - Μόνο η βασική αλυσίδα- αντίγονο τύπου Ο (Για του φιλομαθείς και ικανούς στην χημεία, είναι μια γλυκοπρωτεΐνη που καταλήγει έτσι: Ν- ακετυλοναλακτοζαυίνη γαλακτόζη N- ακετυλοναλακτοζαυίνη γαλακτόζη φουκόζη) - Εάν η βασική αλυσίδα έχει επισυνημμένη ακόμα μία ακετυλοναλακτοζαυίνη, τότε πρόκειται για αντίγονο Α - Εάν η βασική αλυσίδα έχει επισυνημμένη ακόμα μία γαλακτόζη, τότε πρόκειται για αντίγονο Β Η παρουσία των αντίγονων Α και Β μπορεί να αναγνωρισθεί σε ένα εργαστήριο. Εάν εκλείπουν και τα δύο τότε πρόκειται περί ομάδας Ο. Είναι γεγονός, πως όποιο τύπο αντιγόνων από το σύστημα ΑΒΟ φέρουν τα κύτταρα του αίματος, αυτά είναι γραμμένα στο ένατο ζευγάρι χρωματοσωμάτων. Έχουμε βρει πως υπάρχον τρείς τύποι να διαλέξουν: Α,Β και Ο. Αυτές οι πιθανότητες, που είναι γραμμένες στο ζευγάρι των χρωματοσωμάτων, αποκαλούνται αλληλόμορφα γονίδια. Επειδή κληρονομούμε τα αλληλόμορφα γονίδια και από τους δύο γονιούς, οι πιο κάτω συνδυασμοί αλληλόμορφων γονιδίων, και άρα αντιγόνων, μπορούν να σχηματιστούν: ΑΑ,ΑΟ,ΒΒ,ΒΟ,ΟΟ. Προτού να ξεκινήσουμε να περιγράφουμε τύπους ομάδων αίματος, ας μιλήσουμε για το πώς δουλεύουν τα αντιγόνα. Εάν ένας άνθρωπος έχει μόνο αντίγονα Ο στα ερυθροκύτταρα του, έχει τύπο αίματος Ο, ένα έχει μόνο Α τότε έχει τύπο αίματος Α, εάν μόνο Β, τότε έχει τύπο αίματος Β. Αλλά τα αλληλόμορφα γονίδια που κληρονομούμαι από τους γονείς, δεν είναι πάντα ταυτόσημα. Αντιγόνα Α και Β κυριαρχούν επί των αντιγόνων Ο. Στη γενετική τα αποκαλούνε κυρίαρχα επί του υποχωρητικού Ο. Το αντίγονο Α απλά υπερδιαγράφει το αντίγονο Ο. Κάτι τέτοιο συμβαίνει και με τον συνδυασμό Β και Ο. Το αντίγονο Β είναι κυρίαρχο του αντίγονου Ο και ο άνθρωπος τότε έχει τύπο αίματος Β. Αλλά όμως τα αντίγονα Α και Β είναι φιλικά μεταξύ τους. Εάν τα ερυθροκύτταρα φέρουν αντίγονα και των δύο τύπων, τότε εκφράζονται και τα δύο εξωτερικά και μπορούν να αναγνωρισθούν στο εργαστήριο. 2

Φύλλο εργασίας 2 Το άτομο τότε έχει τύπο αίματος ΑΒ. Λέμε πως τα Αλληλόμορφα γονίδια (στα χρωματοσώματα) όπως και τα αντίγονα (στα ερυθροκύτταρα) είναι συγκυρίαρχα. Όλες οι υποθέσεις για τις ιδιότητες του ανθρώπινου σώματος (και όχι μόνο των τύπων αίματος) είναι βασιζόμενες στα Αλληλόμορφα γονίδια σε όλα τα χρωματοσώματα. Τα αλληλόμορφα γονίδια δημιουργούν το γενότυπο ενός ατόμου και οι εξωτερικές εκφράσεις τους (ιδιότητες ορατές εξωτερικά) καταλήγουν στον φαινότυπο. Ο πίνακας 1 εξηγεί πώς συνδυασμοί γενοτύπων αλληλόμορφων γονιδίων για το σύστημα αίματος ΑΒΟ, εξωτερικεύονται σε φαινότυπο. Γενότυπος Παρουσία αλληλόμορφων γονιδίων ΑΑ ΑΟ Φαινότυπος Τύπος αίματος Α ΒΒ ΒΟ Β ΑΒ AB ΟΟ Ο Πιν. 1 3

Φύλλο εργασίας 2 Μέρος 2: Κληρονομικότητα Εισαγωγή Καταληκτική Δραστηριότητα Ας δοκιμάσουμε να λύσουμε το ακόλουθο πρόβλημα μαζί. Η μητέρα έχει τύπο αίματος Α, ο πατέρας Β. Μπορεί το παιδί να έχει τύπο αίματος Ο; Μάθαμε ότι ένα άτομο με τύπο αίματος Α μπορεί να έχει ζευγάρια αλληλόμορφων γονιδίων ΑΑ ή ΑΟ. Ένα άτομο με τύπο αίματος Β, μπορεί να έχει ζευγάρια ΒΒ ή ΒΟ. Εάν το παιδί έχει τύπο αίματος Ο (ΟΟ), πρέπει να είχε κληρονομήσει αλληλόμορφα γονίδια Ο και από τους δύο γονείς. Επειδή δεν ξέρουμε εάν ένας από τους γονείς είναι ΑΟ ή ΑΑ και ο άλλος ΒΟ ή ΒΒ δεν μπορούμε να εξαιρέσουμε την πιθανότητα και άρα ναι, μπορεί να συμβεί. Μπόνους: Εάν γονείς με ομάδες αίματος Α και Β κάνανε παιδί με ομάδα αίματος Ο, μπορούμε να πούμε σίγουρα πως σίγουρα ήταν ΑΟ και ΒΟ. Η εξέταση των τύπων αίματος χρησιμοποιείται σε εξετάσεις πατρότητας όπου εξετάζεται κατά πόσο ένα άτομο είναι ο πατέρας ή όχι του παιδιού. (Προσοχή: επειδή ένας συνδυασμός είναι πιθανός δεν σημαίνει πως απαραίτητα το άτομο είναι ο πατέρας) Πατέρας Μητέρα Ο Α Β ΑΒ ΠΙΝ. 2 Ο Α Β ΑΒ Ερωτήσεις Σχόλιο: Αυτές οι ερωτήσεις μπορούν να ετοιμαστούν σαν ξεχωριστές λωρίδες χαρτιού και να μπουν σε ένα μπολ ή καπέλο (για την λοταρία). Ε1: Οι γονείς κάνουν τέσσερα παιδιά και όλα με διαφορετικές ομάδες αίματος στο σύστημα ΑΒΟΟ. Είναι δυνατό; εξηγήστε. Ε2: Εξηγήστε γιατί γονείς με τύπο αίματος ΑΒ δεν μπορούν να κάνουν παιδί με τύπο αίματος Ο. Ε3: Η αδερφή έχει τύπο αίματος Α, ο αδερφός τύπο αίματος Β. Γράψτε όλους τους πιθανούς συνδυασμούς των γονιών. Ε4: Η μητέρα έχει τύπο αίματος Α (όμως γνωρίζουμε πως η μητέρα της είχε Ο), και ο πατέρας έχει τύπο αίματος ΑΒ. Ποίους τύπους αίματος μπορούν να έχουν τα παιδιά και ποιούς οπωσδήποτε όχι; Γράψτε επίσης τους γενοτύπους. Ε5: Ποιους τύπους αίματος μπορούν τα παιδιά με γονείς με συγκεκριμένους τύπους αίματος να έχουν; 4

Φύλλο εργασίας 2 Ε6: Είναι πιθανόν δύο αδέλφια με τύπους αίματος Α και Ο να έχουν τους ίδιους γονείς; Εξηγήστε σε ποια περίπτωση θα ήταν αυτό δυνατό. Ε7: Ποίο τύπο αίματος ένα παιδί με γονείς με τύπους αίματος Α και Β πρέπει να έχει για να είναι Ε13: Εξηγήστε κατά πόσο το πιο κάτω ενδεχόμενο είναι πιθανό στο σύστημα ΑΒΟ. σίγουροι πως έχουν γενότυπο ΑΟ και ΒΟ που δεν μπορεί εύκολα να αναγνωριστεί; Ε8: Πόσους πιθανούς συνδυασμούς τύπων αίματος γενοτύπου υπάρχουν στο σύστημα ΑΒΟ για ένα ζευγάρι γονιών; Ε9: Η μητέρα με τύπο αίματος Β κάνει ένα παιδί με τύπο αίματος Α. Γράψτε κάτω όλους τους πιθανούς συνδυασμούς που δεν εξαλείφουν ένα άνδρα από την εξέταση πατρότητας. Ε10: Μπορεί μια μητέρα με τύπο αίματος Α να κάνει ένα παιδί με τύπο αίματος Ο; Ποιο γενότυπο πρέπει να είχε ο πατέρας; Ε11: Εάν η μητέρα έχει τύπο αίματος ΑΒ και το παιδί έχει τύπο αίματος Β, θα μπορούσε ένας άνδρας με τύπο αίματος Ο να είναι ο πατέρας; Εξηγήστε. Ε12: Η μητέρα έχει τύπο αίματος Β και το παιδί ΑΒ. Εξηγήστε ποιο τύπο αίματος πρέπει να είχε ο πατέρας, ούτος ώστε να μπορεί να εξαλειφτεί από την εξέταση πατρότητας. 5

Φύλλο εργασίας 2 Γονέων Παιδιού Ναι/Όχι Επεξήγηση 13Α ΑΒ x Β Β Ε13: Εξηγήστε κατά πόσο το πιο κάτω ενδεχόμενο είναι πιθανό στο σύστημα ΑΒΟ. Γονέων Παιδιού Ναι/Όχι Επεξήγηση 13Β Ο x Ο Α Ε13: Εξηγήστε κατά πόσο το πιο κάτω ενδεχόμενο είναι πιθανό στο σύστημα ΑΒΟ. Γονέων Παιδιού Ναι/Όχι Επεξήγηση 13Γ ΑΒ x Ο ΑΒ Ε13: Εξηγήστε κατά πόσο το πιο κάτω ενδεχόμενο είναι πιθανό στο σύστημα ΑΒΟ. Γονέων Παιδιού Ναι/Όχι Επεξήγηση 13Δ ΑΒ x ΑΒ Β Ε13: Εξηγήστε κατά πόσο το πιο κάτω ενδεχόμενο είναι πιθανό στο σύστημα ΑΒΟ. Γονέων Παιδιού Ναι/Όχι Επεξήγηση 13Ε Α x Α Ο Ε13: Εξηγήστε κατά πόσο το πιο κάτω ενδεχόμενο είναι πιθανό στο σύστημα ΑΒΟ. Γονέων Παιδιού Ναι/Όχι Επεξήγηση 13ΣΤ Α x Β Α Ε13: Εξηγήστε κατά πόσο το πιο κάτω ενδεχόμενο είναι πιθανό στο σύστημα ΑΒΟ. Γονέων Παιδιού Ναι/Όχι Επεξήγηση 13Ζ Β x Β ΑΒ ΠΙΝ. 3 6

Φύλλο Εργασίας 3 Σύστημα Ομάδας Αίματος Rh Το 1940 ο Karl Landsteiner και ο Alexander S. Wiener εξέταζαν το σύστημα ομάδας αίματος MNSs. Κατά τη διάρκεια των πειραματισμών τους, ανοσοποιούσαν (ανοσοποίηση -πρόσθεση αντιγόνων σε οργανισμό) λαγούς με το αίμα ενός πιθήκου, Μακάκου, και ανακάλυψαν ένα νέο αντίσωμα που συσσωμάτωνε τα αιματικά κύτταρα, ανεξαρτήτως των γνωστών ομάδων Α, Β, Ο, ΑΒ, Μ, Ν και ΜΝ. Λόγο αυτού του αντισώματος, κατάφερα να ανακαλύψουν ένα νέο αντίγονο στο ανθρώπινο αίμα κοινό σε ανθρώπους και τους πίθηκους Ρέζους (Macaca mulatta). Αυτό το νέο αντίγονο ονομάστηκε σαν «παράγοντας Ρέζους», εν συντομία Παράγοντας Rh. Τα άτομα που τα ερυθροκύτταρα τους συσσωματώνονταν από το νέο αυτό αντίσωμα χαρακτηρίζονταν σαν Rh θετικό (Rh+), και αυτών που τα ερυθροκύτταρα δεν συσσωματώνονταν από αυτό το νέο αντίσωμα Rh αρνητικό (Rh-). Το σύστημα αίματος Rh είναι πολύ περίπλοκο. Θα περιγράψουμε τις βασικές του ιδιότητες σε απλουστευμένο τρόπο. Ο παράγοντας Rh έχει πολλά αλληλόμορφα γονίδια, εκ των οποίων τα σημαντικότερα είναι πέντε: C, c, D, E, e. Και ναι, υπάρχει αι το μικρό «d», μα αυτό δεν είναι ένα πραγματικά αλληλόμορφο γονίδιο αλλά μονό ένα γράμμα που περιγράφει μια κατάσταση όπου λείπει το κεφαλαίο «D». Τα αλληλόμορφα γονίδια για αυτά τα αντιγόνα βρίσκονται στο πρώτο ζευγάρι χρωματοσωμάτων. Όλοι οι πιθανοί συνδυασμοί τριπλών που μπορεί να κληρονομήσει ένα παιδί από ένα γονέα είναι: cde, Cde, cde, cde, CDe, CdE, cde, CDE. Αυτοί οι συνδυασμοί έχουν διάφορες εμφανίσεις στον ανθρώπινο πληθυσμό. Κληρονομούμε ένα συνδυασμό τριπλών από το ένα γονιό και ακόμα έναν από τον άλλο. Αυτοί οι τριπλοί μπορεί να είναι διαφορετικοί μα και ίδιοι. Ζευγάρια αλληλόμορφων γονιδίων (CC, Cc, cc, DD, Dd, dd, EE, Ee, ee) δημιουργούν γονότυπους που καθορίζουν τα αντίγονα των αιματικών κυττάρων. Τα αλληλόμορφα γονίδια C, D, E είναι κυρίαρχα επί των to c, d, e (Πιν.1). Γενότυπος Φαινότυπος CC ή Cc C Cc C DD ή Dd D EE ή Ee E Ee E ΠΙΝ 1 Η μη παρουσία αλληλόμορφου γονιδίου D σε γενότυπο σημειώνεται ως γονότυπος in genotype is dd και φαινότυπος d. Και τώρα το πιο σημαντικό μέρος: Πότε είναι ένα άτομο Rh θετικό και πότε Rh αρνητικό; Τα πάντα καθορίζονται από την παρουσία του αντίγονου D! Εάν το αλληλόμορφο γονίδιο D είναι παρόν στον γενότυπο ενός ατόμου (ασχέτως εάν είναι DD ή Dd), τότε το άτομο αυτό είναι Rh θετικό, και γράφεται σαν Rh+. Εάν το αλληλόμορφο γονίδιο D δεν είναι παρόν στον γενότυπο (dd), τότε το άτομο είναι a Rh αρνητικό, και γράφεται σαν Rh-. Εάν θέλαμε να γράψουμε τον γενότυπο ενός ατόμου με όλα τα αναφερόμενα αλληλόμορφα γονίδια, θα έμοιαζε για παράδειγμα έτσι: DDCcEe, DdCcee, DDCCee, ddccee,... 1

Φύλλο Εργασίας 3 Εργασία 1: Προχωρήστε και γράψτε κάτω όλους τους πιθανούς συνδυασμούς των προαναφερθέντων αλληλόμορφων γονιδίων του Rh. Εργασία 2: Ποία είναι η αναλογία των Rh θετικών και Rh αρνητικών φαινοτύπων; Ας λύσουμε μαζί το πρόβλημα: Πρόβλημα 1: Ποίο παράγοντα Rh μπορούν να έχουν τα παιδιά γονιών εάν ο ένας από αυτούς είναι Rh- και ο άλλος είναι Rh+; Γνωρίζουμε πως γονιός που είναι Rh- (dd) μπορεί να δώσει στο παιδί του μόνο αλληλόμορφο γονίδιο d. Γονιός που είναι Rh+ έχει τουλάχιστο ένα αλληλόμορφο γονίδιο D (DD ή Dd), και άρα το παιδί του μπορεί να κληρονομήσει είτε D ή d. Αυτό σημαίνει πως τα παιδιά μπορούν να έχουν γενότυπο Dd ή dd (d κληρονομημένο από τον ένα γονιό και D ή d από τον άλλο γονιό ), και άρα μπορεί να είναι Rh+ or Rh-. Δέστε τους πίνακες 2 και 3 πιο κάτω για βοήθεια. Γονιός 1 Rh- (dd) D d Γονιός 2 Rh+ D Dd Dd (DD) D Dd Dd ΠΙΝ 2 Γονιός 1 Rh- (dd) D d Γονιός 2 Rh+ (Dd) ΠΙΝ 3 D Dd Dd D Dd dd Εργασία 3. Συμπληρώστε τον Πίνακα 4. Γονείς Γονείς Παιδιά Γενότυπος Φαινότυπος Γενότυπος Rh + Rh DD x Dd Rh+ x Rh+ DD, DD, Dd, Dd 100% 0% Dd x Dd Rh+ x Rh+ DD, Dd, Dd, dd 75% 25% ΠΙΝ 4 Κατανομή του συστήματος αίματος RH Οι πλείστοι άνθρωποι είναι Rh θετικό, η αναλογία δείχνετε στον πίνακα 5. (Κοιτάζοντας τον πίνακα, μπορεί να νομίσετε πως οι άνθρωποι με Rh- θα το πρόσεχαν αυτό όταν ταξίδευαν σε περιοχές με χαμηλή εμφάνιση Rh-). 2

Φύλλο Εργασίας 3 Κατανομή παράγοντα Rh σε % Ανθρωπότητα κατά καταγωγή Rh θετικό (Rh+) Rh αρνητικό (Rh-) Ευρωπαϊκή 84 16 Βάσκοι (ειδικοί περίπτωση) 64 36 Αφρικανική καταγωγή 99 1 Μη- Ευρωπαϊκή, Μη Αμερικάνικη καταγωγή 99,9 0,1 ΠΙΝ 5 http://sk.wikipedia.org/wiki/krvná_skupina#rhesus_.28rh.29_faktor Εργασία 4: Σχεδιάστε τέσσερα κυκλικά διαγράμματα που να αντιπροσωπεύουν την καταγωγή Rh+ και Rh- των ανθρώπων σύμφωνα με τον πίνακα 5. 3

Φύλλο Εργασίας 4 ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΟΜΑΔΩΝ ΑΙΜΑΤΟΣ Σύστημα αίματος ABO Τα αλληλόμορφα γονίδια του ABO δεν κατανέμονται ομοιόμορφα στον ανθρώπινο πληθυσμό. Η πιο ψηλή εμφάνιση του αλληλόμορφου γονίδιου Α βρέθηκε στην δυτική Ευρώπη ανάμεσα των Σαάμι της Βόρειας Σκανδιναβίας, τους Μαυροπόδαρους Ινδιάνους (ιθαγενείς) της Μοντάνα και τους Αυστραλούς Αβοριγίνες. Το αλληλομορφο γονίδιο Α προφανώς λείπει από τους ινδιάνους της Κεντρικής και Νότιας Αμερικής. Το μοτίβο συχνότητας του αλληλόμορφου γονιδίου αίματος Β είναι ψηλότερο στην Ασία, κυρίως νότιαανατολικά, ανάμεσα στους Κορεάτες, Ινδούς και Ινδονήσιους, αλλά επίσης και στην Αφρική. Αλλά όμως οι ιθαγενείς της Αμερικής και Αυστραλίας δεν έχουν σχεδόν καθόλου. Το αλληλόμορφο αιματικό γονίδιο Β είναι το σπανιότερο του συστήματος ΑΒΟ παγκοσμίως. Η ομάδα αίματος τύπου Ο ( που συνήθως εμφανίζεται από την απουσία και των 2 αλληλόμορφων γονιδίων Α και Β) ήταν το πιο κοινό ανάμεσα του ιθαγενές πληθυσμού της Κεντρικής και Νότιας Αμερικής (σχεδόν 100%) αλλά ήταν επίσης ψηλό ανάμεσα στους ινδιάνους (ιθαγενείς) της Νότιας Αμερικής και τους Αβοριγίνες της Αυστραλίας. Το αλληλόμορφο γονίδιο Ο είναι παγκοσμία το πιο κοινό. Εικ. 1 Πηγή: www.freepptbackground.com Οι αξίες συχνότητας των ομάδων αίματος του συστήματος ΑΒΟ διαφέρουν λίγο από διαφορετικές πηγές. 1

Φύλλο Εργασίας 4 Ο ακόλουθος πίνακας περιέχει εξακριβωμένες αξίες συχνότητας ομάδων αίματος ΑΒΟ ανάμεσα στους Σλοβάκους. Ο Α Β ΑΒ Σλοβάκοι 32 % 42 % 18 % 8 % TAB 1 Άλλες τιμές από τη Wikipedia. Ομάδα Αίματος Έθνος Ο σε % Α σε % Β σε % ΑΒ σε % Τσέχοι 32 42 18 8 Έλληνες 44 38 13 5 Ολλανδοί 47 42 8 3 Λιθουανοί 33 38 21 8 Γερμανοί 41 43 11 5 Italians 47 42 9 3 ΠΙΝ 2 Εργασία 1: Σχεδιάστε ένα γράφημα στήλης όλων των αιματικών τύπων φια καθένα από τα 7 έθνη του Πίνακα 1 και 2 (Ομαδική Εργασία, εργασία για κάθε ομάδα) ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΑΙΜΑΤΙΚΩΝ ΤΥΠΩΝ ΓΙΑ ΣΛΟΒΑΚΙΑ Τα ποσοστά ομάδων αίματος στην Σλοβακία μπορούν να βρεθούν στον πίνακα 3: Ποσοστό στη Σλοβακία ΑΒΟ Rh Ο + 27,2 32-4,8 Α + 35,7 42-6,3 Β + 15,3 18-2,7 ΑΒ + 6,8 8-1,2 ΠΙΝ. 3 2

Φύλλο Εργασίας 4 Εργασία 2: Συμπληρώστε τον πίνακα 4. Γράψτε κάτω τους τύπους αίματος οργανωμένους κατά κατιούσα σειρά. (Ομαδική εργασία. Κάθε ομάδα λύνει την εργασία. Ακολουθεί καταληκτική συζήτηση στο τέλος του μαθήματος.) ΟΜΑΔΑ ΑΙΜΑΤΟΣ ΠΟΣΟ ΣΕ % A+ 35,7 ΠΙΝ. 4 Εργασία 3: Συμπληρώστε τα πιο κάτω κείμενα με τα ελλείποντα δεδομένα, χρησιμοποιώντας τα δεδομένα στον Πίνακα 3 και 4. (Ομαδική εργασία. Η εργασία διαμοιράζεται ανάμεσα στις ομάδες. Ακολουθεί καταληκτική συζήτηση στο τέλος του μαθήματος.) Ο+ Ο δεύτερος πιο διαδεδομένος τύπος αίματος στην Σλοβακία (Ο θετικό) μοιράζεται από % των Σλοβάκων. Μπορεί να δοθεί σε όλους τους ασθενείς με οποιοδήποτε θετικό τύπο αίματος Rh+ (Ο+, Α+, Β+ or ΑΒ+), που αντιπροσωπεύει το % του πληθυσμού. Οι ασθενείς με Ο θετικό μπορούν μόνο να λάβουν αίμα από δότες Ο αρνητικό και Ο θετικό, που αντιπροσωπεύει το % των Σλοβάκων. Ο- Μόνο % των Σλοβάκων έχουν αυτό τον τύπο αίματος. Είναι ο μόνος τύπος αίματος που είναι συμβατός με ΟΛΟΥΣ του άλλους τύπους Αίματος (Ο-, Ο+, Α+, Α-, Β+, Β-, ΑΒ+ and ΑΒ-), %. Οι φέροντες O αρνητικό είναι παγκόσμιοι δότες. Οι ασθενείς με Ο αρνητικό, μπορούν να λάβουν αίμα μόνο από δότες με τον ίδιο τύπο αίματος (Ο αρνητικό), %. Α+ Είναι ο πιο διαδεδομένος τύπος αίματος στην Σλοβακία, % των Σλοβάκων μοιράζονται αυτόν τον τύπο αίματος. Μπορούν να δωρίσουν σε ασθενείς και των δύο τύπων Α θετικό και ΑΝ θετικό, που αντιπροσωπεύουν το % των Σλοβάκων. Ασθενείς με Α θετικό μπορούν να λάβουν δωρεές από δότες Ο+, Ο-, Α+ και Α-, που αντιπροσωπεύουν το % του πληθυσμού. Α- % των Σλοβάκων έχουν Α θετικό τύπο αίματος. 3

Φύλλο Εργασίας 4 Ασθενείς με Α θετικό, Α αρνητικό, ΑΒ θετικό και ΑΒ αρνητικό τύπο αίματος, και που αντιπροσωπεύουν το % των Σλοβάκων μπορούν να λάβουν αυτό το αίμα. Το Α αρνητικό μπορεί να λάβει αίμα από Α αρνητικό και Ο αρνητικό και αντιπροσωπεύει το % του πληθυσμού. Β+ Το Β θετικό είναι ο τρίτος πιο διαδεδομένος τύπος στην Σλοβακία ( %). Αίμα με Β θετικό, μπορεί να δοθεί σε ασθενείς με Β θετικό και ΑΒ θετικό, που αποτελεί το %.Άνθρωποι με Β θετικό μπορούν να λάβουν αίμα από δότες με Β θετικό, Β αρνητικό, Ο θετικό και Ο αρνητικό, δηλαδή %. Β- Μόνο ένα μικρό ποσοστό του πληθυσμού της Σλοβακίας ( %) φέρει Β αρνητικό. Ασθενείς με Β θετικό, Β αρνητικό, ΑΒ θετικό και ΑΒ αρνητικό αίμα μπορούν να λάβουν αίμα με Β αρνητικό, που αντιπροσωπεύει το %. Το Β αρνητικό μπορεί να λάβει αίμα από δότες με Β αρνητικό και Ο αρνητικό ( % του πληθυσμού). ΑΒ+ % των Σλοβάκων έχουν ΑΒ θετικό τύπο αίματος. Είναι ο πιο ασυνήθης τύπος αίματος με Rh θετικό. ΜΟΝΟ ασθενείς που είναι επίσης ΑΒ θετικό μπορούν να λάβουν αυτό το αίμα ( %). Εν αντίθεση, άνθρωποι με ΑΒ θετικό μπορούν να λάβουν αίμα από ΟΠΟΙΟΔΗΠΟΤΕ τύπο αίματος ( %). Είναι παγκόσμιοι λήπτες. ΑΒ- Είναι ο πιο ασυνήθιστος τύπος αίματος στην Σλοβακία ( % ). Αίμα με ΑΒ αρνητικό μπορεί να δοθεί στο % του πληθυσμού (με ΑΒ αρνητικό και ΑΒ θετικό). Άτομα με ΑΒ αρνητικό αίμα μπορούν να λάβουν από όλους τους Rh αρνητικούς τύπους αίματος (Ο-, Α-, Β-, και ΑΒ-), που αντιπροσωπεύουν το % του πληθυσμού/ Εργασία 4: Ο πίνακας 5 είναι ένας πίνακας συμβατότητας (δηλ. Δείχνει ποίος μπορεί να δώσει σε ποίον). Συμπληρώστε τον Πίνακα 5. (Ομαδική εργασία. Κάθε ομάδα συζητά την λύση. Ακολουθεί καταληκτική συζήτηση στο τέλος του μαθήματος). Λήπτης Ο- Ο+ Α- Α+ Β- Β+ ΑΒ- ΑΒ+ Δότης 0-0+ A- A+ B- B+ AB- AB+ ΠΙΝ. 5 4