ΒΗΟΖΘΗΘΑ ΕΖΣΖΜΑΣΑ ΣΗ ΤΠΖΡΔΗΔ ΤΓΔΗΑ Υξηζηίλα ππξάθε, MD, MSc, PhDc
Σηφρνη ηεο εθπαηδεπηηθήο ζπλάληεζεο Ηζηνξηθή αλαδξνκή Φηινζνθηθέο πξνζεγγίζεηο Βηνεζηθέο αξρέο Ζ αξρή ηνπ ζεβαζκνχ ηεο απηνλνκίαο Ζ αξρή ηεο αγαζνεξγίαο Ζ αξρή ηνπ κε βιάπηεηλ Ζ αξρή ηεο δηθαηνζχλεο
Ιζηνξηθή αλαδξνκή Θψδηθαο ηνπ Hammurabi «lex talionis»
Ιζηνξηθή αλαδξνκή Ηππνθξαηηθφο φξθνο: «α μη σπη ποηέ εκλαλέεζθαι έξω, ζιγήζομαι, άππηηα ηγεύμενορ είναι ηα ηοιαύηα»
Ιζηνξηθή αλαδξνκή 1807, Boston Medical Police απφ ηνλ Ιαηξηθφ Σχιινγν Βνζηψλεο πεξηέρεη 9 ζχληνκα άξζξα γηα ηηο ζρέζεηο ησλ ηαηξψλ κεηαμχ ηνπο θαη ηε δηαθχιαμε ηνπ «θαινχ νλφκαηνο»
Ιζηνξηθή αλαδξνκή 1823, ύζηεκα Ιαηξηθήο Ηζηθήο απφ ηνλ Ιαηξηθφ Σχιινγν ηεο Πνιηηείαο ηεο Νέαο Υφξθεο 1828, Κώδηθαο ηεο Ιαηξνρεηξνπξγηθήο Δηαηξείαο, Βαιηηκφξε πεξηιακβάλεη θαη ηνλ Ιππνθξαηηθφ Όξθν 1847, Κώδηθαο Ηζηθήο ηνπ Ακεξηθαληθνύ Ιαηξηθνύ πιιόγνπ ε πιεξνθφξεζε ηνπ αζζελή είλαη θαζήθνλ ηνπ ηαηξνχ
Ιζηνξηθή αλαδξνκή 1948, Παγθόζκηα Γηαθήξπμε γηα ηα Αλζξώπηλα Γηθαηώκαηα ζεβαζκφο ζηα απφξξεηα ζηνηρεία πνπ αθνξνχλ ηνλ αζζελή, αθφκα θη αλ απηφο έρεη θαηαιήμεη 1949, Code International d Ethique Medicale, WMA ζεβαζκφο θαη απφιπηε ερεκχζεηα ηνπ ηαηξνχ γηα φια φζα γλσξίδεη γηα ηνλ αζζελή ηνπ, αθφκα θαη κεηά ην ζάλαην ηνπ αζζελή ν ζεβαζκφο ζηελ αλζξψπηλε αμηνπξέπεηα θαη ζηα δηθαηψκαηα ηνπ αζζελή
Ιζηνξηθή αλαδξνκή 1964, Γηαθήξπμε ηνπ Διζίλθη, World Medical Association, αλαζεψξεζε 2002 εζηθέο αξρέο πνπ πξέπεη λα δηέπνπλ ηελ έξεπλα πνπ δηελεξγείηαη ζε αλζξψπνπο: ε πξνζηαζία ηεο δσήο, ηεο πγείαο, ηνπ απφξξεηνπ θαη ηεο αμηνπξέπεηαο ησλ αλζξψπηλσλ ππνθεηκέλσλ, πνπ ζπκκεηέρνπλ ζηελ έξεπλα, είλαη ηαηξηθφ θαζήθνλ 1973, Κώδηθαο Γηθαησκάησλ ηνπ Αζζελή, Ακεξηθαληθή Ννζνθνκεηαθή Έλσζε 1974, Υάξηεο ησλ Γηθαησκάησλ θαη Τπνρξεώζεσλ ησλ Αζζελώλ, Γαιιία
Ιζηνξηθή αλαδξνκή 1975, Γηαθήξπμε ηνπ Σόθπν, WMA απνηξέπεη ηε ζπκκεηνρή, ελζάξξπλζε ή παξάβιεςε ηνπ ηαηξνχ ζηε ρξήζε βαζαληζηεξίσλ ή άιισλ κνξθψλ βάλαπζεο, απάλζξσπεο ή εμεπηειηζηηθήο ζπκπεξηθνξάο ή δηαδηθαζίαο, φπνην θη αλ είλαη ην αδίθεκα γηα ην νπνίν ην ζχκα είλαη χπνπην, είηε απηφ θαηεγνξείηαη ή είλαη έλνρν
Ιζηνξηθή αλαδξνκή 1977, Γηαθήξπμε ηεο Υαβάεο, Παγθφζκηα Ψπρηαηξηθή Δηαηξεία δενληνινγηθνί θαλφλεο πνπ ζα πξέπεη λα δηέπνπλ ηε ζπκπεξηθνξά ησλ ςπρηάηξσλ δηεζλψο 1996, Γηαθήξπμε ηεο Μαδξίηεο, Παγθφζκηα Ψπρηαηξηθή Δηαηξεία δενληνινγηθνί θαλφλεο πνπ ζα πξέπεη λα δηέπνπλ ηε ζπκπεξηθνξά ησλ ςπρηάηξσλ δηεζλψο
Ιζηνξηθή αλαδξνκή 1981, Γηαθήξπμε ηεο Ληζζαβόλαο Ι, Παγθφζκηα Ιαηξηθή Σπλέιεπζε Ο αζζελήο έρεη ην δηθαίσκα λα επηιέμεη ην γηαηξφ ηνπ ειεχζεξα Ο αζζελήο έρεη ην δηθαίσκα λα πεξηζάιπεηαη απφ έλα γηαηξφ, πνπ είλαη ειεχζεξνο λα πξνβαίλεη ζε θιηληθέο θαη εζηθέο θξίζεηο ρσξίο θακία εμσηεξηθή παξέκβαζε Ο αζζελήο έρεη ην δηθαίσκα λα απνδέρεηαη ή λα αξλείηαη παξνρή ζεξαπείαο, αθνχ ιάβεη επαξθή ελεκέξσζε Ο αζζελήο έρεη ην δηθαίσκα πξνζδνθίαο φηη ν γηαηξφο ζα ζεβαζηεί ηελ εκπηζηεπηηθή θχζε φισλ ησλ ηαηξηθψλ ιεπηνκεξεηψλ θαη πξνζσπηθψλ ηνπ δεδνκέλσλ Ο αζζελήο έρεη δηθαίσκα λα δήζεη κε αμηνπξέπεηα Ο αζζελήο έρεη δηθαίσκα λα ιάβεη ή λα απνξξίςεη θάζε πλεπκαηηθή ή εζηθή αλαθνχθηζε, πνπ ζπκπεξηιακβάλεη ηε βνήζεηα απφ ηεξέα αλάινγεο ζξεζθείαο
Ιζηνξηθή αλαδξνκή 1995, Γηαθήξπμε ηεο Ληζζαβώλαο ΙΙ, Παγθφζκηα Ιαηξηθή Σπλέιεπζε ην δηθαίσκα ζε ηαηξηθή πεξίζαιςε θαιήο πνηφηεηαο ην δηθαίσκα ζε ειεπζεξία επηινγήο ην δηθαίσκα ζε απηνδηάζεζε ηα δηθαηψκαηα ηνπ αζζελή πνπ δελ έρεη ζπλείδεζε ησλ πξαηηνκέλσλ ηα δηθαηψκαηα ηνπ αζζελή ζε δηαδηθαζίεο ελαληίνλ ηεο βνπιήζεσο ηνπ ην δηθαίσκα ζηελ ελεκέξσζε ην δηθαίσκα ζηελ ερεκχζεηα ην δηθαίσκα ζηελ πγεηνλνκηθή ελεκέξσζε ην δηθαίσκα ζηελ αμηνπξέπεηα ην δηθαίσκα ζε ζξεζθεπηηθή βνήζεηα
Ιζηνξηθή αλαδξνκή 1983, Δπξσπατθόο Υάξηεο γηα ηα Γηθαηώκαηα ησλ Αζζελώλ, Ννζνθνκεηαθή Δπηηξνπή ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ 1986, Γηαθήξπμε γηα ηελ Αλεμαξηεζία θαη ηελ Δπαγγεικαηηθή Διεπζεξία ηνπ Ιαηξνύ (Rancho Mirage, Καιηθφξληα) ε αλαγλψξηζε θαη ε ππνζηήξημε ησλ δηθαησκάησλ ησλ αζζελψλ απνηειεί ηελ πξψηε παξάγξαθν
Ιζηνξηθή αλαδξνκή 1994, Γηαθήξπμε γηα ηελ Πξναγσγή ησλ Γηθαησκάησλ ησλ Αζζελώλ ζηελ Δπξώπε, ΠΟΥ, Άκζηεξληακ Καζέλαο έρεη ην δηθαίσκα ζε ζεβαζκφ ηνπ πξνζψπνπ ηνπ/ηεο σο αλζξψπνπ Καζέλαο έρεη ην δηθαίσκα ζε απηνδηάζεζε Καζέλαο έρεη ην δηθαίσκα ζε θπζηθή θαη δηαλνεηηθή αθεξαηφηεηα θαη ζε αζθάιεηα ηνπ πξνζψπνπ ηνπ/ηεο Καζέλαο έρεη ην δηθαίσκα ζεβαζκνχ ηεο ηδησηηθήο ηνπ/ηεο ζθαίξαο ηνπ απνξξήηνπ Καζέλαο έρεη ην δηθαίσκα λα γίλνληαη ζεβαζηέο νη εζηθέο θαη πνιηηηζκηθέο ηνπ αμίεο θαη νη ζξεζθεπηηθέο θαη θηινζνθηθέο πεπνηζήζεηο ηνπ Καζέλαο έρεη ην δηθαίσκα ζε ηέηνηα πξνζηαζία ηεο πγείαο, φπσο παξέρεηαη κε θαηάιιεια κέηξα γηα πξφιεςε ηεο αζζέλεηαο θαη γηα πγεηνλνκηθή πεξίζαιςε θαη ζηελ επθαηξία λα επηδηψμεη ην χςηζην εθηθηφ επίπεδν πγείαο
Ιζηνξηθή αλαδξνκή 1997, Γηαθήξπμε κε Καηεύζπλζε ηε πλερή Βειηίσζε Πνηόηεηαο ζηελ Ιαηξηθή Πεξίζαιςε, Παγθφζκηα Ιαηξηθή Σπλέιεπζε, Ακβνχξγν εκπηζηεπηηθφηεηα θαη αλσλπκία ησλ αξρείσλ ησλ αζζελψλ 1997, Δπξσπατθή ύκβαζε γηα ηα Αλζξώπηλα Γηθαηώκαηα θαη ηε Βηνταηξηθή, Οβηέλην πξνζηαζία ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ θαη ηεο αμηνπξέπεηαο ηνπ αλζξψπνπ ζε ζρέζε κε ηηο εθαξκνγέο ηεο Βηνινγίαο θαη ηεο Ιαηξηθήο
Ιζηνξηθή αλαδξνκή 2000, Κώδηθαο Ηζηθήο γηα ηελ ehealth, Internet Healthcare Coalition Σηνρεχεη «ζην λα δηαζθαιίζεη φηη θάζε άλζξσπνο ζε παγθφζκην επίπεδν κπνξεί, κε αληίιεςε θαη πιήξε θαηαλφεζε ησλ γλσζηψλ θηλδχλσλ, λα αλαγλσξίζεη ηε δπλακηθή ηνπ Γηαδηθηχνπ ζηε δηαρείξηζε ηεο πγείαο ηνπ θαη ηεο πγείαο εθείλσλ πνπ θξνληίδεη» Αξρή ηεο εηιηθξίλεηαο Αξρή ηεο εληηκφηεηαο Αξρή ηεο πνηφηεηαο Αξρή ηεο ελήκεξεο ζπλαίλεζεο Αξρή ηεο ηδησηηθφηεηαο Αξρή ηνπ επαγγεικαηηζκνχ θαηά ηελ παξνρή ππεξεζηψλ πγείαο κε ηε βνήζεηα ηεο ςεθηαθήο ηερλνινγίαο Αξρή ηεο επζχλεο ηνπ ηζηνηφπνπ γηα ηνπο ζπλεξγαδφκελνπο θνξείο Αξρή ηεο ππεπζπλφηεηαο
Σηελ Διιάδα Α.Ν. 1565/1939 Κώδηθαο αζθήζεσο ηνπ ηαηξηθνύ επαγγέικαηνο ππνρξέσζε κεηεθπαίδεπζεο ησλ ηαηξψλ (άξζξν 12) ππνρξέσζε επζπλείδεηεο άζθεζεο ηεο ηαηξηθήο (άξζξν 13) απνηξνπή πξνζβνιήο ηνπ ηαηξηθνχ επαγγέικαηνο (άξζξν 13) έθδνζε ηαηξηθψλ πηζηνπνηεηηθψλ θαη γλσκαηεχζεσλ (άξζξν 22) ηήξεζε απφιπηεο ερεκχζεηαο (άξζξν 23) παξνρή ηαηξηθνχ έξγνπ ζε πεξηπηψζεηο θηλδχλσλ (άξζξν 25) δηαθήκηζε ηαηξνχ (άξζξν 26)
Σηελ Διιάδα Β.Γ. 25/5-6.7.1955 Πεξί ηαηξηθήο δενληνινγίαο ηαηξηθφ απφξξεην ηαηξηθή επζχλε απφιπηνο ζεβαζκφο ζηελ ηηκή θαη ηελ αμηνπξέπεηα ηνπ αξξψζηνπ ηζφηεηα ζηελ ηαηξηθή κέξηκλα απαγφξεπζε πεηξακαηηθήο πξφθιεζεο αζζέλεηαο γηα εξεπλεηηθνχο ιφγνπο
Σηελ Διιάδα Ν. 1397/1983, Δζληθφ χζηεκα Τγείαο (ηδξπηηθφο λφκνο) Τν θξάηνο έρεη ηελ επζχλε γηα ηελ παξνρή ππεξεζηψλ πγείαο ζην ζχλνιν ησλ πνιηηψλ Οη ππεξεζίεο πγείαο παξέρνληαη ηζφηηκα ζε θάζε πνιίηε, αλεμάξηεηα απφ ηελ νηθνλνκηθή, θνηλσληθή θαη επαγγεικαηηθή ηνπ θαηάζηαζε
Σηελ Διιάδα Ν. 2071/1992 άξζξν 47, Γηθαηψκαηα ησλ αζζελψλ δηθαίσκα πξνζέγγηζεο ζηηο ππεξεζίεο ηνπ λνζνθνκείνπ δηθαίσκα ηεο παξνρήο θξνληίδαο κε ηνλ νθεηιφκελν ζεβαζκφ ζηελ αλζξψπηλε αμηνπξέπεηά ηνπ δηθαίσκα λα ζπλαηλέζεη ή λα αξλεζεί θάζε δηαγλσζηηθή ή ζεξαπεπηηθή πξάμε, πνπ πξφθεηηαη λα δηελεξγεζεί ζ απηφλ δηθαίσκα λα πιεξνθνξεζεί φηη αθνξά ζηελ θαηάζηαζή ηνπ δηθαίσκα ζηελ πξνζηαζία ηεο ηδησηηθήο ηνπ δσήο δηθαίσκα ηνπ ζεβαζκνχ θαη ηεο αλαγλψξηζεο ησλ ζξεζθεπηηθψλ θαη ηδενινγηθψλ ηνπ πεπνηζήζεσλ δηθαίσκα λα παξνπζηάζεη ή λα θαηαζέζεη αξκνδίσο δηακαξηπξίεο θαη ελζηάζεηο θαη λα ιάβεη πιήξε γλψζε ησλ επ απηψλ ελεξγεηψλ θαη απνηειεζκάησλ
Σηελ Διιάδα Ν. 3418/2005, Κώδηθαο Ιαηξηθήο Γενληνινγίαο Οξηζκνί θαη έλλνηεο Γεληθνί θαλφλεο άζθεζεο ηαηξηθνχ επαγγέικαηνο Σρέζεηο ηαηξνχ θαη αζζελή Σρέζεηο ηαηξνχ θαη θνηλσλίαο Σρέζεηο ηαηξνχ κε ζπλαδέιθνπο Δθπαίδεπζε Δπηζηεκνληθή έξεπλα Ιαηξφο θαη θξνληίδα ςπρηθήο πγείαο Δηδηθά ζέκαηα Καζήθνληα πξνο ηνλ ηαηξηθφ ζχιινγν Τειηθέο δηαηάμεηο
Φηινζνθηθέο πξνζεγγίζεηο Ζζηθέο ζεσξίεο Μέζνδνο δηθαίσζεο κηαο απφθαζεο Απάληεζε ζην εξψηεκα: «Ση πξέπεη λα θάλσ;» πλνρή θαη ζπλέπεηα ζηε ιήςε απφθαζεο
Φηινζνθηθέο πξνζεγγίζεηο 1. Βαζηζκέλε ζε αξρέο πξνζέγγηζε 2. Θαλνληζηηθή εζηθή 1. Πξνζέγγηζε ηνπ απφιπηνπ θαλφλα 2. Ωθειηκηζηηθή πξνζέγγηζε 3. Αξεηατθή εζηθή 4. Πξνζέγγηζε ηεο θξνληίδαο 5. Πεξηπησζηνινγηθή πξνζέγγηζε
Φηινζνθηθέο πξνζεγγίζεηο Βαζηζκέλε ζε αξρέο πξνζέγγηζε (principle-based approach) Οθείιεη λα δέρεηαη, θαη ειάρηζην, ηελ χπαξμε νξηζκέλσλ θαλνληζηηθψλ πξνηχπσλ ή θαηεπζπληήξησλ νδεγηψλ δξάζεο σο ζηνηρεηψδεο ππφβαζξν ηεο εζηθήο αηηηνιφγεζεο Childress, 2005 Μεξηθά θαλνληζηηθά πξφηππα ή νδεγίεο δξάζεο κπνξεί λα ζπληζηνχλ αξρέο, ελψ άιια κπνξεί λα ζπληζηνχλ θαλφλεο Σφζν νη αξρέο φζν θαη νη θαλφλεο απνηεινχλ «γεληθέο νδεγίεο δξάζεο, πνπ επηηξέπνπλ ηε δηάθξηζε ηνπ εάλ έλα είδνο δξάζεο απαγνξεχεηαη, απαηηείηαη ή επηηξέπεηαη ζε ζπγθεθξηκέλεο θαηαζηάζεηο» Solomon, 1978
Φηινζνθηθέο πξνζεγγίζεηο ηελ θαλνληζηηθή εζηθή πεξηιακβάλεηαη ε πξνζέγγηζε ηνπ απφιπηνπ θαλφλα θαη ε σθειηκηζηηθή πξνζέγγηζε. Πξνζέγγηζε ηνπ απόιπηνπ θαλόλα (absolute rule approach) Βξίζθεη εθαξκνγή ζηελ εζηθή θηινζνθία ηνπ Kant, θαζψο θαη ζηελ παξάδνζε ηνπ θπζηθνχ λφκνπ ηεο Θαζνιηθήο Δθθιεζίαο, πνπ έρεη ηηο ξίδεο ηνπ ζηελ εζηθή ζενινγία ηνπ Θσκά Αθηλάηε Boyle, 2005 Σν ραξαθηεξηζηηθφ ζε απηή ηελ πεξίπησζε είλαη φηη ν βαζηθφο εζηθφο θαλφλαο ή αξρή γίλεηαη απνδεθηφο θαη εθαξκφδεηαη ρσξίο εμαηξέζεηο. Ο θαζνιηθφο εζηθφο θαλφλαο ή αξρή κπνξεί λα έρεη απφιπην βάξνο ζε ζρέζε κε άιιεο αξρέο, σζηφζν απαηηεί ηελ χπαξμε κηαο πεξηγξαθήο ηνπ είδνπο ηεο δξάζεο ηνπ ζε θαλνληζηηθφ επίπεδν Donagan, 1977
Φηινζνθηθέο πξνζεγγίζεηο Ωθειηκηζηηθή πξνζέγγηζε (utilitarian approach) Δθείλν πνπ πξνζδηνξίδεη ηελ εζηθή πνηφηεηα κηαο δξάζεο, δειαδή εθείλν πνπ θαζνξίδεη φηη θάηη είλαη ζσζηφ ή εζθαικέλν, είλαη νη ζπλέπεηέο ηνπ Ζ επίηεπμε «ηεο κεγαιχηεξεο επηπρίαο γηα ην κεγαιχηεξν αξηζκφ αλζξψπσλ» ζεσξείηαη θξηηήξην ηεο ζσζηήο δξάζεο Mackie, 1990 Ωζηφζν, κηα επαξθήο εζηθή ζεσξία ραξαθηεξίδεηαη ηφζν απφ ηε βαξχηεηα ησλ ζπλεπεηψλ ησλ πξάμεσλ φζν θαη απφ ηε ζεκαζία ησλ θαλφλσλ πνπ ελζσκαηψλεη Hare, 2005
Φηινζνθηθέο πξνζεγγίζεηο Πξνζέγγηζε ηεο εζηθήο πνπ βαζίδεηαη ζηελ αξεηή (virtuebased approach) Απνηειεί έθθξαζε ηνπ αλαλεσκέλνπ θηινζνθηθνχ ελδηαθέξνληνο γηα ηελ αξραία αληίιεςε πεξί αξεηήο, πνπ έρεη ηηο ξίδεο ηνπ ζην άξζξν ηεο Elisabeth Anscombe «Modern Moral Philosophy», πνπ δεκνζηεχζεθε ην 1958 Anscombe, 1958 Ζ πξνζέγγηζε απηή ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ αληίζεζή ηεο ηφζν πξνο ηελ σθειηκηζηηθή πξνζέγγηζε φζν θαη πξνο ηελ θαληηαλή εζηθή ζεψξεζε, γηα ηηο νπνίεο ππνζηεξίδεη φηη εζηηάδνπλ ζηελ εζηθή δηάζηαζε ησλ πξάμεσλ ησλ ππνθεηκέλσλ θαη φρη ζηελ εζηθή δηάζηαζε ησλ ίδησλ ησλ ππνθεηκέλσλ ζε ζπγθεθξηκέλεο θαηαζηάζεηο θαη ζπλζήθεο Oakley, 2005
Φηινζνθηθέο πξνζεγγίζεηο Πξνζέγγηζε ηεο θξνληίδαο (care approach) πληζηά έλα λέν ηξφπν αληίιεςεο νξηζκέλσλ βαζηά εζηθψλ δηαζηάζεσλ ηεο βηνεζηθήο θαη παξέρεη έλα ζεκαληηθφ εξγαιείν κειέηεο, αλάιπζεο, ζπδήηεζεο θαη ηειηθά πξαθηηθήο ζε δεηήκαηα βηνεζηθήο Ζ πξνζέγγηζε ηεο θξνληίδαο ελζσκαηψλεη πέληε βαζηθέο ηδέεο: ηελ εζηθή πξνζνρή ηελ θαηαλφεζε κε ζπκπάζεηα ηε ζπλαίζζεζε ηεο ζρέζεο ηελ ππεξέηεζε θαη ηελ ελεξγή δξάζε σο απάληεζε ζηελ αλζξψπηλε αλάγθε Manning, 2005
Φηινζνθηθέο πξνζεγγίζεηο Πεξηπησζηνινγηθή πξνζέγγηζε (case approach) Δπηηξέπεη ηελ εθαξκνγή ζεσξεηηθψλ αξρψλ ή θαλφλσλ ζε ζπγθεθξηκέλεο πεξηπηψζεηο Αλ θαη ε πεξηπησζηνινγία (casuistry) έρεη κηα καθξά θαη ακθηιεγφκελε ηζηνξηθή πνξεία σο εζηθή πξνζέγγηζε, αλαδχζεθε εθ λένπ ηα ηειεπηαία ρξφληα σο ελαιιαθηηθή κνξθή ζε ζρέζε κε ηελ θπξίαξρε πξνζέγγηζε ηεο βηνεζηθήο, πνπ δίλεη έκθαζε ζηε ζεκαζία ησλ εζηθψλ αξρψλ θαη ηελ επξεία εθαξκνγή ησλ εζηθψλ ζεσξηψλ Arras, 2005
Βηνεζηθέο αξρέο Βηνεζηθέο αξρέο: απνηέιεζκα ηεο δηακάρεο κεηαμχ θαληηαλήο θαη κηιιηαλήο θηινζνθηθήο ζεψξεζεο Θαηά ηνπο ακεξηθαλνχο θηινζφθνπο Beauchamp θαη Childress ππάξρνπλ ηέζζεξηο prima facie αξρέο, πνπ δηέπνπλ ηε βηνταηξηθή εζηθή: ε αξρή ηνπ ζεβαζκνχ ηεο απηνλνκίαο ε αξρή ηεο αγαζνεξγίαο ε αξρή ηνπ κε βιάπηεηλ ε αξρή ηεο δηθαηνζχλεο Beauchamp and Childress, 2001 Ρrima facie: θάζε εζηθή αξρή είλαη δεζκεπηηθή, εθηφο εάλ έξρεηαη ζε αληηπαξάζεζε κε άιιε εζηθή αξρή, νπφηε είλαη αλαγθαία ε επηινγή κεηαμχ απηψλ (W. D. Ross) Gillon, 1994
Βηνεζηθέο αξρέο ην ρψξν ηεο πγείαο είλαη δχζθνιν λα ηεξεζνχλ αξρέο ή θαλφλεο, πνπ είλαη απφιπηνη ή δελ ππφθεηληαη ζε αληηπαξάζεζε, ν πγεηνλνκηθφο ρψξνο παξνπζηάδεη πιεζψξα θαη πνηθηινκνξθία θιηληθψλ θαηαζηάζεσλ δηάθνξεο εζηθέο αξρέο θαίλεηαη πσο κπνξνχλ λα βξνπλ εθαξκνγή ζε δηάθνξεο πεξηπηψζεηο Με ηελ πξνυπφζεζε φηη δε ζεσξνχληαη απφιπηεο, νη αξρέο απηέο εμππεξεηνχλ ηελ αλάγθε χπαξμεο νδεγηψλ θαηά ηελ άζθεζε ηεο θιηληθήο πξαθηηθήο Με ην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ, νη ηέζζεξηο εζηθέο αξρέο θέξδηζαλ ηελ απνδνρή γηα ηελ εθαξκνγή ηνπο ζηελ αλάιπζε ησλ εζηθψλ δεηεκάησλ πνπ αλαθχπηνπλ ζηελ άζθεζε ηεο ηαηξηθήο McCormick, 1998 Beauchamp, 2003. Macklin, 2003
Βηνεζηθέο αξρέο Δθηφο απφ ηηο ηέζζεξηο απηέο αξρέο, ππάξρνπλ θαη άιινη δεπηεξεχνληεο θαλφλεο, πνπ δηέπνπλ ηελ ηαηξηθή εζηθή, φπσο ε ππνρξέσζε ηεο παξνρήο αιήζεηαο ζηνλ αζζελή (tell the truth) ε πξνζηαζία ηεο ηδησηηθφηεηαο (protect the privacy) ε ηήξεζε ηνπ ηαηξηθνχ απνξξήηνπ (confidenciality) θαζψο θαη δηάθνξνη άιινη θαλφλεο, φπσο ε ελήκεξε ζπλαίλεζε (informed consent) Πνιινί απφ απηνχο ηνπο θαλφλεο ζεσξνχληαη παξάγσγνη ησλ αξρψλ ηεο Βηνεζηθήο, π.ρ. ε απνθάιπςε ηεο αιήζεηαο ζηνλ αζζελή, πνπ είλαη απφηνθε ηεο αξρήο ηνπ ζεβαζκνχ ηεο απηνλνκίαο Childress, 2005
Η αξρή ηνπ ζεβαζκνχ ηεο απηνλνκίαο
Η αξρή ηνπ ζεβαζκνχ ηεο απηνλνκίαο χκθσλα κε ηελ αξρή ηνπ ζεβαζκνχ ηεο απηνλνκίαο (principle of respect for autonomy), θάζε ινγηθφ ππνθείκελν κπνξεί λα ελεκεξψλεηαη θαη λα πξάηηεη ειεχζεξα θαη αλεπεξέαζηα, ιακβάλνληαο ηηο απαξαίηεηεο απνθάζεηο γηα ηνλ εαπηφ ηνπ Ζ απηνλνκία κπνξεί λα νξηζηεί σο ε δπλαηφηεηα ελφο αλζξψπνπ λα ζθέπηεηαη, λα απνθαζίδεη θαη λα πξάηηεη κε ηξφπν, ψζηε ε ζθέςε θαη ε πξάμε ηνπ λα είλαη ειεχζεξεο, αλεμάξηεηεο, ρσξίο δεζκεχζεηο ή εκπφδηα Gillon, 1985
Η αξρή ηνπ ζεβαζκνχ ηεο απηνλνκίαο ηνλ ηνκέα ηεο ηαηξηθήο θξνληίδαο, ν ζεβαζκφο ζηελ απηνλνκία ηνπ αζζελή επηηξέπεη ηελ ειεχζεξε θαη ρσξίο θαηαλαγθαζκφ ιήςε απνθάζεσλ γηα ηελ πγεία ηνπ, κεηά απφ θαηάιιειε ελεκέξσζε Ζ ζεκειηψδεο αξρή ηεο απηνλνκίαο ζηελ πεξίπησζε απηή ζεκαίλεη ηελ αλαγλψξηζε ηνπ αζζελή σο πξνζψπνπ, πνπ έρεη πξφζβαζε ζηα βαζηθά αλζξψπηλα δηθαηψκαηα, φπσο ην δηθαίσκα ζηελ ελεκέξσζε, ην δηθαίσκα ζηελ ηδησηηθφηεηα, ην δηθαίσκα ζηε ιήςε θξνληίδαο θαη ζεξαπείαο Thompson et al, 1994
Η αξρή ηνπ ζεβαζκνχ ηεο απηνλνκίαο H έλλνηα ηεο απηνλνκίαο ζπλδέεηαη ζηελά κε ην ζεβαζκφ ηνπ πξνζψπνπ, ηελ ελήκεξε ζπλαίλεζε θαη ηα ζεκειηψδε αλζξψπηλα δηθαηψκαηα O Neill, 2002 Δλήκεξε ζπλαίλεζε είλαη ε δηαδηθαζία εθείλε, θαηά ηελ νπνία έλαο πιήξσο ελεκεξσκέλνο αζζελήο κπνξεί λα ζπκκεηέρεη ζηε ιήςε απνθάζεσλ, πνπ αθνξνχλ ζηε θξνληίδα ηεο πγείαο ηνπ θαη ζηε ζπλέρηζε ηεο πνξείαο ηεο δσήο ηνπ Ζ ελήκεξε ζπλαίλεζε πεγάδεη απφ ην λνκηθφ θαη εζηθφ δίθαην, ζχκθσλα κε ην νπνίν ν αζζελήο έρεη ην δηθαίσκα λα θαηεπζχλεη νηηδήπνηε ζπκβαίλεη ζην ζψκα ηνπ θαη απφ ην εζηθφ θαζήθνλ ηνπ ηαηξνχ λα βνεζήζεη ηνλ αζζελή λα πάξεη κέξνο ζηε θξνληίδα ηεο πγείαο ηνπ Edwards, 1998
Η αξρή ηνπ ζεβαζκνχ ηεο απηνλνκίαο Ζ έλλνηα ηεο ελήκεξεο ζπλαίλεζεο δελ αλαθέξεηαη ζε ηαηξηθά ή άιια θείκελα απφ ηνπο αξραίνπο ρξφλνπο κέρξη πνιχ πξφζθαηα Ζ ελήκεξε ζπλαίλεζε δελ πεξηιακβάλεηαη ζηνλ Ηππνθξαηηθφ Όξθν, δεδνκέλνπ φηη ν ηαηξφο είλαη απηφο πνπ απνθαζίδεη γηα ηνλ αζζελή ηνπ θαη σο εθ ηνχηνπ ε ιήςε ηεο ζρεηηθήο απφθαζεο απνηειεί εζηθή ππνρξέσζε ηνπ ηαηξνχ Ο ηαηξφο, σο θνξέαο ηεο εμεηδηθεπκέλεο ηαηξηθήο γλψζεο, είλαη ν πιένλ αξκφδηνο, ψζηε λα απνθαζίδεη πνην είλαη ην θαιχηεξν γηα ηνλ αζζελή, ζχκθσλα κε ηελ επηζηεκνληθή ηνπ θαηάξηηζε θαη ηελ ηαηξηθή ηνπ θξίζε ην πιαίζην ηεο αλάπηπμεο ζρέζεο εκπηζηνζχλεο κεηαμχ αζζελή θαη ηαηξνχ, ε αλάγθε γηα πιεξνθφξεζε ηνπ αζζελή δελ θξίλεηαη απαξαίηεηε, αθνχ απηφο δε ιακβάλεη κέξνο ζηε ιήςε ηεο απφθαζεο, πνπ αθνξά ζηελ απνθαηάζηαζε ή ηε βειηίσζε ηεο πγείαο ηνπ
Η αξρή ηνπ ζεβαζκνχ ηεο απηνλνκίαο Ωζηφζν, απφ ηα κέζα ηνπ 18 νπ αηψλα ε ζεψξεζε απηή αξρίδεη λα κεηαβάιιεηαη Ζ θηιειεχζεξε θηινζνθηθή παξάδνζε ηνπ Mill, ζχκθσλα κε ηελ νπνία ε ειεπζεξία ηνπ θάζε αλζξψπνπ πξαγκαηψλεηαη φηαλ ν θαζέλαο επηδηψθεη ην δηθφ ηνπ θαιφ κε ην δηθφ ηνπ ηξφπν, επεξεάδεη βαζηά ηνλ ηξφπν ιήςεο ησλ απνθάζεσλ πνπ αθνξνχλ ζηελ αηνκηθή πγεία Σν κνληέιν ηεο ελήκεξεο ζπγθαηάζεζεο απνζηαζηνπνηείηαη απφ ηνλ απνθαζηζηηθφ ραξαθηήξα ηεο ιήςεο θαη επηβνιήο ηεο ηαηξηθήο γλψκεο θαη αλαδεηθλχεη, ζεσξεηηθά θαη πξαθηηθά, ηε κεγάιε ζεκαζία ηεο έθθξαζεο ηεο απηνλνκίαο θαη ηνπ δηθαηψκαηνο ηνπ απηνθαζνξηζκνχ ηνπ αζζελή John Stuart Miill (1806-1873)
Η αξρή ηνπ ζεβαζκνχ ηεο απηνλνκίαο Ζ ηαηξηθή εζηθή κπνξεί λα δηαθξηζεί θαη λα ραξαθηεξηζηεί σο «παιαηά» θαη «λέα» κε βάζε ηνλ ηξφπν ιήςεο ησλ ηαηξηθψλ απνθάζεσλ Ζ λέα εζηθή ζεψξεζε κεηαθπιχεη ζηαδηαθά ηελ επζχλε ηεο ιήςεο ηεο απφθαζεο γηα ηελ πγεία απφ ηνλ ηαηξφ ζηνλ αζζελή θαη θαλεξψλεη ηνλ θπξηαξρηθφ πιένλ ξφιν ηνπ αζζελή ζηελ απφθαζε γηα ηελ εθαξκνγή δηαγλσζηηθψλ, ζεξαπεπηηθψλ ή πξνιεπηηθψλ παξεκβάζεσλ ζην ζψκα ηνπ Γελ ππάξρεη έλα αληηθεηκεληθφ θαιφ γηα ηνλ αζζελή, πνπ γλσξίδεη κφλν ν ηαηξφο, αιιά έλα αηνκηθφ θαιφ, απνηέιεζκα θαζνξηζκνχ θαη ζπλεθηίκεζεο πνηθίισλ παξαγφλησλ απφ ηνλ ίδην ηνλ αζζελή, πνπ αθνξά ηνλ ίδην θαη παξάγεηαη θαη πξνάγεηαη απφ ηνλ ίδην Brody, 1989
Η αξρή ηνπ ζεβαζκνχ ηεο απηνλνκίαο Ο ηξφπνο απηφο ιήςεο ησλ ηαηξηθψλ απνθάζεσλ έρεη ηελ αξρή ηνπ ζηελ εθαξκνγή ηεο έλλνηαο ηεο απηνλνκίαο, ε νπνία αλαγνξεχεηαη απφ ηνλ Kant ζε ζεκειηψδεο αμίσκα εζηθφηεηαο Όια ηα έιινγα φληα σο ηέηνηα κπνξνχλ λα λνκνζεηνχλ θαη λα απηνυπνηάζζνληαη ζηνλ ίδην ηνπο ην λφκν απφ θαζήθνλ Ζ απηνυπνηαγή ζηνλ εζηθφ λφκν απφ θαζήθνλ, ε απηνλνκία, βαζίδεηαη ζηελ ηδηφηεηα ηεο δηυπνθεηκεληθφηεηαο ηνπ αηνκηθνχ γλψκνλα, ν νπνίνο κε ηνλ ηξφπν απηφ ηζρχεη σο θαζνιηθφο λφκνο Immanuel Kant (1724-1804)
Η αξρή ηνπ ζεβαζκνχ ηεο απηνλνκίαο Θάζε γλψκνλαο πξνζδηνξίδεη ηηο αλζξψπηλεο πξάμεηο, ελψ ν εζηθφο λφκνο πξνζδηνξίδεη απηφ πνπ νθείιεη ν άλζξσπνο λα πξάηηεη, ην νπνίν ιακβάλεη ραξαθηήξα απηνζθνπνχ: ε δηυπνθεηκεληθφηεηα ηνπ γλψκνλα ή κε άιια ιφγηα ε θαζνιηθφηεηα ηνπ εζηθνχ λφκνπ ζπληζηά απηνζθνπφ Ο ίδηνο ν άλζξσπνο σο έιινγν νλ θαη θαη επέθηαζε νιφθιεξε ε αλζξσπφηεηα ζπληζηά απηνζθνπφ: ππφ ηελ έλλνηα απηή, ππνζηεξίδεη ν Kant, θαλέλαο άλζξσπνο δελ επηηξέπεηαη λα ρξεζηκνπνηείηαη κφλν σο κέζν
Η αξρή ηνπ ζεβαζκνχ ηεο απηνλνκίαο Αξρή ηνπ ζεβαζκνχ ηεο απηνλνκίαο: «πξψηε κεηαμχ ίζσλ» (primus inter pares) ζε ζρέζε κε ηηο ππφινηπεο Τπάξρνπλ δπν ζνβαξνί ιφγνη πνπ εληζρχνπλ απηή ηε δηαθνξνπνίεζε: Ο πξψηνο έρεη λα θάλεη κε ηελ νπζία, ην πεξηερφκελν θαη ηηο πξνυπνζέζεηο ηεο απηνλνκίαο, πνπ δίλνπλ ζηνλ άλζξσπν ηε δπλαηφηεηα λα ζθέπηεηαη γηα ηνλ εαπηφ ηνπ, λα ιακβάλεη απνθάζεηο γηα ηε δσή ηνπ θαη γεληθά λα θαηεπζχλεη ηελ πνξεία ηεο δσήο ηνπ κε βάζε ηηο επηζπκίεο ηνπ: απηή αθξηβψο ε δπλαηφηεηα έθθξαζεο ηεο ειεχζεξεο ζέιεζεο ζπληζηά ηελ εζηθφηεηα (morality) Ο δεχηεξνο ιφγνο έρεη λα θάλεη κε ηελ εμάξηεζε ηεο αξρήο ηεο αγαζνεξγίαο θαη ηεο αξρήο ηνπ κε βιάπηεηλ απφ ηελ εθαξκνγή ηεο αξρήο ηνπ ζεβαζκνχ ηεο απηνλνκίαο, δεδνκέλνπ φηη νη αλζξψπηλεο αλάγθεο, ηα νθέιε θαη νη βιάβεο αμηνινγνχληαη κε άιινηε άιιν ηξφπν απφ ηα άηνκα Gillon, 2003
Η αξρή ηνπ ζεβαζκνχ ηεο απηνλνκίαο Αληηπαξάζεζε ηεο αξρήο ηεο απηνλνκίαο κε ηελ αξρή ηεο αγαζνεξγίαο: φπνπ νη ζηφρνη ηνπ αζζελή δε ζπλάδνπλ κε ηνπο ζηφρνπο ηεο επηζηήκεο Pellegrino and Thomasma, 1987 Ζ αγαζνεξγία θαη ε απηνλνκία θαίλεηαη φηη κπνξεί λα ιεηηνπξγνχλ αληίζεηα, φηαλ ε πξψηε αληηκεησπίδεη ηνλ αζζελή κφλν σο νξγαληζκφ, αγλνψληαο ηα ηδηαίηεξα γλσξίζκαηα θαη ηηο επηδηψμεηο ηνπ, θαζψο θαη ζηελ πεξίπησζε πνπ ε αληηκεηψπηζε ηνπ αζζελή σο νξγαληζκνχ είλαη αζπκβίβαζηε κε ηελ αληηκεηψπηζή ηνπ σο πξνζψπνπ Richman, 2004 Με ηε ζεψξεζε απηή ζπκθσλνχλ θαη νη Beauchamp θαη Childress, νη νπνίνη αλαγλσξίδνπλ φηη κεξηθέο θνξέο θαίλεηαη φηη ε αξρή ηεο απηνλνκίαο είλαη πην ζεκαληηθή απφ ηελ αξρή ηεο αγαζνεξγίαο ζηελ ηαηξηθή εζηθή Beauchamp and Childress, 1994
Η αξρή ηνπ ζεβαζκνχ ηεο απηνλνκίαο Θιηληθή πξαθηηθή Υξήζε βιαζηνθπηηάξσλ Βηνηξάπεδεο
Η αξρή ηεο αγαζνεξγίαο
Η αξρή ηεο αγαζνεξγίαο χκθσλα κε ηελ αξρή ηεο αγαζνεξγίαο (principle of beneficence), θάζε άλζξσπνο έρεη εζηθή ππνρξέσζε λα παξέρεη ηε βνήζεηά ηνπ ζηνλ πιεζίνλ ηνπ κε ζθνπφ ηελ επίηεπμε ησλ ζεκαληηθψλ θαη λφκηκσλ ζπκθεξφλησλ ηνπ, ρσξίο λα ζέηεη ζε θίλδπλν ηε δηθή ηνπ αζθάιεηα θαη δσή Σππηθνί θαλφλεο πνπ απνξξένπλ απφ ηελ αξρή ηεο αγαζνεξγίαο είλαη: ε ππνρξέσζε γηα πξνζηαζία θαη ππνζηήξημε ησλ δηθαησκάησλ ησλ άιισλ (protect and defend the rights of others) ε παξνρή βνήζεηαο γηα ηε ζσηεξία αλζξψπσλ πνπ βξίζθνληαη ζε θίλδπλν (rescue persons in danger) Beauchamp and Childress, 2001
Η αξρή ηεο αγαζνεξγίαο ην ρψξν ηεο πγείαο ε αξρή ηεο αγαζνεξγίαο ζεκαίλεη ην εζηθφ θαζήθνλ ηνπ ηαηξνχ λα πξνζθέξεη ηε βνήζεηά ηνπ κε ζθνπφ ην φθεινο ηνπ αζζελή θαη ηελ πξφιεςε ή απνθπγή ηεο βιάβεο ηεο πγείαο ηνπ ή θαη ηεο δσήο ηνπ Ζ αξρή ηεο αγαζνεξγίαο βξίζθεη εθαξκνγή ηφζν ζε αηνκηθφ επίπεδν κε ηελ πξνζθνξά βνήζεηαο ζε θάζε πάζρνληα άλζξσπν φζν θαη ζε επίπεδν γεληθνχ πιεζπζκνχ κε ηε ιήςε ελεξγεηψλ πξνο απνθπγή ηεο εμάπισζεο ησλ δηαθφξσλ λνζεκάησλ Ιπποκράτης (460-370 π.χ.)
Η αξρή ηεο αγαζνεξγίαο Ζ αξρή ηεο αγαζνεξγίαο πεξηιακβάλεηαη ζηνλ Ηππνθξαηηθφ Όξθν: Διαιηήμαζί ηε σπήζομαι επ ωθελείη καμνόνηων καηά δύναμιν και κπίζιν εμήν, επί δηλήζει δε και αδικίη είπξειν», δειαδή «Σπληαγέο ζα δίλσ ηαηξηθέο πνπ ζα λαη -φζν απφ ηε δχλακε θαη ηε δηθή κνπ θξίζε εμαξηάηαη- κφλν γηα ην θαιφ ηνπ αξξψζηνπ, θαη ζα θπιάγνκαη κε δψζσ ζπληαγή γηα ην θαθφ ή γηα λα βιάςσ» «Ερ οικίαρ δε οκόζαρ αν εζίω, εζελεύζομαι επ ωθελείη καμνόνηων», δειαδή «Σε φπνηα ζπίηηα ζα κπαίλσ, γηα ην θαιφ ζα κπαίλσ ησλ αξξψζησλ» Πεξηιακβάλεηαη επίζεο σο πξψην ζπζηαηηθφ ζηελ Ηππνθξαηηθή ξήζε «σθειέεηλ ή κε βιάπηεηλ» (Δπηδεκηψλ ην Πξψηνλ, ΗΗ 11), ηελ πην ζεκαληηθή αξρή γηα ηελ παξαδνζηαθή ηαηξηθή Λςποςπλήρ, 2000
Η αξρή ηεο αγαζνεξγίαο Ζ αξρή ηεο αγαζνεξγίαο, φπσο θαη ε αξρή ηνπ κε βιάπηεηλ, θξίλεηαη πνιχ ζεκαληηθή γηα ηελ άζθεζε ηεο ηαηξηθήο θαηά ηελ πξψηκε θάζε ηεο ηαηξηθήο εζηθήο Faden and Beauchamp, 1986 Αξγφηεξα, σζηφζν, θαη θπξίσο πξνο ην ηέινο ηνπ 20 νπ αηψλα, ε αξρή ηεο απηνλνκίαο αξρίδεη λα αλαδχεηαη ζε βάξνο ηεο αξρήο ηεο αγαζνεξγίαο Faden and Beauchamp, 1986 Γηα ηνπο ππνζηεξηθηέο ηνπ δηθαηψκαηνο ηεο απηνλνκίαο ησλ αζζελψλ, ε ππνρξέσζε ηνπ ηαηξνχ γηα ηήξεζε ηνπ ηαηξηθνχ απνξξήηνπ, ελήκεξε ζπλαίλεζε θαη πξνζηαζία ηεο ηδησηηθφηεηαο είλαη ζαθψο πξσηαξρηθή ζε ζρέζε κε ηελ αξρή ηεο αγαζνεξγίαο Beauchamp and Childress, 1994
Η αξρή ηεο αγαζνεξγίαο Άιινη ππνζηεξίδνπλ φηη απηέο αθξηβψο νη ππνρξεψζεηο ησλ ηαηξψλ απνηεινχλ κέξνο ηεο ππνρξεσηηθήο αγαζνεξγίαο (obligatory beneficence) ζην πιαίζην άζθεζεο ηνπ ηαηξηθνχ επαγγέικαηνο, θαζψο γηα ηνπο ηαηξνχο πξψηηζηε ππνρξέσζε απνηειεί ην ηαηξηθφ φθεινο ηνπ αζζελή Ωζηφζν, ζχκθσλα κε ηνλ Kant, ηα ζεηηθά εζηθά θαζήθνληα, φπσο ε αγαζνεξγία, είλαη πεπεξαζκέλα θαη αηειή, θαζψο είλαη δπλαηφ λα επεξεάδνληαη θαη λα πεξηνξίδνληαη απφ άιια Ωο εθ ηνχηνπ, ε ππνρξεσηηθή αγαζνεξγία ελφο αλζξψπνπ πξνο ηνπο άιινπο κπνξεί λα ππφθεηηαη ζε πεξηνξηζκνχο γηα δηάθνξνπο ιφγνπο: ε ππνρξέσζε ηεο αγαζνεξγίαο είλαη ζαθψο έλα θαζήθνλ, δελ είλαη φκσο «κηα απφιπηε ππνρξέσζε» Sallivan, 1989
Η αξρή ηνπ κε βιάπηεηλ
Η αξρή ηνπ κε βιάπηεηλ Ζ αξρή ηνπ κε βιάπηεηλ (principle of nonmaleficence) ζπλίζηαηαη ζηελ ππνρξέσζε ηεο απνθπγήο ηεο εθνχζηαο πξφθιεζεο βιάβεο είηε ζην πιαίζην ηαηξηθήο ζπλδξνκήο πξνο ηνλ αζζελή είηε κε ηε κνξθή παξάιεηςεο ηελ ηππηθή ηεο κνξθή, ε βιάβε κπνξεί λα είλαη ζσκαηηθή ή δηαλνεηηθή. Ωζηφζν, κπνξεί επίζεο λα ζρεηίδεηαη κε άιιεο δηαζηάζεηο ηεο αλζξψπηλεο δσήο θαη επεκεξίαο, φπσο κε κηα ηδηφηεηα ή έλα δηθαίσκα πνπ κε άδηθν ηξφπν δελ απνδίδεηαη ζηνλ θάηνρφ ηνπ ή κε παξφκνην ηξφπν αθαηξείηαη απφ απηφλ. Shannon, 1993
Η αξρή ηνπ κε βιάπηεηλ Ηππνθξαηηθά θείκελα: Θαηά ηελ άζθεζε ηεο ηαηξηθήο, ν ηαηξφο ζα πξέπεη λα πξνζθέξεη βνήζεηα ζηνλ αζζελή, πξνζπαζψληαο ηαπηφρξνλα λα κελ πξνζζέηεη ηα ιάζε ηνπ, δειαδή ηηο ηαηξνγελείο βιάβεο, ζην «θαθφ» ηεο λφζνπ. Ζ πξνηξνπή απηή εθπιήζζεη ην Γαιελφ πέληε αηψλεο αξγφηεξα, θαζψο ηε ζεσξεί απηνλφεηε θαη θνηλφηνπε. Ωζηφζν, είλαη ν ίδηνο ν Γαιελφο πνπ δίλεη ηελ εμήγεζε ηεο Ηππνθξαηηθήο ξήζεο, αλαινγηδφκελνο, φπσο γξάθεη, ην πιήζνο ησλ ζθαικάησλ πνπ απφ αληθαλφηεηα ή αιαδνλεία έθαλαλ νη ηαηξνί ηεο επνρήο ηνπ θαη πξνηηκψληαο ηειηθά λα δεη ζηε θξάζε απηή ηελ ηαπεηλνθξνζχλε πνπ πξνζηδηάδεη ζην γλήζην επηζηήκνλα. Shannon, 1993
Η αξρή ηνπ κε βιάπηεηλ ε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο, ε αξρή ηνπ κε βιάπηεηλ θαίλεηαη λα είλαη απιά ην αληίζεην ηεο αξρήο ηεο αγαζνεξγίαο Ζ αξρή ηνπ κε βιάπηεηλ επελδχεηαη κε ηδηαίηεξε έκθαζε, ππελζπκίδνληαο ζηνλ επαγγεικαηία πγείαο ηελ αλάγθε αμηνιφγεζεο ηνπ θηλδχλνπ θαη εθηίκεζεο ηεο ζρέζεο ηνπ θηλδχλνπ έλαληη ηνπ νθέινπο Crellin and Ania, 2002 Ζ ηζνξξνπία νθέινπο θαη βιάβεο, πνπ ζπλνδεχεη ηηο ηαηξηθέο πξάμεηο, ξπζκίδεηαη απφ κηα αλαινγηθή αηηηνιφγεζε (proportional reason), κηα εμηζνξξφπεζε δειαδή, ηεο επηδεηνχκελεο αμίαο, πνπ ζηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε είλαη ε πγεία ησλ πξνζέζεσλ ηνπ δξψληνο θαη ηνπ επηδεηνχκελνπ «θαινχ», πνπ είλαη ε ζεξαπεία γηα κηα νξηζκέλε αζζέλεηα McCormick, 1973
Η αξρή ηνπ κε βιάπηεηλ Ζ απνθπγή πξφθιεζεο βιάβεο δελ επηβάιιεηαη κφλν απφ ηνλ εζηθφ λφκν γηα ηελ πξνζηαζία ηεο αλζξψπηλεο δσήο, αιιά απαηηείηαη θαη απφ ηνπο λφκνπο ηεο πνιηηείαο ε έλα ζχζηεκα παξνρήο επαγγεικαηηθήο θξνληίδαο, ε ακέιεηα επηηέιεζεο κηαο ηαηξηθήο πξάμεο κπνξεί επίζεο λα επηθέξεη αλαζηξέςηκε ή κε βιάβε. Σα λνκηθά θξηηήξηα πνπ ηεθκεξηψλνπλ ηελ ακέιεηα είλαη ηα εμήο: (i) ν επαγγεικαηίαο πγείαο πξέπεη λα έρεη θαζήθνλ απέλαληη ζηνλ αζζελή (ii) ν επαγγεικαηίαο πξέπεη λα έρεη αζεηήζεη απηφ ην θαζήθνλ (iii) ν αζζελήο πξέπεη λα έρεη βηψζεη κηα βιάβε (iv) ε βιάβε απηή πξέπεη λα έρεη πξνθιεζεί απφ ηελ αζέηεζε ηνπ θαζήθνληνο Cormick, 1999
Η αξρή ηνπ κε βιάπηεηλ Παξαδείγκαηα εθαξκνγήο ηεο αξρήο ηνπ κε βιάπηεηλ απνηεινχλ: ε απνθπγή πξφθιεζεο ζαλάησζεο (do not kill) ε απνθπγή πξφθιεζεο πφλνπ ζε άιινπο (do not inflict suffering to others) ε άκβισζε θαη ε επζαλαζία Veatch, 2003 «Δπηρείξεκα ηεο νιηζζεξήο πιαγηάο» (the slippery slope argument)
Η αξρή ηνπ κε βιάπηεηλ Chelmsford Private Hospital, 1962-1979, Sydney, Australia National Women's Hospital, the 'Unfortunate Experiment, 1987, Auckland, New Zealand Πείξακα Tuskegee, 26 Ηνπιίνπ 1972, The New York Times
Η αξρή ηεο δηθαηνζχλεο
Η αξρή ηεο δηθαηνζχλεο Ζ αξρή ηεο δηθαηνζχλεο (principle of justice) αθνξά θπξίσο ζηελ θαηαλνκή ησλ αγαζψλ θαη ησλ ππεξεζηψλ πξνο ηνπο αλζξψπνπο χκθσλα κε ηνλ Rawls, ε «έλλνηα ηεο δηθαηνζχλεο νξίδεηαη απφ ην ξφιν ησλ αξρψλ ηεο ζηελ απνλνκή δηθαησκάησλ θαη ππνρξεψζεσλ θαη ζηνλ πξνζδηνξηζκφ ηνπ πξνζήθνληνο θαηακεξηζκνχ ησλ θνηλσληθψλ πιενλεθηεκάησλ» Ρωλρ, 2001
Η αξρή ηεο δηθαηνζχλεο χκθσλα κε ηνλ Αξηζηνηέιε, ε ηδηαίηεξε ζεκαζία ηεο δηθαηνζχλεο έγθεηηαη: ηφζν ζηε κε παξάβαζε ηνπ λφκνπ φζν θαη ζηελ απνρή απφ ηελ πιενλεμία, δειαδή ζηελ απνθπγή πξνζπνξηζκνχ ίδηνπ νθέινπο είηε κε ηε κνξθή ηεο πθαξπαγήο ελφο αγαζνχ πνπ αλήθεη ζε άιιν άηνκν είηε κε ηε κνξθή ηεο άξλεζεο απφδνζεο ελφο αγαζνχ ζε θάπνηνλ, ζηνλ νπνίν απηφ αλήθεη Λςποςπλήρ, 2000 Αριστοτέλης (384-322 π.χ.)
Η αξρή ηεο δηθαηνζχλεο Τπάξρνπλ δπν βαζηθνί ηχπνη δηθαηνζχλεο Ζ ζπγθξηηηθή δηθαηνζχλε (comparative justice) ππνζηεξίδεη φηη ην κεξίδην πνπ αλαινγεί ζε έλα άηνκν ή κηα νκάδα αηφκσλ εμαξηάηαη απφ ην κεξίδην πνπ αλαινγεί ζε άιια άηνκα ή νκάδεο θαη ηελ εμηζνξξφπεζε ησλ απαηηήζεσλ ησλ δηαθφξσλ κεξψλ Ζ δηαλνκή ησλ αγαζψλ κπνξεί λα γίλεηαη κε βάζε ην ίζν κεξίδην, ηηο πθηζηάκελεο αλάγθεο, ηελ θαηαβιεζείζα πξνζπάζεηα, ην επίπεδν ηθαλνηήησλ ησλ αηφκσλ
Η αξρή ηεο δηθαηνζχλεο Ζ κε ζπγθξηηηθή δηθαηνζχλε (noncomparative justice) πξαγκαηνπνηεί ηε δηαλνκή ησλ αγαζψλ κε θξηηήξηα αλεμάξηεηα απφ ηηο αλάγθεο θαη ηηο απαηηήζεηο ησλ αηφκσλ ηελ πεξίπησζε απηή, ηα θξηηήξηα είλαη αξηζκεηηθά θαη ε αλαινγία θαζνξίδεηαη απφ ηε λνκηθή ζεψξεζε φηη φινη είλαη ίζνη ζηε δηαλνκή ηνπ αγαζνχ έσο απνδείμεσο ηνπ ελαληίνπ, δειαδή ε δηαλνκή γίλεηαη κε βάζε ηε ζεψξεζε θαη φρη κε βάζε ηελ αλάγθε
Η αξρή ηεο δηθαηνζχλεο Ζ δηθαηνζχλε δηαθξίλεηαη επίζεο ζε: δηαλεκεηηθή δηθαηνζχλε (distributive justice) δηνξζσηηθή δηθαηνζχλε (corrective justice) Ζ πξψηε ζρεηίδεηαη κε ηελ θαηαλνκή ησλ αγαζψλ θαη ησλ ππνρξεψζεσλ ελ ηε απνπζία πξνεγνχκελεο αδηθνπξαμίαο, ελψ ε δεχηεξε έρεη λα θάλεη κε ηελ αληηκεηψπηζε πθηζηάκελεο άδηθεο πξάμεο θαηά ην παξειζφλ, φπσο επηβνιή ηηκσξίαο ή απνδεκίσζεο John Rawls (1921-2002)
Η αξρή ηεο δηθαηνζχλεο Σν δηθαίσκα ζηελ πγεία έρεη απαζρνιήζεη ηνπο αλζξψπνπο απφ ηνπο αξραίνπο ρξφλνπο σο ζπζηαηηθφ ηθαλνπνηεηηθήο δηαβίσζεο θαη επαξθνχο επεκεξίαο Ηζηνξηθά, ε πξνζηαζία ηεο δεκφζηαο πγείαο ζπλνδεχηεθε ζπρλά απφ λνκνζεηηθέο ξπζκίζεηο. Θεσξείηαη κάιηζηα φηη ην δίθαην ηεο πγείαο ζπληζηά κηα απφ ηηο πξσηαξρηθέο κνξθέο δηθαίνπ: ην δηθαίσκα ζηελ πγεία πεξηιακβάλεη ηελ ηαηξηθή θξνληίδα γηα ηε ζσκαηηθή πγεία, ηελ ςπρηθή πγεία θαη ηελ πξφιεςε, θαη αθφκα ηε δηαηξνθή, ηελ πγηεηλή θαη ηελ πξνζηαζία απφ ηε ξχπαλζε ηνπ λεξνχ θαη ηνπ αέξα Πην πξφζθαηα, πεξηέιαβε ηελ πξνζηαζία ηεο πγείαο θαηά ηελ άζθεζε ηεο επαγγεικαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο, κε ζθνπφ ηελ απνθπγή ρξφλησλ βιαβψλ θαη λνζεκάησλ σο απνηέιεζκα αλζπγηεηλψλ θαη επηθίλδπλσλ ζπλζεθψλ εξγαζίαο
Η αξρή ηεο δηθαηνζχλεο Ζ Παγθφζκηα Γηαθήξπμε γηα ηα Αλζξψπηλα Γηθαηψκαηα ζην άξζξν 25 παξ. 1, νξίδεη φηη θάζε άλζξσπνο έρεη δηθαίσκα ζε έλα νξηζκέλν επίπεδν πγείαο θαη επεκεξίαο γηα ηνλ εαπηφ ηνπ θαη ηελ νηθνγέλεηά ηνπ, ην νπνίν πεξηιακβάλεη ηελ ηξνθή, ηελ έλδπζε, ηελ θαηνηθία, ηελ ηαηξηθή θξνληίδα θαη άιια United Nations, 1948
Η αξρή ηεο δηθαηνζχλεο Σν δηθαίσκα ζηελ πγεία απνξξέεη επίζεο έκκεζα απφ ηα άξζξα ηνπ Θψδηθα Ηαηξηθήο Ζζηθήο ηεο Γηαθήξπμεο ηεο Γελεχεο World Medical Association, 1948 Ζ Γηεζλήο χκβαζε γηα ηνλ Πεξηνξηζκφ Όισλ ησλ Μνξθψλ Φπιεηηθήο Γηάθξηζεο ζην άξζξν 5 επηβεβαηψλεη ην δηθαίσκα «ζηε δεκφζηα πγεία, ηελ ηαηξηθή ζεξαπεία, ηελ θνηλσληθή αζθάιεηα θαη ηελ θνηλσληθή ππεξεζία» αλεμάξηεηα απφ θάζε θπιεηηθή δηάθξηζε United Nations, 1966
Η αξρή ηεο δηθαηνζχλεο Ζ Γηεζλήο χκβαζε γηα ηα Οηθνλνκηθά, Θνηλσληθά θαη Πνιηηηζκηθά Γηθαηψκαηα ζην άξζξν 7 πεξηιακβάλεη ηελ αλάγθε γηα αζθαιείο θαη πγηεηλέο ζπλζήθεο εξγαζίαο United Nations, 1966 Ζ Παγθφζκηα Γηαθήξπμε γηα ηελ Δμάιεηςε ηεο Πείλαο θαη ηνπ Τπνζηηηζκνχ νξίδεη φηη «θάζε άλδξαο, γπλαίθα θαη παηδί έρεη αλαθαίξεην δηθαίσκα ζηελ απνθπγή ηεο πείλαο θαη ηνπ ππνζηηηζκνχ κε ζθνπφ ηελ πιήξε αλάπηπμή ηνπ θαη ηε δηαηήξεζε ησλ ζσκαηηθψλ θαη ςπρηθψλ ηθαλνηήησλ ηνπ» United Nations, 1974
Η αξρή ηεο δηθαηνζχλεο Σα ηειεπηαία ρξφληα γίλεηαη ιφγνο γηα ηα ειάρηζηα δηθαηψκαηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ πγεία (minimum health-related rights) ή ην δηθαίσκα ζηε βαζηθή ηαηξηθή θξνληίδα (the right to receive basic health care), πνπ έρεη λα θάλεη κε ηελ εθαξκνγή ησλ εκβνιηαζκψλ, ηε ζεξαπεία ησλ δηαθφξσλ λνζεκάησλ, ηελ παξνρή γεξηαηξηθήο θξνληίδαο θαη άιια
Η αξρή ηεο δηθαηνζχλεο Σν δήηεκα ηεο θαηαλνκήο ησλ πφξσλ (resource allocation) ζρεηίδεηαη άκεζα κε ηε ζεψξεζε ηεο πγείαο σο ηδησηηθνχ ή θνηλσληθνχ αγαζνχ H άπνςε φηη ε πγεία απνηειεί ηδησηηθφ αγαζφ δηακνξθψζεθε ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1960 θαη ππνζηεξίρζεθε αξρηθά απφ ηνλ Lees 1960, 1967), ηνλ Wiseman (1963) θαη ηνπο νπαδνχο ηεο ρνιήο ηνπ ηθάγνπ χκθσλα κε ηνλ Lees, νη δπλάκεηο ηεο αγνξάο κπνξνχλ λα επηθέξνπλ κηα νξζνινγηθή θαη απνηειεζκαηηθή θαηαλνκή ησλ πφξσλ ηεο πγείαο, φπσο αθξηβψο ζπκβαίλεη κε φια ηα άιια ηδησηηθά αγαζά
Η αξρή ηεο δηθαηνζχλεο Σν 1963, ν Arrow έδεημε φηη ε πγεία δηαθνξνπνηείηαη απφ ηα ππφινηπα ηδησηηθά αγαζά θαη ππνζηήξημε φηη νη δπλάκεηο ηεο αγνξάο απνηπγράλνπλ ζηελ πξνζπάζεηα επίηεπμεο ηεο δίθαηεο θαηαλνκήο ησλ πφξσλ ζηνλ ηνκέα ηεο πγείαο Arrow, 1963 Ζ αληζφηεηα ζηελ θαηαλνκή ησλ πφξσλ ηεο πγείαο ζπλνδεχεηαη απφ άιιεο αληζφηεηεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ πγεία, φπσο αληζφηεηεο ζρεηηθά κε ην θχιν, ηελ ειηθία, ην αηνκηθφ εηζφδεκα, ηε γεσγξαθηθή ζέζε, ηηο εππαζείο θαη επάισηεο νκάδεο, ηνπο κεηαθηλνχκελνπο πιεζπζκνχο θαη άιια πρλά, ε πξνζθνξά πφξσλ ζε έλα ηνκέα πγείαο ππνλνκεχεη ηε ρξεκαηνδφηεζε ελφο άιινπ ηνκέα. χκθσλα κε ηνλ Coase, ην ίδην ηζρχεη επίζεο ζε αηνκηθφ επίπεδν, δειαδή θαλελφο ε κεξίδα (lot) δε κπνξεί λα βειηησζεί ρσξίο ηαπηφρξνλα λα κεησζεί εθείλε θάπνηνπ άιινπ Coase, 1960
Η αξρή ηεο δηθαηνζχλεο Ζ θαηαλνκή ησλ ζπρλά πεξηνξηζκέλσλ πφξσλ νδήγεζε ζηελ αλάγθε θαζνξηζκνχ πξνηεξαηνηήησλ (priorities) ζην ρψξν ηεο πγείαο Ωζηφζν, ην εξψηεκα είλαη εάλ θαη θαηά πφζν είλαη δπλαηφ λα γίλεηαη αλαθνξά ζε πξνηεξαηφηεηεο ζηνλ ηνκέα ηεο πγείαο θαη εάλ λαη κε πνηα θξηηήξηα Tα δπν βαζηθά θξηηήξηα γηα ηνλ θαζνξηζκφ πξνηεξαηνηήησλ είλαη: (α) ε λνκηκφηεηα, δειαδή ην ζχλνιν ησλ ζπλζεθψλ θαη ησλ αξρψλ, θάησ απφ ηηο νπνίεο έλα θξάηνο, νξγαληζκφο ή άηνκν ζα επηιέμεη ηηο ππεξεζίεο πνπ ζα πξνζθέξεη (β) ε ακεξνιεςία, δειαδή ην πφηε έλαο αζζελήο ή επαγγεικαηίαο πγείαο ζα έρεη επαξθή αηηηνιφγεζε, πξνθεηκέλνπ λα απνδερηεί σο δίθαηε ηελ επηινγή κηαο ζπγθεθξηκέλεο πξνηεξαηφηεηαο Daniels and Sabin, 1997
Η αξρή ηεο δηθαηνζχλεο Ωζηφζν, δεηήκαηα εγείξνληαη φζνλ αθνξά ζηελ θαηαλνκή ησλ πφξσλ θαη ζε ζρέζε κε ηελ αηνκηθή επζχλε θαη ηηο επηινγέο ζπκπεξηθνξάο, πνπ έρνπλ επίδξαζε ζηελ πγεία, ζηελ πνηφηεηα ηεο δσήο θαη ζηελ ίδηα ηε δσή
Δπίινγνο Παξά ηε θηινζνθηθή αληηπαξάζεζε, πνπ θαίλεηαη λα αλαδχεηαη κεηαμχ ησλ αξρψλ ηεο βηνεζηθήο, δελ παχνπλ λα θαηέρνπλ πιένλ εμέρνπζα ζέζε ζηελ θαζεκεξηλή πγεηνλνκηθή πξαθηηθή, εληζρχνληαο ηελ ππεπζπλφηεηα απφ ηελ πιεπξά ησλ αζζελψλ σο ζχλνιν αληηιήςεσλ απαξαίηεησλ γηα ηε ιήςε νξζψλ απνθάζεσλ, αληηθαζηζηψληαο ζηαδηαθά ηνλ ηαηξηθφ παηεξλαιηζκφ, δίλνληαο ηε δπλαηφηεηα ζηνπο αζζελείο λα ιακβάλνπλ νη ίδηνη απνθάζεηο γηα ηελ πγεία ηνπο θαη ηελ παξέκβαζε ζην ζψκα ηνπο
Δπραξηζηψ πνιχ