ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ-ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ. ιδακτορική διατριβή

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ-ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ιδακτορική διατριβή Θέµα: Ιστορία και Μετα στορία στο έργο του Καλλίµαχου Υποψήφιος: Γεώργιος Γούλας Τριµελής επιτροπή Επιβλέπουσα Καθηγήτρια: Εβίνα Σιστάκου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Μέλη: Αντώνιος Ρεγκάκος, Καθηγητής Χρήστος Τσαγγάλης, Καθηγητής Θεσσαλονίκη 2014

Τι άλλο είναι η ιστορία παρά ο τρόπος µε τον οποίο η ανθρώπινη ευφυ α αφοµοιώνει το απροσπέλαστο και συνδέει αυτά που ενδεχοµένως Κύριος ο@δε είναι ασύνδετα; F. Nietzsche

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... 5 ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΕΣ... 9 ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 13 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 17 Ποίηση, ιστορία, ιστοριογραφία: κοινή αφετηρία, ξεχωριστοί δρόµοι... 19 Ποίηση και ιστορία στη φιλοσοφική παράδοση... 22 Μεταριστοτελικές αναθεωρήσεις των σχέσεων ποίησης και ιστορίας... 27 Τα κριτήρια της διδαχής και της ψυχαγωγίας... 30 Σύγχρονες προσεγγίσεις στις σχέσεις ποίησης και ιστορίας... 32 Μεθοδική µετα στορία και κριτική µετα στορία... 36 ιττή αναγνωσιµότητα... 42 Ο λόγιος Καλλίµαχος ερευνά την ιστορία και καταγράφει ευρήµατα... 47 Ο πολίτης Καλλίµαχος ζει στην ιστορία και γράφει για την ιστορία... 51 Ο ποιητής Καλλίµαχος διαβάζει ιστορία και γράφει για την ιστορία... 56 I. ΚΑΛΛΙΜΑΧΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ & ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΜΕΘΟ ΟΙ... 63 Α. Τα ΑVτια: ποιητική αιτιολογία και ιστορική µεθοδολογία... 65 Τιτλοδοσία και τιτλοφορία στον αρχαίο κόσµο... 65 Ο τίτλος ΑVτια και η σηµασιολογία του... 68 Ο όρος αvτιον και η λογοτεχνική-επιστηµονική εξέλιξή του... 68 Η ηροδότεια αxτίη και η θουκυδίδεια αxτία... 73 Ο όρος αvτιον και η ιστοριογραφική χρήση του... 76 Ο τίτλος ΑVτια ως σήµα µεθοδικής µετα στορίας... 81 B. Οι µετα στορικές θέσεις του καλλιµαχικού «προγράµµατος»... 82 Β.1. In Telchinas... 82 Περιορισµοί-προ ποθέσεις µετα στορικής ανάγνωσης του προλόγου... 82 Οι µυθικοί Τελχίνες... 83 Ο τελχινικός επιγραµµατοποιός Ασκληπιάδης... 85 Ένας τελχινικός ρήτορας... 87 Ο τελχινικός περιπατητικός Πραξιφάνης... 88 Το ιστορικό πλαίσιο της τελχινικής ποίησης... 90 Το µετα στορικό υπόβαθρο της τελχινικής ποιητικής... 92 Β.2. Ιστοριογραφικοί παραλληλισµοί στο καλλιµαχικό «πρόγραµµα»... 94 Μυθολογικό έπος και ιστορικό έπος - Γέρανοι και Μασσαγέτες... 95 Σχοίνb Περσίδι: τα µέτρα της ιστορίας - η ιστορία χωρίς µέτρο... 98 Η ιστορία του cσσυρίου ποταµοdο - ο µέγας ρους της ιστορίας... 100 Η µεγάλη γυνή - magnum opus και magna historia της Σµύρνης... 104 Γ. Ξεφυλλίζοντας την ελληνιστική Μούσα... 112 Από την επική αυθεντία στη λυρική οικείωση των Μουσών.... 112 Η ποίηση µετά τις Μούσες - οι ποιητές χωρίς τις Μούσες... 115

6 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Οι δέλτοι του ποιητή και η αποδελτίωση των Μουσών... 117. Οι πηγές της ποίησης - η ποίηση των πηγών... 122 Η πηγή µεταξύ κυριολεξίας και µεταφοράς... 122 Προσφυγή στις πηγές και στις παραδόσεις - ο ποιητής ρωτάει... 125 Παράθεση πηγών και παραδόσεων - ο ποιητής µεταφέρει... 130 Έλεγχος πηγών και αποτίµηση παραδόσεων - ο ποιητής κρίνει... 138 Περιορισµοί πηγών και παραδόσεων - ο ποιητής (αυτο)περιορίζεται... 144 II. ΚΑΛΛΙΜΑΧΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ & ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ... 151 Α. Οι πόλεµοι της σύγχρονης ιστορίας... 153 Α.1. Ο πολεµιστής Καλλίµαχος και ο ποιητής Καλλίµαχος... 157 Επιτύµβια εύσηµα... 157 Το ιστορικό πλαίσιο... 159 Η διττή αναγνωσιµότητα του επιγράµµατος... 163 Ζητήµατα κριτικής µετα στορίας: σταθµίζοντας ιστορία και ποίηση... 164 Α.2. Η γαλατική απειλή από τους ελφούς µέχρι την Αλεξάνδρεια... 171 Το ιστορικό πλαίσιο... 172 Η µυθολογική Γαλάτεια και οι Γαλάτες... 174 Κριτική µετα στορία και διττή αναγνωσιµότητα στη Γαλάτεια... 178 Ο ύµνος ΕXς oλον και οι Γαλάτες... 180 Η δοµή της προφητείας του Απόλλωνα... 181 Οι γαλατικές αριστείες του Απόλλωνα και του Πτολεµαίου Β... 182 Παραλλαγές και αποκλίσεις από το ιστορικό πλαίσιο ( ελφοί)... 187 Παραλλαγές και αποκλίσεις από το ιστορικό πλαίσιο (Αλεξάνδρεια)... 191 Κριτική µετα στορία και διττή αναγνωσιµότητα του ΕXς oλον... 194 Α.3. Οι Κιµµέριοι ως ιστορικό exemplum και σύγχρονη παραβολή... 197 Το ιστορικό πλαίσιο... 197 Ο ύµνος ΕXς rρτεµιν και οι Κιµµέριοι... 198 Παραλλαγές και αποκλίσεις από το ιστορικό πλαίσιο... 200 Πλάθοντας την αριστεία της Άρτεµης... 201 Ο Καλλίµαχος µεταξύ παρελθόντος και παρόντος... 203 Το σύγχρονο ιστορικό πλαίσιο (Γαλάτες)... 204 Κριτική µετα στορία και διττή αναγνωσιµότητα του ΕXς rρτεµιν... 207 Α.4. Ο Γ Συριακός ή Λαοδίκειος πόλεµος... 209 Το ιστορικό πλαίσιο... 209 Η Κόµη Βερενίκης και ο Γ Συριακός πόλεµος... 211 Παραλλαγές και αποκλίσεις από το ιστορικό πλαίσιο... 214 Η πολεµική αριστεία ως ερωτική αριστεία (και αντιστρόφως)... 217 Κριτική µετα στορία-διττή αναγνωσιµότητα στην Coma Berenices... 222 B. Ποιητικοί και ιστοριογραφικοί τρόποι αφήγησης των πολέµων... 225 B.1. Οι Γαλάτες (ΕXς oλον) και η «τραγική ιστοριογραφία»... 226 Η δραµατοποίηση του µύθου και η απόσταση από τη Γαλάτεια... 226 Η δραµατοποίηση της ιστορίας... 228 Η διττή αναγνωσιµότητα της τραγικής ιστοριογραφίας... 233 B.2. Η Coma Berenices και η «νοβελιστική σκηνοθεσία»... 235

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 7 ΙΙI. ΚΑΛΛΙΜΑΧΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ & ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ... 237 Α. Γενεαλογία και µυθογραφία... 239 Α.1. Οι παλαιοί και οι πρώτοι Έλληνες... 239 Από πηλό και από πέτρα... 239 Άργος... 241 Αρκαδία... 241 Αθήνα... 243 Α.2. Ένδοξες και άδοξες γενεαλογίες... 245 Το libro d oro της Κέας... 246 Οι σπαρτιάτες Παρθενίαι... 248 Α.3. Επινοώντας γενεαλογικούς κρίκους... 249 Β. Εθνογραφία και παραδοξογραφία... 251 Β.1. Μυθογραφικά και αποκρυφιστικά παράδοξα... 253 Β.2. Ινδικοί µέρµηγκες... 254 Β.3. Υπερβόρειοι και Παγχαία - παρυφές και ουτοπίες... 258 Β.4. Οι Κιµµέριοι - µία εθνογραφική δυστοπία... 266 Β.5. Τα θώµατα του Νείλου... 269 Β.6. Ταξίδι στην Ελλάδα... 273 Γ. Η τοπική ιστορία µέσα από τις κτίσεις... 276 Το ιστορικό πλαίσιο... 276 Η γραµµατολογική ταυτότητα και ειδολογική εξέλιξη των κτίσεων... 277 Η καλλιµαχική συνάφεια των τοπικών ιστοριών και των κτίσεων... 280 Επιστηµολογικές προσεγγίσεις της ιστορικότητας των κτίσεων... 280 Η κριτική µετα στορία και η διττή αναγνωσιµότητα των κτίσεων... 282 Γ.1. Κέας κτίση: η χρονική στρωµατογραφία ενός τόπου... 283 Η τοπική ιστορία και η µαρτυρία του ιονύσιου Αλικαρνασσέα... 283 Ο Ξενοµήδης και η αξιολογική σύγκλιση Καλλίµαχου και ιονύσιου... 284 Η καλλιµαχική «βιβλιογραφική» παραποµπή του ξενοµήδειου έργου... 285 Πληρότητα, γραµµικότητα, εγκυρότητα στην ξενοµήδεια κτίση... 287 Παραλλαγές και αποκλίσεις από το ξενοµήδειο ιστορικό πλαίσιο... 289 Πρώτο στάδιο: οι νύµφες... 289 εύτερο στάδιο: ο άγνωστος Κιρώδης sive ο διάσηµος Αρισταίος... 292 Τρίτο στάδιο: Κάρες και Λέλεγες - και ο Κέως... 293 Τέταρτο στάδιο: οι Τελχίνες... 296 Πέµπτο στάδιο: εξιθέα και «Μίνωας»... 300 Έκτο στάδιο: Μεγακλής, Εύπυλος, Ακαίος, Άφραστος... 301 Έβδοµο (ελλείπον) στάδιο: Αττικός αποικισµός... 303 Η διττή αναγνωσιµότητα της ξενοµήδειας κτίσης... 306 Το ξενοµήδειο πρότυπο: οι µετα στορικές τυπικές αρχές της κτίσης... 308 Γ.2. Πόλας κτίση: ο βάρβαρος ως οικιστής... 310 Το ιστορικό πλαίσιο των κολχικών κτίσεων (το πρώτο κύµα)... 310 Πρώτη ανατροπή στερεοτύπων: µία αθέλητη κτίση... 311 εύτερη ανατροπή στερεοτύπων: µία κτίση πολιτισµικά κατώτερων... 312 Τρίτη ανατροπή στερεοτύπων: η κτίση διά στόµατος των άλλων... 314 Κριτικές µετα στορικές διαπιστώσεις (Πόλα)... 316

8 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Το ιστορικό πλαίσιο των κολχικών κτίσεων (το δεύτερο κύµα)... 317 Κριτικά και ερµηνευτικά προβλήµατα του κειµένου... 318 ιαφορετικοί δρόµοι ανατροπής στερεοτύπων: Πόλα vs Κέρκυρα... 321 Η µεταγλώσσα των «αναστατώσεων»: από την Κέρκυρα στον Ωρικό... 322 Η µεταγλώσσα των «αναστατώσεων»: χρόνος και ιστορικότητα... 324 Κριτικές µετα στορικές διαπιστώσεις (Κέρκυρα - Ωρικός)... 327 Γ.3. Ζάγκλης κτίση: από τον αποικισµό στη µεταποικιακότητα... 329 Εξωτερικό - εσωτερικό αφηγηµατικό πλαίσιο: συµπόσιο µετά λόγου... 329 Το ιστοριογραφικό colloquium ποιητή και Κλειώς... 333 Το ιστορικό πλαίσιο της Ζάγκλης και οι µεταποικιακές προεκτάσεις... 339 Ο λόγος (discourse) της Ζάγκλης... 341 Τα πέντε στάδια της άγνοιας: η γνωστική αποδόµηση της κτίσης... 343 Kριτική µετα στορία-διττή αναγνωσιµότητα: το ίχνος της Ζάγκλης... 349 Γ.4. Κυρήνης κτίση: το παλίµψηστο της γενέθλιας γης... 352 Κτίσεις Ζάγκλης και Κυρήνης: αντιθετικά ζεύγη... 352 Τα µετα στορικά ζητήµατα της κτίσης της Κυρήνης: πολλαπλότητα... 354 Το πλέγµα των χρησµών... 357 Το πλέγµα των λατρευτικών επικλήσεων... 359 Το πλέγµα των πηγών: η παράδοση ως επέκταση... 364 Το πλέγµα των πηγών: η παράδοση ως προτύπωση... 366 Το πλέγµα των πηγών: η παράδοση ως συγχρονισµός... 368 Το πλέγµα των πηγών: η παράδοση ως σύµφυρση... 369 Ξεδιαλύνοντας τα πλέγµατα των παραδόσεων... 370 Η κριτική µετα στορική πρόταση της κτίσης της Κυρήνης... 373 ΕΠΙΛΕΓΟΜΕΝΑ... 376 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 381 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΑΡΑΘΕΜΑΤΩΝ... 427 ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 447 SUMMARY... 449

ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΕΣ AB ΒΕ CA CGF Degani DK EGM FGrH FGE FHG GGM GI C. Austin - G. Bastaniani (2002) Posidippi Pellaei quae supersunt omnia. Μιλάνο. Bulletin épigraphique. J. U. Powell (1925) Collectanea Alexandrina. Οξφόρδη. G. Kaibel (1899) Comicorum Graecorum Fragmenta (τόµος I.1.) Doriensium comoedia, Mimi, Phlyakes. Βερολίνο. E. Degani ( 2 1991) Hipponactis Testimonia et Fragmenta. Στουτγάρδη. H. Diels - W. Kranz ( 6 1952) Die Fragments der Vorsokratiker (τόµοι I-III). Βερολίνο. R. L. Fowler (2000) Early Greek Mythography (τόµος I) Texts. Οξφόρδη. F. Jacoby (1923-58) Die Fragmente der Griechischen Historiker (µέρη I-III). Βερολίνο Λέιντεν [G. Schepens κ.ά. (1998-) FGrH Continued (µέρη IV-). Λέιντεν]. D. L. Page (1981) Further Greek Epigrams. Κέµπριτζ. K. Müller (1841-1970) Fragmenta Historicorum Graecorum (τόµοι I-V). Παρίσι. K. Müller (1855-61) Geographi Graeci minores, τόµοι I-II. Παρίσι. F. Montanari [(συνεργ.) I. Garofalo D. Manetti] ( 2 2004) Vocabolario della Lingua Greca. Τορίνο [Ελλην. µετάφρ. Μ. Ανδρόνικου -.Ι. Ιακώβ - Ι.Ν. Καζάζης - Στ. Ματθαίος - Εβ. Σιστάκου - Χρ. Τσαγγάλης -. Χρηστίδης. Φιλολ. επιµ. Αι. Μαυρουδής. Επιστ. επιµ.

10 ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΕΣ Α. Ρεγκάκος, Σύγχρονο λεξικό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας. Αθήνα (2013)]. GP GS Harder HE Hell. Gron. 1 Hell. Gron. 2 B. Gentili - C. Prato ( 2 1988 2002) Poetarum Elegiacorum testimonia et fragmenta (τόµοι I-II). Λιψία. A. S. F. Gow - A. F. Scholfield (1953) Nicander: The Poems and Poetical Fragments. Κέµπριτζ. M. A. Harder (2012α) Callimachus Aetia. Introduction, Text, Translation and Commentary (τόµος I) Introduction, Text, and Translation. Οξφόρδη. A. S. F. Gow - D. L. Page (1965) The Greek Anthology. Hellenistic Epigrams (τόµος I) Introduction and Text. Οξφόρδη. M. A. Harder R. F. Regtuit G. C. Wakker (1993) Callimachus [Πρακτικά του 1ου Groningen Workshop on Hellenistic Poetry (1992)]. Γκρόνιγκεν. M. A. Harder R. F. Regtuit G. C. Wakker (1998) Genre in Hellenistic Poetry [Πρακτικά του 3ου Groningen Workshop on Hellenistic Poetry (1996)]. Γκρόνιγκεν. Hell. Gron. 3 M. A. Harder R. F. Regtuit G. C. Wakker (επιµ.) (2004) Callimachus II [Πρακτικά του 6ου Groningen Workshop on Hellenistic Poetry (1992)]. Λουβέν Παρίσι - Ντάντλε. Hollis 2 IEG Kerkhecker HOLLIS, A. S. (1990) Callimachus. Hecale. Οξφόρδη. M. L. West ( 2 1989-1992) Iambi et Elegi Graeci ante Alexandrum cantati (τόµοι I-II). Οξφόρδη. A. Kerkhecker (1999) Kallimachus Book of Iambi. Οξφόρδη.

ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΕΣ 11 Latte LHEN K. Latte (1953-66) Hesychius. Lexicon A-O (τόµοι I- II). Κοπεγχάγη. P. M. Fraser - E. Matthews (1987) A Lexicon of Greek Personal Names (τόµος I). Οξφόρδη. LHG&L C. Ampolo - U. Fantasia (2004) Lexicon Historiographicum Graecum et Latinum. Πίζα. LSJ H. G. Liddell - R. Scott - H. S. Jones - R. McKenzie P. G. W. Glare ( 9 1996) A Greek-English Lexicon, with a Revised Supplement. Οξφόρδη. M. Matthews MW NP OGI ΠΑ PCG PEG Pf. G. Massimilla (1996) Callimaco, Aetia. Libri primo e secondo. Πίζα. G. Massimilla (2010) Callimaco, Aetia. Libro terzo e quarto. Πίζα - Ρώµη. V.J. Matthews (1996) Antimachus of Colophon: Text and Commentary. Λέιντεν - Βοστώνη. R. Merkelbach - M. L. West (1967) Fragmenta Hesiodea. Οξφόρδη. C. F. Salazar A. Möller A. Ruppel D. Warburton (2003) Encyclopedia New Pauly of the Ancient World. Λέιντεν - Βοστώνη. W. Dittenberger (1903-5) Orientis Graeci Inscriptiones Selectae. Λιψία. Παλατινή ανθολογία. R. Kassel C. Austin (1983) Poetae Comici Graeci. Βερολίνο Νέα Υόρκη. A. Bernabé (1978) Poetarum Epicorum Graecorum Testimonia et Fragmenta. Λιψία. R. Pfeiffer (1965) Callimachus Fragmenta (τόµος I).

12 ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΕΣ Οξφόρδη. R. Pfeiffer (1953) Callimachus Hymni et Epigrammata (τόµος IΙ). Οξφόρδη. PG PGR PMG PMGF RE RhGr Schwyzer SEG SH 3 SIG SVF J. P. Migne (1857-68) Patrologia Graeca. Παρίσι. A. Giannini (1965) Paradoxographorum Graecorum Reliquiae. Μιλάνο. D. L. Page (1962) Poetae Melici Graeci. Οξφόρδη. M. Davies (1991) Poetarum Melicorum Graecorum Fragmenta (τόµος I). Οξφόρδη. A. Pauly - G. Wissowa - W. Kroll (1893-1978) Real- Encyclopädie der Klassischen Altertumswissenschaft. Στουτγάρδη. L. Spengel ( 2 1894[1853]-56) - H. Rabe κ.ά (1913-31, ανατ. 1966) Rhetores Graeci (τόµοι I-III). Λιψία. E. Schwyzer (1960) Dialectorum Graecarum Exempla Epigraphica Potiora. Χιλντεσχάιµ. G. Klaffenbach - L. Robert - M. N. Tod - J. J. E. Hondius (1938) Supplementum Epigraphicum Graecum (τόµοι IX). Λέιντεν. H. Lloyd-Jones - P. J. Parsons (1983) Supplementum Hellenisticum. Βερολίνο - Νέα Υόρκη. W. Dittenberger (1915-24) Sylloge Inscriptionum Graecarum. Λιψία. I. von Arnim (1903-24) Stoicorum Veterum Fragmenta (τόµοι I-IV). Λιψία. TrGF B. Snell R. Kannicht S. Radt ( 2 1986-2004) Tragicorum Graecorum Fragmenta (τόµοι I-VI). Γοτίγγη.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η πρώτη γνωριµία µου µε την ελληνιστική ποίηση και τον Καλλίµαχο προήλθε από τη λατινική ποίηση κατά τη διάρκεια της παρακολούθησης των µαθηµάτων του καθ. Παπαγγελή. Το ελληνικό όνοµα του ποιητή µεταγραµµένο στα λατινικά προκαλούσε στον προπτυχιακό φοιτητή ένα κλίµα οικειότητας και ανοικειότητας µαζί. Οι novi poetae έβρισκαν πάντοτε την ευκαιρία να δείξουν την οφειλή και την άµιλλά τους στα carmina Battiadae και στα Callimachi libellos. Κάπως έτσι µπήκε στο λεξιλόγιό µου ο όρος «νεωτερικός» και η γραµµατολογική ορθογράφηση µε «ω» σε αντίθεση προς τη γραµµατική νεοελληνική ορθογραφία µε «ο». Το επόµενο (πρωθύστερο) βήµα ήταν να ανατρέξω ως µεταπτυχιακός ποιητής στις «πηγές», ώστε από το πρωτότυπο έργο του Καλλίµαχου να διαπιστώσω τους λόγους της ένθερµης λατινικής πρόσληψης. Εφεξής, τα αποσπάσµατα του Pfeiffer έγιναν το κύριο opus της βιβλιοθήκης µου, αλλά η πρώτη ενθουσιώδης αίσθηση ότι θα γινόµουν et ego αναγνώστης των αλεξανδρινών ελεγειών αποδείχθηκε απατηλή. Τα φθαρµένα αποσπάσµατα, οι σπαραγµένοι στίχοι (συχνά incertae sedis), οι ερανισµένες λόγιες λέξεις και τα λεξικογραφικά λήµµατα απείχαν πολύ από την ολοκληρωµένη µορφή του latinus Callimachus. Η καλλιµαχική ποίηση, στην κατάσταση που έχει διασωθεί, θέτει σχεδόν ανυπέρβλητους περιορισµούς τόσο στην επιµέρους µελέτη όσο και στη συνολική ερµηνεία της. Η δυσκολία αυξάνει δραµατικά, αν συνυπολογιστούν οι αντίστοιχες ελλείψεις στην ιστοριογραφία, µε την οποία θα έπρεπε να αναµετρηθεί η ποίηση. Το έργο του Jacoby ήρθε να συµπληρώσει εκείνο του Pfeiffer, συστήνοντας ένα ανεκτίµητο δίδυµο, και αποτέλεσε τη βασική πηγή άντλησης τεκµηρίων. Ωστόσο, η αµηχανία δεν µπορούσε να παραµεριστεί εύκολα, καθώς συχνά τα καλλιµαχικά αποσπάσµατα ήταν η πηγή για τα ιστοριογραφικά Fragmenta. Παραποµπές, όπως η ακόλουθη για τον ιστορικό Ξενοµήδη, «απ. 75.50-77 Pf. = απ. 1 FGrH 442», δεν παρείχαν πρόσθετα εχέγγυα τεκµηρίωσης αλλά πρόδιδαν την αυτοαναφορικότητά τους. Πιο απογοητευτική ήταν η εικόνα της ελληνιστικής ιστοριογραφίας, διότι δεν είχε διασωθεί κανένα ολοκληρωµένο έργο σύγχρονο προς την εποχή του Καλλίµαχου. Κατανάγκην, η έρευνα έπρεπε να συµβιβαστεί και να καταφύγει άλλοτε σε πολύ προγενέστερους ιστορικούς (που προδιαγράφουν ορισµένες από τις τάσεις της ελληνιστικής ιστοριογραφίας) και

14 ΠΡΟΛΟΓΟΣ άλλοτε σε πολύ µεταγενέστερους (που διασώζουν απηχήσεις της ελληνιστικής ιστοριογραφίας). Προκύπτει µία αλυσίδα από ερωτήµατα, τα οποία ξεκινούν από πραγµατολογικό επίπεδο, αλλά φτάνουν και σε πιο θεωρητικά ζητήµατα. Πώς πραγµατεύεται κανείς τις σχέσεις ποίησης και ιστορίας, όταν τα διαθέσιµα διακείµενα παρουσιάζουν τέτοια κενά; Πώς εισάγει τη σύγχρονη µετα στορική θεώρηση σε αρχαία κείµενα, χωρίς να φανεί αναχρονιστικός; Κατά πόσον η ποίηση µπορεί να ακολουθεί τους κανόνες της ιστορίας και κατά πόσον µπορεί να τους παραβαίνει, να τους υπερβαίνει και να τους κρίνει µέσα από τη µετα στορική προοπτική; Η ιστορία συνιστά µέσο, σκοπό ή απειλή για την ποίηση; Πώς µεσολαβεί η µετα στορία µεταξύ ιστορίας και ποίησης και πώς από ιστορικό εργαλείο γίνεται ποιητικό εργαλείο; Ο λόγιος ποιητής λειτουργεί στο έργο του ιστορικά ή ανιστορικά, πολιτικά ή απολίτικα; Επαρκεί άραγε ο τίτλος «αυλικός», για να χαρακτηρίσει την στάση του Καλλίµαχου προς τη σύγχρονη ιστορία της εποχής του; Μπορούν να διαβαστούν τα άκρως εγκωµιαστικά τµήµατα του καλλιµαχικού έργου ως ένας ποιητικός ελιγµός µπροστά στην πίεση της ιστορίας, όπως συνέβη µε την ποιητική persona του καβαφικού «Φερνάζη»; Το θέµα της διατριβής έπρεπε να καλύψει δύο ξεχωριστούς ειδολογικούς χώρους (ποίηση και ιστορία) και να αναζητήσει τα σηµεία αµοιβαίας συνάντησης και διαλόγου. Τα βάρη της έρευνας αποδείχθηκαν συχνά συντριπτικά. Η καθοδήγηση από τα µέλη της τριµελούς επιτροπής, Αντώνιο Ρεγκάκο και Χρήστο Τσαγγάλη, ήταν όχι µόνον καλοδεχούµενη αλλά και αναγκαία για µένα. Η επάρκειά τους τόσο στην ιστοριογραφία όσο και στην ελληνιστική ποίηση ενθάρρυνε και στερέωσε τα δικά µου πρώτα βήµατα σε αυτούς τους τοµείς. Ιδιαίτερη ευγνωµοσύνη χρωστώ στην επιβλέπουσα Εβίνα Σιστάκου, η οποία µου έµαθε πώς να µελετώ τον Καλλίµαχο, πώς να γράφω για την ποίησή του και πού να ανατρέχω µέσα στην απέραντη καλλιµαχολογία. Οι έγκαιρες µεθοδικές συµβουλές της διευκόλυναν την οργάνωση της διατριβής και απέτρεψαν τις όποιες υπερβάσεις, ενώ µε τις ευγενικές πάντοτε προτροπές της µου ενέπνευσε πως ό,τι άρχιζα έπρεπε και να το τελειώνω και πως έπρεπε να σκέφτοµαι σύνθετα και να γράφω απλά και όχι το αντίστροφο. Κατά τη διάρκεια της προφορικής υποστήριξης της διατριβής δέχθηκα γόνιµες παρατηρήσεις και προτάσεις από τα µέλη της επταµελούς επιτροπής. Για αυτόν τον λόγο, ευχαριστώ ειλικρινά τους

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 15 καθηγητές που διάβασαν µε προσοχή και βάσανο τις σελίδες του έργου µου. Μνηµονεύω µε ευγνωµοσύνη τον Θεόδωρο Παπαγγελή, τον Ιωάννη Τζιφόπουλο, τη Θάλεια Παπαδοπούλου και τη Μαρία Νούσια. Τέλος, θα αναφερθώ σε φίλους, ευχαριστώντας ιδιαίτερα τον Βασίλη Φυντίκογλου για τις ωφέλιµες παρατηρήσεις στο έργο µου. Η οικογένειά µου υπέµεινε όλα αυτά τα χρόνια την καθηλωτική αποµόνωση πάνω από έναν υπολογιστή αλλά ο χαµένος χρόνος δεν επιστρέφει. Ευχαριστώ τον µικρό Ανδρέα, ο οποίος µε υποµονή και συγκατάβαση µε µύησε στις γραφικές και εκδοτικές δυνατότητες του υπολογιστή. Ευχαριστώ και τη σύζυγό µου Κυριακούλα για την εξωκαλλιµαχική µατιά του επαρκούς αναγνώστη, µε την οποία διάβασε την τελική µορφή της διατριβής. Τα λάθη ασφαλώς βαραίνουν µόνον εµένα.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ποίηση, ιστορία, ιστοριογραφία: κοινή αφετηρία, ξεχωριστοί δρόµοι Ποίηση και ιστορία φαίνονται, λίγο πολύ, εννοιολογικά ξεκάθαροι όροι, µε τον καθένα να έχει τη δική του εξέλιξη. Η σηµασία (ποιέω, ποίησις) του πρώτου όρου, ενώ παρέπεµπε κοινώς στην τεχνική δεξιοτεχνία και στις κατασκευές από οποιονδήποτε χειρωνάκτη, κατέληξε να αναφέρεται κατεξοχήν στην τέχνη του λόγου (ποίηση) και στις κατασκευές του λόγου (ποίηµα) από ιδιαίτερο τεχνίτη του λόγου (ποιητής). Στον δεύτερο όρο πολύ γρήγορα προέκυψε η ανάγκη περαιτέρω διαχωρισµού σε ιστορία (ως πράξεις και συµβάντα, res gestae) και σε ιστοριογραφία (ως έρευνα και συγγραφή, historia rerum gestarum). 1 Αυτή η διάκριση, ωστόσο, δεν ακολουθήθηκε µε συνέπεια ούτε στην αρχαιότητα ούτε στη νεότερη εποχή. Η ιστοριογραφία και ο ιστοριογράφος συχνά αναφέρονται ως ιστορία και ιστορικός (και αντιστρόφως), αφήνοντας τα δύο πεδία ενµέρει αξεδιάλυτα. 2 Ποίηση και ιστορία συναντήθηκαν από ανόµοιες κατευθύνσεις στο ίδιο σηµείο της γραφής (σε κάποια πρώιµα στάδια, µάλιστα, και στο ίδιο επίπεδο των προφορικών εκτελέσεων), αλλά παρήγαγαν διαφορετικά κείµενα. Με άλλα λόγια, ποίηση και ιστορία ανήκουν σε ξεχωριστά λογοτεχνικά είδη (genre, Gattung), τα οποία υποδιαιρούνται σε υποείδη. Η ποίηση διακρίνεται σε επική, λυρική και δραµατική. Η ιστορία µε την έννοια της ιστοριογραφίας διακρίνεται σε µυθογραφία-γενεαλογία, εθνογραφία-παραδοξογραφία, σύγχρονη ιστορία (Zeitgeschichte), χρονογραφία, ωρογραφία-τοπική ιστορία. 3 Επιστρέφοντας στις µείζονες γραµµατολογικές κατηγορίες, 1 O WALSH (1961) 14 διακρίνει τον αµφίσηµο όρο «ιστορία» ως εξής: α) Η ιστορία καλύπτει το σύνολο των περασµένων ανθρωπίνων πράξεων και β) η ιστορία καλύπτει την αφήγηση ή περιγραφή που εµείς δοµούµε για αυτές τις πράξεις τώρα. Όπως γίνεται φανερό, η δεύτερη διάκριση συµφωνεί µε ό,τι ορίστηκε ως ιστοριογραφία. Σύµφωνα µε το λ. Historiography του MUNSLOW ( 2 2006) 142, ανάµεσα στα παρελθόντα γεγονότα και στο ιστοριογραφικό κείµενο υπάρχει ουσιώδης διαφορά. Τα ιστοριογραφικά έργα του παρόντος συνιστούν discourse σχετικό αλλά και διαφορετικό από τα γεγονότα του παρελθόντος, καθώς µεσολαβεί η αναπόφευκτη ερµηνευτική και συγγραφική επέµβαση του ιστοριογράφου. 2 Το πρόβληµα ορολογίας φαίνεται ακόµα και στα επιστηµονικά γλωσσάρια, όπως του TUCKER (2009) xii: Historiography είναι όσα γράφουν οι ιστορικοί για τα γεγονότα του παρελθόντος, για την ιστορία. Historiographers είναι όσοι γράφουν σχετικά µε την ιστορία της ιστοριογραφίας, όπως ο Iggers. Ηistorians οι άνθρωποι που γράφουν για τα γεγονότα του παρελθόντος, όπως ο Ranke. Ως προς τα ελληνικά, το ζήτηµα ορολογίας επιτείνεται, διότι ο όρος «ιστορικός» χρησιµοποιείται ταυτόχρονα ως ουσιαστικοποιηµένο ουσιαστικό (historian) και ως επίθετο (historical). 3 Το εγχείρηµα ως προς την ενδοειδολογική κατάταξη των ιστοριογραφικών κειµένων ανήκει στον JACOBY (1909) 8-123. Ο FORNARA (1983) 2-4 κατακρίνει ιδιαίτερα την απροθυµία του JACOBY να ονοµάσει την τρίτη κατηγορία απλά «ιστορία», µόνο και µόνο επειδή ο αρχαίος ελληνορρωµα κός κόσµος δεν την είχε αναπτύξει ως ανεξάρτητη επιστήµη µε τη σύγχρονη έννοια

20 ΠΡΟΛΟΓΟΣ αυτές διακρίνονται ενδοειδολογικά ως προς το περιεχόµενο, τη µέθοδο, τον σκοπό και τη µορφή. Ο χώρος της ποίησης ενδιαφέρεται περισσότερο για τα υποκειµενικά αισθήµατα, την καλλιτεχνική έµπνευση, την αισθητική τέρψη και την έµµετρη παρουσίαση. Ο χώρος της ιστορίας επικεντρώνεται περισσότερο στα αντικειµενικά γεγονότα, στην επιστηµονική έρευνα, στον διδακτικό παραδειγµατισµό και στην πεζή αφήγηση. Αυτή η στεγανοποίηση των γνωρισµάτων, όσο και αν φαίνεται σήµερα αυτονόητη, δεν ήταν σύµφυτη µε τη γέννηση των ειδών. Καθώς η ποίηση προηγήθηκε της ιστοριογραφίας, η πρώτη είχε προκαταλάβει κατά κάποιον τρόπο τα αντικείµενα της δεύτερης. 4 Η Ιλιάδα αποτελούσε αφηγηµατικό πρότυπο για κατεξοχήν θέµατα της ιστορίας, όπως ο πόλεµος, η πολιτική, η διπλωµατία. 5 Αντίστοιχα η Οδύσσεια προλείανε το έδαφος για επιµέρους ιστορικούς κλάδους, όπως της γεωγραφίας, της εθνογραφίας, της παραδοξογραφίας. Εποµένως, οι πρώτοι ιστοριογράφοι έπρεπε πρωτίστως να αποφασίσουν ποια χαρακτηριστικά της ποίησης θα κρατούσαν µαζί τους στο νέο ξεκίνηµα και ποια θα εγκατέλειπαν, ισορροπώντας µεταξύ συνέχειας και ρήξης. 6 Οι ιστοριογράφοι δεν θα έχουν δίπλα τους αρωγούς ούτε τις Μούσες ούτε την αλήθειά τους. Θα εργαστούν µόνοι και µε µόνον αρωγό την έρευνα. Αλλά και οι ποιητές, κατεξοχήν οι ελληνιστικοί, θα επιδοθούν σταδιακά σε «έρευνες βιβλιοθήκης», καθώς είχε γίνει κατανοητή αρκετά πρόωρα η εύθραυστη έως του όρου. Γενικότερα, τις προβληµατικές πλευρές του παραπάνω σχήµατος (τελεολογική προοπτική, εξατοµίκευση, ασυµβατότητα προς τις αρχαίες κατηγορίες, στατικότητα, αδυναµία ένταξης ορισµένων έργων) και τις αντιπροτάσεις µε βάση πέντε κριτήρια (συγχρονική αφήγηση ή διαχρονική περιγραφή, βαθµοί εστίασης, χρονολογικά όρια, χρονολογική διευθέτηση, θέµα) καταθέτει ο MARINCOLA (1993) 281-324. Ο ΡΕΓΚΑΚΟΣ (2009) 29-31 αντιπαραβάλλει το ιστοριογραφικό εξελικτικό πρότυπο του JACOBY µε εκείνο του ιονυσίου Αλικαρνασσέα, καθώς και µε σύγχρονα, λιγότερο τελεολογικά σχήµατα, όπως αυτό του FOWLER (1996), (2001) και (2006), προκρίνοντας ως πιο βάσιµο το πρώτο, από την άποψη των διαθέσιµων µαρτυριών. Στην ποίηση, ιδιαίτερα στην ελληνιστική, το είδος αναπροσαρµόζεται και αναδιαµορφώνεται µε δυναµικότερο τρόπο και ταχύτερους ρυθµούς, όπως φαίνεται στις πλείστες παραδειγµατικές περιπτώσεις, που εξετάζονται στο Hell. Gron. 3 των HARDER REGTUIT WAKKER (1998). 4 Με πιο προκλητική διατύπωση, όπως του LUCE (1997) 1, «ο Όµηρος ήταν ιστορία, δεν υπήρχε ανάγκη να επινοηθεί». 5 Όπως σηµειώνει ο LUCE (1997) 2, ο Ηρόδοτος και ο Θουκυδίδης, εµµέσως ή αµέσως, θα συγκρίνουν τους δικούς τους πολέµους µε τον Ιλιαδικό ωσάν να ανταγωνίζονται τον Όµηρο. Οι πόλεµοι, τους οποίους οι ίδιοι αφηγούνται, χαρακτηρίζονται πιο σηµαντικοί, µεγαλύτερης κλίµακας, καταστροφικότεροι. 6 H BOEDEKER (2002) 97-108 διερευνά τις αφηγηµατικές και υφολογικές επιδράσεις του οµηρικού έπους στον Ηροδότο. Παρόµοια ανάλυση αναλαµβάνει ο MARINCOLA (2006) 13-28, τονίζοντας επιπλέον τις αποστάσεις που τηρεί ο ιστορικός από τις επικές συµβάσεις. Τη µετέπειτα επιρροή των ελεγειακών και ιαµβικών προγόνων (ancestors) στον Ηροδότου εξετάζει ο BOWIE (2001) 45-66.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 21 προβληµατική φύση της ποιητικής αλήθειας και των ανθρώπινων περιορισµών (Ησίοδ. Θεογ. 27-8) 7 "Vδµεν ψε δεα πολλœ λ γειν žτ µοισιν Ÿµοdα, Vδµεν δ ε τ žθ λωµεν ληθ α γηρ σασθαι." Η αλληλοδιείσδυση των δύο χώρων ήταν, λοιπόν, αναπόφευκτη και οδηγούσε σε εκλεκτικές συγγένειες, συχνά αξεδιάλυτες. 8 Όπως αναγνωριζόταν ο ιστορικός πυρήνας του επικού, λυρικού ή δραµατικού µύθου, παρόµοια οµολογούνταν οι επικές ή τραγικές εξάρσεις του ιστορικού λόγου. 9 Κοινό θέµα και των δύο οι πράξεις των ανθρώπων, κοινό µέσο και των δύο η λογοτεχνική έκφραση. 10 Ασφαλώς, δεν πρόκειται για ανησυχητικά συµπτώµατα διαλυτικής σύγχυσης ανάµεσα στη ποιητική φαντασία και τον ιστορικό πραγµατισµό. Ποίηση και ιστορία είναι δύο πνευµατικά επιτεύγµατα τόσο ζωντανά και ζωηρά, ώστε να µην αποφεύγουν την παραβίαση και την υπέρβαση των πεζών και έµµετρων ειδολογικών συνόρων και τη δηµιουργία καινούργιων κειµενικών τετελεσµένων στη διαδικασία της «διασταύρωσης των ειδών» (Kreuzung der Gattungen). 11 Μία Καλλιόπη ιστορικότερη ευαισθητοποιεί τον ρεαλισµό της ιστορίας, µία Κλειώ ποιητικότερη εµπλουτίζει τον ιδεαλισµό της ποίησης. 7 Ο ΤΣΑΓΓΑΛΗΣ (2006) 159-60 σηµ. 39 και TSAGALIS (2009) 133-4 σηµ 9 σηµειώνει, µεταξύ των άλλων πολλαπλών ποιητολογικών ερµηνειών του χωρίου, ότι οι Μούσες διακρίνουν ανάµεσα στην ανθρώπινη και στη θε κή αλήθεια. Η πρώτη ( τυµα) υπόκειται στους περιορισµούς και της αλλαγές της φυσικής πραγµατικότητας, ενώ η δεύτερη ( ληθέα) έχει αναλλοίωτο και αιώνιο χαρακτήρα. 8 Σύµφωνα µε το λ. History and Poetry των PREMINGER BROGAN (1993) 534 οι βασικοί κοινοί άξονες της ποίησης και της ιστορίας είναι οι εξής: Και οι δύο εξαρτώνται από θέσεις και συµβάσεις της ρητορικής. Και οι δύο υπόκεινται στις αρχές της prudentia και του decorum. Και οι δύο αναφέρονται σε παλαιά και απόµακρα θέµατα. Και οι δύο πραγµατεύονται µη αναµενόµενα γεγονότα και µεταστροφές της τύχης, τα οποία οδηγούν σε ποικίλες συναισθηµατικές ανταποκρίσεις. Και οι δύο καταφεύγουν σε παρεκβάσεις, διευρύνσεις και ποικίλα σχήµατα λόγου. Και οι δύο παρουσιάζουν τα πράγµατα τόσο παραστατικά, ώστε να γίνονται ορατά στα µάτια των αναγνωστών. 9 Το κοινό έδαφος, όπου συναντώνται οι τάσεις µίας ποιητικότερης ιστορίας και µίας ιστορικότερης ποίησης, αναλύει ο WISEMAN (1979) 143-53. Η εξέταση της Αυγούστειας ποίησης και της Αυγούστειας ιστορίας στο συλλογικό έργο των LEVENE NELIS (2002) δίνει εφαρµοσµένα παραδείγµατα και θεωρητικά εναύσµατα χρήσιµα για αντίστοιχα εγχειρήµατα στην ελληνιστική ποίηση. 10 Η λογοτεχνική έκφραση στην πεζογραφία (εποµένως, και στην ιστορία) περιγράφηκε από τον NORDEN ( 3 1971/1898) µε την περιεκτική διατύπωση Kunstprosa, η οποία περιλαµβάνει τα σχήµατα λόγου, τους ποιητικούς χρωµατισµούς και µία αίσθηση ρυθµού. 11 Πρώτος εισήγαγε την έννοια της ειδολογικής διασταύρωσης ο KROLL (1924) 202-24.

22 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Ωστόσο, το επόµενο βήµα, και µε αρκετή δόση υπερβολής, θα ήταν να θεωρηθεί η ποίηση ωσάν µία µορφή έµµετρης ιστορίας και η ιστορία ωσάν µία µορφή πεζής ποίησης. Κάτω από αυτήν την οπτική δικαιολογούνται στα ιδιαίτερα συµφραζόµενά τους τέτοιοι «µικτοί» χαρακτηρισµοί: α) Άλλοτε η ιστορία προσεγγίζεται µε όρους της ποίησης: (Λογγίν. Περ ψους 13.3.) µ νος ρ δοτος µηρικªτατος žγ νετο«( ιον. Αλικ. Πρ ς Ποµπήιον 3.11) ποικ λην žβουλ θη (εν. ο Ηρόδοτος) ποιoσαι τ ν γραφ ν µ ρου ζηλωτ ς γεν µενος (I. Halic. 43 Isager) ρόδοτον τ ν πεζ ν žν ±στορίαις ²µηρον (Λουκ. Π³ς δεd ±στορίαν συγγράφειν 8.22-3) ±στορ α δ µν τινα κολακε αν τοια την προσλ β, τ λλο ¹ πεζ τις ποιητικ γ γνεται; (Κο ντιλ. Inst. Orat. 10.1.31) Historia est proxima poetis, et quodam modo carmen solutum est. β) Άλλοτε η ποίηση προσεγγίζεται µε όρους της ιστορίας: Ως ένα από τα συστατικά στοιχεία της ποιητικής πράξης αναγνωρίζεται η ιστορία, η αποτύπωση της αλήθειας (Στράβ. 1.2.17) κα ποιητικ ν žξουσ αν, º συν στηκεν žξ ±στορ ας κα διαθ σεως κα µ θου. τoς µ ν ο ν ±στορ ας λ θειαν ε@ναι τ λος. Η διάσωση της Αινειάδας από τον Καίσαρα υµνείται από τον ποιητή Σουλπίκιο ως διάσωση της Λατινικής ιστορίας (Donatus Vita Verg. 38 = Sulpicius Carthaginiensis) tu, maxime Caesar, / non sinis et Latiae consulis historiae. Imus in absurdum. Στην άρση αυτής της παραδοξότητας και στη διάκριση των δύο τεχνών θα συµβάλει ως εξωτερικός κριτής µε τον δικό της εννοιολογικό εξοπλισµό η φιλοσοφία, αφού προηγουµένως διανύσει έναν µακρύ δρόµο µε ετερόκλιτες κρίσεις χωρίς µία συνεπή στάση υπέρ της ιστορίας ή της ποίησης. Ποίηση και ιστορία στη φιλοσοφική παράδοση Στους Προσωκρατικούς, άλλοτε θα είναι η ιστορία (µία έννοια στενά ακόµα προσκολληµένη στη νοηµατική ρίζα της ερευνητικής δραστηριότητας, µε τον τρόπο που την εγκαινίασε η Ιωνική ±στορ η) αυτή που θα τεθεί στο στόχαστρο, εφόσον πρόσφερε έδαφος για να κατηγορηθεί ως µία κακή επιδεικτική τέχνη και συνάµα ως µία συρραφή λογοκλοπών (Ηράκλ. απ. 129 DK) Πυθαγ ρης Μνησ ρχου ±στορ ην µσκησεν νθρªπων µ λιστα π ντων κα žκλεξ µενος τα τας τœς συγγραφœς žποι σατο»αυτο¼ σοφ ην, πολυµαθ ην,

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 23 κακοτεχν ην. Άλλοτε, θα είναι η ποίηση αυτή που θα δεχθεί όλα τα πυρά, διότι αµαύρωνε το ιδεώδες των ανεπίληπτων θεών όχι απλά µε ελαττώµατα ανθρώπινα αλλά µε ήθη της πιο χαµηλής υποστάθµης (Ξενοφ. απ. 11 DK πρβλ. απ. 12 DK). π ντα θεοdσ ν θηκαν ²µηρ ς θ σ οδ ς τε, ½σσα παρ νθρªποισιν ¾νε δεα κα ψ γος žστ ν, κλ πτειν µοιχε ειν τε κα λλ λους πατε ειν. Στο επόµενο στάδιο της φιλοσοφίας µετά τον Σωκράτη, θα ασκηθεί παρόµοια κριτική, όχι πια µε κρυπτικό τρόπο αλλά µε οργανωµένο σκεπτικό. Ο Πλάτωνας θα εκτοπίσει την ποίηση από το µόρφωµα της ιδανικής πολιτείας ως ηθικά και παιδαγωγικά επιβλαβή κυρίως για τους νέους (Πλάτ. Πολιτ. 376c 392c). 12 Η poesia exclusa προκαλείται ουσιαστικά από την αυστηρότητα των Σωκρατικών κριτηρίων αλήθειας συντηρώντας µε αυτόν τον τρόπο την ένταση µεταξύ των δύο χώρων (Πλάτ. Πολιτ. 607b 5-6) παλαιœ µ ν τις διαφορœ φιλοσοφ τε κα ποιητικà. Πιο ισορροπηµένη και γόνιµη θα πρέπει να θεωρηθεί η συµβολή του Αριστοτέλη. Οι θέσεις του δικαιολογηµένα έχουν καταστεί locus classicus για τη διερεύνηση των σχέσεων ποίησης και ιστορίας, 13 καθώς είναι οι πρώτες καταγεγραµµένες αναφορές οι οποίες αντιπαραβάλλουν στενά τις δύο έννοιες (Αριστ. Ποιητ. 1451a 36-1451b 11) 14 12 Σύµφωνα µε τον FERRARI (1989) 120, η βασική κριτική του Πλάτωνα προς την ποίηση έγκειται στο γεγονός ότι οι ποιητές θεωρούσαν τη µίµηση σωστή καθεαυτήν ως γνωστική ή νοητική διαδικασία ανεξάρτητα από το αντικείµενο της µίµησης. Ο Πλάτωνας έχει ενστάσεις και για το αντικείµενο και για τη µίµηση. 13 Ο FINLEY (1975) 12 τονίζει το γεγονός ότι πέντε αιώνες µετά τον Αριστοτέλη αντιβάλλονται µε παρόµοιο τρόπο η ιστορία µε την ποίηση (Λουκ. Π³ς δεd ±στορίαν συγγράφειν 8.1-3) Áτι γνοεdν žο κασιν ο± τοιο¼τοι Âς ποιητικoς µ ν κα ποιηµ των λλαι Ãποσχ σεις κα καν νες Vδιοι, ±στορ ας δ λλοι. Αλλά και πολύ αργότερα, στην εποχή της Αναγέννησης, σύµφωνα µε το λ. History and Poetry των PREMINGER BROGAN (1993) 533-4 πάνω στις προτάσεις του φιλοσόφου θα βασιστούν ολόκληροι κατάλογοι διακριτών χαρακτηριστικών των δύο όρων: Η ποίηση µιµείται, ενώ η ιστορία όχι. Η ποίηση µιλά για όσα θα όφειλαν να συµβούν, ενώ η ιστορία για όσα έχουν συµβεί. Η ποίηση αναφέρεται στα γενικά, ενώ η ιστορία στα ειδικά. Η ποίηση πραγµατεύεται µία πράξη ενός άνδρα, ενώ η ιστορία πολλές πολλών. Η ποίηση παρουσιάζει σταθερούς χαρακτήρες, ενώ η ιστορία ποικίλους και ασταθείς. Η ποίηση δεν περιορίζεται από τα γεγονότα, ενώ η ιστορία περιορίζεται. Η ποίηση εισάγει θεούς και προσωποποιήσεις κατά βούληση, ενώ η ιστορία σχεδόν ποτέ. Η ποίηση είναι ελεύθερη στη χρήση λεξιλογίου και sententiae, ενώ η ιστορία λιγότερο. Η ποίηση παρουσιάζει αλληγορικά νοήµατα, ενώ η ιστορία κυριολεκτικά νοήµατα. 14 Όπως επισηµαίνει ο HALLIWELL (1989) 149, στην Ποιητικ, ένα «ακροαµατικό» έργο για εσωτερική διδασκαλία στη σχολή, κατατίθεται η φιλοσοφική σκέψη ενός θεωρητικού της ποίησης. Καθώς όµως το συγκεκριµένο έργο δεν ήταν ούτε εύκολα διαθέσιµο ούτε ευρέως γνωστό,