EL Εθνικές Εξεταστικές Δοκιμασίες Μαθητών στην Ευρώπη: Σκοποί, Οργάνωση και Αξιοποίηση των Αποτελεσμάτων Ευρωπαϊκή Επιτροπή
Εκτελεστικός Οργανισμός Εκπαίδευσης, Οπτικοακουστικών Θεμάτων και Πολιτισμού Εθνικές Εξεταστικές Δοκιμασίες Μαθητών στην Ευρώπη: Σκοποί, Οργάνωση και Αξιοποίηση των Αποτελεσμάτων
Το παρόν έγγραφο εκδόθηκε από τον Εκτελεστικό Οργανισμό Εκπαίδευσης, Οπτικοακουστικών Θεμάτων και Πολιτισμού (EACEA P9 Eurydice). Είναι διαθέσιμο στην Αγγλική (National Testing of Pupils in Europe: Objectives, Organisation and Use of Results), στη Γαλλική (Les évaluations standardisées des élèves en Europe: objectifs, organisation et utilisation des résultats) και στη Γερμανική (Nationale Lernstandserhebungen von Schulern in Europa: Ziele, Aufbau und Verwendung der Ergebnisse). ISBN 978-92-9201-084-3 doi:10.2797/37235 Το παρόν έγγραφο είναι επίσης διαθέσιμο στο Διαδίκτυο (http://www.eurydice.org). Η σύνταξη του κειμένου ολοκληρώθηκε τον Σεπτέμβριο 2009. Education, Audiovisual and Culture Executive Agency, 2009. Επιτρέπεται η μερική αναπαραγωγή των περιεχομένων της δημοσίευσης, εκτός της χρήσης για εμπορικούς σκοπούς και με την προϋπόθεση ότι πριν από το απόσπασμα γίνεται αναφορά στο «δίκτυο Ευρυδίκη» και στο τέλος αναφέρεται η ημερομηνία έκδοσης του εγγράφου. Αιτήματα για άδεια αναπαραγωγής ολόκληρου του εγγράφου πρέπει να αποστέλλονται προς το EACEA P9 Eurydice. Education, Audiovisual and Culture Executive Agency P9 Eurydice Avenue du Bourget 1 (BOU2) B-1140 Brussels Τηλ. +32 2 299 50 58 Φαξ +32 2 292 19 71 E-mail : eacea-eurydice@ec.europa.eu Ιστοσελίδα: http://www.eurydice.org
ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η αναβάθμιση της ποιότητας και της αποτελεσματικότητας της εκπαίδευσης βρίσκεται στο επίκεντρο του πολιτικού διαλόγου για την εκπαίδευση τόσο σε εθνικό όσο και σε κοινοτικό επίπεδο. Πρόκειται να διαδραματίσει κρίσιμο ρόλο στη στρατηγική της Λισαβόνας για την οικοδόμηση της μελλοντικής ευημερίας και κοινωνικής συνοχής στην Ευρώπη ενώ αποτελεί πρωταρχικό στόχο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την εκπαίδευση και την κατάρτιση μέχρι το έτος 2020. Αποσκοπεί στη βελτίωση των επιδόσεων στην υποχρεωτική εκπαίδευση και κυρίως της χαμηλής επίδοσης δεκαπεντάχρονων μαθητών στην ανάγνωση, τα μαθηματικά και τις θετικές επιστήμες, και επιπλέον στην προετοιμασία των νέων ατόμων για την κοινωνία της γνώσης του 21 ου αιώνα. Σε αυτό το πλαίσιο, η συγκέντρωση έγκυρων πληροφοριών που σχετίζονται με την επίδοση των μαθητών κρίνεται απαραίτητη για την επιτυχή υλοποίηση στοχοθετημένων εκπαιδευτικών πολιτικών. Δεν είναι παράδοξο ότι οι εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες αναδείχθηκαν, κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων δεκαετιών, σε σημαντικό εργαλείο αποτίμησης των μορφωτικών επιτευγμάτων. Στην παρούσα έκθεση του δικτύου Ευρυδίκη γίνεται μια ανασκόπηση του πλαισίου και της οργάνωσης των εθνικών εξεταστικών δοκιμασιών σε 30 ευρωπαϊκές χώρες, καθώς και του τρόπου αξιοποίησης των αποτελεσμάτων των εν λόγω δοκιμασιών τόσο σε επίπεδο σχολικής μονάδας όσο και σε εθνικό επίπεδο. Παρουσιάζονται οι επιλογές που έχουν γίνει από κάθε ευρωπαϊκή χώρα ξεχωριστά, σχετικά με τους σκοπούς, τη συχνότητα και το πεδίο εφαρμογής των εθνικών εξεταστικών δοκιμασιών ενώ υπογραμμίζονται σημαντικές πτυχές αυτών των δοκιμασιών έτσι ώστε κάθε χώρα να μπορεί να αντλεί γνώση από τις εμπειρίες των υπολοίπων. Τονίζεται επίσης η αναγκαιότητα να αναπτυχθούν ενιαία συστήματα αξιολόγησης μαθητών, σύμφωνα με τα οποία οι εξετάσεις σε εθνικό επίπεδο θα εναρμονιστούν με τις άλλες μορφές αξιολόγησης και δεν θα στοχεύουν πλέον απλά στη βαθμολόγηση των μαθητών, αλλά και στη βελτίωση της επίδοσής τους. 3
Εθνικές Εξεταστικές Δοκιμασίες Μαθητών στην Ευρώπη: Σκοποί, Οργάνωση και Αξιοποίηση των Αποτελεσμάτων Είμαι πεπεισμένος ότι αυτή η νέα δημοσίευση του δικτύου Ευρυδίκη θα συμβάλλει σημαντικά στον διάλογο που αφορά τον ρόλο των εθνικών εξεταστικών δοκιμασιών, ο οποίος συνεχίζεται σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, και ότι θα αποτελέσει μια χρήσιμη και επικαιροποιημένη πηγή ενδιαφέρουσας ενημέρωσης για τους υπευθύνους λήψης αποφάσεων, πραγματογνώμονες και επαγγελματίες του τομέα της εκπαίδευσης. Επίτροπος αρμόδιος για την Εκπαίδευση, την Κατάρτιση, τον Πολιτισμό και τη Νεολαία 4
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος 3 Εισαγωγή 7 Κεφάλαιο 1: Αξιολόγηση των Μαθητών στην Ευρώπη - Το Πλαίσιο και η Εμφάνιση των Εθνικών Εξεταστικών Δοκιμασιών 11 1.1. Σύντομη επισκόπηση των βασικών μορφών αξιολόγησης των μαθητών 11 1.2. Ιστορικό πλαίσιο των εθνικών εξεταστικών δοκιμασιών 14 1.3. Μεταβαλλόμενα πλαίσια πολιτικής πίσω από τις εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες 18 Κεφάλαιο 2: Στόχοι και Οργάνωση των Εθνικών Εξεταστικών Δοκιμασιών 23 2.1. Στόχοι των εθνικών εξεταστικών δοκιμασιών στην Ευρώπη 23 2.2. Οργάνωση και χαρακτηριστικά των εθνικών εξεταστικών δοκιμασιών 25 2.3. Εμπλεκόμενοι παράγοντες και φορείς 42 Κεφάλαιο 3: Τρόποι Αξιοποίησης και Σημασία των Αποτελεσμάτων των Εθνικών Εξεταστικών Δοκιμασιών 49 3.1. Αξιοποίηση των αποτελεσμάτων των εθνικών εξεταστικών δοκιμασιών σε επίπεδο μαθητή 49 3.2. Αξιοποίηση των αποτελεσμάτων των εθνικών εξεταστικών δοκιμασιών σε επίπεδο σχολικής μονάδας 52 3.3. Αξιοποίηση των αποτελεσμάτων των εθνικών εξεταστικών δοκιμασιών σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης 57 3.4. Αξιοποίηση των αποτελεσμάτων των εθνικών εξεταστικών δοκιμασιών σε εθνικό επίπεδο ή σε επίπεδο ανώτατης εκπαιδευτικής αρχής 59 3.5. Ενδελεχείς Έρευνες και συζητήσεις 60 Βασικά Ζητήματα 63 Γλωσσάρι 67 Βιβλιογραφία 69 Πίνακας Εικόνων 71 Παραρτήματα 73 Ευχαριστίες 105 5
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες των μαθητών ως μέσο αποτίμησης ελέγχου ποιότητας της εκπαίδευσης και διάρθρωσης των ευρωπαϊκών εκπαιδευτικών συστημάτων καταλαμβάνουν ολοένα και σημαντικότερο ρόλο στην Ευρώπη. Η παρούσα μελέτη εκπονήθηκε κατόπιν αιτήματος της τσέχικης προεδρίας του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το πρώτο εξάμηνο του 2009. Στη Δημοκρατία της Τσεχίας, το ενδιαφέρον για το θέμα αυτό συνδέεται με τον πολιτικό διάλογο που αφορά στην πιθανή χρήση των εθνικών εξεταστικών δοκιμασιών ως μέσο αναβάθμισης της ποιότητας της εκπαίδευσης. Σκοπός της μελέτης είναι να παρουσιαστεί μια συγκριτική ανασκόπηση της ανάπτυξης, των στόχων και της οργάνωσης των εθνικών εξεταστικών δοκιμασιών στις χώρες του Δικτύου Ευρυδίκη ( 1 ) και να κατανοηθεί ο τρόπος με τον οποίο αξιοποιούνται τα αποτελέσματα των εν λόγω δοκιμασιών τόσο στην εκπαιδευτική πορεία κάθε μαθητή, αλλά και σε επίπεδο σχολικής μονάδας και συστήματος. Για την παρούσα έκθεση, ο όρος εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες που αποτελεί μία μόνο μορφή αξιολόγησης των μαθητών σημαίνει «διεξαγωγή τυποποιημένων δοκιμασιών σε εθνικό επίπεδο δηλαδή εξετάσεων οργανωμένων σε κεντρικό επίπεδο». Οι δοκιμασίες αυτές τυποποιούνται από τις εθνικές εκπαιδευτικές αρχές ή, στην περίπτωση του Βελγίου, της Ισπανίας και της Γερμανίας, από τις ανώτατες εκπαιδευτικές αρχές που αναφέρονται στο παρόν ως «εξετάσεις οργανωμένες σε κεντρικό επίπεδο» και βασίζονται σε διαδικασίες που καθορίζονται σε κεντρικό επίπεδο όσον αφορά την προετοιμασία του περιεχομένου τους, τη διεξαγωγή και τη βαθμολόγηση, καθώς και την ερμηνεία και αξιοποίηση των αποτελεσμάτων τους. Οι εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες διενεργούνται υπό την αρμοδιότητα ενός εθνικού ή κεντρικού φορέα και όλοι οι εξεταζόμενοι λαμβάνουν μέρος σε αυτές κάτω από όσο το δυνατόν παρεμφερείς συνθήκες. Σε αυτήν τη μελέτη, δεν συμπεριλαμβάνονται οι δοκιμασίες που αποσκοπούν στον εντοπισμό αναπτυξιακών προβλημάτων και στις οποίες υποβάλλονται ορισμένα παιδιά στην αρχή της υποχρεωτικής εκπαίδευσης ούτε οι δοκιμασίες που οργανώνονται για την εισαγωγή σε μονάδες δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και εξειδικεύονται στη διδασκαλία συγκεκριμένων γνωστικών αντικειμένων. Δεν παρουσιάζονται επίσης, πέρα από τις εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες, οι ποικίλες κατευθυντήριες γραμμές ούτε άλλα εργαλεία που υποβοηθούν στην αξιολόγηση των μαθητών. Η μελέτη καλύπτει τις εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες που αποσκοπούν σε τελική-συνολική ή σταδιακήδιαμορφωτική αξιολόγηση. Περιγράφει τους σκοπούς και τον τρόπο αξιοποίησης των αποτελεσμάτων που σχετίζονται με την πορεία κάθε μαθητή, όπως απόκτηση πιστοποιητικών, κατεύθυνση των μαθητών ή υποβοήθηση της μάθησης καθώς και αξιοποίηση συγκεντρωτικών αποτελεσμάτων για ομάδες μαθητών, τα οποία χρησιμεύουν είτε ως κριτήριο αξιολόγησης των σχολικών μονάδων, των εκπαιδευτικών και της τοπικής αυτοδιοίκησης είτε για έλεγχο του εκπαιδευτικού συστήματος στο σύνολό του. Η μελέτη αφορά τόσο τις υποχρεωτικές όσο και τις προαιρετικές εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες καθώς και εκείνες που είναι δειγματικές. Το έτος αναφοράς για τη μελέτη είναι το 2008/09 και τα στοιχεία αφορούν την εκπαίδευση βαθμίδας 1 ISCED (πρωτοβάθμια εκπαίδευση) και βαθμίδας 2 (κατώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση). Περιλαμβάνονται επίσης οι εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες που δεν είχαν εφαρμοστεί πλήρως τη σχολική χρονιά 2008/09. Οι βαθμίδες ISCED 1 και 2 αντιστοιχούν στο διάστημα της υποχρεωτικής εκπαίδευσης πλήρους φοίτησης στις περισσότερες χώρες που καλύπτονται στην έκθεση. Σε χώρες όπου η υποχρεωτική εκπαίδευση καταλαμβάνει μέρος της βαθμίδας 3 ISCED, δεν ελήφθησαν υπόψη οι εξεταστικές δοκιμασίες που διεξάγονται πέρα από τη βαθμίδα 2 ISCED. Συμπεριλήφθηκαν επίσης οι μεταρρυθμίσεις που έχουν προγραμματιστεί για τα επόμενα έτη. Περιγράφεται ο δημόσιος τομέας εκπαίδευσης, με εξαίρεση το Βέλγιο, την Ιρλανδία και τις Κάτω Χώρες, όπου καλύπτεται και ο επιχορηγούμενος ιδιωτικός τομέας, εφόσον αντιπροσωπεύει την πλειοψηφία των σχολικών ( 1 ) Στην παρούσα έκθεση δεν συμπεριλήφθηκαν στοιχεία από την Τουρκία. 7
Εθνικές Εξεταστικές Δοκιμασίες Μαθητών στην Ευρώπη: Σκοποί, Οργάνωση και Αξιοποίηση των Αποτελεσμάτων εγγραφών. Επιπλέον, στην Ιρλανδία η συντριπτική πλειοψηφία των σχολείων ορίζονται νομίμως ως ιδιωτικά, αλλά στην πραγματικότητα χρηματοδοτούνται αποκλειστικά από το κράτος ενώ δεν απαιτείται καταβολή διδάκτρων από τους γονείς. Για τους σκοπούς της μελέτης, οι ποικίλες εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες στην Ευρώπη κατανεμήθηκαν σε τρεις γενικές κατηγορίες: Η πρώτη κατηγορία περιλαμβάνει δοκιμασίες που συνοψίζουν την επίδοση κάθε μαθητή στο τέλος του σχολικού έτους ή στο τέλος ενός συγκεκριμένου εκπαιδευτικού κύκλου και που διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην εκπαιδευτική του πορεία. Στη βιβλιογραφία οι δοκιμασίες αυτές αναφέρονται και ως τελικές ή ως «αξιολόγηση της μάθησης». Τα αποτελέσματά τους χρησιμοποιούνται για την χορήγηση πιστοποιητικών ή για τη λήψη σημαντικών παιδαγωγικών αποφάσεων που σχετίζονται με την κατεύθυνση, την επιλογή σχολείου ή την προαγωγή από το ένα έτος στο επόμενο κτλ. Η δεύτερη κατηγορία εθνικών εξεταστικών δοκιμασιών περιλαμβάνει κυρίως τις δοκιμασίες που αποσκοπούν στον έλεγχο και την αξιολόγηση σχολικών μονάδων και/ή του εκπαιδευτικού συστήματος στο σύνολό του. Ο όρος «έλεγχος και αξιολόγηση» σε αυτή την περίπτωση αναφέρεται στη διαδικασία συγκέντρωσης και ανάλυσης πληροφοριών προκειμένου να ελεγχθεί η απόδοση ως προς τους στόχους και να ληφθούν διορθωτικά μέτρα όπου χρειάζεται. Τα αποτελέσματα των εθνικών εξεταστικών δοκιμασιών χρησιμεύουν ως δείκτες ποιότητας της διδασκαλίας και της απόδοσης των εκπαιδευτικών, αλλά και ως κριτήριο της συνολικής αποτελεσματικότητας των εκπαιδευτικών πολιτικών και εκπαιδευτικών πρακτικών. Οι εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες που υπάγονται στην τρίτη κατηγορία αποσκοπούν κυρίως στην υποβοήθηση της μαθησιακής διαδικασίας των μαθητών, μέσω εντοπισμού των ιδιαίτερων μαθησιακών αναγκών και προσαρμογής στην εν λόγω διαδικασία ανάλογα με την περίσταση. Οι δοκιμασίες αυτές βασίζονται στην έννοια της «αξιολόγησης για μάθηση» και μπορούν να περιγραφούν ευρέως ως «διαμορφωτικές ή σταδιακές αξιολογήσεις». Η έκθεση περιέχει τρία κεφάλαια, μια περίληψη των βασικών ζητημάτων και ένα παράρτημα με πίνακες στοιχείων για κάθε χώρα. Στο Κεφάλαιο 1 «Αξιολόγηση των μαθητών στην Ευρώπη το πλαίσιο και η εμφάνιση των εθνικών εξεταστικών δοκιμασιών» γίνεται επισκόπηση της ανάπτυξης των εθνικών εξεταστικών δοκιμασιών τις τελευταίες δεκαετίες και των υποκείμενων αιτιών της ολοένα αυξανόμενης χρήσης τους. Στο Κεφάλαιο 2 «Στόχοι και οργάνωση των εθνικών εξεταστικών δοκιμασιών» περιέχονται λεπτομερή στοιχεία για τους σκοπούς αυτών των δοκιμασιών και τις συνθήκες διεξαγωγής τους, όπως είναι η συχνότητα, τα εξεταζόμενα μαθήματα, οι τύποι ερωτήσεων, η χρήση πληροφορικής (ΤΠΕ) και οι αρμόδιοι φορείς κτλ. Το κεφάλαιο 3 "Τρόποι αξιοποίησης και σημασία των αποτελεσμάτων των εθνικών εξεταστικών δοκιμασιών" αναφέρεται στους τρόπους αξιοποίησης των αποτελεσμάτων των εθνικών εξεταστικών δοκιμασιών. Εξετάζεται το θέμα της αξιοποίησης των αποτελεσμάτων δοκιμασιών για σκοπούς που σχετίζονται με τους μαθητές, τις σχολικές μονάδες, την τοπική αυτοδιοίκηση και ολόκληρο το εκπαιδευτικό σύστημα χωρίς να παραλείπεται η σπουδαιότητα των τρόπων γνωστοποίησης των αποτελεσμάτων. Η σημασία των εθνικών εξεταστικών δοκιμασιών περιγράφεται στην περίπτωση χωρών που έχουν εκπονήσει σχετικές εθνικές έρευνες ή έχουν κάνει πολιτικό διάλογο επί του θέματος. Επιπρόσθετα, στην ιστοσελίδα του δικτύου Ευρυδίκη παρέχονται λεπτομερείς περιγραφές του πλαισίου και της οργάνωσης των εθνικών εξεταστικών δοκιμασιών στις περισσότερες από τις συμμετέχουσες χώρες. Στην 8
Εισαγωγη ιστοσελίδα διατίθεται επίσης ανασκόπηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων αναφορικά με τη σημασία των εθνικών εξεταστικών δοκιμασιών, η οποία πραγματοποιήθηκε από εξωτερικό πραγματογνώμονα ( 2 ). Όσον αφορά τη μεθοδολογία που εφαρμόστηκε για τη συγκέντρωση των δεδομένων, η Μονάδα Ευρυδίκη του Εκτελεστικού Οργανισμού Εκπαίδευσης, Οπτικοακουστικών Θεμάτων και Πολιτισμού σε στενή συνεργασία με την τσέχικη Μονάδα Ευρυδίκη και πραγματογνώμονες από το Υπουργείο Παιδείας, Νεολαίας και Αθλητισμού της Δημοκρατίας της Τσεχίας καθώς και το Ινστιτούτο Πληροφοριών για την Εκπαίδευση, εκπόνησε "οδηγό περιεχομένου". Η συγκριτική ανάλυση βασίζεται σε απαντήσεις που δόθηκαν από τις Εθνικές Μονάδες Ευρυδίκη για αυτό το σκοπό. Η έκθεση ελέγχθηκε από όλες τις Εθνικές Μονάδες εκτός εκείνης της Βουλγαρίας. Στο τέλος της έκθεσης, αποδίδονται ευχαριστίες σε όλους όσους συνεισέφεραν σε αυτήν την μελέτη. ( 2 ) (2) Nathalie Mons (Αύγουστος 2009), Theoretical and Real Effects of Standardised Assessment 9
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΩΝ ΕΘΝΙΚΩΝ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΩΝ ΔΟΚΙΜΑΣΙΩΝ Οι εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες των μαθητών, δηλ. η εθνική διεξαγωγή τυποποιημένων δοκιμασιών και κεντρικά οργανωμένων εξετάσεων, είναι ένα από τα μέσα συστηματικής αποτίμησης και παρακολούθησης της απόδοσης κάθε μαθητή, των σχολικών μονάδων και των εθνικών εκπαιδευτικών συστημάτων. Οι εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες διαμορφώνονται και εξελίσσονται σύμφωνα με προγράμματα δράσης εθνικής πολιτικής και διαρθρωτικών πλαισίων, ενώ συχνά συνδέονται και με άλλες μορφές αξιολόγησης. Σε αυτό το κεφάλαιο παρουσιάζεται μια συνοπτική περίληψη των βασικών μορφών αξιολόγησης των μαθητών και των τρόπων με τους οποίους οργανώνεται αυτή η αξιολόγηση σε όλη την Ευρώπη. Κατόπιν γίνεται μια ιστορική αναδρομή της εμφάνισης των εθνικών εξεταστικών δοκιμασιών σε κάθε εμπλεκόμενη χώρα. Στο τελευταίο μέρος του κεφαλαίου, αντιστοιχίζεται η εισαγωγή των εθνικών εξεταστικών δοκιμασιών με τα μεταβαλλόμενα πλαίσια πολιτικής που έχουν δώσει μορφή στα ευρωπαϊκά εκπαιδευτικά συστήματα τις τελευταίες δεκαετίες. 1.1. Σύντομη επισκόπηση των βασικών μορφών αξιολόγησης των μαθητών Το τοπίο της αξιολόγησης των μαθητών στην Ευρώπη είναι σύνθετο και περιλαμβάνει πληθώρα μέσων και μεθόδων. Η αξιολόγηση μπορεί να είναι εσωτερική ή εξωτερική, σταδιακή ή τελική ενώ παρουσιάζει διαφορές ως προς το βαθμό σπουδαιότητας. Παρά τις παραλλαγές όσον αφορά στις προσεγγίσεις αξιολόγησης μαθητών, η διαδικασία αξιολόγησης των μαθησιακών αποτελεσμάτων αποτελεί μέρος της γενικής διάρθρωσης των εκπαιδευτικών συστημάτων. Σε όλες τις χώρες, η αξιολόγηση των μαθητών αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της διδασκαλίας και της μάθησης και, εν τέλει, σημαντικό παράγοντα για τη βελτίωση της ποιότητας της εκπαίδευσης. Η διαδικασία αξιολόγησης των μαθητών διέπεται συνήθως από ειδικές νομοθετικές πράξεις ή εθνικές κατευθυντήριες γραμμές οι οποίες καθορίζουν τα αναλυτικά προγράμματα και τα εγχειρίδια των εκπαιδευτικών. Οι ρυθμίσεις που απορρέουν, περιλαμβάνουν τις βασικές αρχές της αξιολόγησης, τους στόχους της και, σε κάποιες περιπτώσεις, μια σειρά συνιστώμενων προσεγγίσεων. Άλλες πτυχές της αξιολόγησης που καλύπτονται πολύ συχνά από νομοθετικά έγγραφα είναι η βαθμολόγηση των μαθητών, τα κριτήρια προαγωγής τους, οι τρόποι γνωστοποίησης των αποτελεσμάτων και η επικοινωνία με τους γονείς. Ο συνηθέστερος τύπος αξιολόγησης που εφαρμόζεται στην υποχρεωτική εκπαίδευση είναι η λεγόμενη συνεχής αξιολόγηση. Πρόκειται για αξιολόγηση που προκύπτει από τη συμμετοχή των μαθητών μέσα στην τάξη σε καθημερινή βάση, την καθημερινή τους μελέτη, τις προφορικές και γραπτές δοκιμασίες καθώς και τις δημιουργικές εργασίες ή ασκήσεις. Μπορεί να εφαρμοστεί ως σταδιακή ή ως τελική αξιολόγηση. Σε όλες τις χώρες, η σταδιακή αξιολόγηση αποτελεί μια μόνιμη και διαρκή δραστηριότητα των εκπαιδευτικών ενώ στόχος της είναι ο έλεγχος και η βελτίωση της διαδικασίας διδασκαλίας και μάθησης. Πραγματοποιείται καθ' όλη τη διάρκεια του χρόνου, αποτελεί αναπόσπαστο μέρος των εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων και παρέχει άμεση ανατροφοδότηση σε εκπαιδευτικούς και μαθητές. Αν και η διαμορφωτική ( 1 ) αξιολόγηση είναι αποκλειστική συνήθως ευθύνη κάθε διδάσκοντα, στη διαδικασία είναι δυνατό να μετέχουν και άλλα άτομα. Για παράδειγμα, στο Βέλγιο (γερμανόφωνη κοινότητα), οι σταδιακές αξιολογήσεις παρέχουν στο συμβούλιο της τάξης (στον διευθυντή του σχολείου και σε όλα τα μέλη του εκπαιδευτικού προσωπικού που είναι αρμόδια για τη διδασκαλία και την εκπαίδευση μιας συγκεκριμένης ομάδας μαθητών) σημαντικές πληροφορίες σχετικά με την οργάνωση και τη λήψη μέτρων για την αποτελεσματική υποστήριξη των μαθητών. ( 1 ) Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τη διαμορφωτική αξιολόγηση, βλ. OECD, Formative Assessment - Improving Learning in Secondary Classrooms, 2005. 11
Εθνικές Εξεταστικές Δοκιμασίες των Μαθητών στην Ευρώπη: Σκοποί, Οργάνωση και Αξιοποίηση των Αποτελεσμάτων Στην Πορτογαλία, αν και η σταδιακή αξιολόγηση είναι ευθύνη κάθε διδάσκοντα, αποτελεί διαδικασία διαλόγου με μαθητές και συναδέλφους ιδίως στο πλαίσιο των αρμοδίων τμημάτων και των συμβουλίων τάξης που σχεδιάζουν και διαχειρίζονται προγράμματα σπουδών, βάσει του εθνικού αναλυτικού προγράμματος σπουδών - και, κατά περίπτωση, με εξειδικευμένες εκπαιδευτικές υποστηρικτικές υπηρεσίες, γονείς ή κηδεμόνες Σε μερικές χώρες, η σταδιακή αξιολόγηση κατέχει κυρίαρχη θέση κατά τα πρώτα έτη της εκπαίδευσης, κυρίως σε πρωτοβάθμιο επίπεδο που κατόπιν συμπληρώνεται από την τελική αξιολόγηση καθώς οι μαθητές προάγονται σε υψηλότερη τάξη. Η τελική αξιολόγηση είναι η συστηματική και περιοδική συγκέντρωση πληροφοριών που επιτρέπουν να εκτιμηθεί η έκταση και η ποιότητα της μάθησης σε δεδομένο χρονικό σημείο. Συνήθως διεξάγεται στο τέλος κάθε τριμήνου, στο τέλος του σχολικού έτους ή εκπαιδευτικής βαθμίδας και χρησιμεύει στους εκπαιδευτικούς για να πληροφορήσουν τους μαθητές και τους γονείς τους για τα επιτεύγματα των πρώτων και/ή να λάβουν ανάλογες αποφάσεις που θα επηρεάσουν τη σχολική πορεία των μαθητών ( 2 ). Η τελική αξιολόγηση συνδυάζεται συχνά με επίσημες συναντήσεις εκπαιδευτικών και γονέων (π.χ. σε ειδικές απογευματινές σχολικές συνεδριάσεις) ή με άλλες μορφές επικοινωνίας, όπως οι σχολικοί έλεγχοι, η αλληλογραφία με γονείς ή ενημερωτικά δελτία στα οποία περιγράφεται η πρόοδος των μαθητών. Κατά τη γνωστοποίηση των αποτελεσμάτων της σταδιακής ή της τελικής αξιολόγησης, ενδέχεται να ληφθούν υπόψη και άλλες πληροφορίες όπως το ενδιαφέρον που επιδεικνύεται από τους μαθητές ή ακόμη και η κοινωνική τους συμπεριφορά. Για παράδειγμα, στα μισά περίπου Länder στη Γερμανία αξιολογείται η κοινωνική συμπεριφορά των μαθητών του δημοτικού καθώς και η στάση τους απέναντι στην εργασία. Στις Κάτω Χώρες, οι συνεχείς δοκιμασίες χρησιμεύουν για να εκτιμηθεί όχι μόνο η πρόοδος και το μαθησιακό επίπεδο των μαθητών, αλλά και η κοινωνική και συναισθηματική τους ανάπτυξη. Στα γυμνάσια του Λιχτενστάιν, στους ελέγχους προόδου καταγράφονται λεπτομερώς τα επιτεύγματα της μάθησης, η στάση των μαθητών απέναντι στην μελέτη, ο τρόπος με τον οποίο συνήθως εργάζεται ο μαθητής καθώς και η διαγωγή του. Σε κάποιες χώρες, σχολικές μονάδες και εκπαιδευτικοί χαίρουν σχετικής αυτονομίας όσον αφορά τον τρόπο εφαρμογής πολιτικών αξιολόγησης στην πράξη. Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι εκπαιδευτικοί και τα συμβούλια εκπαιδευτικών έχουν την ευθύνη για το σύνολο σχεδόν των αξιολογήσεων των μαθητών και για τις αποφάσεις που αφορούν στην πρόοδο τους ( 3 ). Για παράδειγμα, τα σχολεία στη Βουλγαρία έχουν τη δυνατότητα να οργανώνουν κατά την κρίση τους, σχολικές δοκιμασίες σε οποιοδήποτε μάθημα, οποιαδήποτε στιγμή. Ομοίως, στις Κάτω Χώρες, όπου τα σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης έχουν υψηλό βαθμό αυτονομίας, η αξιολόγηση των μαθητών υπόκειται ελάχιστα σε επίσημους κανονισμούς. Σχεδόν σε όλα τα σχολεία, εφαρμόζεται μια συγκεκριμένη μορφή αξιολόγησης για να εκτιμηθεί κατά πόσο οι μαθητές έχουν φτάσει στο προσδοκώμενο επίπεδο μετά από ένα καθορισμένο χρονικό διάστημα ενώ τα ίδια τα σχολεία αποφασίζουν τον τρόπο με τον οποίο θα πρέπει να πραγματοποιηθεί αυτό. Στην Ισπανία, τα κριτήρια αξιολόγησης των μαθητών διέπονται από το επίσημο πρόγραμμα σπουδών ενώ το επίσημο πρόγραμμα σπουδών των Αυτόνομων Κοινοτήτων μπορεί επίσης να περιλαμβάνει ορισμένες σχετικές κατευθυντήριες γραμμές. Ωστόσο, οι σχολικές μονάδες και οι εκπαιδευτικοί αποφασίζουν οι ίδιοι για τη μεθοδολογία και τα μέσα αξιολόγησης, τη συχνότητα με την οποία αυτή λαμβάνει χώρα, την προαγωγή των μαθητών και τον τρόπο πιστοποίησης των γνώσεών τους. Στη Ρουμανία, παρά το ότι βάσει επίσημων κανονισμών, αρμόδιες για τις τυπικές διαδικασίες που διέπουν την εκπαιδευτική αξιολόγηση και την πρόοδο των μαθητών είναι οι σχολικές μονάδες, οι εκπαιδευτικοί είναι ελεύθεροι να σχεδιάζουν και να αποφασίζουν τις μεθόδους και τα μέσα αξιολόγησης, να τα εφαρμόζουν και στη συνέχεια να γνωστοποιούν τα αποτελέσματα. Στην Ισλανδία, δεν υπάρχει τυποποίηση στην αξιολόγηση ( 2 ) Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την αθροιστική αξιολόγηση, βλ. Harlen, W., Assessment of Learning, 2007. ( 3 ) Για πληροφορίες σχετικά με την ευθύνη των εκπαιδευτικών και των σχολικών μονάδων για την αξιολόγηση των μαθητών, βλ. Ευρυδίκη (2008), Level of Autonomy and Responsibility of Teachers in Europe, pp. 30-37. 12
Εθνικές Εξεταστικές Δοκιμασίες των Μαθητών στην Ευρώπη: Σκοποί, Οργάνωση και Αξιοποίηση των Αποτελεσμάτων των μαθητών από τις διάφορες σχολικές μονάδες και τους εκπαιδευτικούς ενώ η πρόοδος των μαθητών γνωστοποιείται ποικιλοτρόπως. Εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες βασισμένες σε κεντρικά καθορισμένες διαδικασίες χρησιμοποιούνται συχνά προκειμένου να εξασφαλιστεί η δυνατότητα σύγκρισης των μαθητικών επιδόσεων. Τα αποτελέσματα αυτών των δοκιμασιών είναι δυνατό να συγκριθούν σε ποικίλα επίπεδα. Παρέχουν στους μαθητές πληροφορίες σχετικά με τις γνώσεις που έχουν αποκτήσει σε σύγκριση με τους συνομηλίκους τους και τους εθνικούς μέσους όρους ενώ σε περίπτωση που διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη μεταγενέστερη πορεία των μαθητών, επειδή λόγου χάρη τα αποτελέσματα τους λαμβάνονται υπόψη στη διαμόρφωση του τελικού βαθμού, διασφαλίζουν τη συγκρισιμότητα των διπλωμάτων ανεξάρτητα από τον τόπο που ελήφθησαν. Αυτό με τη σειρά του μπορεί να είναι επίσης σημαντικό για τη μελλοντική επαγγελματική σταδιοδρομία των μαθητών, η οποία εξαρτάται, για παράδειγμα, από τον σχολικό τους φάκελο που είναι διαθέσιμος σε υποψήφιους εργοδότες. Οι εκπαιδευτικοί χρησιμοποιούν επίσης τα αποτελέσματα ορισμένων εθνικών εξεταστικών δοκιμασιών για να συγκρίνουν τα μαθησιακά επιτεύγματα κάθε μαθητή, να εντοπίσουν ιδιαίτερες μαθησιακές ανάγκες και να προσαρμόσουν αναλόγως τη διδασκαλία τους. Τέλος, οι σχολικές μονάδες αξιοποιούν ενδεχομένως αυτές τις πληροφορίες για να διαπιστώσουν την σειρά κατάταξή τους στην συνολική κατάσταση των σχολικών μονάδων και εκείνη που κατέχουν στην κατάσταση των διεθνών επιδόσεων. Οι χώρες που διαθέτουν μακρόχρονη παράδοση στις εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες - δοκιμασίες που αποσκοπούν στη βοήθεια των σχολικών μονάδων και των εκπαιδευτικών στην αποτίμηση γνώσεων, δεξιοτήτων και ικανοτήτων των μαθητών αλλά και στην αναβάθμιση γενικά της ποιότητας εκπαίδευσης - αναπτύσσουν πολιτικές και στρατηγικές οι οποίες αποσκοπούν στην επίτευξη ισορροπίας ανάμεσα στην αξιολόγηση που διεξάγεται από τους εκπαιδευτικούς και τις σχολικές μονάδες και την αξιολόγηση που προκύπτει από εθνικές δοκιμασίες και εξετάσεις. Όπως σημειώθηκε ήδη, οι σχολικές μονάδες στις Κάτω Χώρες έχουν υψηλό βαθμό αυτονομίας στον τομέα της αξιολόγησης των μαθητών. Πολλές χρησιμοποιούν ενδιάμεσους στόχους και δοκιμασίες για την αξιολόγηση της προόδου των μαθητών. Μέρος του Leerlingen Onderwijsvolgsysteem (LVOS, ή σύστημα ελέγχου μαθητών και εκπαίδευσης) είναι το Entreetoets (εισαγωγική εξεταστική δοκιμασία), που παρέχει στοιχεία για την πρόοδο και τα αποτελέσματα της ίδιας της εκπαίδευσης, όσον αφορά τη γλώσσα και τις ικανότητες στην αριθμητική/τα μαθηματικά και τη μελέτη. Το Eindtoets Basisonderwijs (τελική εξεταστική δοκιμασία πρωτοβάθμια εκπαίδευση) είναι μια μη υποχρεωτική εθνική εξεταστική δοκιμασία, στην οποία ωστόσο μετέχουν οι περισσότεροι μαθητές. Στόχος της είναι η παροχή ανεξάρτητων στοιχείων που υποστηρίζουν σχολικές συστάσεις προς τους γονείς για την επιλογή μιας μορφής διαφοροποιημένης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Δεδομένου ότι οι διευθυντές των σχολικών μονάδων και το εκπαιδευτικό προσωπικό έχουν τη νομική υποχρέωση να γνωστοποιούν την επίδοση των μαθητών όταν αυτοί εγγράφονται στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, ενεργούν με βάση τις απόψεις γονέων και παιδιών, τις αξιολογήσεις και την αξιολόγηση της σχολικής μονάδας και, συχνά, τα αποτελέσματα που λαμβάνονται στην ανεξάρτητη εξεταστική δοκιμασία για τους αποφοίτους. Όμως, κύριος στόχος των σχολικών μονάδων είναι να ενοποιούν τις προσεγγίσεις του Leerlingvolgsysteem, της εξεταστικής δοκιμασίας Entreetoets και της εξεταστικής δοκιμασίας Eindtoets Basisonderwijs. Επιπλέον, η πορεία των μαθητών, κυρίως η γνωστική, κοινωνική και συναισθηματική τους ανάπτυξη, παρακολουθείται από την ηλικία των 5 ετών μέχρι την ηλικία των 18 ετών μέσω της Έρευνας Εκπαιδευτικής Σταδιοδρομίας (Educational Careers Cohort Survey COOL). Για την παρακολούθηση αυτών των πτυχών, οι μαθητές συμμετέχουν σε εξεταστικές δοκιμασίες και συμπληρώνουν ερωτηματολόγια περιοδικά, ενώ καταγράφεται συστηματικά όλη η σχολική τους πορεία. Ένα άλλο παράδειγμα τρόπου αξιολόγησης του εθνικού αναλυτικού προγράμματος σπουδών μέσω διαφορετικών μορφών αξιολόγησης, και εθνικών εξεταστικών δοκιμασιών, είναι το Ηνωμένο Βασίλειο. Στην Αγγλία, την Ουαλία και τη Βόρειο Ιρλανδία, οι θεσπισμένες διαδικασίες αξιολόγησης που υπάρχουν για όλους τους μαθητές κατά τη διάρκεια της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης (ISCED 1) και της κατώτερης 13
Κεφάλαιο 1: Αξιολόγηση των Μαθητών στην Ευρώπη Το Πλαίσιο και η Εμφάνιση των Εθνικών Εξεταστικών Δοκιμασιών δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (ISCED 2) συνδέονται στενά με το αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών. Το σύστημα εισήχθη με σκοπό να βελτιωθεί η εκπαιδευτική επίδοση, να ενημερώνονται οι γονείς σχετικά με τις επιλογές σχολικών μονάδων και να επιτευχθεί η διαφάνεια των σχολικών μονάδων. Αν και οι επίσημες εξεταστικές δοκιμασίες αποτελούσαν αρχικά μια σημαντική συνιστώσα, το σύστημα εξελίχθηκε και οι τρέχουσες διαδικασίες βασίζονται αποκλειστικά στην αξιολόγηση από εκπαιδευτικούς στην Ουαλία και σε μερικά στάδια της εκπαίδευσης στην Αγγλία. Παρά την αλλαγή μορφής, το σύστημα αξιολόγησης του εθνικού αναλυτικού προγράμματος σπουδών στην Αγγλία, την Ουαλία και τη Βόρειο Ιρλανδία παραμένει διατηρώντας παρεμφερείς στόχους και τυποποιημένες διαδικασίες όσον αφορά την προετοιμασία του περιεχομένου, τη διεξαγωγή, τη βαθμολόγηση και την ερμηνεία των αποτελεσμάτων. Ομοίως, στη Σκοτία, διάφοροι τύποι αξιολόγησης υποστηρίζουν τη μάθηση σε επίπεδο μαθητή, σχολικών μονάδων, τοπικών αυτοδιοικήσεων και εκπαιδευτικού συστήματος στο σύνολό του. Η σταδιακή αξιολόγηση που συνδέεται με τη μάθηση και την πρόοδο κάθε μαθητή ενθαρρύνεται έντονα, στον ίδιο βαθμό που ενθαρρύνεται η χρήση πληροφοριών που προέρχονται από τις εκάστοτε αξιολογήσεις, οι οποίες με τη σειρά τους στοχεύουν στην αξιολόγηση και τη βελτίωση της ποιότητας της εκπαίδευσης στο σύνολο της. Η τελική αξιολόγηση των μαθητών εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την αξιολόγηση που κάνουν οι εκπαιδευτικοί όσον αφορά την πορεία των μαθημάτων της εκάστοτε σχολικής χρονιάς. Σε αυτό το πλαίσιο, τα αποτελέσματα των εθνικών αξιολογήσεων στην αγγλική γλώσσα και τα μαθηματικά είναι δυνατό να αξιοποιηθούν προκειμένου να επιβεβαιωθούν αυτές οι κρίσεις ως προς την επίδοση των μαθητών, ενώ η Έρευνα Επιτευγμάτων Σκοτίας (Scottish Survey of Achievement-SSA) χρησιμοποιεί εξεταστικές δοκιμασίες για την αξιολόγηση της επίδοσης ενός εθνικά αντιπροσωπευτικού δείγματος μαθητών στην αγγλική γλώσσα/ικανότητα ανάγνωσης και γραφής, στα μαθηματικά/αριθμητική και σε μαθήματα επιστημονικού και κοινωνιολογικού περιεχομένου ανά τετραετείς κύκλους. Οι εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες εντάσσονται, επομένως, σε μια ευρύτερη πολιτική αξιολόγησης για τη μάθηση, αξιολόγησης ως μάθηση και αξιολόγησης της μάθησης ενώ σε σχέση με το τελευταίο, έχουν περιορισμένο ρόλο σε σύγκριση με άλλες σημαντικές δραστηριότητες αξιολόγησης. Στις ευρωπαϊκές χώρες χρησιμοποιείται λοιπόν μια πληθώρα μέσων αξιολόγησης για τη συγκέντρωση πληροφοριών που αφορούν τη διδασκαλία και τη μάθηση. Στα μέσα αυτά συμπεριλαμβάνεται η συνεχής αξιολόγηση από τους εκπαιδευτικούς, η σταδιακή ή τελική αξιολόγηση, και οι εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες. Οι εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες συμβάλλουν ενδεχομένως στο να διαμορφωθεί μια πιο περιεκτική εικόνα των γνώσεων και των δεξιοτήτων των μαθητών, παρέχοντας πρόσθετες πληροφορίες σε γονείς, εκπαιδευτικούς, σχολικές μονάδες και σε ολόκληρο το εκπαιδευτικό σύστημα. Εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες μαθητών έχουν θεσμοθετηθεί σε όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές χώρες τις τελευταίες τρεις δεκαετίες και έχουν καταστεί ένα σπουδαίο εργαλείο για την οργάνωση των εκπαιδευτικών συστημάτων. Οι υποκείμενοι λόγοι για την ανάδειξη και χρήση τέτοιων εργαλείων είναι διαφορετικοί για κάθε χώρα και χρονική περίοδο. 1.2. Ιστορικό υπόβαθρο των εθνικών εξεταστικών δοκιμασιών Με εξαίρεση λίγες χώρες, οι εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες είναι μια σχετικά νέα μορφή αξιολόγησης των μαθητών στην Ευρώπη (Εικόνα 1.1.). Η εισαγωγή και χρήση εθνικών εξεταστικών δοκιμασιών ξεκίνησε αργά και σποραδικά και εντάθηκε σημαντικά μόλις κατά τη δεκαετία του 90. Κατά την τρέχουσα δεκαετία, κάποιες χώρες βρίσκονται ακόμη σε φάση εισαγωγής αυτού του τύπου αξιολόγησης, ενώ σε χώρες που ξεκίνησαν τις εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες νωρίτερα, έχουν σημειωθεί περαιτέρω εξελίξεις στα συστήματά τους. Μεταξύ των πρώτων χωρών που εισήγαγαν μια μορφή εθνικής εξεταστικής δοκιμασίας συγκαταλέγονται εκείνες που ανέπτυξαν τυποποιημένα εργαλεία για τη λήψη αποφάσεων σχετικά με τη σχολική πορεία των μαθητών. Οι χώρες αυτές έχουν εφαρμόσει εξεταστικές δοκιμασίες που οδηγούν στην χορήγηση πιστοποιητικών, αλλά και δοκιμασίες που χρησιμοποιούνται ως βάση για την προαγωγή των μαθητών στο 14
Εθνικές Εξεταστικές Δοκιμασίες των Μαθητών στην Ευρώπη: Σκοποί, Οργάνωση και Αξιοποίηση των Αποτελεσμάτων τέλος ενός σχολικού έτους ή για τον προσανατολισμό των μαθητών στο τέλος της πρωτοβάθμιας ή κατώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, δηλ. στις βαθμίδες 1 και 2 ISCED, αντίστοιχα (βλ. Κεφάλαιο 2). Ήδη από το 1946, η Ισλανδία υιοθέτησε τελικές εξετάσεις συντονισμένες σε εθνικό επίπεδο για τη βαθμίδα 1 ISCED (αντικαταστάθηκαν το 1977 από παρεμφερείς εξετάσεις για τις βαθμίδες 1 και 2 ISCED), τα αποτελέσματα των οποίων καθόριζαν την προαγωγή των μαθητών στο επόμενο σχολικό έτος. Στην Πορτογαλία, εθνικές δοκιμασίες θεσμοθετήθηκαν το 1947 για μαθητές των βαθμίδων 1 και 2 ISCED (ωστόσο, καταργήθηκαν το 1974), τα αποτελέσματα των οποίων καθόριζαν την προαγωγή των μαθητών στην επόμενη βαθμίδα και την απονομή πιστοποιητικών. Επίσης το 1947, στο Ηνωμένο Βασίλειο (Βόρειος Ιρλανδία) σύμφωνα με τον Νόμο για την Εκπαίδευση, θεσμοθετήθηκαν δοκιμασίες για την προαγωγή στην εκπαιδευτική βαθμίδα που ακολουθεί την πρωτοβάθμια. Στο Ηνωμένο Βασίλειο (Σκοτία), εισήχθησαν, το 1962, «τακτικές» εξετάσεις στη βαθμίδα ISCED 2, οι οποίες οδηγούσαν στην απονομή πιστοποιητικών στην ηλικία των 16 ετών. Στο Λουξεμβούργο, ο θεσμός των εισαγωγικών εξετάσεων που εισήχθη για πρώτη φορά το 1968 (αντικαταστάθηκαν το 1996 από «τυποποιημένες δοκιμασίες στα πλαίσια της διαδικασίας προσανατολισμού των μαθητών») καθόριζε την προαγωγή των μαθητών από την πρωτοβάθμια στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Ομοίως, στις Κάτω Χώρες, η τελική εξεταστική δοκιμασία κατά την ολοκλήρωση της βαθμίδας 1 ISCED, που πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1970, αποτελεί τη βάση για σχολικές συστάσεις αναφορικά με την προαγωγή των μαθητών στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Στη Μάλτα και τη Δανία, εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες εισήχθησαν για πρώτη φορά το 1975 με τη μορφή ετήσιων εξετάσεων για την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση (Μάλτα) και τελικών στο τέλος της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (Δανία). Σχετικά νωρίς, πέντε χώρες - Ιρλανδία, Γαλλία, Ουγγαρία, Σουηδία και Ηνωμένο Βασίλειο θεσμοθέτησαν εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες οι οποίες εξυπηρετούσαν άλλους σκοπούς από εκείνους που συνδέονται με την ατομική σχολική σταδιοδρομία και βασίζονταν ως επί το πλείστον σε αντιπροσωπευτικά δείγματα μαθητών. Στη Σουηδία, εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες στη βαθμίδα 2 ISCED εισήχθησαν το 1962, προκειμένου να συγκρίνουν οι εκπαιδευτικοί τα αποτελέσματα της τάξης τους με ένα εθνικό πρότυπο. Η Ιρλανδία θεσμοθέτησε εθνικές αξιολογήσεις στην ανάγνωση της αγγλικής γλώσσας (βαθμίδα 1 ISCED) το 1972 ως αποτέλεσμα δημόσιου διαλόγου για τις πρότυπα του μαθήματος. Στη Γαλλία, εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες εισήχθησαν μετά την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1977, πρώτα στην πρωτοβάθμια και αργότερα στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, με στόχο, μεταξύ άλλων, την καλύτερη αξιολόγηση του εκπαιδευτικού συστήματος. Το 1978, ιδρύθηκε η Μονάδα Αξιολόγησης Απόδοσης (Assessment of Performance Unit - APU) στο Ηνωμένο Βασίλειο (Αγγλία, Ουαλία και Βόρειος Ιρλανδία). Η Μονάδα διενεργούσε έρευνες σε δείγμα μαθητών ηλικίας 11 και 15 ετών (περιστασιακά και 13 ετών), προκειμένου να εντοπιστούν διαφορές ουσίας όσον αφορά την επίδοση των μαθητών, οι οποίες σχετίζονται με το εκάστοτε μαθησιακό περιβάλλον αλλά και να προσδιοριστούν οι επιπτώσεις της χαμηλής επίδοσης. Στη συνέχεια, τα αποτελέσματα της έρευνας γνωστοποιούνταν στους ιθύνοντες κατανομής πόρων του Υπουργείου Παιδείας και Επιστημών, στις τοπικές εκπαιδευτικές αρχές και τις σχολικές μονάδες. Η Ουγγαρία άρχισε να διενεργεί τακτικές έρευνες «επιτήρησης» στις βαθμίδες 1 και 2 ISCED το 1986, μετά την ψήφιση του Νόμου για την Εκπαίδευση το 1985. Αυτές οι έρευνες καθόριζαν το περιεχόμενο και τα εργαλεία για την επιτήρηση, την αξιολόγηση και τον ποιοτικό έλεγχο της δημόσιας παιδείας. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 90, ο θεσμός των εθνικών εξεταστικών δοκιμασιών διαδόθηκε και άλλες 10 χώρες ή περιφέρειες εισήγαγαν αυτή τη μορφή αξιολόγησης. Για παράδειγμα, στην Ισπανία, ο Νόμος του 1990 για τη Γενική Ρύθμιση του Εκπαιδευτικού Συστήματος (LOGSE) έφερε σημαντικές αλλαγές στην αποτίμηση του συστήματος, όπως την εφαρμογή της πρώτης εθνικής αξιολόγησης της επίδοσης των μαθητών σε πρωτοβάθμιο επίπεδο το 1994. Στο Βέλγιο (Γαλλική Κοινότητα), η διεξαγωγή εθνικών εξεταστικών δοκιμασιών άρχισε το ίδιο έτος, πρώτα στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση και αργότερα στη δευτεροβάθμια, με σκοπό τη συγκέντρωση στοιχείων που αφορούσαν την επίδοση των μαθητών. Η Λετονία και η Εσθονία, λίγο μετά την απόκτηση της ανεξαρτησίας τους το 1991, ανέπτυξαν εθνικά συστήματα για την αξιολόγηση των μαθητών στις βαθμίδες 1 και 2 ISCED, τα οποία εφαρμόστηκαν για πρώτη φορά το 15
Κεφάλαιο 1: Αξιολόγηση των Μαθητών στην Ευρώπη Το Πλαίσιο και η Εμφάνιση των Εθνικών Εξεταστικών Δοκιμασιών 1994 και το 1997, αντίστοιχα. Στη Ρουμανία, οι εθνικές εξετάσεις εισήχθησαν το 1995 και αποσκοπούσαν στον έλεγχο των επιδόσεων κατά το τέλος της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Την τελευταία δεκαετία, εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες θεσμοθετήθηκαν σε 11 ακόμη χώρες ή περιφέρειες. Εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες έχουν θεσμοθετηθεί και εφαρμοστεί πλήρως στο Βέλγιο (Φλαμανδική Κοινότητα), στη Λιθουανία και την Πολωνία από το 1992 ενώ στη Νορβηγία από το 1994. Η πλήρης εφαρμογή των εξεταστικών δοκιμασιών στις υπόλοιπες χώρες δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί. Από το 2003, η Σλοβακία εφαρμόζει πιλοτικά εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες των μαθητών στο τέλος της κατώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης ενώ η πλήρης εφαρμογή είχε προβλεφθεί για το 2009. Η Αυστρία και η Γερμανία υιοθέτησαν αξιολογήσεις μαθητών με βάση εθνικά εκπαιδευτικά πρότυπα το 2003 και το 2005, αντίστοιχα. Ως αποτέλεσμα, μια τροπολογία του αυστριακού Νόμου για την Εκπαίδευση του 2008 παρείχε τη νομική βάση για την εισαγωγή εκπαιδευτικών προτύπων, ενώ η ανάπτυξη τυποποιημένων εξετάσεων (στις βαθμίδες 1 και 2 ISCED) βρίσκεται σε αρχική δοκιμαστική φάση δεδομένου ότι οι πρώτες τακτικές, εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες έχουν προγραμματιστεί για τις σχολικές χρονιές 2011/12 και 2012/13. Τα πρότυπα που εγκρίθηκαν στη Γερμανία το 2004 εφαρμόστηκαν μέσω εθνικών εξεταστικών δοκιμασιών στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση σε όλα τα Länder τη σχολική χρονιά 2005/06. Εκτός από τις εξεταστικές δοκιμασίες για κεντρικές συγκρίσεις των Länder, συγκριτικές εξεταστικές δοκιμασίες βάσει εκπαιδευτικών προτύπων θα πραγματοποιούνται σε κάθε Land από το 2009 κι εφεξής. Η Βουλγαρία θεσμοθέτησε εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες στο τέλος της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, το 2006, και σκοπεύει να επεκτείνει το σύστημα εθνικών εξεταστικών δοκιμασιών ώστε να καλύψει περισσότερες τάξεις το 2009/10. Ομοίως, στην Κύπρο, μια εθνική εξεταστική δοκιμασία στο τέλος της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης διεξάγεται ετησίως από το Υπουργείο Παιδείας από το 2007. Σκοπός είναι να εντοπιστούν μαθητές που διατρέχουν κίνδυνο να αναπτύξουν λειτουργικό αναλφαβητισμό μέχρι το τέλος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, ώστε να τους δοθεί επιπρόσθετη υποστήριξη στην κατώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Επέκταση της εξεταστικής δοκιμασίας στο 2ο και 9ο έτος της φοίτησης είναι επί του παρόντος σε πιλοτική φάση. Στη Δανία, η πλήρης εφαρμογή εθνικών εξεταστικών δοκιμασιών προβλέπεται για το 2010. Στην Ιταλία, εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες στις βαθμίδες 1 και 2 ISCED αναπτύχθηκαν το 2008. Έκτοτε, η εφαρμογή συνεχίζεται και προγραμματίζεται να ολοκληρωθεί τα σχολικά έτη 2009/10 και 2010/11. Σε έξι από τις χώρες στις οποίες θεσμοθετήθηκαν νωρίς εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες, προστέθηκαν επιπλέον εξετάσεις στις αρχικά θεσμοθετημένες. Στην πρώτη εθνική εξεταστική δοκιμασία στο Ηνωμένο Βασίλειο (Σκοτία), προστέθηκε το Πρόγραμμα Αξιολόγησης Επιτευγμάτων (Assessment of Achievement Programme AAP) το 1983, με σκοπό την αποτίμηση της συνολικής εθνικής επίδοσης με βάση την αξιολόγηση αντιπροσωπευτικών δειγμάτων όλων των μαθητών σε συγκεκριμένα στάδια της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Επιπλέον, μια εξέταση σε εθνικό επίπεδο για τον εντοπισμό μεμονωμένων μαθησιακών αναγκών (στη βαθμίδα 1 ISCED και στο πρώτο μισό της βαθμίδας 2 ISCED) εισήχθη, το 1991, στο πλαίσιο της μεταρρύθμισης του αναλυτικού προγράμματος σπουδών και της αξιολόγησης μαθητών ηλικίας από 5 έως 14 ετών. Στη Μάλτα, δύο ακόμη εξετάσεις για τη λήψη αποφάσεων σχετικά με τη σχολική σταδιοδρομία των μαθητών αναπτύχθηκαν στη βαθμίδα 1 ISCED (1981) και στη βαθμίδα ISCED 2 (1994), αντίστοιχα, μετά την εισαγωγή ετήσιων εξετάσεων για σχολικές μονάδες πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Για τον εντοπισμό μεμονωμένων μαθησιακών αναγκών, η Ιρλανδία εισήγαγε μια αναθεωρημένη μορφή εθνικών εξεταστικών δοκιμασιών το πιστοποιητικό «junior certificate» (1992). Πρόκειται για εξέταση που πραγματοποιείται στο τέλος της κατώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (ηλικίες 14/15) και υποχρεωτικές εθνικές τυποποιημένες δοκιμασίες που αφορούν την ανάγνωση της αγγλικής γλώσσας και τα μαθηματικά (2006) σε δύο επίπεδα της βαθμίδας 1 ISCED με σκοπό να εντοπιστούν οι ιδιαίτερες ανάγκες μάθησης. Για τον ίδιο σκοπό προστέθηκαν εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες στη Δανία (εθνικές εξετάσεις, πλήρης εφαρμογή μέχρι το 2010) και το Λουξεμβούργο (Τυποποιημένες Εξετάσεις, 2008). Ομοίως, στη Γαλλία, εφαρμόστηκε το 1989 ένα σύστημα διαγνωστικής αξιολόγησης, η οποία, μετά την ψήφιση του νόμου για την εκπαίδευση τον Ιούλιο του 1989, είναι υποχρεωτική για όλους τους μαθητές κατά τη μετάβαση από τη βαθμίδα 1 στη βαθμίδα 2 ISCED. Το εν 16
Εθνικές Εξεταστικές Δοκιμασίες των Μαθητών στην Ευρώπη: Σκοποί, Οργάνωση και Αξιοποίηση των Αποτελεσμάτων λόγω σύστημα αποσκοπεί στο να διευκολύνει τους εκπαιδευτικούς να αξιολογούν το επίπεδο προόδου των μαθητών, καθώς και τα δυνατά τους σημεία αλλά και τις αδυναμίες τους. Επιπλέον, ένας κύκλος ελεγκτικής αξιολόγησης στις βαθμίδες 1 και 2 ISCED προστέθηκε στο εθνικό σύστημα εξεταστικών δοκιμασιών (2003-2008), ο οποίος, από το έτος 2009, επιτρέπει, με την έναρξη ενός καινούργιου ελεγκτικού κύκλου, να πραγματοποιούνται συγκρίσεις σε βάθος χρόνου. Άλλες αλλαγές στα συστήματα εθνικών εξεταστικών δοκιμασιών αφορούν την αντικατάσταση ή την κατάργηση κάποιων από αυτές. Το δεύτερο ισχύει στην περίπτωση της Ιρλανδίας, όπου η προαιρετική εξέταση για απόκτηση εθνικού πιστοποιητικού για μαθητές που αποφοιτούν από την πρωτοβάθμια εκπαίδευση καταργήθηκε το 1967. Στο Ηνωμένο Βασίλειο (Σκοτία), οι τακτικές εξετάσεις αντικαταστάθηκαν από μαθήματα «βασικής βαθμίδας» και εθνικές εξετάσεις το 1984 για όλους τους μαθητές από 14 έως 16 ετών (βαθμίδα 2 ISCED). Το 1999, εισήχθη ένα εναλλακτικό σύστημα μαθημάτων που οδηγεί σε νέους «εθνικούς τίτλους σπουδών», το οποίο επί του παρόντος λειτουργεί παράλληλα με το σύστημα τυποποιημένων εξετάσεων. Και στην Ουγγαρία, η πρώτη εθνική εξεταστική δοκιμασία στη βαθμίδα 2 ISCED αντικαταστάθηκε το 2001 από μια άλλη εθνική εξεταστική δοκιμασία που έχει έναν παρεμφερή στόχο, ήτοι τον έλεγχο και την αξιολόγηση των σχολικών μονάδων. Επίσης, η εξεταστική δοκιμασία στη βαθμίδα 1 ISCED αναθεωρήθηκε, ώστε να εντοπίζονται μεμονωμένες μαθησιακές ανάγκες. Παρόμοιες ήταν οι εξελίξεις σε αρκετές άλλες χώρες, στις οποίες οι πρώτες εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες αντικαταστάθηκαν από νέες, που έχουν διαφορετικούς στόχους. Αυτό ισχύει εν μέρει στην περίπτωση της Ισλανδίας, όπου οι πρώτες εθνικά συντονισμένες εξετάσεις, οι οποίες είχαν σημαντικό αντίκτυπο στη σχολική πορεία των μαθητών, αντικαταστάθηκαν το 1977 από εθνικές εξετάσεις, οι οποίες αποσκοπούν στον εντοπισμό μαθησιακών αναγκών μαθητών που φοιτούν στο 4ο και 7ο σχολικό έτος αντίστοιχα. Οι εξετάσεις αυτές παρέμειναν καθοριστικές μόνο όσον αφορά το 10ο έτος της σχολικής φοίτησης, καθώς τα αποτελέσματα λαμβάνονταν υπόψη στον απολυτήριο τίτλο που σηματοδοτούσε το τέλος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης. Αν και καταργήθηκαν το 2008, η εξέταση στο 10ο έτος επανεισήχθη από τη σχολική χρονιά 2009/10, αλλά με καινούριους στόχους, και συγκεκριμένα τον εντοπισμό των μαθησιακών αναγκών, τον έλεγχο των σχολικών μονάδων και του εκπαιδευτικού συστήματος στο σύνολό του. Στην Πορτογαλία, οι εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες στις βαθμίδες 1 και 2 ISCED καταργήθηκαν πριν από 35 χρόνια. Όμως, το 2000 αναπτύχθηκε μια νέα μέθοδος αξιολόγησης για το 4ο και 6ο σχολικό έτος φοίτησης (βαθμίδα 1 ISCED), ενώ οι εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες επανεισήχθησαν για τον έλεγχο τόσο των σχολικών μονάδων όσο και του εκπαιδευτικού συστήματος. Το 2005, επανεισήχθησαν οι εξετάσεις στη βαθμίδα 2 ISCED, οι οποίες επιτρέπουν τη λήψη αποφάσεων σχετικά με τη σχολική πορεία των μαθητών. Στη Λιθουανία, οι επιδόσεις κάθε μαθητή κατά την ολοκλήρωση της βασικής εκπαίδευσης αξιολογήθηκαν υποχρεωτικά για πρώτη φορά το 1998, γεγονός που είχε καθοριστικά αποτελέσματα στη σχολική τους πορεία. Το 1999, με τη μεταρρύθμιση της βασικής εκπαίδευσης, οι εξεταστικές δοκιμασίες αποτέλεσαν μέσο ελέγχου των σχολικών μονάδων και του εκπαιδευτικού συστήματος και εφαρμόστηκαν πλήρως από το 2002. Από το 2003, οι εξεταστικές δοκιμασίες στη βασική εκπαίδευση δεν είναι πλέον υποχρεωτικές ενώ αποφασίζουν εάν θα συμμετάσχουν σε αυτές ή όχι, οι ίδιοι οι μαθητές. Επιπλέον, το 2002 εισήχθη η Εθνική Έρευνα Επιτευγμάτων Μαθητών (National Studies of Student Achievement). Στη Σλοβενία, η πρώτη εθνικά συντονισμένη αξιολόγηση, στην οποία βασιζόταν εν μέρει η διαδικασία εισαγωγής στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και άρα ήταν καθοριστική για τη σταδιοδρομία των μαθητών, αντικαταστάθηκε από μια άλλη μορφή εθνικής αξιολόγησης που αποσκοπούσε στον έλεγχο των σχολικών μονάδων και του εκπαιδευτικού συστήματος. Τέλος, η κατάσταση στο Ηνωμένο Βασίλειο (Αγγλία, Ουαλία και Βόρειος Ιρλανδία) είναι πιο πολύπλοκη. Το 1988, τερματίστηκε το έργο της Μονάδας Αξιολόγησης Απόδοσης (APU). Το ίδιο έτος, ο νόμος για τη μεταρρύθμιση στην εκπαίδευση (Education Reform Act-ERA) διευκρίνιζε την εισαγωγή ενός εθνικού αναλυτικού προγράμματος σπουδών και, μαζί με αυτό, ενός συστήματος εθνικής αξιολόγησης. Θεσμοθετήθηκαν οι εξεταστικές δοκιμασίες στο τέλος των πρώτων τριών «βασικών σταδίων» του εθνικού αναλυτικού προγράμματος σπουδών (που καλύπτει τις βαθμίδες 1 και 2 ISCED) από το 1991. Το 1999, η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου μεταβίβασε το δικαίωμα διαχείρισης, 17
Κεφάλαιο 1: Αξιολόγηση των Μαθητών στην Ευρώπη Το Πλαίσιο και η Εμφάνιση των Εθνικών Εξεταστικών Δοκιμασιών συμπεριλαμβανομένων και των εκπαιδευτικών θεμάτων, στην Ουαλία και στη Βόρειο Ιρλανδία. Έκτοτε, οι δρόμοι που ακολούθησαν οι αυτόνομες διοικήσεις όσον αφορά στην αξιολόγηση των μαθητών αποκλίνουν ολοένα και περισσότερο. Στην Ουαλία, οι εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες αντικαταστάθηκαν από θεσμοθετημένες διαδικασίες αξιολόγησης των μαθητών από τους εκπαιδευτικούς. Ομοίως, στη Βόρειο Ιρλανδία, το προηγούμενο σύστημα αξιολόγησης «βασικών σταδίων» (1-3, δηλ. ηλικίες από 5 έως 14 ετών) αντικαταστάθηκε από διαδικασίες αξιολόγησης των μαθητών από τους εκπαιδευτικούς και από τυποποιημένη διαδικασία ετήσιων ελέγχων προόδου. Στην Αγγλία, οι εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες στο τέλος του «βασικού σταδίου 3» (ηλικία 14 ετών) καταργήθηκαν ως θεσμική απαίτηση τη σχολική χρονιά 2008/09 και θα αντικατασταθούν από μια ενισχυμένη και αναβαθμισμένη αξιολόγηση μέσα στη σχολική τάξη και συχνότερες αναφορές προόδου στους γονείς. Διατηρούνται οι εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες στο τέλος των «βασικών σταδίων 1 και 2» (ηλικίες 7 και 11), ως κύριο στοιχείο του πλαισίου διαφάνειας στα σχολεία πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Προαιρετικές εξεταστικές δοκιμασίες του εθνικού αναλυτικού προγράμματος σπουδών συνεχίζουν να είναι διαθέσιμες στις σχολικές μονάδες. Χρησιμοποιούνται για τη διάγνωση δυνατών σημείων και αδυναμιών σε επίπεδο τάξης και μαθητή. Ωστόσο, δεν είναι υποχρεωτικές από το νόμο ενώ τα αποτελέσματα δεν γνωστοποιούνται και η βαθμολόγηση δεν πραγματοποιείται σε κεντρικό επίπεδο. Σε πέντε χώρες, στο Βέλγιο (Γερμανόφωνη Κοινότητα), τη Δημοκρατία της Τσεχίας, την Ελλάδα, το Ηνωμένο Βασίλειο (Ουαλία) και το Λιχτενστάιν, δεν πραγματοποιούνται, επί του παρόντος, εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες. Αντί αυτών, εφαρμόζεται συνεχής αξιολόγηση των μαθητών, διαμορφωτική και συνολική, εντός των σχολικών μονάδων χρησιμοποιώντας διάφορα μέσα. Κύριος στόχος είναι να εκτιμηθούν τα επίπεδα μάθησης και επίδοσης. Επιπλέον, στην Ελλάδα, οι ετήσιες «ανακεφαλαιωτικές εξετάσεις» ακολουθούν τυποποιημένες οδηγίες που οι εκπαιδευτικοί είναι υποχρεωμένοι να ακολουθούν, προκειμένου να πραγματοποιούν τη συνεχή αξιολόγηση. Στο Λιχτενστάιν, τα αποτελέσματα της αξιολόγησης των μαθητών παρέχουν στο εκπαιδευτικό σύστημα ανατροφοδότηση που συμβάλλει στη διαρκή του βελτίωση. Υπάρχουν επίσης σχέδια υπό διαβούλευση για την εισαγωγή εθνικών εξεταστικών δοκιμασιών που εξυπηρετούν σκοπούς ελέγχου, αλλά και για τη λήψη μεμονωμένων αποτελεσμάτων, μέχρι το τέλος της σχολικής χρονιάς 2010/11. Ομοίως, στη Δημοκρατία της Τσεχίας, οι τυποποιημένες εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες αποτελούν έναν από τους μακροπρόθεσμους στόχους της εκπαιδευτικής πολιτικής. Τα τελευταία χρόνια, το Υπουργείο Παιδείας εφάρμοσε πιλοτικά προγράμματα στις βαθμίδες 1 και 2 ISCED, προκειμένου να ερευνηθεί η δυνατότητα εισαγωγής εθνικών εξεταστικών δοκιμασιών ενώ αυτή τη στιγμή αποτιμώνται τα αποτελέσματα των πειραμάτων. Εικόνα 1.1: Έτος πρώτης πλήρους εφαρμογής εθνικών εξεταστικών δοκιμασιών, Βαθμίδες 1 και 2 ISCED Δοκιμασίες για τη λήψη αποφάσεων που αφορούν τη σχολική σταδιοδρομία των μαθητών Δοκιμασίες για άλλους σκοπούς Οι χώρες που αναφέρονται με πλάγια γραφή βρίσκονται σε διαδικασία προσέγγισης της πλήρους εφαρμογής Πηγή: Ευρυδίκη. 18
Εθνικές Εξεταστικές Δοκιμασίες των Μαθητών στην Ευρώπη: Σκοποί, Οργάνωση και Αξιοποίηση των Αποτελεσμάτων Πρόσθετες σημειώσεις Βέλγιο (BE de), Δημοκρατία της Τσεχίας, Ελλάδα, Ηνωμένο Βασίλειο (WLS) και Λιχτενστάιν: Όχι εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες στις βαθμίδες ISCED 1 και 2 τη σχολική χρονιά 2008/09. Δανία: Το 2003 εγκρίθηκε η δοκιμασία «form 10 test», η οποία είναι ελεύθερη για μαθητές που φοιτούν στο προαιρετικό έτος 10. Οι εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες θα εφαρμοστούν πλήρως το 2010. Ιρλανδία: Μέχρι το 1967, εφαρμοζόταν μια προαιρετική εξέταση εθνικού πιστοποιητικού για μαθητές που ολοκλήρωναν την πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Ηνωμένο Βασίλειο (NIR): Οι τελευταίες εξεταστικές δοκιμασίες που οργανώθηκαν σε κεντρικό επίπεδο για την επιλογή μαθητών για τη βαθμίδα που ακολουθεί την πρωτοβάθμια εκπαίδευση πραγματοποιήθηκαν το 2008 για εισαγωγή το 2009. Επεξηγηματική σημείωση Σε αυτή την ιστορική επισκόπηση λαμβάνεται υπόψη το έτος πρώτης πλήρους εφαρμογής σε κάθε χώρα εθνικών εξεταστικών δοκιμασιών για τη λήψη αποφάσεων που αφορούν τη σχολική πορεία των μαθητών, συμπεριλαμβανομένων και των δοκιμασιών που αποσκοπούν σε χορήγηση πιστοποιητικών ή την προαγωγή των μαθητών στο τέλος του σχολικού έτους ή τον προσανατολισμό των μαθητών στο τέλος των βαθμίδων 1 και 2 ISCED, και το έτος στο οποίο κάθε χώρα θεσμοθέτησε εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες για άλλους σκοπούς, όπως είναι ο εντοπισμός μεμονωμένων μαθησιακών αναγκών ή ο έλεγχος των σχολικών μονάδων και/ή των εκπαιδευτικών συστημάτων. Δεν λαμβάνονται υπόψη μεταγενέστερες αλλαγές στον αριθμό ή τους στόχους των εθνικών εξεταστικών δοκιμασιών. 1.3. Μεταβαλλόμενα πλαίσια πολιτικής πίσω από τις εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες Αν και στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, οι σχολικές μονάδες και οι εκπαιδευτικοί έχουν παραδοσιακά ελάχιστη ελευθερία για την εκπόνηση του αναλυτικού προγράμματος και τον καθορισμό διδακτικών στόχων, εξακολουθούν να φέρουν την κύρια ευθύνη για την αξιολόγηση των μαθητών ( 4 ). Ωστόσο, λόγω μεταρρυθμίσεων που οδήγησαν σε μεγαλύτερο βαθμό αποκέντρωσης και σχολικής αυτονομίας καθώς και λόγω της ευρύτερης δυνατότητας επιλογής σχολικών μονάδων και πολιτικών στην εκπαίδευση, οι εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες χρησιμοποιούνται ολοένα και περισσότερο για τον έλεγχο επιδόσεων των σχολικών μονάδων και των εκπαιδευτικών συστημάτων ( 5 ), παραμένοντας πάντα ένα μέσο αξιολόγησης των μαθητών κατά τη διάρκεια της υποχρεωτικής εκπαίδευσης ή κατά το τέλος αυτής. Ιστορικά, ο βασικός στόχος των εθνικών εξεταστικών δοκιμασιών είναι η δημιουργία μιας τυποποιημένης μεθόδου αξιολόγησης που είναι καθοριστική για τη σχολική πορεία των μαθητών. Περιλαμβάνονται εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες που αποσκοπούν στη χορήγηση Ιστορικά, ο βασικός στόχος των εθνικών εξεταστικών δοκιμασιών είναι η δημιουργία μιας τυποποιημένης μεθόδου αξιολόγησης που είναι καθοριστική για τη σχολική πορεία των μαθητών. Περιλαμβάνονται εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες που αποσκοπούν στη χορήγηση πιστοποιητικών στο τέλος μιας σχολικής βαθμίδας, όπως στην περίπτωση των εξετάσεων «πιστοποιητικού πρωτοβάθμιας εξέτασης» που διεξάγονταν στην Ιρλανδία μέχρι το 1967 ή της απολυτήριας εξέτασης «Folkeskole» που εισήχθη στη Δανία το 1975. Επιπρόσθετα, θεσμοθετήθηκαν και άλλες εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες που επηρεάζουν τη σχολική σταδιοδρομία, όπως εκείνες που διέπουν την προαγωγή των μαθητών στο τέλος ενός σχολικού έτους ή τον προσανατολισμό τους στο τέλος μιας σχολικής βαθμίδας. Στο Λουξεμβούργο και τις Κάτω Χώρες, για παράδειγμα, οι εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες που θεσμοθετήθηκαν το 1968 και το 1970, αντίστοιχα, παρέχουν βάση για την προαγωγή των μαθητών από την πρωτοβάθμια στην κατώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Ομοίως, στη Μάλτα, οι πρώτες εθνικές εξεταστικές δοκιμασίες, γνωστές ως «ετήσιες εξετάσεις», πραγματοποιήθηκαν το 1975 με σκοπό να καθοριστεί η προαγωγή από τη μία τάξη στην επόμενη και ο προσανατολισμός των μαθητών στα βασικά μαθήματα. Στην Ισλανδία, οι εθνικά συντονισμένες εξετάσεις, που αντικατέστησαν την προηγούμενη εξέταση επιλογής μαθητών το 1977, ( 4 ) Βλ. Ευρυδίκη (2008) Levels of Autonomy and Responsibilities of Teachers in Europe. ( 5 ) Για πιο λεπτομερείς πληροφορίες σχετικά με το ιστορικό πλαίσιο των εθνικών εξεταστικών δοκιμασιών, ανατρέξτε στη βιβλιογραφική ανασκόπηση Theoretical and Real Effects of Standardised Assessment, N. Mons (August 2009) στην ιστοσελίδα www.eurydice.org. 19