Η πολιτιστική κληρονομιά ως κοινωνικό κατασκεύασμα Ιωάννα Καταπίδη, PhD, MSc Research Fellow, Birmingham University
Περιεχόμενο διάλεξης Εννοιολογική προσέγγιση Κληρονομιά και αξίες Περιεχόμενο Ιστορική εξέλιξη της έννοιας, του περιεχομένου και της προστασίας Προσεγγίσεις προστασίας
Κληρονομιά Είναι αυτό που μεταφέρεται από το παρελθόν, αυτό με το οποίο ζούμε σήμερα μαζί και αυτό που μεταφέρουμε στις επόμενες γενιές (UNESCO) Η κληρονομιά σαν μια πράξη κατανόησης και εκμάθησης του παρελθόντος, χρησιμοποιώντας τις γλώσσες του παρόντος για τον σχεδιασμός ενός καλύτερου βιώσιμου μέλλοντος
Κληρονομιά Η κληρονομιά είναι μια διαδικασία κοινωνική η οποία περιλαμβάνει: -Επιλογή -Ερμηνεία και -Σχετικές αλλαγές/μετασχηματισμούς από τη σύγχρονη κοινωνία (Smith, 2006; Paillard,2012; Ashworth, 1994).
Κληρονομιά Τα υλικά αντικείμενα, όπως τα κτίρια ή δομημένα στοιχεία γενικότερα, αποτελούν πόρους κληρονομιάς και όχι κληρονομιά. Αντιθέτως η αναγνώριση, επιλογή και χαρακτηρισμός τους είναι οι διαδικασίες που τα μετατρέπουν σε κληρονομιά. Όλη η κληρονομιά είναι κοινωνικό κατασκεύασμα. Οι πέτρες και οι τοίχοι δεν είναι τίποτα μέχρι να αναγνωριστούν και να χαρακτηριστούν ως κληρονομιά (Ashworth 2012). Έτσι το παρελθόν είναι σαν να ξαναγράφεται διαρκώς, ένα προϊόν και αντανάκλαση της σύγχρονης κοινωνίας (Lynch, 1972).
Κληρονομιά Ένα αντικείμενο, σύνολο ή φαινόμενο δεν χαρακτηρίζεται ως κληρονομιά (φυσική ή/και πολιτιστική) λόγω κάποιας εσωτερικής του ιδιότητας. Αντίθετα, η κληρονομιά είναι αποτέλεσμα κοινωνικών και ατομικών απόψεων και αντιλήψεων. Οι απόψεις και οι αντιλήψεις αυτές σχετίζονται με τις αξίες και τις ερμηνείες που το άτομο ή το σύνολο προσδίδει στο αντικείμενο που χαρακτηρίζεται ως κληρονομιά Επομένως το αντικείμενο της κληρονομιάς σχετίζεται άμεσα με άυλα χαρακτηριστικά
H σημασία της κατανόησης των αξιών Ο τρόπος με τον οποίο σκεφτόμαστε για έναν τόπο προσδιορίζει τις δράσεις μας μέσα σε αυτόν (Larkin 2010) Οι αξίες της κληρονομιάς αποτελούν το βασικό λόγο προστασίας της Η μελέτη των αξιών της κληρονομιάς είναι ένας χρήσιμος τρόπος να καταλάβουμε το περιεχόμενο και τις κοινωνικοπολιτιστικές πτυχές της κληρονομιάς Η κατανόηση του αν, γιατί και πώς αποδίδουμε αξίες στην κληρονομιά μας βοηθά να κατανοήσουμε το τι είναι κληρονομιά Το κλειδί είναι να εντοπίσουμε τις διαφορετικές αξίες και τον τρόπο με τον οποίο δύνανται να παροτρύνουν συλλογικές δράσεις, παρά να επιβάλουμε την ιστορική σημαντικότητα ως αντικειμενικό παράγοντα καθορισμού του χαρακτήρα και της ταυτότητας ενός τόπου με κληρονομιά
Αξίες της κληρονομιάς Οι αξίες που αποδίδονται στο αντικείμενο της κληρονομιάς μπορεί να είναι πολυάριθμες και πολύεπίπεδες Αυτό σημαίνει πως ένα πλήθος αξιών μπορούν να χαρακτηρίζουν ταυτόχρονα το ίδιο αντικείμενο : Πλουραλισμός Π.χ Μια παλιά εκκλησία
Υποκειμενικότητα και Αντικειμενικότητα Οι αξίες της κληρονομιάς είναι ως επί το πλείστο υποκειμενικές, παρότι συχνά παρουσιάζονται με έναν αντικειμενικό χαρακτήρα Οι αξίες δεν εμπεριέχονται στο αντικείμενο αλλά αποδίδονται από το άτομο ή το σύνολο Οι αξίες δεν είναι σταθερές και αμετάβλητες Οι αξίες διαμορφώνονται κυρίως μέσω της αλληλεπίδρασης του ατόμου ή του συνόλου με το αντικείμενο της κληρονομιάς και του σχετικού κοινωνικού συνόλου
Από τι εξαρτάται? Οι αξίες, ερμηνείες και τα συμβολικά νοήματα που ορίζουν το αντικείμενο της κληρονομιάς εξαρτώνται από ένα πλήθος παραγόντων όπως: Κοινωνικο-οικονομικοί παράγοντες, πχ. Ηλικία, φύλο, εθνικότητα, επίπεδο μόρφωσης Εμπειρίες και προσωπική σχέση με το αντικείμενο Μνήμες Πολιτικές προστασίας Επομένως πολύ συχνά η κληρονομιά σημαίνει διαφορετικά πράγματα για διαφορετικούς ανθρώπους (Tunbridge and Ashworth 1996, Ashworth and Phelps, 2002)
Κληρονομιά: Τι περιλαμβάνει? Δομημένο Περιβάλλον Φυσικό Περιβάλλον Υλική και άυλη κληρονομιά
Δομημένο περιβάλλον: Αστικά κέντρα
Δομημένο Περιβάλλον: Αστικά κέντρα
Δομημένο Περιβάλλον: Παγκόσμια Μνημεία
Δομημένο Περιβάλλον: Οικισμοί
Φυσικό Περιβάλλον
Πολιτιστικά τοπία
Πολιτιστικά τοπία Τα πολιτιστικα τοπι α ε χουν αναγνωριστει ως γεωγραφικε ς περιοχε ς, οι οποι ες αντιπροσωπευ ουν το συνδυασμε νο ε ργο της φυ σης και του ανθρω που (UNESCO 1992). Προ κειται για μια φυσικη ε κταση με φυσικα χαρακτηριστικα και με στοιχει α τροποποιημε να απο την ανθρω πινη δραστηριο τητα, με υλικα η α υλα πολιτιστικα και ιστορικα στοιχει α που διατα σσονται στο τοπι ο και αντικατοπτρι ζουν τις ανθρω πινες σχε σεις και αλληλεπιδρα σεις με το τοπι ο αυτο.
Πολιτιστικά τοπία 3 κατηγορίες πολιτιστικών τοπίων: Τα πάρκα και οι κήποι(που μπορούν να βρίσκονται και σε κατοικημένο περιβάλλον), αντικατοπτρίζοντας την ιστορική εξέλιξη. Τα τοπία που παρουσιάζουν κάποιου είδους αρχαιολογικό, θρησκευτικό, οικολογικό, καλλιτεχνικό ή άλλο πολιτιστικό χαρακτήρα. Τα αστικά οικιστικά σύνολα, όπως οι διατηρητέοι οικισμοί σε μερικό ή γενικό σύνολο.
Άυλα στοιχεία
Άυλα στοιχεία
Συνολικά Σήμερα η κληρονομιά περιλαμβάνει ένα πλήθος υλικών και άυλων στοιχείων, μεμονωμένων ή συνολικών, διαφορετικής φύσης και κλίμακας, αποκτώντας όλο και περισσότερο ανθρωπολογικό περιεχόμενο
Ιστορική αναδρομή Η έννοια της κληρονομιάς ιδιαίτερα ως αντικείμενο προστασίας είναι ένα πρόσφατο φαινόμενο Ακόμη πιο πρόσφατο φαινόμενο είναι το περιεχόμενο της κληρονομιάς Ως το 1960 περίπου ως πολιτιστική κληρονομιά νοούταν ως επί το πλείστο υλικά στοιχεία και στοιχεία του αστικού και οικιστικού ιστού Η έννοια περιλάμβανε κυρίως μεμονωμένα στοιχεία Από το 1960 και έπειτα υπάρχει μια έκρηξη ιδεών και πολιτικών προστασίας υπέρ της διεύρυνσης του περιεχομένου της κληρονομιάς
Ιστορική αναδρομή Η διεύρυνση του περιεχομένου της κληρονομιάς και του τρόπου διαχείρισης της αντικατοπτρίζεται και σε θεσμικό επίπεδο 18ος αιώνας: Αναγέννηση και θαυμασμός του κλασικισμού 19ος-μέσα 20ου αιώνα: Προστασία (διατήρηση) 1960 κι έπειτα: Ευέλικτη μορφή προστασίας (διαχείρισης)
Ιστορική αναδρομή Αντίδραση ως προς την αποστειρωμένη προστασία υποστήριξη της ζωντανής προστασίας (Rodwell, 2007: 33). Αναποτελεσματικότητα των πολιτικών προστασίας (διατήρησης) να ανταποκριθούν στις ανάγκες ολόκληρων περιοχών Οι πόλεις ως πλαίσια κοινωνικής δράσης και αλληλεπίδρασης με συνεχόμενες αλλαγές, εξελίξεις, διαφορετικές ανάγκες και όχι ανοικτά μουσεία Η κοινωνική παράμετρος στο επίκεντρο της προστασίας H συνειδητοποίηση των άυλων πτυχών
Από Προστασία (Διατήρηση) σε Προστασία (Διαχείριση) ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ Αντίσταση στις αλλαγές, προστασία μορφών, συνεχής επιβίωση των αντικειμένων ως έχουν (Burke, 1976; Ruskin) ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Αναγνώριση των κοινωνικών αναγκών, αλλαγών και προσαρμογής της κληρονομιάς χωρίς την αλλοίωση της ακεραιότητας της (Pendlebury, 2009:33, Ashworth, 1993:33; Carlile, 2009). Αμυντική Προσέγγιση Δυναμική και ολοκληρωμένη προσέγγιση (Zhu and Goethert 2010; Ashworth, 1993:33; Carlile, 2009) Μεμονωμένα Αντικείμενα Η κληρονομιά ως σύνολο
Προστασία-Διαχείριση Προστασία της πολιτιστικής σημαντικότητας και των αξιών που αποδίδονται στην κληρονομιά και προσαρμογή στις νέες ανάγκες και συνθήκες (Alonso et al, 2012: 4-5, Avrami, 2000).
Προστασία-Διαχείριση: Στόχοι Αμοιβαία σχέση μεταξύ της προστασίας του δομημένου και φυσικού περιβάλλοντος και της ικανοποίησης των σύγχρονων αναγκών Προσαρμογή του αντικειμένου της κληρονομιάς στις παρούσες ανάγκες με στόχο την προσαρμογή και εξέλιξη του κοινωνικού συνόλου στις νέες συνθήκες πχ. Οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές (Young, 1977: 68 Larkham, 1996: 12-13) Δημιουργία χώρων-τόπων και κοινωνικών συνδέσμων και όχι φετιχισμός των αντικειμένων (Bluestone, 2000: 66). Ζωντανοί τόποι όπου η παρουσία των ανθρώπων είναι απαραίτητη για την επιβίωση τους- Συνέχεια της κοινωνικοοικονομικής και περιβαλλοντικής λειτουργικότητας
Ιστορική αναδρομή-επιρροές Φαινομενολογικές προσεγγίσεις σχετικά με τον αστικό χώρο: -η κοινωνική παραγωγή του χώρου (Lefebvre 1974) -η έννοια των αστικών τοπίων (Burke 1976) -η έννοια του πνεύματος του τόπου (Norberg-Schulz) οι οποίες τονίζουν την σχέση των υλικών και άυλων στοιχείων και χαρακτηριστικών ενός τόπου και τη σημασία της κοινωνικής πτυχής Οι προσεγγίσεις ως προς το συνολικό και συμμετοχικό σχεδιασμό ως κρίσιμες ως προς τη νέα μορφή προστασίας της κληρονομιάς
Προστασία (Διαχείριση): Προσέγγιση
Προστασία (Διαχείριση): Προσέγγιση
Προστασία (Διαχείριση): Προσέγγιση
Προστασία (Διαχείριση): Προσέγγιση
Προστασία κληρονομιάς και κοινωνία Οι κυρίαρχες ιδέες και αξίες για έναν τόπο και την κληρονομιά του μπορούν να καθορίσουν τις μελλοντικές δράσεις Τα συμβολικά νοήματα και οι αξίες ενός τόπου με κληρονομιά επηρεάζουν την φυσική του υπόσταση Για το λόγο αυτό είναι σημαντικό να εντοπίσουμε και να κατανοήσουμε αυτές τις ιδέες και τις αξίες
Προστασία κληρονομιάς και κοινωνία Η κατανόηση της αλληλεπίδρασης μεταξύ της τοπικής κοινωνίας και της ανάγκης για προστασία της κληρονομιάς είναι ιδιαίτερα ωφέλιμη γιατί: Η τοπική κοινωνία μπορεί να υποστηρίξει ομόφωνα την προστασία Το αντικείμενο υπό προστασία μπορεί να είναι κοινωνικά και οικονομικά ωφέλιμο για την τοπική κοινωνία
Ερωτήσεις?