1 Τίτλος εργασίας : ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Ονοµατεπώνυµο :Αλεβετσοβίτη Ηλιάνα Α.Μ.1340200400766 ιδάσκων Καθηγητής : κ. ηµητρόπουλος Α. Μάθηµα: Ατοµικά και Κοινωνικά ικαιώµατα Έτος 2006 1
Εισαγωγή 2 Η συσσώρευση οικολογικών προβληµάτων, τα οποία προκλήθηκαν από τη ραγδαία τεχνολογική ανάπτυξη διεθνώς και τα οποία παραµένουν δυστυχώς άλυτα, οδήγησε στη συνειδητοποίηση της ανάγκης να προστατευθεί το περιβάλλον και οι δραστηριότητες του ανθρώπου πάνω στη φύση και να υπαχθούν στο δίκαιο. Απαραίτητη προϋπόθεση για τη δηµιουργία κανόνων δικαίου είναι να ανταποκρίνονται αυτοί σε µια έντονη επιθυµία του κοινωνικού συνόλου. Συνεπώς το πρόβληµα του περιβάλλοντος µπόρεσε να δικαιολογήσει µια ειδική νοµική ρύθµιση µόνο από τη στιγµή πού στο οικονοµικό επίπεδο η αύξηση των περιπτώσεων οικολογικής βλάβης φάνηκε ότι αποτελούσε εµπόδιο για την παραπέρα ανάπτυξη και στο επίπεδο της δηµόσια υγείας,η υγεία των ανθρώπων θεωρήθηκε πλέον ότι βρίσκεται σε κίνδυνο. Το δίκαιο του περιβάλλοντος τυποποιεί την οικολογική κρίση, η οποία µε τη σειρά της αποκαλύπτει τους διάφορους τρόπους λειτουργίας του κοινωνικού συστήµατος και επισηµαίνει τα πραγµατικά προβλήµατα του 20 ου αιώνα. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή σελ.2 ΜΕΡΟΣ 1 ο 1.α)Η νοµική έννοια του περιβάλλοντος.σελ.5 β) ιακρίσεις-χαρακτηριστικά δικαίου περιβάλλοντος σελ.5 ΜΕΡΟΣ 2 ο 2.α)Εννοιολογικοί προσδιορισµοί : -φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον σελ6 -περιβάλλον και φύση 6 -ανθρωποκεντρική και οικολογική προσέγγιση 7 β)οικολογική ισορροπία.σελ.9 γ)ειδικοί εννοιολογικοί προσδιορισµοί.σελ.10 2
δ)ρόλος του δηµοσίου 3 δικαίου.σελ.10 ΜΕΡΟΣ 3 ο ΤΟ ΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ 1)Η ατµοσφαιρική διαπίστωση της ανάγκης προστασίας της στην Ελλάδα και διεθνώς σελ.11 2)Το νοµοθετικό πλαίσιο προστασίας της ατµόσφαιρας σελ.11 Α)Οι διεθνείς συµβάσεις σελ.11 Β)Η Ευρωπαϊκή Σύµβαση ικαιωµάτων του Ανθρώπου σελ.12 Γ)Το κοινοτικό ίκαιο σελ.12 i.προστασία του αέρα σελ13 ii.προστασία του κλίµατος...σελ.15 iii.προστασία από το θόρυβο..σελ.16 )Η εθνική νοµοθεσία i).o ΑΚ..σελ.17 ii)το προεδρικό διάταγµα 1180/81..σελ.18 iii)οι ρυθµίσεις του ν.1650/86..σελ.18 iv)η καταπολέµηση του νέφους σελ.19 v)άλλα νοµοθετήµατα και µέτρα.σελ.20 Ε)Η στάση του Ε Α και του ΕΚ..σελ.20 Ζ)Νοµολογία ΣτΕ.σελ.21 ΜΕΡΟΣ 4 ο ΕΠΙ ΡΑΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΗΣ ΣΥΝΘΗΚΗΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΣτΕ I)ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΣΤΙΣ ΚΑΤΑΣΤΑΤΙ- ΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ.σελ.23 II)ΟΙ ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ στην περιβαλλοντική νοµολογία του ΣτΕ...σελ.25 1.Από το 1994 ως την αναθεώρηση του Συντάγµατος σελ.26 2.Από την αναθεώρηση του Συντάγµατος ως σήµερα σελ.28 III)ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ...σελ.30 Α)Επίκληση Καταστατικών συνθηκών σελ.30 Β)Αξιοποίηση Καταστατικών Συνθηκών. σελ.32 3
4 ΜΕΡΟΣ 5 ο ΠΡΟΤΥΠΑ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΈΝΩΣΗΣ Ι)Περιβαλλοντική διπλωµατία σελ.34 II)Αειφόρος ανάπτυξη και περιβαλλοντικά πρότυπα στην Ε.Ε σελ.35 III)Προώθηση περιβαλλοντικών προτύπων στον κόσµο.σελ.36 ΜΕΡΟΣ 6 ο 1.Προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος.σελ.39 2.Η σηµερινή κατάσταση του ευρωπαϊκού θαλάσσιου περιβάλλοντος40 3.Πολιτική και νοµοθεσία της Ε.Ε.σελ.41 4.Προγράµµατα ράσης σελ.43 5.Κοινοτική νοµοθεσία και νοµική πρακτική σελ.45 6.Προστασία των υδάτων.σελ.46 ΜΕΡΟΣ 7 ο ΕΠΙΚΙΝ ΥΝΕΣ ΟΥΣΙΕΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ 1.Ραδιενεργές ουσίες..σελ.48 2.Αντίδραση στη θαλάσσια ρύπανση από ατυχήµατα ή εκούσια ενέργεια σελ.49 3. ιεθνείς δράσεις της ΕΚ/ΕΕ σελ.51 ΠΕΡΙΛΗΨΗ σελ.53 4
5 SUMMARY..σελ.54 Λήµµατα σελ.55 Vocabulary σελ.55 Νοµολογίες σελ.57 Βιβλιογραφία.σελ.58 ΜΕΡΟΣ 1 ο 1. α)νοµική έννοια του περιβάλλοντος Το φυσικό περιβάλλον, που εµπίπτει στην προστασία του άρθρου 24 παρ.1 του Συντάγµατος,αποτελούν τόσο τα φυσικά οικοσυστήµατα όσο και τα τεχνητά όπως η γεωργική γη.όσον αφορά στη νοµοθεσία, η έννοια του περιβάλλοντος ορίζεται ως ο χερσαίος, θαλάσσιος και εναέριος χώρος που περιβάλλει τον άνθρωπό µαζί µε τη χλωρίδα την πανίδα και τους φυσικούς πόρους του. Στο νόµο-πλαίσιο για την προστασία του περιβάλλοντος (ν.1650/86 αρ.2 παρ.1)δε γίνεται διαχωρισµός µεταξύ της έννοιας του φυσικού και του πολιτιστικού περιβάλλοντος. Ως περιβάλλον ορίζεται το σύνολο των φυσικών και ανθρωπογενών παραγόντων και στοιχείων,που βρίσκονται σε αλληλεπίδραση και επηρεάζουν την οικολογική ισορροπία,την ποιότητα ζωής, την υγεία των κατοίκων, την ιστορική και πολιτιστική παράδοση και τις αισθητικές αξίες. 1. β) ιακρίσεις-χαρακτηριστικά δικαίου περιβάλλοντος Το δίκαιο του περιβάλλοντος διακρίνεται σε : 5
6 πρωτογενές ή άµεσο,δηλ. το σύνολο των διατάξεων που αφορούν στην πρόληψη ή την καταστολή των βλαβερών επενεργειών στο φυσικό περιβάλλον δευτερογενές ή έµµεσο, δηλ. αυτό που επικεντρώνεται στον προγραµµατισµό,τη διαχείριση, τη χωροταξία κλπ. Τριτογενές, δηλ. αυτό που περιλαµβάνει εκείνα τα στοιχεία του δικαίου τα οποία δεν αποσκοπούν κατ αρχήν στην προστασία του περιβάλλοντος,αλλά τα οποία µπορούν να έχουν κάποια αντανακλαστική συνέπεια,δηλ. να χρησιµοποιηθούν π.χ. αγωγές ιδιοκτητών ή γενικώς ατόµων που έχουν έννοµο συµφέρον και οι οποίες θεµελιώνονται σε κανόνες του αστικού δικαίου. Σαφές περιεχόµενο και αποτελεσµατικότητα για το νοµοθέτη και το δικαστή έχει κυρίως το πρωτογενές δίκαιο του περιβάλλοντος. Κύρια χαρακτηριστικά του δικαίου περιβάλλοντος είναι ο πραγµατολογικός και νοµολογιακός χαρακτήρας αυτού του δικαίου. Σχετικά µε τον πρώτο χαρακτηρισµό του, απορρέει από το γεγονός ότι στη θεωρία δε δίνεται µεγάλο βάρος στην εννοιολογική προσέγγιση του θέµατος αλλά διαµορφώνεται περιπτωσιολογικά.η φύση του δικαίου απαγορεύει στο νοµικό να υιοθετήσει µια οπτική αυστηρά θετικιστική. Οι κανόνες δικαίου πρέπει να είναι το αποτέλεσµα µιας ώριµης διαδικασίας,που θα ακολουθεί τους παλµούς του κοινωνικού σώµατος και όχι απόρροια επιταχυµένων και σπασµωδικών γραφειοκρατικών συλλήψεων.με αυτό τον τρόπο καταλήγουµε στην επαναξιολόγηση του φυσικού δικαίου. Καθοριστική είναι και η συµβολή της νοµολογίας,την οποία η δικαστική δραστηριότητα συνεισφέρει στην ανάπτυξή του.ο σηµαντικός ρόλος του δικαστή στο δίκαιο του περιβάλλοντος προσδιορίζεται από την ιδιοµορφία των καταστάσεων και την ακαταλληλότητα για προσαρµογή πολλών από τα υπάρχοντα νοµικά κριτήρια. Επιπλέόν ο ρόλος του δικαστή χαρακτηρίζεται από τον πολλαπλασιασµό των κειµένων που προέρχονται από τις διάφορες διοικητικές αρχές ενώ συγχρόνως το κλασικό νοµικό σύστηµα αδυνατεί να προσαρµοστεί στην ταχεία αλλαγή και δηµιουργία καινούριων καταστάσεων. Εποµένως ο δικαστής παίζει ρόλο εγγυητήδηµιουργού συµβαδίζοντας πάντα µε το νόµο και το Σύνταγµα. ΜΕΡΟΣ 2 ο 2. α)εννοιολογικοι ΠΡΟΣ ΙΟΡΙΣΜΟΙ 6
Φυσικό και πολιτιστικό 7 περιβάλλον Στο άρθρο 24 παρ.1 γίνεται αναφορά και στο φυσικό και στο πολιτιστικό περιβάλλον. Η προστασία του δεύτερου εξειδικεύεται στην παρ.6 του ίδιου άρθρου. Ενώ η έννοια του φυσικού περιβάλλοντος παραπέµπει στα φυσικά στοιχεία : ατµόσφαιρα, ύδατα, έδαφος, χλωρίδα και πανίδα, η έννοια του πολιτιστικού ή ανθρωπογενούς περιβάλλοντος αφορά το σύνολο των δηµιουργηµάτων του ανθρώπου : αρχαιότητες, µνηµεία διατηρητέα κτίρια,παραδοσιακές περιοχές και στοιχεία,λόγος για τον οποίο χαρακτηρίζεται και ως πολιτιστική κληρονοµιά. Περιβάλλον και φύση Περιβάλλον και φύση δεν είναι έννοιες συνώνυµες. Το περιβάλλον προσδιορίζεται σε σχέση µε τον άνθρωπο, ως αυτό το οποίο περιβάλλει τα ανθρώπινα όντα και περιλαµβάνει στοιχεία,τα οποία δεν αφορούν µόνο τη φύση αλλά και τον αστικό χώρο. Η φύση προσδιορίζεται ως το σύνολο εκείνο, το οποίο αποτελείται από όλα,όσα βρίσκονται έξω από την ορθολογική και τεχνική δραστηριότητα του ανθρώπου. Ο συνδετικός κρίκος µεταξύ περιβάλλοντος και φύσης εστιάζεται στις ανθρωπογενείς δραστηριότητες,οι οποίες επηρεάζουν τις φυσικές ισορροπίες και οδηγούν εποµένως στην ανάγκη ρύθµισης των συνεπειών τους 1. 2Β).Οικολογική ισορροπία 2 Με τον όρο οικολογική ισορροπία εννοούµε την ισορροπία των φυσικών οικοσυστηµάτων και το οποίο δεν αποτελεί απειλή για την υγεία και την ποιότητα ζωής των ατόµων. 1 Βλ. ανθρωποκεντρική και οικολογική προσέγγιση,η πρώτη στοχεύει στην προστασία της ποιότητας της ζωής, της υγείας και του ζωτικού χώρου των ατόµων καθώς και των οικονοµικών τους συµφερόντων. 2 Όσον αφορά στην οικολογική προσέγγιση δίνει έµφαση στη διαφύλαξη ισορροπίας των οικοσυστηµάτων και την εν γένει προστασία των στοιχείων του περιβάλλοντος. 7
8 Σύµφωνα µε το άρθρο 2 παρ.9του ν. 1650/86, οικολογική ισορροπία είναι η σχετικά σταθερή σχέση που διαµορφώνεται µε την πάροδο του χρόνου ανάµεσα στους παράγοντες και τα στοιχεία ενός οικοσυστήµατος.η προστασία του περιβάλλοντος 3 εκφράζεται µε όρους ποιοτικούς και ποσοτικούς καθώς αφορά ένα σύνολο έννοµων αγαθών : -τα ίδια τα στοιχεία του περιβάλλοντος -τη φυσική και πνευµατική υγεία σε ατοµικό επίπεδο -τη δηµόσια υγεία ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΕΣ Στην παλαιότερη νοµοθεσία (ν.360/76, άρ.1 παρ.7), η προστασία του περιβάλλοντος νοείται : 1)ως διατήρηση του χαρακτήρα του φυσικού περιβάλλοντος και των σχέσεων που έχουν διαµορφωθεί µεταξύ των στοιχείων του ως οικοσυστήµατος 2)ως αντιµετώπιση των ζηµιογόνων επιπτώσεων στο περιβάλλον που προκαλούνται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες και παρεµβάσεις 3)ως έλεγχος της αξιοποίησης των φυσικών πόρων 4. 3 Οργανισµός,οικοσύστηµα, οικολογία Οργανισµός είναι κάθε µορφή ζωής. Οι οργανισµοί µπορεί να διαχωριστούν σε είδη ή οµάδες που µοιάζουν µεταξύ τους στην εµφάνιση, στη συµπεριφορά, στη χηµεία και στα γονίδια που περιέχουν.το σύνολο των οργανισµών σε κάθε φυσικό περιβάλλον αποτελεί τη βιοκοινότητά του.ο χώρος µέσα στον οποίο ζει ένας πληθυσµός ή µια βιοκοινότητα είναι ο βιότοπός της. Οικοσύστηµα αποκαλείται µια οργανωµένη δυναµικά µεταβαλλόµενη ενότητα που αποτελείται από διάφορα είδη οργανισµών. Τέλος, οικολογία είναι η επιστήµη εκείνη που ασχολείται µε τις αµοιβαίες σχέσεις των οργανισµών µεταξύ τους και µε το βιοτικό τους περιβάλλον. 4 Βλ.εγχειρίδιο δικαίου περιβάλλοντος σελ15-17,σε αυτό το σηµείο αξίζει να επισηµάνουµε και τα ο χαρακτηρισµό της προστασίας του περιβάλλοντος στη νοµολογία του ΣτΕ,ο οποίος προσδιορίζει το περιβάλλον σαν ένα αυτοτελώς προστατευόµενο αγαθό,προκειµένου να εξασφαλισθεί η οικολογική ισορροπία και η διαφύλαξη των φυσικών πόρων. 8
9 5 έκα χρόνια αργότερα µε το ν. 1515/85.άρθρα 2,3, στον ορισµό της προστασίας του περιβάλλοντος επικρατεί εντονότερος ο κοινωνικός Προβληµατισµός.Η προστασία αυτή νοείται ως οικολογική ανασυγκρότηση, προστασία των διαφόρων στοιχείων του φυσικού περιβάλλοντος,περιορισµός της ρύπανσης από κάθε πηγή, αναβάθµιση των ιδιαίτερα υποβαθµισµένων περιοχών,βελτίωση της ποιότητας ζωής και άµβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων στην ποιότητα του φυσικού περιβάλλοντος. Σχετικά µε το νόµο-πλαίσιο για την προστασία του περιβάλλοντος ν.1650/86 άρ.2 παρ.5,η προστασία του περιβάλλοντος ορίζεται ως το σύνολο των ενεργειών,µέτρων και έργων που έχουν στόχο την πρόληψη της υποβάθµισης του περιβάλλοντος ενώ συγχρόνως αποβλέπουν στη βελτίωση, αποκατάσταση και διατήρηση του. 2.γ) ΕΙ ΙΚΟΤΕΡΟΙ ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΟΡΟΙ Ρύπανση : παρουσία ρύπων στο περιβάλλον,δηλ. κάθε είδους ουσιών, θορύβου, ακτινοβολίας ή άλλων µορφών ενέργειας σε ποσότητα, συγκέντρωση ή διάρκεια που µπορούν να προκαλέσουν αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία, στους ζωντανούς οργανισµούς και στα οικοσυστήµατα ή υλικές ζηµιές καθιστώντας το περιβάλλον ακατάλληλο για τις χρήσεις του. Μόλυνση :η µορφή ρύπανσης που χαρακτηρίζεται από την παρουσία παθογόνων µικροοργανισµών στο περιβάλλον ή δεικτών που υποδηλώνουν την πιθανότητα παρουσίας τέτοιων µικροοργανισµών. Υποβάθµιση : θεωρείται η πρόκληση από ανθρώπινες δραστηριότητες ρύπανσης ή οποιαδήποτε άλλης µεταβολής στο περιβάλλον, η οποία είναι πιθανό να έχει αρνητικές συνέπειες στην οικολογική ισορροπία, στην ποιότητα ζωής και στην υγεία των κατοίκων,καθώς επίσης στην ιστορική και πολιτιστική κληρονοµιά. Οικοσύστηµα : κάθε σύνολο βιοτικών και µη βιοτικών παραγόντων και 5 Βλ. δίκαιο του περιβάλλοντος σελ.10-11 9
10 Στοιχείων του περιβάλλοντος που δρουν σε ορισµένο χώρο, ενώ βρίσκονται σε αλληλεπίδραση µεταξύ τους. Φυσικός αποδέκτης : κάθε στοιχείο του περιβάλλοντος που χρησιµοποιείται για την τελική διάθεση των αποβλήτων Υγεία :η κατάσταση πλήρους φυσικής, διανοητικής και κοινωνικης ευεξίας του ατόµου ή του συνόλου του πληθυσµού. Οικολογική ισορροπία:η σταθερή σχέση που διαµορφώνεται µε την παροδο του χρόνου ανάµεσα στους παράγοντες και τα στοιχεία του περιβάλλοντος ενός οικοσυστήµατος. Φυσικοί πόροι : τα στοιχεί του περιβάλλοντος που χρησιµοποιούνται ή µπορούν να χρησιµοποιηθούν για την ικανοποιήση των αναγκών του ανθρώπου. 2δ) ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ Το δηµόσιο δίκαιο ασχολείται κατά κύριο λόγο µε τη δοµή,την οργάνωση, την προστασία του δηµόσιου συµφέροντος και την προστασία του περιβάλλοντος. Αντικείµενο της προστασίας όσον αφορά στο δηµόσιο δίκαιο,είναι η ποιότητα ενός φυσικού αγαθού π.χ. ύδατος,ενώ στόχος της νοµοθεσίας είναι η εξαφάνιση ή µείωση κάθε δραστηριότητας η οποία µπορεί νε βλάψει τα φυσικά αγαθά. Στη δηµόσια διοίκηση ενάγονται τα περισσότερα νοµικά µέσα. Πιο συγκεκριµένα: 1-οι παντός είδους απαγορεύσεις,οι οποίες συνοδεύονται από διάφορους τύπους διοικητικών κυρώσεων 2-η καθιέρωση υποχρεώσεων σχετικών µε τη λήψη µέτρων 3-οι διαδικαστικές προϋποθέσεις για τη χορήγηση άδειας λειτουργίας βιοµηχανικών και λοιπών εγκαταστάσεων 4-τα διάφορα µέτρα ελέγχου 5-τα διάφορα θετικά µέτρα π.χ. επιχορηγήσεις οικονοµικών µέτρων 10
11 ΜΕΡΟΣ 3 ο Το ίκαιο Προστασίας της Ατµόσφαιρας 1) Η ατµόσφαιρα και η διαπίστωση της ανάγκης προστασίας της στην Ελλάδα και διεθνώς Το δίκαιο προστασίας της ατµόσφαιρας ορίζεται µε βάση το προστατευόµενο περιβαλλοντικό αγαθό δηλαδή την ατµόσφαιρα, η οποία απειλείται από τις εκποµπές αερίων ρύπων και το θόρυβο. Το πρόβληµα της µόλυνσης της ατµόσφαιρας που έθεσε και το ζήτηµα της προστασίας του παρουσιάστηκε σε µεγάλη έκταση µετά τον Β' Παγκόσµιο Πόλεµο και από τη δεκαετία του 1970 και µετά έλαβε µείζονες διαστάσεις απειλώντας µακροπρόθεσµα την ίδια τη ζωή στον πλανήτη. Το πρόβληµα προέκυψε εξαιτίας ανθρωπίνων δραστηριοτήτων όπως η µαζική εκχέρσωση των δασών µε mo γνωστή περίπτωση αυτή του Aµαζόvιoυ και η καύση ορυκτών καυσίµων όπως το πετρέλαιο. Ταυτόχρονα η τρύπα του όζοντος και το «φαινόµενο του θερµοκηπίου» που προκαλείται από την αυξηµένη ποσότητα του διοξειδίου του άνθρακα που διοχετεύεται στην ατµόσφαιρα και επηρεάζει τα επίπεδα απορρόφησης της ηλιακής ακτινοβολίας µε αποτέλεσµα τη θέρµανση της ατµόσφαιρας είναι αιτία πολλών ακραίων καιρικών φαινοµένων όπως αυτά της όξινης βροχής και της ανόδου της στάθµης των ωκεανών. εν είναι τυχαίο συνεπώς το γεγονός ότι η διεθνής κοινότητα ασχολήθηκε µε το φλέγον θέµα της ατµόσφαιρας, κάτω βέβαια και από την πίεση των κοινωνιών και των οικολογικών κινηµάτων. 2) Το νοµοθετικό πλαίσιο προστασίας της ατµόσφαιρας Α) Οι διεθνείς συµβάσεις Κατόπιν πρωτοβουλίας του ΟΗΕ συντάχθηκε µια σύµβαση πλαίσιο για τις κλιµατικές µεταβολές η οποία εγκρίθηκε στη Νέα Υόρκη το 1992. Τα συµβαλλόµενα µέρη αποφασίσουν να διαπραγµατευθούν ένα Πρωτόκολλο που να περιλαµβάνει µέτρα µείωσης των εκποµπών ρυπογόνων ουσιών για την περίοδο µετά το 2000. Ύστερα από επίπονες και µακροχρόνιες διαβουλεύσεις του Πρωτοκόλλου του Κιότο για τις κλιµατικές αλλαγές υπογράφηκε στις 29/4/1998. Σκοπός 11
12 του είναι η διεθνής συνεργασία για τη µείωση των εκποµπών έξι αερίων του θερµοκηπίου τα οποία ευθύνονται για την άνοδο της θερµοκρασίας στη Γη. Άµεσος στόχος που τίθεται από το Πρωτόκολλο είναι η µείωση κατά 8% των εκποµπών αερίων τύπου θερµοκηπίου κατά το διάστηµα 2008-2012 σε σχέση µε τα επίπεδα του 1990. Ο µακροπρόθεσµος στόχος που τίθεται αφορά στη µείωση των παραπάνω εκποµπών από 20% έως 40% από σήµερα έως το 2020. Το Πρωτόκολλο του Κιότο έχει τεθεί σε ισχύ από τις 16/2/2005 µετά την κύρωση του από τη Ρωσία ωστόσο η αποτελεσµατικότητα του αµφισβητείται εξαιτίας της κατηγορηµατικής άρνησης των ΗΠΑ, χώρας µε το µεγαλύτερο µερίδιο στην ατµοσφαιρική ρύπανση να προσχωρήσουν σε αυτό. Εκτός πάντως από το Πρωτόκολλο του Κιότο, σηµαντική διεθνής σύµβαση για την προστασία του αέρα είναι η σύµβαση της Γενεύης για τη διαµεθοριακή ρύπανση της ατµόσφαιρας σε µεγάλη απόσταση, η οποία υπογράφηκε το 1981 και τα Πρωτόκολλα που τη συνοδεύουν. Β) Η Ευρωπαϊκή Σύµβαση ικαιωµάτων του Ανθρώπου Τόσο η ίδια η ΕΣ Α όσο και τα Πρωτόκολλα που τη συνοδεύουν δεν έχουν αναγνωρίσει ένα αυτοτελές «δικαίωµα στο περιβάλλον» πόσο µάλλον στην προστασία από τη ρύπανση της ατµόσφαιρας. Κατά συνέπεια, τα σχετικά ζητήµατα που προκύπτουν αντιµετωπίζονται µε βάση άλλα δικαιώµατα που προστατεύονται από τη σύµβαση 6 όπως το δικαίωµα στη ζωή (αρ. 2 ΕΣ Α), το δικαίωµα στην κατοικία, την οικογενειακή και ιδιωτική ζωή του άρθρου 8 ΕΣ Α, το δικαίωµα στην περιουσία (άρθρο 1 του προσθέτου Πρωτοκόλλου της ΕΣ Α του 1952) ή το δικαίωµα στην χρηστή απονοµή της δικαιοσύνης (άρθρο 6 ΕΣ Α). Γ) Το Κοινοτικό ίκαιο Η κοινοτική νοµοθεσία για την προστασία του αέρα αποσκοπεί στον καθορισµό ανωτάτων ορίων εκποµπών, στη µείωση της συγκέντρωσης του όζοντος ή των εκποµπών των «µεγάλων εγκαταστάσεων καύσης» στη µείωση των ρυπογόνων εκποµπών από τα οχήµατα µε συστήµατα τεχνικών ελέγχων καθώς και στην προώθηση των καταλυτικών εξατµίσεων και των «καθαρών» οχηµάτων φροντίζοντας ταυτόχρονα να µην υποσκάπτει τα θεµέλια του ελεύθερου ανταγωνισµού και της ανάπτυξης. Σε µακροπρόθεσµο επίπεδο, η Ευρωπαϊκή Ένωση θέσπισε το 2001 το Πρόγραµµα «Καθαρός Αέρας για την Ευρώπη» (CAFE) µε στόχο την αντιµετώπιση της ατµοσφαιρικής ρύπανσης η οποία βλάπτει την ανθρώπινη υγεία. Είχε προηγηθεί όµως ιδιαίτερη κινητικότητα 12
13 ήδη πολλά χρόνια πριν στο επίπεδο των οδηγιών. Αναφορικά µε το πρόβληµα της ατµοσφαιρικής ρύπανσης από βιοµηχανικές εγκαταστάσεις θεσπίσθηκε η οδηγία 84/360/ΕΟΚ, η οποία έθεσε ως στόχο τη µείωση των εκποµπών από την καύση υγρών καυσίµων και προσδιόρισε ένα γενικό πλαίσιο βάσει του οποίου απαιτείται προηγούµενη άδεια για την εκµετάλλευση ή την ουσιαστική τροποποίηση βιοµηχανικών εγκαταστάσεων που µπορούν να προκαλέσουν ατµοσφαιρική ρύπανση. Ακολούθησαν οι οδηγίες 88/609/ ΕΟΚ και 92/72/ΕΟΚ εκ των οποίων η πρώτη προσδιορίζει τα ανώτατα όρια εκποµπών αερίων από τη λειτουργία µεγάλων εγκαταστάσεων καύσης και η δεύτερη προβλέπει την ταξινόµηση σε τιµές της συγκέντρωσης όζοντος στην ατµόσφαιρα αποσκοπώντας στην ενηµέρωση και επιφυλακή του πληθυσµού. Εξάλλου οι οδηγίες 98/70/ΕΚ αναφορικά µε τα ποιοτικά standards των καυσίµων βενζίνης και ντίζελ και 99/13/ΕΚ για τον περιορισµό της εκποµπής πτητικών οργανικών ενώσεων που οφείλονται στη χρήση οργανικών διαλυτών σε ορισµένες δραστηριότητες και εγκαταστάσεις ωθούν τα κράτη - µέλη σε φιλικότερες πολιτικές προς την ατµόσφαιρα. 6 i.h προστασία του αέρα - Το παράδειγµα της οδηγίας 96/62/ΕΚ και η εφαρµογή της Η πιο σηµαντική οδηγία που εκδόθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι η 96/62/ΕΚ «για την αξιολόγηση και τη διαχείριση του αέρα» πιο γνωστή ως Οδηγία Πλαίσιο. Η οδηγία ορίζει οριακές τιµές για ορισµένους ρύπους. Η εκτίµηση της ποιότητας του αέρα πραγµατοποιείται µε διάφορες µεθόδους και είναι υποχρεωτική σε περιοχές µε πληθυσµό πάνω από 250.000 κατοίκους ή σε περιοχές όπου οι συγκεντρώσεις φτάνουν τις οριακές τιµές. Σε περίπτωση υπέρβασής τους τα κράτη - µέλη πρέπει να εφαρµόζουν πρόγραµµα αποκατάστασης ενηµέρωσης και να καταρτίσουν κατάλογο των ζωνών και των οικισµών όπου τα επίπεδα ρύπανσης υπερβαίνουν τις οριακές τιµές καθώς και να καθορίσουν Τοπικά Σχέδια ράσης για την 6 Σηµαντική υπήρξε και η θέσπιση της οδηγίας 96/61/ΕΚ σχετικά µε την ολοκληρωµένη πρόληψη και έλεγχο της ρύπανσης (IPPC) η οποία προβλέπει µέτρα αποφυγής ή µείωσης των εκποµπών στην ατµόσφαιρα το έδαφος και το νερό και αφορά τις εγκαταστάσεις µε µεγάλες δυνατότητες ρύπανσης εγχώριας και διασυνοριακής. Στο άρθρο 9 της οδηγίας ορίζεται ότι η άδεια εγκατάστασης της επιχείρησης πρέπει να περιλαµβάνει οριακές τιµές εκποµπής για τις ρυπαντικές ουσίες που αναµένεται να εκπέµπονται και τη δυνατότητα διασποράς της ρύπανσης στον αέρα, το νερό και το έδαφος. 13
14 πρόληψη ενδεχόµενων επεισοδίων ρύπανσης. Η οδηγία 7 έφερε άµεσα αποτελέσµατα στις χώρες 8 που την εφάρµοσαν 9. Πάντως η οδηγία 96/62 ακολουθήθηκε από ορισµένες θυγατρικές οδηγίες: τις οδηγίες 99/30/ΕΚ και 2000/69/ΕΚ που προβλέπει οριακές τιµές για τις συγκεντρώσεις ορισµένων ρυπογόνων αερίων στην ατµόσφαιρα και την οδηγία 2002/2/ΕΚ σχετικά µε τις µεθόδους και τα κριτήρια συγκέντρωσης του όζοντος στην ατµόσφαιρα. Πέντε χρόνια µετά την οδηγία - πλαίσιο 96/62 ακολούθησε η οδηγία 2001/81/ΕΚ η οποία όριζε τον καθορισµό εθνικών ανώτατων ορίων εκποµπών για τέσσερις ατµοσφαιρικούς ρύπου ς οι οποiοι ευθύνονται µεταξύ άλλων και για το φαινόµενο της όξινης βροχής. ii.η προστασία του κλίµατος εν γένει. 7 Στην Ελλάδα η ενσωµάτωση της οδηγίας 96/62 περιορίστηκε στη µεταφορά των τριών πρώτων από τα δεκατρία άρθρα της Οδηγίας χωρίς να γίνεται αναφορά σε κυκλοφορικά σχέδια δράσης, εκστρατείες ενηµέρωσης, ανανέωση των στόλων µε «καθαρά» οχήµατα ή πολιτικές απεξάρτησης από το αυτοκίνητό. Χάθηκε έτσι µια σηµαντική ευκαιρία να γίνουν και στην Ελλάδα συγκεκριµένα βήµατα προστασίας από την ατµοσφαιρική ρύπανση όπως έγιναν σε άλλες χώρες. 8 Στην Ιταλία, εκτός από αντίστοιχα µε τη Γαλλία µέτρα, επιβλήθηκε η υποχρέωση στις επιχειρήσεις και οργανισµούς µε περισσότερους από 300 εργαζοµένους να εφαρµόζουν τα λεγόµενα Σχέδια Εναλλακτικών Μετακινήσεων για το προσωπικό τους ώστε να µην χρησιµοποιούν το αυτοκίνητο στην προσέλευση τους και ορίστηκε η υποχρεωτική ύπαρξη συντονιστή µετακινήσεων µε τις ανάλογες αρµοδιότητες. Υιοθετήθηκε επίσης το σύστηµα car sharing µε την σύσταση Συνδροµητικών Ενώσεων Ενοικίασης Αυτοκινήτου των οποίων τα µέλη εξασφαλίζουν διαθέσιµο αυτοκίνητο χωρίς να έχουν τα προβλήµατα της ιδιοκτησίας του. 9 Τα παραδείγµατα της Γαλλίας και της Ιταλίας είναι χαρακτηριστικά. Στη Γαλλία προβλέφθηκε η σύνταξη των «Σχεδίων για την ποιότητα του αέρα» από τις Νοµαρχίες και των «Σχεδίων Αστικών Μετακινήσεων» από τους ήµους. Αυτά τα σχέδια οφείλουν να περιλαµβάνουν πολιτικές που θα αποσκοπούν στη µείωση της κυκλοφορίας των αυτοκινήτων, στην προώθηση των δηµόσιων συγκοινωνιών, του ποδηλάτου και των µετακινήσεων µε τα πόδια. Επίσης µε την ψήφιση του σχετικού νόµου, υποχρεώθηκαν οι µεγάλες επιχειρήσεις να θέτουν κίνητρα ώστε οι εργαζόµενοι να µην χρησιµοποιούν ατοµικά αυτοκίνητο για τη δουλειά τους και οι δηµόσιοι οργανισµοί να ανανεώνουν συχνά το στόλο τους µε «καθαρά» οχήµατα (ηλεκτρικά, φυσικού αερίου, κλπ). Τέλος το γαλλικό κράτος αυτοδεσµεύτηκε να δηµοσιεύει περιοδικά τα αποτελέσµατα των µετρήσεων και των µέτρων ενάντια στη ρύπανση. 14
15 Η οδηγία 2003/87/ΕΚ για την εµπορία δικαιωµάτων εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου Τα µέτρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το κλίµα αποβλέπουν στην πρόληψη. ακραίων κλιµατικών µεταβολών µέσω της µείωσης των εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου και περιλαµβάνουν την ενσωµάτωση των στόχων του Πρωτοκόλλου του Κυότο. Σηµαντικό σταθµό αποτελεί η οδηγία 2003/87/ΕΚ σχετικά µε τη θέσπιση συστήµατος για την εµπορία των δικαιωµάτων εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου µε σκοπό να µην υπάρξει πτώση της ανταγωνιστικότητας των ευρωπαϊκών οικονοµιών από τα µέτρα συµµόρφωσης της Κοινότητας στις επιταγές του Πρωτοκόλλου του Κυότο. Στον πυρήνα της εν λόγω οδηγίας 11 βρίσκεται η ιδέα της άδειας για τα αέρια του θερµοκηπίου η οποία θα απαιτείται για όλες τις εγκαταστάσεις που καλύπτονται από το σύστηµα. Επίσης τίθεται η ιδέα των «δικαιωµάτων» αερίων του θερµοκηπίου τα οποία θα εκφράζονται σε ισοδύναµα µετρικών τόκων διοξειδίου του άνθρακα και θα παρέχουν τη δυνατότητα στον κάτοχο να εκπέµπει αντίστοιχη ποσότητα αερίων του θερµοκηπίου. Τα κράτη - µέλη της κοινότητας προβλέπεται να χορηγούν άδεια σε συγκεκριµένες εγκαταστάσεις για αέρια του θερµοκηπίου η οποία θα προβλέπει την υποχρέωση της κατοχής αριθµού δικαιωµάτων ίσων µε τις πραγµατικές εκποµπές ενώ θα απαιτεί και την παρακολούθηση και αναφορά των εκποµπών. Τα δικαιώµατα τα οποία θα χορηγούνται επίσης από τα κράτη µέλη θα µπορούν να γίνουν αντικείµενο εµπορίας µεταξύ των εταιριών. Κατ' αυτόν τον τρόπο λοιπόν η εµπορία των δικαιωµάτων εκποµπής αερίων του θερµοκηπίου θα λειτουργεί µε βάση την αρχή της αντιστάθµισης. Κάποιες εταιρίες οι οποίες εξέπεµψαν λιγότερα αέρια του θερµοκηπίου από το προβλεπόµενο όριο µπορούν να πωλήσουν το µερίδιο που τους. υπολείπεται σε εταιρείες οι οποίες µπορούν και επιθυµούν να ξεπεράσουν το επιτρεπόµενο όριο. Η οδηγία χαρακτηρίζεται από την προσπάθεια εξεύρεσης της κατάλληλης ισορροπίας µεταξύ του ελεύθερου ανταγωνισµού και της κοινοτικής παρέµβασης και η στόχευσή της εντάσσεται ακριβώς στο πλαίσιο της επιδίωξης της βιώσιµη ς ανάπτυξης. Η εφαρµογή της ορίστηκε για την 1/1/2005 όµως δεν έχει ξεκινήσει ακόµα και αναµένεται να υποθάλψει τον ανταγωνισµό µεταξύ των επιχειρήσεων που υπάγονται στις διατάξεις της προκειµένου να εξασφαλίζουν τα αντίστοιχα δικαιώµατα εκποµπών χωρίς άλλωστε να διαφαίνεται κίνδυνος παραβίασης των άρθρων 81 και 82 της Συνθήκης ΕΚ καθώς οι παρεκκλίσεις από την αρχή του ελεύθερου ανταγωνισµού δικαιολογούνται κατ' αρχήν από τον οικολογικό σκοπό της καταπολέµησης των αερίων του 15
16 θερµοκηπίου σε σχέση και µε το αναµενόµενο κοινωνικό - περιβαλλοντικό όφελος που θα προκύψει από την προσαρµογή των εγκαταστάσεων των επιχειρήσεων στις απαιτήσεις της οδηγίας. Αντιρρήσεις πάντως έχουν εγερθεί έναντι της οδηγίας καθώς θεωρείται ότι µετατρέπει την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» σε µια αρχή του τύπου «όποιος πληρώνει µπορεί και να ρυπαίνει». Με αυτόν τον τρόπο όµως κατοχυρώνεται ένα ιδιότυπο δικαίωµα στη ρύπανση. Η αντίληψη η οποία ουσιαστικά καταφάσκει στην ύπαρξη τέτοιου δικαιώµατος και η έµµεση κατοχύρωσή του µέσω του εµπορίου των αδειών εκποµπής αερίων ρύπων καθιστά το περιβάλλον ανταλλάξιµο είδος, δηλαδή έννοµο αγαθό «σχετικής προστασίας 15». Σε κάθε περίπτωση χρονοβόρα και επίπονη αναµένεται να είναι η διαδικασία κατανοµής των µεριδίων εκποµπών στις ενδιαφερόµενες εταιρίες. iii.η πρoστασία από το θόρυβο. Η πράσινη βίβλος και η οδηγία 2002/49/ΕΚ Επιστηµονικά ο θόρυβος ορίζεται ως «ανεπιθύµητος ήχος» ή «ήχος µε υψηλή ένταση δυσάρεστος ή µη αναµενόµενος». Κύριες πηγές του θορύβου είναι οι µεταφορές, η βιοµηχανία και οι ψυχαγωγικές δραστηριότητες, οι δε συνέπειες του είναι επιβλαβείς στην ανθρώπινη υγεία και µπορεί να φτάσουν µέχρι την απώλεια ακοής. Εξάλλου, αναµφισβήτητα ο θόρυβος προκαλεί υποβάθµιση του αστικού περιβάλλοντος και της ποιότητας ζωής των ανθρώπων. Η κοινοτική νοµοθεσία µέχρι το 1996 αναφερόταν σε µεµονωµένες πηγές θορύβου καθορίζοντας ανώτατα όρια, καθώς στόχευε βασικά στην ενιαία αγορά. Ενδεικτικά είχαν εκδοθεί οι οδηγίες 70/157/ΕΟΚ για τις µεταφορές η οποία έκτοτε τροποποιήθηκε εννιά φορές, η 78/1015/ΕΟΚ συγκεκριµένα για τα δίτροχα, η 92/14/ΕΟΚ για την αποµάκρυνση από τα κοινοτικά αεροδρόµια των αεροπλάνων που δεν πληρούν τις αντιθορυβικές προϋποθέσεις, η 89/392/ΕΟΚ σχετικά µε το θόρυβο στα εργοτάξια, η 86/188/ΕΟΚ για τον περιφερειακό θόρυβο. Το 1996 εκδόθηκε η «Πράσινη Βίβλος» της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το θόρυβο 19, η οποία επιδιώκει τη µείωση εκποµπών θορύβου στην πηγή, µε κατανοµή της ευθύνης στην ίδια την Κοινότητα τα κράτη - µέλη και την Τοπική Αυτοδιοίκηση και µε επεξεργασία των πληροφοριών από ένα «ίκτυο Εµπειρογνωµόνων Θορύβου». Επίσης, προβλέπεται η χρηµατοδότηση προγραµµάτων για τη µελέτη καταπολέµηση του θορύβου όπως το LIFE, το οποίο αποσκοπεί στην ένταξη του περιβαλλοντικού και οπιθορυβικού σχεδιασµού στην ανάπτυξη και το σχεδιασµό των χρήσεων γης. Σηµαντικό σταθµό στην κοινοτική νοµοθεσία για το θόρυβο αποτέλεσε η οδηγία 2002/49/ΕΚ σχετικά µε την εκτίµηση και διαχείριση του περιβαλλοντικού θορύβου όπου διαµορφώνεται µια κοινή προσέγγιση 16
17 για τον περιορισµό των επιβλαβών επιπτώσεων της έκθεση στο θόρυβο του περιβάλλοντος που στηρίζεται στον χαρτογραφικό προσδιορισµό της έκθεσης στο θόρυβο. Η οδηγία έχει ως αντικείµενο την καταπολέµηση του θορύβου στους δοµηµένους χώρους και σε χώρους πέριξ των σχολείων και των νοσοκοµείων και όχι των θορύβων που παράγει το ίδιο το άτοµο ή οι γείτονες. Ακόµα προβλέπει την υποχρέωση κατάρτισης από τα κράτη - µέλη «στρατηγικών χαρτών θορύβου» για τις οδικές σιδηροδροµικές και αεροπορικές αρτηρίες καθώς και την ενηµέρωση του κοινού και την ανάθεση τοπικών σχεδίων µείωσης του θορύβου στις τοπικές αρχές.. Η εθνική νοµοθεσία i.ο ΑΚ Ο Αστικός Κώδικας στο άρθρο 1003 ορίζει ότι: Ο κύριος ακινήτου έχει υποχρέωση να ανέχεται την εκποµπή καπνού αιθάλης, αναθυµιάσεων, θορύβου, δονήσεων ή άλλες παρόµοιες επενέργειες που προέρχονται από άλλο ακίνητο, εφόσον αυτές δεν παραβλάπτουν σηµαντικά τη χρήση του ακινήτου του ή προέρχονται από χρήση συνήθη για ακίνητο της περιοχής του κτήµατος απ' όπου προκαλείται η βλάβη». Η διάταξη αυτή αποτελεί µεταφορά στο ελληνικό δίκαιο της σχετικής διάταξης της παραγράφου 906 του Γερµανικού Αστικού Κώδικα, η οποία θεσπίστηκε στις αρχές του 20ου αιώνα την εποχή της βιοµηχανικής ανάπτυξης της χώρας, κατά την οποία προτεραιότητα δινόταν στις βιοµηχανίες και όχι στην προστασία του περιβάλλοντος. Η γραµµατική διατύπωση του αρ. 1003 ΑΚ οδηγεί στον περιορισµό των αγωγών που προστατεύουν την κυριότητα και την νοµή ακόµα και στις περιπτώσεις που θίγονται περιβαλλοντικά αγαθά. Ήδη όµως η τάση είναι να κρίνεται αυστηρά το επιτρεπτό των εκποµπών αυτών. Έχει γίνει δεκτό από τη θεωρία και τη νοµολογία ότι ο γειτονικός ιδιοκτήτης υποχρεούται να ανέχεται τις συνήθεις εκποµπές µόνο εφόσον αυτές α) δεν µπορούν να αποφευχθούν µε τη λήψη µέτρων της σύγχρονης τεχνολογίας τα οποία κατά την καλή πίστη και τον κοινωνικό και οικονοµικό σκοπό του δικαιώµατος ευλόγως µπορούν να αξιωθούν από τον ιδιοκτήτη του βλάπτοντος ακινήτου της υποχρεώσεως αυτής του τελευταίου θεµελιωµένης στην ΑΚ 281 και β) δεν καταλύουν και αχρηστεύουν το δικαίωµα της ακίνητης ιδιοκτησίας αφού µε το 1003 επ ΑΚ καθορίζονται οι προσδιοριστικοί και όχι οι καταλυτικοί όροι του περιεχοµένου της κυριότητας. Αντίθετη άποψη θα οδηγούσε σε ανεπιεική λύση για τους κύριους των βλαπτοµένων ακινήτων σε προσβολή του πυρήνα του δικαιώµατος κυριότητας και σε απώλεια της ιδιοκτησίας χωρίς οποιαδήποτε αποζηµίωση, πράγµα αντίθετο µε την παρεχόµενη από το Σύνταγµα και τους σχετικούς 17
18 ειδικούς νόµους προστασίας της ιδιοκτησίας. Υπάρχει συνεπώς υποχρέωση του βλάπτοντος να λάβει τα απαραίτητα µέτρα, θεµελιωµένη στην ΑΚ 281 αλλά και στην κοινωνική δέσµευση της ιδιοκτησίας η οποία (υποχρέωση) ανταποκρίνεται και στην ίδια την κυριότητα ιδωµένη ως έννοµη σχέση από την οποία πηγάζουν εξουσίες αλλά και βάρη. Με βάση τα παραπάνω έχει επίσης θεωρηθεί ότι επιβάλλεται η χάραξη νέων περιβαλλοντικών ορίων στην διάτα~ 1003 ΑΚ τόσο µε την επέµβαση των συνταγµατικών διατάξεων 24, 17, 2 παρ. 1,5 παρ 1 όσο και µε τη σύµφωνη προς αυτές ερµηνεία των 1003, 1004, 1005, 1000, και 1108 ΑΚ. Εν όψει και τις προστασίας του δικαιώµατος χρήσης των κοινών και κοινοχρήστων πραγµάτων (966, 967 ΑΚ) έκφανσης του ευρύτερου δικαιώµατος στην προσωπικότητα (αρ. 57 ΑΚ). Επίσης το «σύνηθες» και το «σηµαντικό» της 1003 ΑΚ είναι δυνατό να οριοθετηθεί και υπό το πρίσµα της ενσωµάτωση στο ελληνικό δίκαιο των οδηγιών της Κοινότητας που προσδιορίζουν τα όρια των επιτρεπτών εκποµπών σε ιδιαίτερα επιβλαβείς περιπτώσεις για το περιβάλλον. Όσον αφορά δε τις εκποµπές ή άλλες επενέργειες που προέρχονται από ρυπογόνες πηγές ενέργειας οι οποίες υπερβαίνουν τα όρια της 1003 ΑΚ αυτές γεννούν αξίωση για άρση της προσβολή και παράλειψη της στο µέλλον κατά τα άρθρα 1000 και 1008 ΑΚ και είναι δυνατό να αποτελέσουν αντικείµενο και αγωγής διατάραξης ή αποβολής από τη νοµή κατ' άρθρα 984 και 989 ΑΚ. ii.το προεδρικό διάταγµα 1180/81 Το προεδρικό διάταγµα 1180/81 αποτελεί το βασικό νοµοθέτηµα για την προστασία της ατµόσφαιρας από τις εκποµπές αερίων που προέρχονται από βιοµηχανικές εγκαταστάσεις. Η γενική ρύθµιση για τα επιτρεπόµενα όρια εκποµπής ρυπογόνου ουσίας στην ατµόσφαιρα από τις εγκαταστάσεις προβλέπεται στο άρθρο του διατάγµατος. Ακόµα το π.δ. 1180/81 προβλέπει όρια για το θόρυβο ανάλογα µε την περιοχή (βιοµηχανική, αστική, κ.τ.λ). iii.οι ρυθµίσεις του v. 1650/86 Ο νόµος 1650/86 για την προστασία του περιβάλλοντος προβλέπει τη διενέργεια προκαταρκτικής περιβαλλοντικής εκτίµησης και αξιολόγησης (Π.Π.Ε.Α) πριν την εκτέλεση των προτεινόµενων έργων η οποία σύµφωνα µε το άρθρο 4 παρ. 6 του νόµου αποτελεί γνωµοδότηση, µεταξύ άλλων και για τη ρύπανση (ο θόρυβος αναφέρεται ρητά στο άρθρο 2 ως µορφή ρύπανση) τις οχλήσεις και τον κίνδυνο ατυχηµάτων από τη χρήση ουσιών ή τεχνολογίας. Επίσης ορίζει ότι µε πράξη του Υπουργικού Συµβουλίου (ΠΥΣ) θα καθορίζονται «οι κατευθυντήριες ή και οριακές τιµές παραµέτρων 18
19 ποιότητας της ατµόσφαιρας, οι µέθοδοι δειγµατοληψίας και ανάλυσής τους, η συχνότητα δειγµατοληψίας, χρονοδιάγραµµα για την επίτευξη των στόχων αυτών και οποιαδήποτε άλλη λεπτοµέρεια σχετική µε τον καθορισµό της ποιότητας του αέρα» (αρ. 7 ν. 1650/86). Στο επόµενο άρθρο του νόµου ορίζεται ότι µε κοινή Υπουργική Απόφαση (ΚΥ Α) επιβάλλονται σε νέα αλλά και υφιστάµενα έργα και δραστηριότητες, καθώς και σε κάθε άλλη δραστηριότητα που ενδέχεται να βλάψει την ατµόσφαιρα, περιορισµοί και µέτρα κατά κατηγορία και περιοχή για την προστασία της. Στο άρθρο 14 προβλέπεται η έκδοση κανονιστικών πράξεων που καθορίζουν οριακές τιµές στάθµης θορύβου και δονήσεων σε χώρους κατοικίας ή συνάθροισης κοινού και τα όρια φόρτου θορύβου. Σε αντιθορυβικές ζώνες, περιορισµούς στην παραγωγή, εισαγωγή, εµπορία και χρήση θορυβοποιών οχηµάτων, µηχανηµάτων και οργάνων καθώς και µέτρα καταπολέµησης του θορύβου από ήδη υφιστάµενα τέτοια αντικείµενα και προδιαγραφές ποιότητας για αντιθορυβικά µηχανήµατα. Ο νόµος µάλιστα προβαίνει σε ενδεικτική απαρίθµηση των έργων και δραστηριοτήτων που προκαλούν θόρυβο. Με προεδρικό διάταγµα καθορίζονται οι οριακές τιµές στάθµης θορύβου και δονήσεων στους χώρους κατοικίας ή συνάθροισης και τα όρια φόρτου θορύβου σε αντιθορυβικές ζώνες µε κριτήριο τον περιορισµό της ενόχλησης και κατ' επέκταση την προστασία της υγείας. Τέλος στο άρθρο 29 του νόµου ορίζεται ότι οποιοδήποτε φυσικό ή νοµικό πρόσωπο προκαλεί ρύπανση ή υποβάθµιση του περιβάλλοντος υποχρεούται σε αποζηµίωση, εκτός αν αποδείξει ότι η ζηµιά οφείλεται σε ανώτερη βία ή σε υπαίτια ενέργεια τρίτου. Καθιερώνεται συνεπώς γνήσια αντικειµενική ευθύνη περί οικολογικών ζηµιών. νi.η καταπολέµηση του νέφους από το ν. 2052/92 Ο νόµος 2052/92 για την αντιµετώπιση του νέφους προβλέπει φοροαπαλλαγές από τον ειδικό φόρο κατανάλωσης για τα καινούρια αυτοκίνητα που χρησιµοποιούν αντιρρυπαντική τεχνολογία. Ο χαρακτηρισµός ενός αυτοκινήτου ως τέτοιου εξαρτάται από τα καύσιµα που χρησιµοποιεί σε σχέση µε τα όρια ρύπανση που προβλέπουν οι κοινοτικές οδηγίες. Επίσης καθιερώνει την κάρτα ελέγχόυ καυσαερίων (Κ.Ε.Κ), την οποία πρέπει να.διαθέτουν όλα τα οχήµατα. ν.άλλα νοµοθετήµατα και µέτρα. Ο δακτύλιος Με κοινές Υπουργικές Αποφάσεις ή πράξεις του Υπουργικού Συµβουλίου καθορίζονται τα έκτακτα µέτρα σε περίπτωση που οι τιµές συγκέντρωσης ρύπων αυξάνονται επικίνδυνα για τη δηµόσια υγεία και 19
20 προβλέπονται ανάλογα στάδια ενεργειών µε πρώτο το στάδιο της προειδοποίηση και έπειτα τα στάδια εφαρµογής έκτακτων µέτρων α και β βαθµίδας. Επιπλέον µε υπουργική απόφαση περιορισµένης χρονικής ισχύος είναι δυνατό να επιβληθούν µέτρα όπως ο περίφηµος δακτύλιος ή η κυκλοφορία των οχηµάτων εκ περιτροπής ανάλογα µε τον αριθµό των πινακίδων τους (µονά -ζυγά). Επίσης, έχουν εγκατασταθεί σταθµοί µετεωρολογικών παρατηρήσεων και µετρήσεων της ποιότητας της ατµόσφαιρας, οι οποίοι υπάγονται στο «Εθνικό ίκτυο Μέτρηση της Ατµοσφαιρικής Ρύπανσης» του ΥΠΕΧΩ Ε. Η προστασία της ατµόσφαιρας επιτυγχάνεται επίσης και µέσω της δασικής και πολεοδοµικής νοµοθεσίας. Ε) Η στάση του Ε Α και του ΕΚ Το Ε Α εξέδωσε αντίστοιχη µε τις παραπάνω απόφαση στις 19/12/1994 (Lόpenz Ostra κατά Ισπανίας), θεωρώντας ότι η εκποµπή σε κατοικηµένη περιοχή επιβλαβών αναθυµιάσεων από εγκατάσταση βιολογικού' καθαρισµού λυµάτων βυρσοδεψείων παραβιάζει το άρθρο 8 ΕΣ Α (προστασία του δικαιώµατος στην κατοικία, την ιδιωτική και οικογενειακή ζωή). Συγκεκριµένα µάλιστα κρίθηκε ότι «η εκτεταµένη ατµοσφαιρική ρύπανση, ακόµα και όταν δεν απειλεί την υγεία των πολιτών, επιδρά στην ευηµερία τους και τους εµποδίζει να απολαύσουν τη θαλπωρή της ιδιωτικής τους ζωής». Επίσης, το Ε Α χαρακτήρισε παραβίαση του άρθρου 8 και την υπερβολική εκποµπή θορύβου κατά τις νυχτερινές πτήσεις στο αεροδρόµιο του Heathrow, βάσει της υποχρέωσης της πολιτείας να επιτυγχάνει την ισορροπία ανάµεσα στην ανάπτυξη, την προστασία του περιβάλλοντος και της ατµόσφαιρας και το σεβασµό του ιδιωτικού βίου των πολιτών. Το δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων έχει να επιδείξει ανάλογη νοµολογία. Εκτός από τις κλασσικές αποφάσεις που καταδικάζουν κράτη - µέλη της κοινότητας για την µη εµπρόθεσµη ενσωµάτωση οδηγιών στην εθνική έννοµη τάξη, το ΕΚ έχει απαντήσει σε προδικαστικό ερώτηµα ικαστηρίου της Σουηδίας ότι. η οδηγία 70/156 όπως τροποποιήθηκε µε την οδηγία 92/53/ΕΟΚ πρέπει να ερµηνευθεί υπό την έννοια ότι απαγορεύει εθνική κανονιστική ρύθµιση η οποία εξαρτά την. ταξινόµηση των οχηµάτων µε κινητήρα που είναι εφοδιασµένα µε ισχύον κοινοτικό πιστοποιητικό συµµόρφωσης από την προσκόµιση εθνικού πιστοποιητικού, το οποίο πιστοποιεί την συµµόρφωση τους προς τις εθνικές απαιτήσεις όσον αφορά τις εκποµπές των καυσίµων από τα αυτοκίνητα. Ζ. Η νοµολογία του Συµβουλίου της Επικρατείας 20
21 Στο Συµβούλιο της Επικρατείας, το οποίο έχει επιδείξει ιδιαίτερη ευαισθησία στα περιβαλλοντικά ζητήµατα, είναι εφικτή η άσκηση αίτησης ακύρωσης κατά διοικητικών πράξεων που αφορούν το περιβάλλον. Η οικολογική διατάραξη µπορεί να προέρχεται από διαφορετικές πηγές µεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται και οι ρυπογόνες πηγές ενέργειας που προκαλούν ζηµιές. Νοµιµοποιούνται ενεργητικά για την άσκηση της αίτησης ακύρωσης νοµικά πρόσωπα δηµοσίου δικαίου, νοµικά πρόσωπα µε σκοπό σχετικό µε την προστασία του περιβάλλοντος ενώσεις χωρίς νοµική προσωπικότητα σε κάποιες περιπτώσεις αλλά και κάτοικοι και δηµότες της περιοχής. Η βλάβη η οποία δεν είναι απαραίτητα περιουσιακή µπορεί και αν θεµελιώνεται στην τοπική σχέση τους µε το χώρο που κινδυνεύει. Στο Συµβούλιο της Επικρατείας µε σειρά αποφάσεων εξειδικεύεται η έννοια του περίοικου στην οποία προσδίδεται καθοριστικό περιεχόµενο για την προστασία του περιβάλλοντος βάσει του άρθρου 24 του Συντάγµατος. Επίσης, η ιδιαιτερότητα των περιβαλλοντικών ζηµιών και ιδιαίτερα αυτών στην ατµόσφαιρα λόγω του χαρακτήρα τους ως δυσχερών επανορθώσιµων επιβάλλει την εξέταση της συνδροµής του στοιχείου του ενεστώτος µε ελαστικότητα, ώστε γίνεται δεκτή ως ενεστώσα και η µε µεγάλη βεβαιότητα πιθανολογούµενη βλάβη. Εξάλλου, 45 ενώπιον του Συµβουλίου της Επικρατείας προβλέπεται η δυνατότητα άσκησης και αίτησης αναστολής µετά από προηγούµενη άσκηση της αίτησης ακύρωσης. Η δυνατότητα άσκησης αυτού του ενδίκου βοηθήµατος έχει σπουδαία σηµασία καθώς η άσκηση της αίτησης ακύρωσης δεν έχει ως αποτέλεσµα και την αναστολή εκτέλεσης της προσβαλλόµενης πράξης οπότε η εκτελεστή διοικητική πράξη, η οποία ως γνωστόν έχει άµεση νοµική ισχύ ενδεχοµένως θα επέφερε στην πράξη τις περιβαλλοντικές συνέπειες ήδη πριν την εκδίκαση της αίτηση ακύρωσης. Μια σταχυολόγηση των αποφάσεων του Συµβουλίου της Επικρατείας καθιστά περισσότερο εµφανή την κατεύθυνση της νοµολογίας του. Συγκεκριµένα η απόφαση 572/1999 του ΣτΕ δέχθηκε σε ότι αφορά τα αισθητικά δάση και τον «Πευκιά» Κορινθίας ότι το Σύνταγµα επιβάλλει τη θέσπιση διατάξεων που απαγορεύουν «πάσαν επέµβασιν ή δραστηριότητα µη συµβατήν προς την κατά τον προορισµόν των εν λόγω δασών ως τόπων αναψυχής, υγείας και περιπάτου και ως τοπίων ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους (αρ. 78 παρ. 2 Ν 86/1969) χρήσιν δυναµένην να διατάραξη την λεπτήν ισορροπίαν και αρµονίαν των στοιχείων τα οποία συνθέτουν και εις τα οποία προδήλως περιλαµβάνονται και οι φυσικού ήχοι του δάσους και της βιοκοινότητας του και προς διαφύλαξιν της φυσικής και βιολογικής ισορροπίας. Τοιαύτη δε απαγορευµένη απολύτως δραστηριότης είναι η χρήσις µουσικής εντός. αισθητικού δάσους». Με αυτό το σκεπτικό το 21
22 ΣτΕ δέχθηκε το θόρυβο ως εµπόδιο στο άκουσµα των φυσικών ήχων του δάσους και ως πλήγµα ευρύτερα στην ατµόσφαιρα. Επίσης το Ε' τµήµα του ΣτΕ εξέδωσε την απόφαση 3953/1995, γνωστή και ως υπόθεση των «αεροψεκασµών» µε την οποία θεωρήθηκε ότι αντίκειται στα άρθρα 21 και 24 του Συντάγµατος η ακολουθούµενη από τη ιοίκηση πρακτική της καταπολέµησης του δάκου της ελαίας µε ψεκασµούς από τον αέρα ως βλαπτική για την ανθρώπινη υγεία αλλά και για το φυσικό περιβάλλον και την ατµόσφαιρα. Κρίθηκε, συνεπώς ότι µέχρι την πλήρη εφαρµογή µεθόδων αβλαβών για το περιβάλλον και την υγεία οι ψεκασµοί είναι ανεκτοί µόνο εφόσον διενεργούνται από το έδαφος. Αξίζει να επισηµανθεί πάντως ότι τουλάχιστον ενάµισι έτος µετά τη δηµοσίευση της οι αρµόδιες υπηρεσίες της ιοίκησης την αγνοούσαν και συνέχιζαν να προβαίνουν σε αεροψεκασµούς στο ένα πέµπτο περίπου των ελαιώνων της χώρας όπως σηµείωσε η εισηγήτρια του ΣτΕ Κωνσταντίνα Κονιτσιδιώτου - Κόλλα η οποία σχολίασε την απόφαση. Επιπλέον σηµαντική είναι η απόφαση 944/85 του ΣτΕ η οποία ορίζει ότι η διοικητική αρχή µπορεί να επιφυλαχθεί να επιβάλλει νέους όρους κατά τη χορήγηση ή ανανέωση των αδειών ίδρυσης ή επέκτασης βιοµηχανικών εγκαταστάσεων εάν η εγκατάσταση αποδειχθεί επιβλαβής ή γενικότερα οχληρή για τους τρίτους εργαζόµενους στην επιχείρηση ή περίοικους. Οι νέοι όροι στη βελτίωση των ήδη υπαρχόντων µέτρων ασφαλείας ή στη λήψη νέων προστατευτικών µέτρων µεταξύ των οποίων µπορεί να προβλέπεται και η διακοπή της λειτουργίας της βιοµηχανίας για κάποιες ώρες ή ακόµα και η αποµάκρυνση του εργοστασίου. Στο ίδιο µήκος κύµατος κινήθηκε και η απόφαση 1615/88 του ΣτΕ όπου ορίζεται πως η υποχρέωση της αρµόδιας για τη χορήγηση της άδειας διοικητικής αρχής να εξακριβώνει την επικινδυνότητα και την οχληρότητα της εγκατάστασης για το προσωπικό, τους περιοίκους και το κοινό γίνεται ώστε να µην αλλοιώνεται ο περιβάλλων χώρος και η ατµόσφαιρα από τη ρύπανση, την κακοσµία ιδιαίτερα εάν η εγκατάσταση βρίσκεται σε κατοικηµένη περιοχή. Ακόµα η απόφαση 6068/96 του ΣτΕ όρισε την εγκατάσταση σταθµού µετεωρολογικών παρατηρήσεων και µετρήσεων της ποιότητας της ατµόσφαιρας υπαγοµένου όπως προαναφέρθηκε στο «Eθνικό ίκτυο Μέτρησης της Ατµοσφαιρικής Ρύπανσης» του ΥΠΕΧΩ Ε για την παρακολούθηση του µεγάλου έργου του διεθνούς αερολιµένα των Σπάτων. Τέλος, η απόφαση 2447/98 του ΣτΕ οριοθετεί την προστασία της ατµόσφαιρας διαµέσου της πολεοδοµικής νοµοθεσίας. Συγκεκριµένα, αναφέρει ότι ο καθορισµός των ζωνών προστασίας του Πεντελικού όρους έγινε στα πλαίσια των γενικών κατευθύνσεων του τόµου 1515/85 στη βάση και του κριτηρίου ανάγκης προστασίας του όρους και του περιβάλλοντος «που συνεπάγεται αναδάσωση, διατήρηση της 22
23 φυσικής κάλυψης και της γεωργικής γης που θα συµβάλλουν θετικά και στη βεβαρηµένη ατµόσφαιρα». ΜΕΡΟΣ 4 ο Η ΕΠΙ ΡΑΣΗ ΤΩΝ ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΩΝ ΣΥΝΘΗΚΩΝ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ Ι. Η προστασία του περιβάλλοντος στις Καταστατικές Συνθήκες Στην ιδρυτική Συνθήκη για την ΕΟΚ δεν περιλήφθηκε, εύλογα, πρόβλεψη για την προστασία του περιβάλλοντος. Αποκλειστικός στόχος ήταν η δηµιουργία της κοινής αγοράς. Αξίζει άλλωστε να σηµειωθεί ότι το 1957 δεν υπήρχε σχετική συζήτηση, αφού το πρώτο Πρόγραµµα ράσης για το Περιβάλλον υιοθετήθηκε το 1972. Από τη δεκαετία του 70 άρχισε, αποσπασµατικά πρώτα και µε µεγαλύτερη πυκνότητα στη συνέχεια, να θεσπίζονται συναφείς κανόνες. Έτσι, συγκροτήθηκε σταδιακά το κοινοτικό δίκαιο περιβάλλοντος. Η προστασία του κατοχυρώθηκε, για πρώτη φορά, στις Καταστατικές Συνθήκες µε την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη (1987). Το άρθρο 130Π την ανήγαγε σε κοινοτική δράση και προσδιόρισε, µε πολύ γενικό τρόπο, τις αρχές που τη διέπουν. Πρόκειται για την αρχή της ενσωµάτωσης και της επικουρικότητας. Λίγα χρόνια αργότερα, η Συνθήκη του Μάαστριχτ (1992) επέφερε µε το άρθρο 130Ρ ΣυνθΕΚ περιορισµένες µάλλον τροποποιήσεις. ιεθνοποιώντας την περιβαλλοντική πολιτική, προσέθεσε στους στόχους της «την προώθηση, σε διεθνές επίπεδο, µέτρων για την αντιµετώπιση των περιφερειακών ή παγκόσµιων περιβαλλοντικών προβληµάτων». 23
Η Συνθήκη του Άµστερνταµ 24 Η προστασία του περιβάλλοντος κατέστη µε τη Συνθήκη του Άµστερνταµ (1998) προτεραιότητα της κοινοτικής πολιτικής, συνοψίζεται δε ιδίως στον Τίτλο ΧΙΧ της ΣυνθΕΚ, ο οποίος περιλαµβάνει τα άρθρα 174-176. Σύµφωνα µε το άρθρο 174 (πρώην άρθρο 130Ρ), το οποίο αναφέρεται στους στόχους και τις αρχές της κοινοτικής πολιτικής περιβάλλοντος, η εν λόγω πολιτική «αποβλέπει σε υψηλό επίπεδο προστασίας Στηρίζεται στις αρχές της προφύλαξης και της προληπτικής δράσης, της επανόρθωσης των καταστροφών του περιβάλλοντος, κατά προτεραιότητα στην πηγή, καθώς και στην αρχή ο ρυπαίνων πληρώνει». Εξάλλου, το άρθρο 175 (πρώην άρθρο 130Σ) προβλέπει τη διαδικασία θέσπισης µέτρων στον τοµέα αυτόν, ενώ στο άρθρο 176 (πρώην άρθρο 130Τ) διευκρινίζεται ότι τα κράτη µέλη µπορούν να διατηρούν και να θεσπίζουν µέτρα ενισχυµένης προστασίας 10. 10 Ιδιαίτερη σηµασία έχει επίσης το άρθρο 6 ΣυνθΕΚ, το οποίο κατοχυρώνει την αρχή της ενσωµάτωσης της περιβαλλοντικής προστασίας στις άλλες κοινοτικές πολιτικές «ιδίως προκειµένου να προωθηθεί η αειφόρος ανάπτυξη». Τέλος, στο άρθρο 2 ΣυνθΕΚ αναφέρεται ότι η Κοινότητα έχει ως αποστολή, µεταξύ των άλλων, τη διασφάλιση «υψηλού επιπέδου προστασίας και βελτίωσης της ποιότητας του περιβάλλοντος», ενώ στο άρθρο 3 προβλέπεται ότι στις!δράσεις που αναλαµβάνει η Κοινότητα περιλαµβάνεται «µια πολιτική στον τοµέα του περιβάλλοντος». Οι παραπάνω διατάξεις Σύνταγµα, σε ένα ευρύτερο πάντως κανονιστικό πλαίσιο, που επιτρέπει και επιβάλλει επαναλαµβάνονται και εµπλουτίζονται στο Ευρωπαϊκό την αναβάθµιση της προστασία του περιβάλλοντος και την προώθηση της αειφόρου ανάπτυξης. Μετά τη δοκιµασία που υπέστη το Σύνταγµα στα πρόσφατα δηµοψηφίσµατα που διεξήχθησαν στη Γαλλία και την Ολλανδία φαίνεται προς το παρόν αβέβαιη η τύχη του. Η επίκληση των διατάξεών του στη νοµολογία του Συµβουλίου της Επικρατείας δεν θα ήταν δυνατόν να αποτελέσει έρεισµα για τις σκέψεις και, πολύ περισσότερο, για τις κρίσεις του ικαστηρίου, αφού πρόκειται 24
25 ΙΙ. Οι Καταστατικές Συνθήκες στην περιβαλλοντική νοµολογία του Συµβουλίου Επικρατείας Εν πρώτοις παρουσιάζονται οι αποφάσεις του Συµβουλίου της Επικρατείας, στις οποίες γίνεται επίκληση διατάξεων των Καταστατικών Συνθηκών. Η παρουσίαση, χωρίς να είναι εξαντλητική, αναφέρεται στις σηµαντικότερες αποφάσεις, προσφέρει δε ένα αντιπροσωπευτικό δείγµα για την αντιµετώπισή τους από το ικαστήριο. Προσπάθεια καταβλήθηκε να επισηµανθεί ο τρόπος µε τον οποίο γίνεται κάθε φορά η σχετική επίκληση των διατάξεων, είτε αυτοτελώς είτε σε συνδυασµό µε διατάξεις άλλων διεθνών κειµένων ή γενικών περιβαλλοντικών αρχών. Η χρονολογική ταξινόµηση που ακολουθείται έχει ως αφετηρία την επίκληση για πρώτη φορά των Καταστατικών Συνθηκών στη νοµολογία του ικαστηρίου και καταλήγει στις εντελώς πρόσφατες αποφάσεις του. Το 2001 χρησιµοποιείται ως ορόσηµο για τις δύο επιµέρους περιόδους, γιατί συµπίπτει µε τη θέση σε ισχύ του αναθεωρηµένου Συντάγµατος και την πυκνότερη προσφυγή στις Καταστατικές Συνθήκες. Από τη στιγµή αυτή συνυπάρχουν και συλλειτουργούν µε µεγαλύτερη ένταση δύο παράλληλα συστήµατα «συνταγµατικής» περιωπής για την προστασία του περιβάλλοντος και την αειφόρο ανάπτυξη, το Σύνταγµα και οι Καταστατικές Συνθήκες. για µη ισχύουσες διατάξεις. Έτσι εξηγείται γιατί στη συνέχεια δεν γίνεται καθόλου λόγος γι αυτές. 25
2001 26 1. Από το 1994 ως την αναθεώρηση του Συντάγµατος το Μετά την ισχύ της Συνθήκης του Μάαστριχτ για την ίδρυση της Ε.Ε., εγκαινιάζεται, µε αρκετή καθυστέρηση, η αναφορά των περιβαλλοντικών διατάξεών της στη νοµολογία του Συµβουλίου της Επικρατείας. Η µνεία τους γίνεται άλλοτε αποκλειστικά και άλλοτε σωρευτικά είτε µε την επίκληση διατάξεων κειµένων διαφορετικής προέλευσης είτε απλώς µε την επίκληση αρχών που προσδιορίζουν την αειφόρο ανάπτυξη. Σχετικά πρέπει να επισηµανθούν τα εξής: ί. Στην απόφαση ΣτΕ (Ε ) 6210/1996 το ικαστήριο περιορίστηκε σε γενική επίκληση της Συνθήκης του Μάαστριχτ και της αρχής της βιωσιµότητας, χωρίς να µνηµονεύει συγκεκριµένη διάταξή της. Με αυτήν ακυρώθηκαν η προέγκριση χωροθέτησης και η έγκριση περιβαλλοντικών όρων για την κατασκευή τεχνητών λιµενοδεξαµενών στην Αγία Ειρήνη Κεφαλονιάς. ίί. Στις ακόλουθες αποφάσεις γίνεται επίκληση της Συνθήκης του Μάαστριχτ όχι (µόνο) εν γένει αλλά και στα άρθρα [Β], 2 και 130Ρ που διαγράφουν το πλαίσιο για την προστασία του περιβάλλοντος. Πρόκειται συγκεκριµένα για: - Την απόφαση ΣτΕ (Ε ) 5325/1996, µε την οποία ακυρώθηκαν η προέγκριση χωροθέτησης και η έγκριση περιβαλλοντικών όρων για την κατασκευή δεξαµενής αποθήκευσης υγρών καυσίµων στον όρµο Σούρπης του Νοµού Μαγνησίας. - Την απόφαση ΣτΕ (Ολ.) 4365/1997, που εκδόθηκε επί αιτήσεως ακυρώσεως κατά της έγκρισης περιβαλλοντικών όρων για την κατασκευή και λειτουργία της υτικής Περιφερειακής Λεωφόρου Υµηττού. 26
27 - Την απόφαση ΣτΕ (Ε ) 772/1998, µε την οποία ακυρώθηκε άδεια εξόρυξης βωξίτη στο Πολύδροσο του Νοµού Φωκίδας. - Την απόφαση ΣτΕ (Ε ) 375/2000, µε την οποία ακυρώθηκε η έγκριση περιβαλλοντικών όρων «για το έργο έρευνας µε γεώτρηση βωξίτη στο Νοµό Φωκίδας». - Τις αποφάσεις ΣτΕ (Ολ.) 2839-2840/2000, µε τις οποίες ακυρώθηκαν αντίστοιχα η προέγκριση χωροθέτησης και η έγκριση περιβαλλοντικών όρων για το έργο διασύνδεσης και µεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας στις Κυκλάδες ( Ανδρο, Τήνο, Μύκονο, Σύρο). - Την απόφαση ΣτΕ (Ολ.) 3478/2000, µε την οποία ακυρώθηκε η έγκριση περιβαλλοντικών όρων για την εκτροπή του Αχελώου στο φράγµα Συκιάς. ίίί. Σε µία µόνο απόφαση, την ΣτΕ (Ε ) 4633/1997, γίνεται µνεία των άρθρων [Β], 2, 130Ρ της Συνθήκης του Μάαστριχτ αλλά και της αρχής της βιωσιµότητας. Με αυτήν ακυρώθηκε η έγκριση περιβαλλοντικών όρων για την εγκατάσταση υγρών καυσίµων στο Κόλπο Γέρας του Νοµού Λέσβου. iv. Εξάλλου, σε αρκετές αποφάσεις γίνεται σωρευτικά επίκληση των άρθρων [Β], 2, 130Ρ της Συνθήκης του Μάαστριχτ, της ιακήρυξης του Ρίο ή/και της Agenda 21. Πρόκειται για: - Την απόφαση ΣτΕ (Ε ) 4634/1997, µε την οποία ακυρώθηκαν η προέγκριση χωροθέτησης και η έγκριση περιβαλλοντικών όρων για την επέκταση του λιµένα Ραφήνας. - Την απόφαση ΣτΕ (Ε ) 2805/1997, µε την οποία ακυρώθηκε η χωροθέτηση της εναέριας γραµµής µεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας υψηλής τάσης για τη σύνδεση των νησιών Σύρου, Τήνου, Μυκόνου µε το εθνικό διασυνδεδεµένο σύστηµα µέσω Ευβοίας, καθώς και των απαραίτητων υποσταθµών. 27
28 - Την απόφαση ΣτΕ (Ε ) 637/1998, µε την οποία ακυρώθηκε η έγκριση περιβαλλοντικών όρων για τα έργα της µαρίνας του Αγίου Χαράλαµπου στη Μύκονο. - Την απόφαση ΣτΕ (Ε ) 1434/1998, µε την οποία ακυρώθηκε η άδεια αλιευτικού καταφυγίου στις Ράχες του Νοµού Φθιώτιδας. - Την απόφαση ΣτΕ (Ε ) 1507/2000, µε την οποία ακυρώθηκε η άδεια κατασκευής αλιευτικού καταφυγίου στα Στύρα του Νοµού Εύβοιας. v. Σε µία, τέλος, µόνο απόφαση γίνεται επίκληση της Agenda 21 και της αρχής της βιώσιµης ανάπτυξης. Πρόκειται για την ΣτΕ (Ε ) 3698/2000, µε την οποία ακυρώθηκε η χωροθέτηση παραθεριστικού οικισµού στην Επανοµή του Νοµού Θεσσαλονίκης. 2. Από την αναθεώρηση του Συντάγµατος ως σήµερα Τα τελευταία χρόνια, µετά τη θέση σε ισχύ της Συνθήκης του Αµστερνταµ µε το ν. 2691/1999 αλλά και την αναθεώρηση του Συντάγµατος το 2001, παρατηρούνται ορισµένες διαφοροποιήσεις σχετικά µε την επίκληση των Καταστατικών Συνθηκών της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Η εικόνα διαµορφώνεται ως εξής: - Με την απόφαση ΣτΕ (Ε ) 3029/2001 απορρίφθηκε αίτηση ακυρώσεως κατά της έγκρισης περιβαλλοντικών όρων για την εκµετάλλευση λατοµικού χώρου µαρµάρων στην Βυτίνα Αρκαδίας κατ επίκληση της αρχής της βιώσιµης ανάπτυξης και της Συνθήκης του Μάαστριχτ (άρθρα Β, 2 και 130Ρ). - Στην απόφαση ΣτΕ (Ολ.) 613/2002, µε την οποία ακυρώθηκε έγκριση περιβαλλοντικών όρων για την κατασκευή και λειτουργία εγκαταστάσεων παραγωγής χρυσού στην Ολυµπιάδα του Νοµού Χαλκιδικής, γίνεται επίκληση της Συνθήκης του Μάαστριχτ και της 28