Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΕΡΓΩΝ ΗΜΕΡΙΔΑ Τ.Ε.Ε. ΑΘΗΝΑ 13-11-2013 ΕΙΣΗΓΗΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ «ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΩΡΙΜΑΝΣΗΣ ΕΡΓΩΝ ΚΑΙ ΔΡΑΣΕΩΝ» ΕΙΣΗΓΗΤΡΙΑ: ΕΛΕΝΗ Π. ΣΤΡΑΒΟΔΗΜΟΥ ΑΓΡ. ΤΟΠ. ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ Συνάδελφοι, Κυρίες και Κύριοι Όπως είναι γνωστό, τα Δημόσια Έργα είναι τα τεχνικά έργα που αποσκοπούν στην κάλυψη γενικότερων αναγκών του κοινωνικού συνόλου, έχοντας καθοριστική σημασία στην αναπτυξιακή προσπάθεια της χώρας και στην ποιότητα ζωής των πολιτών. Η σημασία και η συμβολή αυτή, επιτελείται μέσω της δημιουργίας των κάθε είδους τεχνικών υποδομών και δικτύων για την ανάπτυξη παραγωγικών δραστηριοτήτων, της κατασκευής εγκαταστάσεων κοινωνικής μέριμνας και παράλληλα της προστασίας του περιβάλλοντος και δημιουργίας άνετων και ασφαλών συνθηκών διαβίωσης. Επιτελείται επίσης δευτερογενώς, μέσω της δημιουργίας θέσεων εργασίας σε παραγωγικούς τομείς, της ανάπτυξης και μεταφοράς τεχνογνωσίας κ.λ.π. Η διαδικασία ωρίμανσης ενός δημόσιου έργου που ξεκινά από την «αίτηση»- απόφαση για την κατασκευή του μέχρι την δημοπράτησή του, είναι μία πολύπλοκη διαδικασία, η οποία διακρίνεται από το πλήθος των απαιτούμενων εγκρίσεων, όπως και από την πληθώρα των εμπλεκομένων φορέων υπηρεσιών οι οποίοι γνωμοδοτούν η εγκρίνουν αντίστοιχες ενέργειες. Θα προσπαθήσω να καταγράψω και να κωδικοποιήσω τις βασικές απαιτούμενες ενέργειες για την ωρίμανση ενός δημόσιου έργου, διακρίνοντας έξη βασικά βήματαστάδια ενεργειών. 1) ΜΕΛΕΤΗ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑΣ 2) ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ- ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ-ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ-ΠΡΟΜΕΛΕΤΗ 3) ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ- ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΟΡΟΙ 4) ΟΡΙΣΤΙΚΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ -ΑΠΑΛΛΟΤΡΙΩΣΕΙΣ 5) ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ- ΕΞΑΣΦΑΛΙΣΗ ΠΙΣΤΩΣΕΩΝ 6) ΤΕΥΧΗ ΔΗΜΟΠΡΑΤΗΣΗΣ Παρακάτω ακολουθεί η ανάλυση κάθε σταδίου της διαδικασίας: ΣΤΑΔΙΟ 1 Ο: ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑ ΕΡΓΟΥ Το στάδιο αυτό αρχίζει από τη σύλληψη του έργου, που μπορεί να είναι αίτημα είτε από τους εμπλεκόμενους φορείς, είτε από την τοπική κοινωνία, είτε από διαπίστωση.
Στη συνέχεια εξετάζεται η σκοπιμότητα κατασκευής του έργου, γιατί πρέπει να γίνει, τι θα εξυπηρετεί, ποια η ανταποδοτικότητα του και ο χρόνος απόσβεσης του, καθώς και η χονδρική εκτίμηση του κόστους κατασκευής. Χρήσιμα σ αυτό το στάδιο (όπου δεν υπάρχουν ασφαλή κοστολογικά στοιχεία) είναι τα στατιστικά δεδομένα σχετικά με το κόστος ανά μονάδα έργου (π.χ. ανά χιλιόμετρο οδού ή ανά στρέμμα καλλιέργειας ή ανά τετραγωνικό οικοδομής κ.λ.π). Πιστεύω ότι πρέπει να δημιουργηθεί μια εθνική βάση δεδομένων, από την οποία θα είναι δυνατόν να αντληθούν οικονομικά στοιχεία, τα οποία θα βοηθήσουν κατ αρχήν στην απόφαση κατασκευής ενός έργου, σε συνάρτηση με την ανταποδοτικότητα και την ανάγκη. Εν τούτοις τα οικονομικά στοιχεία δεν είναι τα μόνα, τα οποία οδηγούν στην απόφαση κατασκευής ενός έργου. Πρέπει να συνεκτιμηθούν και άλλοι παράγοντες, αναπτυξιακοί, κοινωνικοί κ.λ.π. Ουσιαστικό ρόλο για ένα έργο παίζει η σχέση του με την ολοκληρωμένη αναπτυξιακή Πολιτική. Η δημιουργία αρχής «Επιτροπής Εθνικής Πολιτικής Ανάπτυξης και Σχεδιασμού» και η νομοθέτηση της Μελέτης Σκοπιμότητας, πρέπει να είναι βασική απαίτηση για κάθε χρηματοδότηση. ΣΤΑΔΙΟ 2 Ο : ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ- ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ- ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ-ΠΡΟΜΕΛΕΤΗ Ο κύριος του έργου (Δημόσιον) πριν την ανάθεση των απαιτούμενων μελετών οφείλει να σχηματίσει το φάκελλο του έργου. Ο φάκελλος αυτός είναι η ταυτότητα του έργου και πρέπει να περιλαμβάνει: 1. Τους στόχους τους οποίους υπηρετεί το συγκεκριμένο έργο. 2. Τη θέση του και την αναμενόμενη μορφή του. 3. πληροφορίες για το έδαφος, τις τοπικές συνθήκες και τις τυχόν ιδιαιτερότητες π.χ. Αρχαιότητες, κοινωνικοί λόγοι κ.λπ. 4. Περιβαλλοντικές επιπτώσεις (χλωρίδα-πανίδα). 5. Προσπελασιμότητα. Ευκολία κατασκευής. 6. Τεχνική περιγραφή (τεχνικά-λειτουργικά χαρακτηριστικά). 7. Αναμενόμενο κόστος. Εξασφάλιση πόρων. Προεκτίμηση Αμοιβών Μελετών. 8. Εναλλακτικές λύσεις. 9. Προκαταρκτική αξιολόγηση των δεδομένων του έργου. Στο συνέχεια προχωρούμε στο στάδιο της προκαταρκτικής μελέτης, που πρέπει να εξετασθούν οι δυνατότητες χωροθέτησης του έργου (επιλογή θέσης). Η μελέτη αυτή πρέπει να περιλαμβάνει : α)τοπογραφικά υπόβαθρα που θα χρησιμοποιηθούν (είτε χάρτες της ΓΥΣ, είτε σχέδια από παλαιότερες μελέτες) β)αναγνωριστική- Προκαταρκτική μελέτη του έργου γ)γεωλογική αναγνώριση της περιοχής του έργου και δ) προμελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων εάν απαιτείται. Πρός τούτο, αφού ληφθεί υπόψιν το χωροταξικό σχέδιο της περιοχής και σε συνεργασία με τους εμπλεκόμενους φορείς, αιρετή διοίκηση (Δήμο, Περιφέρεια), τους οργανισμούς κοινής ωφέλειας, την Αρχαιολογία, Δασική Υπηρεσία κ.λ.π., αφού ενημερωθούν και
εκφράσουν την σύμφωνη γνώμη τους, προχωράμε στο γεωμετρικό σχεδιασμό του έργου σε επίπεδο προμελέτης. Στη φάση της προμελέτης εκπονούνται οι εξής μελέτες: α) Τοπογραφική και κτηματογραφική αποτύπωση του χώρου κατάληψης του έργου. (Κτηματογραφική αποτύπωση γίνεται εφόσον χρειάζεται να γίνουν απαλλοτριώσεις). β) Γεωμετρικός σχεδιασμός του κυρίως έργου και όλων των άλλων υποστηρικτικών έργων που χρειάζονται να γίνουν μαζί με αυτό.. γ) και Οριστική γεωλογική μελέτη, πρόγραμμα γεωτεχνικών ερευνών. Είναι η ουσιαστική έναρξη των εργασιών, η οποία οριοθετεί το χώρο κατάληψης του έργου και οδηγεί στην προέγκριση χωροθέτησης και σε συνάρτηση με ασφαλέστερα οικονομικά στοιχεία επανεξετάζει την ανάγκη- σκοπιμότητα συνέχισης των διαδικασιών. Μετά την έγκριση της προμελέτης, προχωράμε στη σύνταξη της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων. Επίσης εκτελείται το πρόγραμμα γεωτεχνικών ερευνών και γίνεται αξιολόγηση αυτών. ΣΤΑΔΙΟ 3ο: ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ- ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΟΡΟΙ Στη συνέχεια εκπονείται η Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου, η οποία περιλαμβάνει αναλυτικά μέτρα για την προστασία του περιβάλλοντος από τον θόρυβο, την ατμοσφαιρική ρύπανση, τα υγρά απόβλητα- λύματα απορρίμματα, στερεά απόβλητα και το φυσικό περιβάλλον χλωρίδα κ.λ.π., τόσο κατά τη διάρκεια της κατασκευής, όσο και κατά τη διάρκεια λειτουργίας του έργου. Μετά την έγκριση της μελέτης εκδίδεται η απόφαση έγκρισης περιβαλλοντικών όρων, η οποία αναφέρει όλους τους όρους και περιορισμούς που πρέπει να τηρούνται απαραίτητα καθόλη τη διάρκεια κατασκευής και λειτουργίας του έργου. Επίσης καθορίζει όλες τις απαραίτητες άδειες εγκρίσεις που πρέπει να εκδοθούν, σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία π.χ. άδειες από δασική υπηρεσία, αρχαιολογία κ.λ.π. Η απόφαση έγκρισης των περιβαλλοντικών όρων, αποτελεί προϋπόθεση για την έκδοση των διοικητικών πράξεων που απαιτούνται κατά περίπτωση, σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις για την κατασκευή του έργου. ΣΤΑΔΙΟ 4ο: ΟΡΙΣΤΙΚΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ- ΑΠΑΛΛΟΤΡΙΩΣΕΙΣ Στο στάδιο αυτό εκπονούνται όλες οι απαιτούμενες οριστικές μελέτες που χρειάζονται για την ολοκληρωμένη κατασκευή του έργου με κάθε λεπτομέρεια, με ενσωματωμένες όλες τις πιθανές τροποποιήσεις που πιθανά προκύψουν, από τις ήδη εκπονημένες προηγούμενες μελέτες και να συνοδεύονται από πλήρεις και σωστούς προϋπολογισμούς. Εδώ θα σας αναφέρω ενδεικτικά ένα παράδειγμα έργου οδοποιίας, τι μελέτες χρειάζονται να εκπονηθούν: 1. Οριστική μελέτη οδοποιίας, η οποία θα περιλαμβάνει και της μετατοπίσεις των ΟΚΩ που χρειάζονται να γίνουν. 2. Οριστική γεωτεχνική μελέτη.
3. Οριστική μελέτη έργων αποχέτευσης ομβρίων-αποστράγγισης. 4. Οριστική μελέτη τεχνικών έργων. 5. Οριστική μελέτη έργων αποχέτευσης ακαθάρτων, αν ο δρόμος είναι σε κατοικημένη περιοχή. 6. Οριστική μελέτη ηλεκτροφωτισμού. 7. Οριστική μελέτη σήμανσης του έργου. 8. Οριστική μελέτη σηματοδότησης. 9. Οριστική μελέτη αποκατάστασης περιβάλλοντος(φύτευση). 10. ΣΑΥ και ΦΑΥ. Αφού ολοκληρωθούν οι ανωτέρω οριστικές μελέτες και ευρίσκονται στη διαδικασία έγκρισης, συντάσσεται το κτηματολόγιο της προς κατάληψη περιοχής του έργου, αν χρειάζεται να γίνουν απαλλοτριώσεις και το οποίο περιλαμβάνει κτηματολογικά διαγράμματα και πίνακες. Στη συνέχεια ξεκινάει η διαδικασία των απαλλοτριώσεων, με την κήρυξη της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης(έκδοση Κ.Υ.Α ή ΥΠ.ΑΠ., αν ο κύριος του έργου είναι το ΥΠΟΜΕΔΙ), διότι προϋπόθεση για να γίνει η κήρυξη, είναι η έκδοση της απόφασης περιβαλλοντικών όρων και η οριστικοποίηση κατάληψης του χώρου του έργου. Η διαδικασία της απαλλοτρίωσης περιλαμβάνει τα εξής στάδια: Σύνταξη κτηματολογίου- κήρυξη της απαλλοτρίωσης- διαδικασία αποζημίωσης - κίνηση δίκης για ορισμό τιμής μονάδας- αναμονή για δικάσιμο- απόφαση Μονομελούς Πρωτοδικείου και σύνταξη πίνακα παρακατάθεσης-παρακατάθεσηδημοσίευση γραμματίου παρακατάθεσης- συντέλεση της απαλλοτρίωσης-ειδική πρόσκληση για κατάληψη του χώρου- κατάληψη του χώρου. ΣΤΑΔΙΟ 5ο: ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ- ΕΞΑΣΦΑΛΙΣΗ ΠΙΣΤΩΣΕΩΝ Μετά την ολοκλήρωση των οριστικών μελετών και των απαλλοτριώσεων, για να μπορεί να δημοπρατηθεί ένα δημόσιο έργο, θα πρέπει να εξασφαλισθεί και η ανάλογη χρηματοδότηση. Η χρηματοδότηση μπορεί να γίνει από πιστώσεις του προγράμματος Δημόσιων Επενδύσεων, από Εθνικούς Πόρους ή και με τη συγχρηματοδότησης της Ε.Ε. Για να γίνει αίτηση για ένταξη σε επιχειρησιακό πρόγραμμα, θα πρέπει να υπάρχει πρόσκληση από τη Διαχειριστική Αρχή ή τον αρμόδιο φορέα. Στη συνέχεια υποβάλλεται από τον κύριο του έργου αίτηση χρηματοδότησης στην αρμόδια Διαχειριστική Αρχή, μαζί με το Τεχνικό Δελτίο Προτεινόμενης Πράξης και τα συνημμένα έγγραφα του. Πριν την έκδοση της απόφασης ένταξης υπογράφεται το σύμφωνο αποδοχής των όρων ένταξης της πράξης. Εν συνεχεία δίδεται η σύμφωνη γνώμη για την ένταξη από την Εθνική Αρχή Συντονισμού/Ειδική Υπηρεσία συντονισμού της εφαρμογής επιχειρησιακών προγραμμάτων και μετά εκδίδεται η απόφαση ένταξης του έργου. Στη συνέχεια βγαίνει ο αριθμός του έργου (ενάριθμος έργου), οπότε κλειδώνει ο προϋπολογισμός του. Κατόπιν εκδίδεται η απόφαση έγκριση διάθεση πίστωσης και η έγκριση δημοπράτησης του έργου. ΣΤΑΔΙΟ 6 ο : ΤΕΥΧΗ ΔΗΜΟΠΡΑΤΗΣΗΣ
Τα τεύχη δημοπράτησης συντάσσονται μετά την έγκριση των οριστικών μελετών του έργου από τον αρμόδιο φορέα και είναι τα εξής: 1) Διακήρυξη. 2)Οικονομική προσφορά. 3)Περιγραφικό Τιμολόγιο. 4)Ειδική συγγραφή υποχρεώσεων(εσυ). 5)Τεχνική συγγραφή υποχρεώσεων(τσυ). 6)Τεχνική περιγραφή 7)Προϋπολογισμός Μελέτης. 8)Εγκεκριμένες Οριστικές Μελέτες. Τα συμβατικά τεύχη εγκρίνονται με απόφαση, στην οποία ορίζεται και η ημερομηνία δημοπράτησης του έργου. Στη συνέχεια δημοσιεύεται η προκήρυξη στον Ελληνικό Τύπο και σε επίσημη εφημερίδα της Ε.Ε. Τέλος εκδίδεται η απόφαση συγκρότηση της επιτροπής διαγωνισμού για τη δημοπράτηση του έργου. Τα παραπάνω λοιπόν είναι κατά τη γνώμη μου, οι βασικές απαιτούμενες ενέργειες για την ωρίμανση ενός δημόσιου έργου. Κλείνοντας θα ήθελα να τονίσω ότι όλες οι μελέτες θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με σοβαρότητα και υπευθυνότητα, τόσο από τους μελετητές, όσο και από την Υπηρεσία Επίβλεψης, οι οποίοι πρέπει να έχουν και εμπειρία στην κατασκευή αντίστοιχων έργων. Πλήρης Μελέτη, σωστή Μελέτη σημαίνει ταχύτητα, οικονομία, πληρότητα στην υλοποίηση ενός έργου.