Ανδρόνικος Β Παλαιολόγος

Για παραπομπή : Radic Radivoj,, 2003, Περίληψη : Ο (1282-1328) ήταν ο δεύτερος γιος του Μιχαήλ Η και της Θεοδώρας Παλαιολογίνας. Στη διάρκεια της βασιλείας του προχώρησε σε στρατιωτικές και διοικητικές μεταρρυθμίσεις, ενώ ακύρωσε την ενωτική εκκλησιαστική πολιτική του Μιχαήλ Η. Προέβη στη μεταρρύθμιση του δικονομικού συστήματος και συνέβαλε ιδιαίτερα στην πολιτιστική ακμή του Βυζαντίου, γνωστή με την ονομασία «Παλαιολόγεια Αναγέννηση». Στον εμφύλιο πόλεμο εναντίον του εγγονού του Ανδρόνικου Γ αναγκάσθηκε να παραιτηθεί από το θρόνο (το 1328) και μόνασε με το όνομα Αντώνιος έως το θάνατό του. Άλλα Ονόματα Ανδρόνικος Δούκας Άγγελος Κομνηνός, μοναχός Αντώνιος, νέος Κωνσταντίνος Τόπος και Χρόνος Γέννησης 1258 Τόπος και Χρόνος Θανάτου 12/13 Φεβρουαρίου 1332, Κωνσταντινούπολη Κύρια Ιδιότητα αυτοκράτορας 1. Βιογραφικά στοιχεία Ο Ανδρόνικος ήταν δευτερότοκος γιος του Μιχαήλ Η και της Θεοδώρας (πρωτότοκος ήταν ο Μανουήλ που πέθανε σε παιδική ηλικία) 1 και γεννήθηκε το 1258. Ήδη το 1265 ανακηρύχθηκε συμβασιλέας του πατέρα του και το 1272 στέφθηκε συναυτοκράτορας και έλαβε ευρύτατες δικαιοδοσίες, μεγαλύτερες από οποιονδήποτε προηγούμενο συμβασιλέα. Νυμφεύθηκε δύο φορές. Από τον πρώτο του γάμο με την πριγκίπισσα της Ουγγαρίας Άννα (το 1272), κόρη του Στέφανου Ε, απέκτησε δύο γιους, τον Μιχαήλ Θ και τον Κωνσταντίνο. Από τον δεύτερο γάμο του με την Ειρήνη-Γιολάντα τη Μομφερρατική (το 1285) απέκτησε πέντε γιους τον Ιωάννη, τον Θεόδωρο, τον Δημήτριο, τον Ισαάκιο και τον Βαρθολομαίο και δύο κόρες, τη Σιμωνίδα και τη Θεοδώρα. Τρία από τα παιδιά του η Θεοδώρα, ο Ισαάκιος και ο Βαρθολομαίος πέθαναν σε πολύ μικρή ηλικία. Είχε επίσης και δύο εξώγαμες κόρες, τη Μαρία και τη Ειρήνη. 2. Αποτίμηση της βασιλείας του Ανδρόνικου Β Η βασιλεία του Ανδρόνικου Β ήταν μια από τις πιο μακροχρόνιες στη βυζαντινή ιστορία, όμως στην εποχή του το Βυζάντιο ήταν πλέον ένα μικρό κράτος που έφερε το βάρος του ένδοξου παρελθόντος, γεγονός το οποίο μείωνε κατά πολύ το πεδίο πολιτικής του δράσης. Ο Ανδρόνικος Β δεν ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής στην Αυτοκρατορία. Ήταν δε ιδιαίτερα επιφυλακτικός απέναντι στον λαό της πρωτεύουσας, διότι συνειδητοποιούσε τη δύναμη και τη σημασία της εκεί κοινής γνώμης. Ο ίδιος δεν ήταν πολεμιστής και άνθρωπος της δράσης. Προτιμούσε να μένει στην Κωνσταντινούπολη και να συναναστρέφεται έναν στενό κύκλο λογίων αντί να συμμετέχει σε στρατιωτικές εκστρατείες. Ωστόσο, πολλές από τις απόψεις του, είτε αυτές αφορούσαν την εξωτερική πολιτική είτε την εσωτερική, έδειχναν παραδειγματική σύνεση κρατικού ηγέτη. Παρά τα πολυάριθμα λάθη που έκανε, είχε λάβει σημαντικά και ουσιαστικά μέτρα. Η αποτελεσματικότητα όμως των μέτρων αυτών περιοριζόταν λόγω της κατάστασης που επικρατούσε. Για το λόγο αυτό, η βασιλεία του θεωρείται συχνά η εποχή κατά την οποία άρχισαν να «διαλύονται οι ψευδαισθήσεις». Δημιουργήθηκε στις 13/8/2017 Σελίδα 1/8

Για παραπομπή : Radic Radivoj,, 2003, 3. Πολιτική 3.1. Εκκλησιαστική πολιτική Η εκκλησιαστική πολιτική του Ανδρόνικου Β ήταν ριζικά διαφορετική από εκείνη του πατέρα του, καθώς ο Ανδρόνικος ήταν φανατικά ορθόδοξος και τελούσε υπό την επιρροή του πατριάρχη Αθανασίου Α (1289-1293, 1304-1310). Ήδη με την άνοδό του στο θρόνο αποκήρυξε την ένωση των εκκλησιών που είχε αποφασιστεί στη Λυών το 1274, η οποία πάντως δεν ίσχυε στην πράξη, τουλάχιστον από την εποχή του Σικελικού Εσπερινού. Κατόρθωσε επίσης να θέσει τέρμα στις έριδες της εκκλησίας με την παράταξη των αρσενιατών το 1310. Στη διάρκεια της βασιλείας του Ανδρόνικου Β' η σημασία και η επιρροή της Εκκλησίας αυξήθηκε, κυρίως δε μεγάλωσε η επιρροή του μοναχισμού. Τα μοναστήρια, ιδιαίτερα του Αγίου Όρους, ζουν στα χρόνια αυτά τη χρυσή τους εποχή. Επιπλέον, με χρυσόβουλλο του Ανδρόνικου τον Νοέμβριο του 1312 οι μονές του Άθω, οι οποίες μέχρι τότε υπάγονταν στον αυτοκράτορα, τίθενται υπό τη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως. 3.2. Εσωτερική πολιτική Άμεση προτεραιότητα στην εσωτερική πολιτική του Ανδρόνικου Β ήταν η αντιμετώπιση της σοβαρής οικονομικής κρίσης, η οποία εκφραζόταν με την υποτίμηση του βυζαντινού χρυσού νομίσματος, που περιείχε πλέον και μικρότερης αξίας μέταλλα. Στις αρχές του 14ου αιώνα, όταν η Αυτοκρατορία αντιμετώπιζε νέες σοβαρές δυσκολίες, το υπέρπυρον έχασε το μισό της αρχικής του αξίας. 2 Σε αυτή την εξαιρετικά δυσμενή οικονομική κατάσταση ο Ανδρόνικος Β εφάρμοσε φορολογικές μεταρρυθμίσεις που αύξησαν τα έσοδα του κράτους στο ένα εκατομμύριο υπέρπυρα. Ταυτόχρονα, αυξήθηκαν και οι εισφορές σε είδος, καθώς το 1304 εφαρμόσθηκε νέος φόρος, το λεγόμενο «σιτόκριθον», υποχρεωτική εισφορά σε σιτάρι και κριθάρι. Παρ όλ αυτά η αυτοκρατορία παρέμενε σε άθλια οικονομική κατάσταση. Υπερασπιζόμενος την ιδέα της ενιαίας αυτοκρατορίας, ο Ανδρόνικος Β απέρριψε αποφασιστικά τα σχέδια της δεύτερης συζύγου του Ειρήνης της Μομφερρατικής για διαμελισμό του Βυζαντίου, γεγονός μετά το οποίο οι σύζυγοι στην πραγματικότητα χώρισαν, αφού η Ειρήνη μετέβη και εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη. Ο Ανδρόνικος Β προέβη επίσης σε σημαντική μεταρρύθμιση του δικονομικού συστήματος, καθιερώνοντας το 1296 το θεσμό των «καθολικών κριτών των Ρωμαίων». Σύμφωνα με αυτόν, δώδεκα ανώτεροι εκκλησιαστικοί ηγέτες και λαϊκοί αξιωματούχοι με δικονομικές γνώσεις, αφού ορκίζονταν, αναλάμβαναν να δικάζουν αμερόληπτα και αδωροδόκητα, ακόμα και εάν επρόκειτο για τον ίδιο τον αυτοκράτορα. 3 Αυτή η ιδέα δεν απέδωσε τα αναμενόμενα αποτελέσματα, και έτσι ο εγγονός του αυτοκράτορα Ανδρόνικος Γ προέβη το 1329 σε νέα μεταρρύθμιση του βυζαντινού ανώτατου δικαστικού οργάνου. Ο Ανδρόνικος Β ήταν ηγεμόνας που διέθετε εξαιρετικά υψηλή μόρφωση και έδειχνε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις επιστήμες και τη λογοτεχνία. Εκλεκτοί λόγιοι, όπως ο Νικηφόρος Χούμνος, ο Θεόδωρος Μετοχίτης και ο Νικηφόρος Γρηγοράς, ήταν στενοί του συνεργάτες και σύμβουλοι. Για το λόγο αυτόν θεωρείται τεράστια η συμβολή του στην πολιτιστική άνθηση της αυτοκρατορίας, γνωστή ως «Παλαιολόγεια αναγέννηση». Παρά την πολιτική παρακμή, η Κωνσταντινούπολη παρέμεινε διεθνές πολιτιστικό κέντρο. 4. Εξωτερικές πολιτικές δυσχέρειες Τα δραστικά μέτρα λιτότητας που εφήρμοσε ο Ανδρόνικος Β για να μειώσει κάπως τις τεράστιες δαπάνες και να βελτιώσει την κατεστραμμένη οικονομία της αυτοκρατορίας έπληξαν σε μεγάλο βαθμό τον στρατό και ιδιαίτερα τον στόλο, τον οποίο ο αυτοκράτορας κατάργησε εντελώς με διάταγμα του 1284. Ο Νικηφόρος Γρηγοράς αναφέρει ότι οι Λατίνοι δεν θα ήταν τόσο θρασείς απέναντι στους Βυζαντινούς, ούτε πάλι οι Οθωμανοί θα έβλεπαν ποτέ θαλασσινή άμμο αν ο βυζαντινός στόλος κυριαρχούσε όπως παλιά στη θάλασσα. 4 Ο Ανδρόνικος μείωσε τόσο πολύ το πεζικό ώστε, όπως λέει ο ίδιος συγγραφέας, Δημιουργήθηκε στις 13/8/2017 Σελίδα 2/8

Για παραπομπή : Radic Radivoj,, 2003, «προκαλούσε γέλωτα» και «θεωρούνταν ανύπαρκτος». 5 Η στρατιωτική παρακμή του Βυζαντίου συνέβαλε στον υποβιβασμό της αυτοκρατορίας σε μικρή δύναμη που δεν μπορούσε να αντισταθεί στις πολύ ισχυρότερες δυνάμεις των Οθωμανών και των Σέρβων. Επιπλέον, μια σειρά εσωτερικών κρίσεων απέκλεισε και τη δυνατότητα να εφαρμοσθεί συνεπής πολιτική έναντι των πολυάριθμων εξωτερικών εχθρών. Η παραμέληση των ανατολικών συνόρων, αισθητή ήδη από την παλινόρθωση της Αυτοκρατορίας το 1261, είχε απρόβλεπτες συνέπειες. Ο Ανδρόνικος Β δεν παρέβλεψε τον κίνδυνο που απειλούσε από τη Μικρά Ασία. Για το λόγο αυτόν, από το 1290 έως το 1293 ο αυτοκράτορας είχε εγκατασταθεί στην περιοχή αυτή, επιθυμώντας με την παρουσία του και με την ενίσχυση των υφιστάμενων οχυρώσεων να ενθαρρύνει τους Βυζαντινούς, οι οποίοι είχαν αποθαρρυνθεί από τις συνεχείς οθωμανικές επιδρομές και εγκατέλειπαν βαθμιαία την περιοχή της Μικράς Ασίας αναζητώντας καταφύγιο στις ευρωπαϊκές επαρχίες. 6 Όμως, δεν κατόρθωσε να πετύχει πολλά. Περίπου το 1300 ολόκληρη η Μικρά Ασία, με εξαίρεση ορισμένες μεγάλες πόλεις, βρισκόταν υπό οθωμανική εξουσία. Εξίσου απέτυχε και η προσπάθεια να βελτιωθεί με τη βοήθεια των Αλανών η κατάσταση στην περιοχή. Η συμμετοχή της Καταλανικής Εταιρείας, αν και στην αρχή είχε κάποια αποτελέσματα, γρήγορα στράφηκε εναντίον του Βυζαντίου με αποτέλεσμα η αυτοκρατορία να περάσει μερικά δύσκολα χρόνια (1305-1309), όταν οι Καταλανοί είχαν λεηλατήσει και ερημώσει τις επαρχίες της Θράκης και της Μακεδονίας. Από την άλλη πλευρά, οι Οθωμανοί, ιδιαίτερα μετά το 1318, άρχισαν πειρατικές επιθέσεις, τόσο εναντίον των βενετικών όσο και εναντίον των βυζαντινών κτήσεων στο Αιγαίο. Μάλιστα το 1326 κατέλαβαν τη σημαντικότερη πόλη της Βιθυνίας, την Προύσα, και το 1327 το Λοπάδιο. Η βυζαντινή παρουσία στη Μικρά Ασία ήταν πλέον μόνο συμβολική. Το Βυζάντιο είχε όμως πολλές δυσκολίες και στις σχέσεις του με τις ιταλικές ναυτικές δημοκρατίες. Ενώ ο Μιχαήλ Η προσπάθησε να μην επιτρέψει ούτε στους Γενουάτες ούτε στους Βενετούς να αποκτήσουν μεγάλη επιρροή, ο Ανδρόνικος Β μονόπλευρα και ανεπιφύλακτα στηρίχθηκε στη Γένουα. Με την αύξηση, όμως, της δύναμης της Γένουας εντάθηκε και ο παλιός ανταγωνισμός της με τη Βενετία. Στον πόλεμο που ξέσπασε μεταξύ τους το 1294 αναμείχθηκε και το Βυζάντιο, όπου υπέστη μόνο απώλειες και ταπεινώσεις. Ο Γενουάτης Βενέδικτος Ζακαρία, κύριος της Φώκαιας και των πλούσιων ορυχείων της, κατέλαβε το 1304 τη βυζαντινή Χίο. Στη διάρκεια της βασιλείας του Ανδρόνικου, η σερβική προέλαση προς το νότο και η κατάληψη μεγάλων βυζαντινών εδαφών εισέρχεται σε αποφασιστική φάση. Οι Σέρβοι, αφού κατέλαβαν το 1282 τα Σκόπια και τμήματα της Μακεδονίας, στη συνέχεια προχώρησαν σε συγκρούσεις που προσέλαβαν χαρακτηριστικά συνοριακών αψιμαχιών, όμως με μια σταδιακή μετάθεση των συνόρων προς το νότο. Η αποτυχία της βυζαντινής αντεπίθεσης το 1297 ανάγκασε τον αυτοκράτορα να αρχίσει διαπραγματεύσεις, οι οποίες έληξαν το 1299 με τη σύναψη ειρήνης και το γάμο του Σέρβου βασιλιά Στέφανου Uroš Β Μιλούτιν με τη μικρή κόρη του αυτοκράτορα Σιμωνίδα. Ως προίκα δόθηκαν στους Σέρβους οι κατακτημένες περιοχές πάνω από τη γραμμή Αχρίδα-Πρίλαπος-Στύπειο (Štip). Στον πολιτιστικό τομέα, όμως, επακολούθησε περίοδος εκβυζαντινισμού της Σερβίας. Τα ελληνικά αυτόνομα κρατίδια της Ηπείρου και της Θεσσαλίας έφθιναν γρηγορότερα απ ό,τι το Βυζάντιο, με αποτέλεσμα ο Ανδρόνικος Β να σημειώσει κάποιες επιτυχίες στην περιοχή αυτή. Τα στρατεύματά του κατόρθωσαν να καταλάβουν το Δυρράχιο στις αρχές του 1296 και έτσι η αυτοκρατορία εμφανίσθηκε πάλι στις ακτές της Αδριατικής, όμως για σύντομο χρονικό διάστημα, καθώς οι Σέρβοι κατόρθωσαν να το αποσπάσουν. Ο αυτοκράτορας μπόρεσε επίσης να εξασφαλίσει στην Ήπειρο, μετά το θάνατο του δεσπότη Νικηφόρου Α (το 1296), την επικράτηση της φιλοβυζαντινής παράταξης, με την επικράτηση της πριγκίπισσας Άννας, που ανέλαβε την αντιβασιλεία της Ηπείρου. 5. Εμφύλιος πόλεμος (1321-1328) Ο εμφύλιος πόλεμος μεταξύ του Ανδρόνικου Β και του εγγονού του Ανδρόνικου Γ, ο οποίος ξέσπασε σε μεγάλο βαθμό για προσωπικούς λόγους, ήταν σύγκρουση της παλαιάς και της νέας γενιάς και αποτέλεσε την αρχή της εποχής των εμφύλιων πολέμων οι οποίοι σημάδεψαν τον 14ο αιώνα στο Βυζάντιο. Η σύγκρουση ξέσπασε μετά το Πάσχα του 1321 και έληξε με τη συνθηκολόγηση του αυτοκράτορα και την παραχώρηση στον Ανδρόνικο Γ των περιοχών της Θράκης από τη Χριστούπολη μέχρι τις ακτές κοντά στην Κωνσταντινούπολη, τις οποίες θα διοικούσε ως αυτοκράτορας. Ο Ανδρόνικος Β Δημιουργήθηκε στις 13/8/2017 Σελίδα 3/8

Για παραπομπή : Radic Radivoj,, 2003, διατήρησε την πρωτεύουσα και την περιοχή δυτικά της Χριστούπολης, μαζί με τα νησιά του Αιγαίου, καθώς και το δικαίωμα να ασκεί την εξωτερική πολιτική. Το 1322, ωστόσο, ξέσπασε νέα σύγκρουση, όταν ο στρατηγός του Ανδρόνικου Γ' Συργιάννης τάχθηκε στο πλευρό του Ανδρόνικου Β. Ακολούθησαν μερικά χρόνια ηρεμίας, διάστημα κατά το οποίο ο γηραιός αυτοκράτορας αφοσιώθηκε στην εξωτερική πολιτική, στρέφοντας την προσοχή του ιδιαίτερα στις σχέσεις με τη Δύση. Στην τρίτη, αποφασιστική φάση του εμφύλιου πολέμου (1327-1328), στην οποία αναμείχθηκαν και τα νοτιοσλαβικά κράτη, όταν οι Σέρβοι τάχθηκαν στο πλευρό του γηραιού και οι Βούλγαροι του νεαρού αυτοκράτορα, νικητής αναδείχθηκε ο Ανδρόνικος Γ. Ο παππούς του Ανδρόνικος Β παραιτήθηκε από το θρόνο τον Μάιο του 1328. Ήταν ήδη, βέβαια, προχωρημένης ηλικίας και αντιμετώπιζε προβλήματα με την όρασή του. Όταν ο νεαρός αυτοκράτορας αρρώστησε, τον Ιανουάριο του 1330, οι συνεργάτες του ανάγκασαν τον γηραιό Ανδρόνικο Β να περιβληθεί το μοναχικό σχήμα και να παραιτηθεί γραπτώς από το θρόνο. 7 Σε σύντομο χρονικό διάστημα, λησμονημένος απ όλους, πέθανε τη νύχτα μεταξύ 12ης και 13ης Φεβρουαρίου του 1332, ως μοναχός Αντώνιος. Κηδεύτηκε στη Μονή Λιβός, (Fenari Isa Camii) στην Κωνσταντινούπολη. 1. Γεώργιος Παχυμέρης, Συγγραφικαί Ιστορίαι, ed. Failler, A., τομ. I (Paris 1984), σελ. 247. 2. Γεώργιος Παχυμέρης, Συγγραφικαί Ιστορίαι, ed. Failler, A., τομ. IΙΙ (Paris 1999), σελ. 539-541. 3. Γεώργιος Παχυμέρης, Συγγραφικαί Ιστορίαι, ed. Failler, A., τομ. IΙΙ (Paris 1999), σελ. 263. 4. Νικηφόρος Γρηγοράς, Ρωμαϊκή Ιστορία, ed. Bekker, I. Schopen, L., τομ. Ι (Bonn 1829), σελ. 209. 5. Νικηφόρος Γρηγοράς, Ρωμαϊκή Ιστορία, ed. Bekker, I. Schopen, L. τομ. Ι (Bonn 1829), σελ. 233, 158. 6. Laiou, A., Constantinople and the Latins. The Foreign Policy of Andronicus II, 1282-1328 (Cambridge Mass. 1972), σελ. 76-84. 7. Voordeckers, E., A propos de la renonciation au thrône ďandronic III Paléologue en 1330, Revue des études byzantines 26 (1968), σελ. 185-188. Βιβλιογραφία : Βρυώνης Σ., Η παρακμή του μεσαιωνικού Ελληνισμού της Μικράς Ασίας και η διαδικασία του εξισλαμισμού, Αθήνα 2000, Γαλαταριώτου, Κ. (μτφρ.) Γαβράς Μιχαήλ, Επιστολαί, Fatouros, G. (ed.), Die Briefe des Michael Gabras (ca. 1290-nach 1350), Wien 1973 Setton K.M., The Papacy and the Levant (1204-1571), 1: The Thirteenth and Fourteenth Centuries, Philadelphia 1976 Γεώργιος Παχυμέρης, Συγγραφικαί Ιστορίαι, Failler, A. (ed.), Georges Pachymérès. Relations historiques 1-2, Corpus Fontium Historiae Byzantinae 24/1-2, Paris 1984 Papadopulos A., Versuch einer Genealogie der Palaiologen, 1259-1453, München 1938 Nicol D.M., Οι τελευταίοι αιώνες του Βυζαντίου, 1261-1453, Αθήνα 1996, Κομνηνός, Σ. (μτφρ.) Δημιουργήθηκε στις 13/8/2017 Σελίδα 4/8

Για παραπομπή : Radic Radivoj,, 2003, Failler A., "Chronologie et composition dans l Histoire de Georges Pachymérès", Revue des études byzantines, 38, 1980, 5-103 Failler A., "Chronologie et composition dans l Histoire de Georges Pachymérès", Revue des études byzantines, 39, 1981, 145-249 Νικηφόρος Γρηγοράς, Ρωμαϊκή ιστορία, Bekker, I. Schopen, L. (eds.), Nicephori Gregorae historiae Byzantinae, I-ΙΙΙ, Corpus scriptorum historiae Byzantinae, Bonn I: 1829, II: 1830, III: 1855 Γουναρίδης Π., Το κίνημα των Αρσενιατών (1261-1310). Ιδεολογικές διαμάχες την εποχή των πρώτων Παλαιολόγων, Αθήνα 1999 Ahrweiler H., Byzance et la mer. La marine de guerre, la politique et les institutions maritimes de Byzance au VIIe-XVe siècles, Paris 1966 Bartusis M.C., The Late Byzantine Army. Arms and Society 1204-1453, Philadelphia 1992 Ιωάννης Καντακουζηνός, Ιστορίαι, Schopen, L. (ed.), Ioannis Cantacuzeni eximperatoris Historiarum libri IV, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Bonn 1828-1832 Maksimović L., The Byzantine Provincial Administration under the Palaiologοi, Amsterdam 1988 Laiou A.E., Constantinople and the Latins. The Foreign Policy of Andronicus II, 1282-1328, Cambridge Mass. 1972, Harvard Historical Studies 88 Gill J., Byzantium and Papacy 1198-1400, New Brunswick New Jersey 1979 Μαυρομμάτης Λ., Οι πρώτοι Παλαιολόγοι. Προβλήματα πολιτικής πρακτικής και ιδεολογίας, Αθήνα 1983 Nicol D.M., Byzantium and Venice. A study in diplomatic and cultural relations, Cambridge 1988 Bosch U., Kaiser Andronikos III. Palaiologos. Versuch einer Darstellung der byzantinischen Geschichte in den Jahren 1321-1341, Amsterdam 1965 Sokolov I., Vselenskie sud i v Vizantii, Kazan 1915 Zakythinos D., Crise monétaire et crise économique à Byzance du XIIIe au XVe siècle, Athènes 1948 Γεωργιάδης-Αρνάκης Γ., Οι πρώτοι Οθωμανοί. Συμβολή εις το πρόβλημα της πτώσεως του ελληνισμού της Μικράς Ασίας (1282-1337), Αθήνα 1947 Κύρρης Κ., Το Βυζάντιο κατά τον 14 αι., Α, Η πρώτη φάσις του εμφυλίου πολέμου και η πρώτη συνδιαλλαγή των δύο Ανδρονίκων. Εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα, Λευκωσία 1982 Voordeckers E., "A propos de la reconciation au thrône d Andronic III Paléologue en 1330", Revue des études byzantines, 26, 1968, 185-188 "Παλαιολόγος, Ανδρόνικος ΙΙ λήμμα no. 21436", E. Trapp (ed.), Prosopographisches Lexikon der Palaiologenzeit, IX, Wien 1989, 81-83 Talbot A.M., "Andronikos II Palaiologos", Kazhdan A. (ed.), The Oxford Dictionary of Byzantium, 1, New York Oxford 1991, 94-95 Δημιουργήθηκε στις 13/8/2017 Σελίδα 5/8

Για παραπομπή : Radic Radivoj,, 2003, Μάξιμος Πλανούδης, Επιστολαί, Treu, M. (ed.), Maximi monachi Planudis epistulae, Breslau 1890, ανατύπωση Amstelodamum 1960 Αθανάσιος Α' Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, Αθανασίου Πατριάρχου Επιστολαί, A.-M. Talbot (επιμ.), The Correspondence of Athanasius I Patriarch of Constantinople, Washington D.C. 1975 Anecdota graeca, Boissonade, Α. (ed.), Anecdota graeca, I-V, Paris 1829-1833 (επαν. Hildesheim 1962) Fenster E., "Die Auslandsbrief Kaiser Andronikos II. an den Dogen Gradenigo vom August 1296", Byzantinoslavica, 56.1, 1995, 189-200 Μανουήλ Φιλής, Στίχοι διάφοροι του σοφωτάτου και λογιοτάτου Φιλή, E. Miller (επιμ.), Manuelis Philae Carmina, I-II, Paris Ι: 1855, ΙΙ: 1857 Ramon Muntaner, Crònica, I, E. Bagué (ed.), Ramon Muntaner, Crònica I, Collecció Popular Barcino 19, Barcelona 1927 Ramon Muntaner, Crònica, II-IX, Ramon Muntaner, Crònica II-IX, rev. M. Coll I Alentorn (=Collecció Popular Barcino 141-148), Barcelona 1951-1952 Δικτυογραφία : Andronikos II Palaiologos http://en.wikipedia.org/wiki/andronikos_ii_palaiologos Dumbarton Oaks, Typika: Typikon of Andronikos II Palaiologos for the Monastery of St. Demetrios (Constantinople) http://www.doaks.org/publications/doaks_online_publications/typikapdf/typ070.pdf Γλωσσάριo : Αλανοί, οι Σαρματοϊρανικός λαός που εμφανίζεται στη βυζαντινή ιστορία κατά τους πρώιμους Βυζαντινούς χρόνους. Εγκαταστάθηκαν στη ΝΔ Ευρώπη και αφομοιώθηκαν γρήγορα από τους Βησιγότθους. Επί Ανδρονίκου Β' Παλαιολόγου προθυμοποιήθηκαν, με αντάλλαγμα την άδεια να εγκατασταθούν στα εδάφη της αυτοκρατορίας, να πολεμήσουν εναντίον των Οθωμανών, που απλώνονταν όλο και περισσότερο στις μικρασιατικές βυζαντινές επαρχίες. Μετά την ήττα τους οπισθοχώρησαν και επιδόθηκαν σε λεηλασίες. αρσενιάτες, οι Οπαδοί και υποστηρικτές του πατριάρχη Αρσένιου Αυτωρειανού, ο οποίος είχε αφορίσει το Μιχαήλ Η Παλαιολόγο. Ο Μιχαήλ κατόρθωσε το 1265 να απαλλαγεί από τον Αρσένιο έκτοτε οι οπαδοί του Αρσενίου βρίσκονταν σε ρήξη με το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως και δεν αναγνώριζαν τους διαδόχους του στον πατριαρχικό θρόνο. Πολιτικά ήταν οπαδοί της δυναστείας των Λασκάρεων και αντίπαλοι της δυναστείας των Παλαιολόγων. Η έριδα λύθηκε το 1284, με τη μεταφορά των λειψάνων του Αρσενίου στην Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης από τον Ανδρόνικο Β Παλαιολόγο. Καταλανική Εταιρεία, η (almugavares, compagnia) Μισθοφορική ομάδα Καταλανών, με άρτιο εξοπλισμό και πολεμική ετοιμότητα, που αριθμούσαν μερικές χιλιάδες. Το 1303 ήρθαν να βοηθήσουν το Βυζάντιο στις μάχες εναντίον των Τούρκων, όμως σύντομα στράφηκαν εναντίον της Αυτοκρατορίας και επιδόθηκαν σε μεγάλες λεηλασίες. Μετά τη μάχη του Ορχομενού της Κωπαΐδας, το 1311, κατέκτησαν το βουργουνδικό δουκάτο των Αθηνών. Σικελικός Εσπερινός, ο Η επανάσταση που ξέσπασε τον Μάρτιο του 1282 στο Παλέρμο, δίνοντας αιματηρό τέλος στην κυριαρχία του Καρόλου Ανδεγαυού στη Σικελία. Η στάση είχε υποκινηθεί από τον Πέτρο της Αραγωνίας, που ήθελε την κυριαρχία στη Σικελία, και από τον Βυζαντινό αυτοκράτορα Μιχαήλ Η' Παλαιολόγο, που απειλούνταν από την πολιτική του Καρόλου. Η ανατροπή του Καρόλου σήμανε την απαλλαγή της πρόσφατα αναστηλωμένης Βυζαντινής Αυτοκρατορίας από έναν επικίνδυνο εχθρό και από τον αντιβυζαντινό συνασπισμό του οποίου ήταν η ψυχή. Δημιουργήθηκε στις 13/8/2017 Σελίδα 6/8

Για παραπομπή : Radic Radivoj,, 2003, σιτόκριθον, το Φόρος σε είδος που εφήρμοσε το 1304 ο σύμφωνα με τον Γεώργιο Παχυμέρη, κάθε χωρικός ήταν υποχρεωμένος να καταβάλει έξι μόδιους σιτάρι και τέσσερις μόδιους κριθάρι. υπέρπυρο, το Βυζαντινό κοιλόκυρτο χρυσό νόμισμα 4,3 γραμμαρίων και 20,5 καρατιών, που εισήχθη το 1092 από τον Αλέξιο Α Κομνηνό. Διατηρήθηκε σε χρήση μέχρι το τέλος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, με μεγάλες αλλαγές στην περιεκτικότητα σε χρυσό. χρυσόβουλο, το Το χρυσόβουλο ή χρυσόβουλλον είναι το πιο επίσημο έγγραφο που εκδιδόταν από τη γραμματεία των Βυζαντινών αυτοκρατόρων. Ονομάζεται έτσι γιατί φέρει τη χρυσή βούλα του αυτοκράτορα. Πηγές Γεώργιος Παχυμέρης, Συγγραφικαί Ιστορίαι, ed. Failler, A. Georges Pachymérès relations historiques, I IV. Corpus Fontium Historiae Byzantinae, Series Pariensis 24.1 4 (Paris 1984 1999). Νικηφόρος Γρηγοράς, Ρωμαϊκή Ιστορία, ed. Bekker, I. Schopen, L. Nicephori Gregorae historiae Byzantinae, I. Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae (Bonn 1829). Ιωάννης Καντακουζηνός, Ιστορίαι, ed. Schopen, L. Ioannis Cantacuzeni, Eximperatoris historiarum, I IV. Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae (Bonnae 1828). Talbot, A. M. (επιμ.), The Correspondence of Athanasius I Patriarch of Constantinople (Washington 1975). Boissonade, A. (επιμ.), Anecdota graeca, I V (Paris 1829 1833, επαν. Hildesheim 1962). Fatouros, G. (επιμ.), Die Briefe des Michael Gabras (ca. 1290 nach 1350), II (Wien 1973). Fenster, E., Die Auslandsbrief Kaiser Andronikos II. an den Dogen Gradenigo vom August 1296, στο Byzantinoslavica 56.1 (1995), σελ. 189 200. Leone, P.A.M. (επιμ.), Maximi monachi Planoudis epistulae (Amsterdam 1991). Miller, E. (επιμ.), Manuelis Philae Carmina, I II (Paris 1855 1857). Βραχέα Χρονικά, ed. Schreiner, P. Die byzantinische Kleinchroniken, I. Corpus Fontium Historiae Byzantinae, Series Vindobonensis 12.1 (Wien 1975). Ramon Muntaner, Crònica, I, ed. Bagué, Ε. (Collecció Popular Barcino 19, Barcelona 1927). Ramon Muntaner, Crònica, II IX, ed. Bagué, Ε. (Collecció Popular Barcino 141 148, Barcelona 1951 1952 ). Παραθέματα Η σύζυγος του αυτοκράτορα Ειρήνη επιδιώκει το διαμελισμό της αυτοκρατορίας κατά τα δυτικά πρότυπα Ἡ δὲ τοῦ βασιλέως σύζυγος Ἀνδρονίκου Εἰρήνη φύσει φιλότιμος οὖσα ἠβούλετο κατὰ διαδοχὴν παῖδας καὶ ἀπογόνους αὐτῆς ἐς ἀπείρους ἡλίους κληροῦσθαι τὴν τῶν Ῥωμαίων ἀρχὴν καὶ τὸ βασίλειον τουτὶ κράτος καὶ ἀθάνατον διασώζεσθαι τὴν μνήμην αὐτῆς ἐν τοῖς τῶν ἀπογόνων ὀνόμασι τὸ δὲ καινότερον, ὅτι οὐ μοναρχίας τρόπῳ κατὰ τὴν ἐπικρατήσασαν Ῥωμαίοις ἀρχῆθεν συνήθειαν, ἀλλὰ τρόπον Λατινικὸν διανειμαμένους τὰς Ῥωμαίων πόλεις καὶ χώρας ἄρχειν κατὰ μέρη τῶν υἱέων ἕκαστον, ὡς οἰκείου κλήρου καὶ κτήματος τοῦ λάχοντος... Λατίνων γὰρ οὖσα γέννημα καὶ παρ ἐκείνων εἰληφυῖα τουτὶ τὸ ναώτερον ἔθος Ῥωμαίοις ἐπάγειν ἐβούλετο. Δημιουργήθηκε στις 13/8/2017 Σελίδα 7/8

Για παραπομπή : Radic Radivoj,, 2003, Νικηφόρος Γρηγοράς, Ρωμαϊκή Ιστορία, ed. Bekker, I. Schopen, L. (Bonn 1829), σελ. 233 34. Ο Ανδρόνικος Βʹ υπογράφει ότι παραιτείται από το θρόνο... ἀκούων τὸν δῆμον ὁ πρωτοστάτωρ διαψιθυρίζοντα... πανταχῆ περὶ τοῦ γηραιοῦ βασιλέως, ὡς ἄδικα ἐπεπόνθει καὶ βασιλεὺς ἦν καὶ ἔσται τελευτήσαντος τοῦ ἐγγόνου καὶ οὐχ ἕτερος τῶ ἀπάντων... δεινὰ ἐπὶ δεινοῖς ἐμελέτησεν αὖθις καὶ πέμψας ὅρκον ἀπῄτησεν ἔγγραφον ἐξ αὐτοῦ διαβεβαιούμενον, μηδέποτε μήτε ζητῆσαι βασίλειον κράτος, μήτε μὴν διδόμενον δέξασθαι... ὁ δ αὖθις δείσας περὶ τῇ ζωῇ ἄκων καὶ τοῦτ ἐπεπράχει καὶ ἐπεὶ τυφλὸν εἶναι τοῦτον εἰρήκειμεν, ὑφ ἑτέρου λοιπὸν τὴν χεῖρα χειραγωγούμενος ἄνω μὲν ἐρυθρὸν προὔθηκε τὸν τοῦ θείου σταυροῦ τύπον, κάτω δὲ μέλανα. Νικηφόρος Γρηγοράς, Ρωμαϊκή Ιστορία, ed. Bekker, I. Schopen, L. (Bonn 1829), σελ. 446. Χρονολόγιο 1258: Γέννηση του Ανδρόνικου 1272 1282: Ο Ανδρόνικος συναυτοκράτωρ 1272: Γάμος του Ανδρόνικουμε την πριγκίπισσα της Ουγγαρίας Άννα 1285: Γάμος του Ανδρόνικου με την Γιολάντα Μομφερρατική 1296: Μεταρρύθμιση δικαστηρίων 1299: Συνθήκη ειρήνης με τους Σέρβους 1305 1309: Προβλήματα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας με τους Καταλανούς 1321 1328: Εμφύλιος πόλεμος Ανδρόνικου Β και Ανδρόνικου Γ 1328: Παραίτηση από το θρόνο 1330 1332: Ο Ανδρόνικος μοναχός με το όνομα Αντώνιος 1332: Θάνατος του Ανδρόνικου στην Κωνσταντινούπολη Δημιουργήθηκε στις 13/8/2017 Σελίδα 8/8