ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΦΥΤΟΦΑΡΜΑΚΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΝΙΤΡΟΡΥΠΑΝΣΗΣ ΣΤΑ ΥΔΑΤΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΝΕΕΣ ΔΥΝΑΜΙΚΕΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ ΣΤΟ Ν. ΕΒΡΟΥ 23 24 Ιανουαρίου 2009, Ορεστιάδα Ν. Έβρου Μόσχος Πολυσίου Καθηγητής Διευθυντής Εργαστηρίου Χημείας Αντιπρύτανης Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών Ιερά Οδός 75, 118 55 Αθήνα,e mail: mopol@aua.gr, Τηλ.: 210 529 4241
ΝΕΡΟ μοναδικός φυσικός πόρος, απαραίτητο για την επιβίωση του ανθρώπου και των άλλων οργανισμών θεωρητικά η συνολική διαθέσιμη ποσότητα νερού σε κάθε περιοχή, είναι περίπου σταθερή το 80 90% του διαθέσιµου νερού καταναλώνεται από τη γεωργία οι ανθρώπινες δραστηριότητες, η εντατική γεωργία και κτηνοτροφία, τα απόβλητα βιολογικών σταθμών, η κακή χρήση έχουν μεταβάλλει την ποιότητα των υδατικών πόρων δύο σημαντικές αιτίες επιβάρυνσης της ποιότητας του νερού είναι η νιτρορύπανση και τα φυτοφάρμακα
ΝΕΡΟ Νιτρορύπανση Ορισμός: άμεση ή έμμεση απόρριψη στο υδάτινο περιβάλλον αζωτούχων ενώσεων γεωργικής προέλευσης Αιτία: η εκτεταμένη και ανεξέλεγκτη χρήση των αζωτούχων λιπασμάτων στη γεωργία (στην Ελλάδα εκτιμάται ότι 300.000 τόνοι λιπασµάτων καταλήγουν κάθε χρόνο στα ποτάµια και τη θάλασσα) τα στερεά απόβλητα (ζώων και λάσπης βιολογικών σταθμών) η ζωική κοπριά
ΝΕΡΟ Νιτρορύπανση Συνέπειες αύξηση των νιτρικών ιόντων στο εδαφικό διάλυμα ταχύτατη αύξηση των νιτρικών σε πολλές αγροτικές περιοχές λόγω της άρδευσης αύξηση νιτρικών μπορεί να παρατηρηθεί και σε μη αρδευόμενες περιοχές με οργανικά εδάφη (κατά την ανοργανοποίηση φυτικών υπολειμμάτων και ζωικών αποβλήτων που ενσωματώνονται στο έδαφος) μέσω των καλλιεργειών μεταφέρονται στα τελικά προϊόντα (κηπευτικά, όσπρια κ.λ.π) αυξημένα επίπεδα και στα ζώα μέσω της βοσκής (εκτροφής) τους τελικό αποτέλεσμα η δημιουργία βλαβών στους ζώντες οργανισμούς και στα υδατικά οικοσυστήματα ή να παρακωλύονται άλλες θεμιτές χρήσεις των υδάτων.
ΝΕΡΟ Νιτρορύπανση Ρύπανση δίχως σύνορα: Οι διασυνοριακοί ποταμοί αποτελούν σημαντικό τμήμα των υδάτινων πόρων πολλών χωρών Μελέτη του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (Τομέας Υδατικών Πόρων, Υδραυλικών και Θαλάσσιων Έργων, Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών) αναφέρει πως στον Έβρο παρατηρείται υπέρβαση των ορίων ως προς το αμμωνιακό άζωτο και σχετικά υψηλές συγκεντρώσεις νιτρικών με τιμές που υπερβαίνουν τα όρια των κοινοτικών οδηγιών. Λίπασμα (βασικό) Βουλγάρικης προέλευσης που χρησιμοποιείται στο Ν. Έβρου (Ανάλυση Γ.Π.Α., 2008): Ν (ΟΛΙΚΟ) (24,93%) Κ(6,45%) P(0,197%)
ΥΑ 161/1997/Β 519 Ευπρόσβλητες ζώνες για τα Νιτρικά ΚΥΑ (ΦΕΚ) 1575/Β/5.8.1999
ΝΕΡΟ Νιτρορύπανση Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (91/676/ΕΟΚ) υπεύθυνη για την ποιότητα των υδάτων η ανώτατη επιτρεπόμενη συγκέντρωση νιτρικών ριζών (ΝΟ 3 ) δεν θα πρέπει να ξεπερνά : στοπόσιμονερότα50mg/l σε νωπά λαχανικά από 11 700mg/Kg σε κρέατα 500ppm/Kg για (ΝΟ 3 ) και 200ppm/Kg για (ΝΟ 2 )
ΝΕΡΟ Φυτοφάρμακα (Αγροχημικά) Χρησιμοποιούνται σε μεγάλη κλίμακα στη γεωργία για την προστασία των καλλιεργειών από έντομα (εντομοκτόνα), μύκητες (μυκητοκτόνα) και βακτήρια (βακτηριοκτόνα) και την καταπολέμηση των ζιζανίων (ζιζανιοκτόνα) Αποτελούν σημαντικό κίνδυνο ρύπανσης των επιφανειακών και υπογείων νερών: οι οργανικές ουσίες που χρησιμοποιούνται σαν φυτοφάρμακα είναι ταχείας αποικοδόμησης, παρόλα αυτά σημαντικές ποσότητες αυτών και των προϊόντων της διάσπασής τους έχουν καταγραφεί στα υπόγεια νερά Η σοβαρότητα της ρύπανσης εξαρτάται από την τοξικότητα, την ποσότητα και το χρόνο παραμονής της ουσίας στο έδαφος καθώς και τον τρόπο εφαρμογής στο έδαφος
ΝΕΡΟ Φυτοφάρμακα Τοξικολογικές μελέτες στο νερό των ποταμών Έβρου, Άρδα και Ερυθροποτάμου στον ν. Έβρου έχουν ανιχνεύσει υπολείμματα γεωργικών φαρμάκων και μάλιστα των επικίνδυνων alachlor και prometryne, με μέσες τιμές συγκεντρώσεων που υπερβαίνουν επιτρεπτά όρια (Vassiliou G., Vryzas Z., Alexoudis C. & E. Papadopoulou Mourkidou, 2007, Σεβίλλη, Ισπανία) Από άλλη μελέτη που σκοπό είχε την χωροχρονική αποτύπωση των υπολειμμάτων 147 δραστικών ουσιών και μεταβολιτών τους σε επιφανειακά ύδατα των ποταμών Άρδα, Έβρου και Ερυθροποτάμου προέκυψε ότι υπάρχουν 33 συνολικά ουσίες με μεγαλύτερη συχνότητα ανίχνευσης τα atrazine, alachlor, trifluralin, prometryne, molinate, carbofuran, carbaryl και diazinon. 19 ουσίες υπερβαίνουν τα όρια των συγκεντρώσεων που θεωρούνται μη επικίνδυνα για το περιβάλλον (Vryzas Z., Vassiliou G., Alexoudis C. & E. Papadopoulou Mourkidou, 2007, Water Research)
ΝΕΡΟ Φυτοφάρμακα Σε σημείο δειγματοληψίας του Ερυθροπόταμου (Ελληνοβουλγαρικά σύνορα) ανιχνεύθηκαν οι ουσίες DDT, DDE, γ ΗCH (Vryzas Z., Vassiliou G., Alexoudis C. & E. Papadopoulou Mourkidou, 2007, Water Research). Παρά τις μειώσεις και τις απαγορεύσεις της παραγωγής και χρήσης DDT και λινδανίου (γ ΗCH), θα χρειαστεί πολύς χρόνος για να μειωθούν οι συγκεντρώσεις στους ταμιευτήρες στα διάφορα τμήματα του περιβάλλοντος και οι συσσωρευμένες ποσότητες.
ΝΕΡΟ Φυτοφάρμακα Αυστηροί έλεγχοι σε προϊόντα Στο βιολογικό κρόκο (σαφράν): έλεγχος για περίπου 120 φυτοφάρμακα με ανώτατο επιτρεπτό όριο 0,01 mg/kg ανιχνεύθηκε η Clorpirifos etile στα 0,114 mg/kg. Παρόμοια σε άλλα δείγματα σαφράν ανιχνεύθηκε η α phenylphenol με εύρος 0,014 0,018 mg/kg (ανώτατο επιτρεπτό όριο 0,01 mg/kg). Τα σημερινά αναλυτικά όργανα (GC MS MS, LC MS MS κ.λ.π.) μπορούν να ανιχνεύσουν ουσίες σε πολύ χαμηλές συγκεντρώσεις.
ΝΕΡΟ Φυτοφάρμακα Γενικά την τελευταία εικοσαετία η χρήση φυτοφαρμάκων εμφανίζεται μειωμένη στις περισσότερες χώρες της ΕΕ των 15. Αυστηροί οι κανονισμοί της ευρωπαϊκής κοινότητας σχετικά με τα ανώτατα επιτρεπτά όρια συγκέντρωσης των υπολειμμάτων φυτοφαρμάκων σε διάφορα τελικά προϊόντα.
ΝΕΡΟ Φυτοφάρμακα Μέγιστα επιτρεπτά επίπεδα υπολειμμάτων φυτοφαρμάκων ανά κατηγορία τελικού προϊόντος (mg/kg ή ppm) (EC No 396/2005) Κατηγορία φυτοφαρμάκου Σκόρδο Κηπευτικά Βότανα Λαχανικ ά Κρέας Benfuracarb 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 Carbosulfan 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 Carbendazim and benomyl 0,1 0,1 0,1 0,01 0,05 Dimethoate 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 Ethephon 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 Fenamiphos 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 Fenarimol 0,02 0,02 0,02 0,02 0,02 Ο πίνακας έχει προκύψει με επιλογή από λίστα που περιλαμβάνει τα όρια για 13 κατηγορίες φυτοφαρμάκων σε 10 ομάδες τροφίμων φυτικής / ζωικής προέλευσης (σύνολο 250 προϊόντα)
ΝΕΡΟ Φυτοφάρμακα Κανονισμός (EC No 1213/2008) Όλα τα κράτη μέλη κατά το 2009, 2010 και 2011 θα εκτιμήσουν, κατόπιν αναλύσεων σε δείγματα, τα επίπεδα φυτοφαρμάκων στα τελικά προϊόντα τροφίμων φυτικής / ζωικής προέλευσης. Τα αποτελέσματα πρέπει να σταλούν μέχρι το τέλος Αυγούστου του 2010, 2011 και 2012, αντίστοιχα. Οι πληροφορίες που θα δοθούν αφορούν τις αναλυτικές μεθόδους προσδιορισμού δραστικών συστατικών ή προϊόντων αυτών, ταόριατου προσδιορισμού που εφαρμόζονται στο κάθε εθνικό πρόγραμμα ελέγχου φυτοφαρμάκων, σε περίπτωση υπέρβασης ορίων πιθανή εξήγηση που συμβαίνει αυτό. ο αριθμός των δειγμάτων για κάθε προϊόν ορίζεται για κάθε χώρα. Για την Ελλάδα απαιτούνται 12 επαναλήψεις σε περίπτωση προσδιορισμού ενός φυτοφάρμακου, 15 επαναλήψεις σε περίπτωση περισσότερων ανά δείγμα.
ΝΕΡΟ Φυτοφάρμακα Κανονισμός (EC No 1213/2008) ορίζεται με σαφήνεια ο συνδυασμός φυτοφαρμάκου / προϊόντος που πρέπει να ελεγχθεί ανά χρονιά, 166 φυτοφάρμακα σε τρόφιμα που ομαδοποιούνται όπως παρακάτω: Φασόλια, καρότα, αγγούρια, πορτοκάλια, μανταρίνια, αχλάδια, πατάτες, ρύζι, σπανάκι. μελιτζάνες, μπανάνες, κουνουπίδι, σταφύλια, χυμοί, αρακάς, πιπεριές, σιτάρι. μήλα, λάχανα, πράσα, μαρούλια, τομάτες, ροδάκινα, νεκταρίνια και παρόμοια υβρίδια, σίκαλη, βρώμη, φράουλες. βούτυρο, αυγά. γάλα, χοιρινό κρέας. κρέας πουλερικών, συκώτι (βόειο, χοιρινό, πουλερικών)
1.Η γεωργική δραστηριοποίηση των σύγχρονων καλλιεργητών πρέπει να βασίζεται σε πρακτικές φιλικές προς το περιβάλλον όπως μείωση φυτοφαρμάκων (εφαρμογή οδηγιών Ε.Ε. 396/2005 σχετικά με όρια υπολειμμάτων φυτοφαρμάκων και 91/676/1991 σχετικά με νιτρορύπανση), βιολογική καταπολέμηση ασθενειών, αγρανάπαυση κ.α.
Καλλιέργεια βαμβακιού μετά από ζιζανιοκτονία με χημικά μέσα Παράδειγμα προς αποφυγή
Καλλιέργεια ρίγανης στα Ρίζια Ν. Έβρου Καλλιέργεια ρίγανης στοδωρικόέβρου
Συγκομιδή αποξηραμένης ρίγανης στα Ρίζια Ν. Έβρου
Καλλιέργεια ρίγανης με παραμονή των στελεχών της μετά τη συγκομιδή για παρεμπόδιση ανάπτυξης ζιζανίων
(α) (β) Βιοδοκιμές με χρήση αιθερίων ελαίων επί της αφίδας M. persicae σε φυτά (Solanum melongena L., cv. Bonica) εντός πλαστικών κλωβών Νεκρές αφίδες M. persicae κατόπιν βιοδοκιμών για μελέτη εντομοκτόνου δράσης: α) Μεταχείριση με αιθέριο έλαιο από φλισκούνι (Mentha pulegium L.), β) Μεταχείριση με μάρτυρα (απιονισμένο νερό)
2. Ορθολογική χρήση νερού (όχι στην υπερεκµετάλλευση τωνυπόγειωνυδάτων, ηχρήσηνερούστηγεωργίαόχιμε σπάταλο τρόπο)
ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΦΥΤΟΦΑΡΜΑΚΩΝ. Μ. ΠΟΛΥΣΙΟΥ, 24 1 2009, ΟΡΕΣΤΙΑ Α Σύγχρονη κτηνοτροφική μονάδα με τον αντίστοιχο λειμώνα (Νέα Ορεστιάδα)
Ερευνητικό Κέντρο Ανδριανούπολης (ποικιλίες ρυζιού και ηλίανθου)
Καλλιέργεια σκόρδου στη Νέα Βύσσα Έβρου Πρόσφατη καλλιέργεια αρωματικών φυτών στον Ν. Αιτωλοακαρνανίας
3.Στρατηγικό Σχέδιο μιας «Άλλης Γεωργίας» με έμφαση στις δυναμικές καλλιέργειες, όπως κηπευτικά, αρωματικά φαρμακευτικά, κτηνοτροφικά και ενεργειακά φυτά (ρίγανη, ηλίανθος, αγριοαγκινάρα, σπαράγγι κ.α) Σπαράγγι Ν. Έβρου
Καλλιέργεια κηπευτικών περιοχή Πλάτης Τριγώνου Ν. Έβρου
Καλλιέργεια ηλίανθου (ξηρική) στον Ν. Έβρου
4. Αμιψεισπορά με προϊόντα που εμπλουτίζουν το έδαφος από τα φύλλα και τις ρίζες, άρα λιγότερες λιπάνσεις (ψυχανθή όσπρια, κενάφ κ.α.) Καλλιέργεια κενάφ στις πεδινές αρδευόμενες εκτάσεις του Ν. Έβρου
Δοκιμές αξιοποίησης του κενάφ σε προϊόντα ξυλείας (ΑΚΡΙΤΑΣ)
Καλλιέργεια άγριας αγκινάρας (ξηρική) στην Αυστρία
Παραγωγή βιοκαυσίμων και μονωτικού υλικού από τα υπολείμματα της άγριας αγκινάρας στην Αυστρία
Καλλιέργεια τριανταφυλλιάς στη Βουλγαρία Απόσταξη τριαντάφυλλου (ροδόνερο) στη Βουλγαρία
5. Συσκευασία μεταποίηση και προώθηση επώνυμων προϊόντων από ομάδες νέων παραγωγών υπό μορφή ανώνυμων εταιρειών. Όσπρια παραγωγής Ν. Έβρου (ΑΓΡΟΚΗΠΙΟ ΑΒΕΕ)
Κρόκος Κοζάνης (σαφράν)
Μαστίχα Χίου