Βουγιουκλάκη Πηνελόπη,, Περίληψη : Συγγενής του οίκου των Μεγάλων Κομνηνών. Το 1222 διαδέχθηκε τον Αλέξιο Α' Μέγα Κομνηνό στο θρόνο της Τραπεζούντας. Tο 1223 απάλλαξε προσωρινά την Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας από τη σελτζουκική επικυριαρχία, ύστερα από τη νίκη του επί των στρατευμάτων του Σελτζούκου σουλτάνου. Πέθανε το 1235. Ο Ανδρόνικος Α' Μέγας Κομνηνός ταυτίζεται κατά πάσα πιθανότητα με τον Ανδρόνικο Κομνηνό Γίδο, ο οποίος είχε διατελέσει στρατηγός του Θεοδώρου Α Λάσκαρη της Νίκαιας. Άλλα Ονόματα Ανδρόνικος Κομνηνός Γίδος, Ανδρόνικος Μέγας Κομνηνός Γίδων Τόπος και Χρόνος Γέννησης β' μισό 12ου αιώνα Τόπος και Χρόνος Θανάτου 1235, Τραπεζούντα Κύρια Ιδιότητα Αυτοκράτορας 1. Προσωπογραφικά του Ανδρονίκου Α Ο Ανδρόνικος, μετέπειτα Ανδρόνικος Α Μεγάλος Κομνηνός (1222-1235), ήταν ο σύζυγος της κόρης του Αλεξίου Α' Μεγάλου Κομνηνού (1204-1222). Από ορισμένους ερευνητές ταυτίζεται με τον Ανδρόνικο Γίδονα ή Γίδο, στρατηγό του Θεοδώρου Α' Λασκάρεως (1205-1221), αυτοκράτορα της Νίκαιας, που το 1206 κατατρόπωσε τις δυνάμεις του Δαβίδ Κομνηνού, αδελφού του Αλεξίου Α', στην τοποθεσία Τραχείαι κοντά στη Νικομήδεια. Δεν υπάρχουν στοιχεία για το πότε ο Ανδρόνικος Γίδων σύναψε επιγαμία με τον οίκο των Μεγάλων Κομνηνών, οπότε και προσχώρησε στην αυλή της Tραπεζούντας. Σε κάθε περίπτωση ο γαμπρός του Αλεξίου Α Μεγάλου Κομνηνού ανήλθε το έτος 1222 στο θρόνο της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας ως, διαδεχόμενος τον πεθερό του, όπου και παρέμεινε μέχρι το θάνατό του, το 1235. 2. Περίοδος βασιλείας Το 1222-1223 ο Ανδρόνικος Α' Μέγας Κομνηνός οδηγήθηκε σε εμπόλεμη σύρραξη με το Σελτζούκο σουλτάνο "Μελίκ", 1 με αφορμή τη ληστεία ενός πλοίου το οποίο μετέφερε τους ετήσιους φόρους των επαρχιών Χερσώνος και Γοτθίας στην Τραπεζούντα και την αιχμαλωσία του πληρώματος από τους Σελτζούκους. 2 Ο Ανδρόνικος Α' υπερασπίστηκε επιτυχώς την πόλη της Τραπεζούντας κατά την πολιορκία από τα στρατεύματα του Μελίκ και αιχμαλώτισε το σουλτάνο, 3 αναγκάζοντάς τον να υπογράψει συνθήκη με την οποία η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας δε θα ήταν πλέον φόρου υποτελής στο σουλτανάτο. 4 Μετά τη νίκη επί του Μελίκ η αυτοκρατορία εκτεινόταν από την πόλη της Σινώπης στα δυτικά έως τα σύνορα με την Ιβηρία (Γεωργία) στα ανατολικά και στο νότο περιελάμβανε εδάφη μέχρι τα όρια της αρμενικής πόλης Κολώνειας. Το 1231 ο Ανδρόνικος Α αναμείχθηκε στη διαμάχη μεταξύ του Σελτζούκου σουλτάνου Καϊκοβάδη Α' (1219-1236) και του ηγεμόνα των Χορεσμίων Τούρκων Τζελαλεντίν Μαγκομπιρντί (1221-1235). Στο πλαίσιο αυτής της διαμάχης, που έληξε με τη νίκη του Καϊκοβάδη Α' και του συμμάχου του Αγιουβίδη χαλίφη Καλίμ (1218-1238), ηγεμόνα της Αιγύπτου και της Παλαιστίνης, η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας τέθηκε και πάλι σε καθεστώς φόρου υποτέλειας στο σουλτανάτο του Ικονίου (Ρουμ). Δημιουργήθηκε στις 22/8/2017 Σελίδα 1/5
Βουγιουκλάκη Πηνελόπη,, Ο φέρεται ως κτήτορας του ανακτόρου των Μεγάλων Κομνηνών στην Τραπεζούντα, και παράλληλα θεωρείται ο πρώτος αυτοκράτορας της Τραπεζούντας που έκοψε νόμισμα, από ευτελές μέταλλο, το οποίο έφερε χαραγμένο το όνομά του. Πέθανε το 1235 και τάφηκε στο ναό της Παναγίας Χρυσοκεφάλου. 5 1. Το «Melik», που αναφέρουν οι πηγές, δεν είναι το όνομα του σουλτάνου του Ικονίου αλλά κάποιος τιμητικός τίτλος που του είχε αποδοθεί. Η ταυτότητα του σουλτάνου που συμμετείχε στη σελτζουκική εκστρατεία του 1222-1223 κατά της Τραπεζούντας δεν είναι σαφώς προσδιορισμένη. Για τις διαφορετικές απόψεις που έχουν διατυπωθεί βλ. Σαββίδης, Α., «Για την ταυτότητα του Μελίκ στην σελτζουκική εκστρατεία του 1222-3 κατά της Τραπεζούντας», στο Βυζαντινή προσωπογραφία, τοπική ιστορία και βυζαντινοτουρκικές σχέσεις (Αθήνα 1994), ανατ. από Πρακτικά ΙΔ' Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 1993 (Θεσσαλονίκη 1994), σελ. 79-88. 2. Το πλοίο της Tραπεζούντας κατέφυγε λόγω θαλασσοταραχής στη Σινώπη και το φορτίο του κρατήθηκε από τον Αρμένιο διοικητή της Ετούμ. Βλ. Γεωργιάδης, Θ.(επιμ.), Εγκυκλοπαίδεια του Ποντιακού Ελληνισμού. Ο Πόντος. Ιστορία, Λαογραφία και Πολιτισμός 1 (Θεσσαλονίκη 1991), σελ. 122. 3. Ο μητροπολίτης Τραπεζούντος Ιωσήφ Λαζαρόπουλος στη δεύτερη παραλλαγή του βίου του αγίου Ευγενίου που συνέγραψε τονίζει τη συμβολή του αγίου και της Παναγίας της Χρυσοκεφάλου στη λύση της πολιορκίας. Βλ. Χρύσανθος, μητροπολίτης Τραπεζούντος, «Η Εκκλησία της Τραπεζούντος», Αρχείον Πόντου 4-5 (Αθήνα 1933), σελ. 399-409. 4. Η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας έγινε υποτελής του σουλτανάτου του Ικονίου το 1214. Ύστερα από την πτώση της Σινώπης στα χέρια των Σελτζούκων (2 Νοεμβρίου 1214) και την αιχμαλωσία του τότε αυτοκράτορα της Τραπεζούντας Αλεξίου Α' Μεγάλου Κομνηνού υπογράφηκε συνθήκη μεταξύ των δύο πλευρών, σύμφωνα με την οποία απελευθερώθηκε ο Αλέξιος Α' Μέγας Κομνηνός. Ωστόσο η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας έγινε φόρου υποτελής στο σουλτανάτο. Βλ. Arhweiler-Γλύκατζη, Ε., «Η αυτοκρατορία της Τραπεζούντας», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Θ': Υστεροβυζαντινοί χρόνοι (1204-1453) (Αθήνα 1980), σελ. 325-336, ιδ. σελ. 326. 5. Ο Ανδρόνικος Α' δώρισε στη μονή της Παναγίας Χρυσοκεφάλου, μετά τη νίκη του κατά των στρατευμάτων του Σελτζούκου σουλτάνου, στήλη από πολύτιμες πέτρες, λάφυρο από τις μάχες του με τους Σελτζούκους. Βλ. Bryer, A. Winfield, D., ʺThe Byzantine Monuments and Topography of the Pontos Ιʺ, Dumbarton Oaks Studies 20 (Washington D.C. 1985), σελ. 239. Βιβλιογραφία : Χρύσανθος Φιλιππίδης, μητροπολίτης Τραπεζούντος, "Η Εκκλησία Τραπεζούντος", Αρχείον Πόντου, 4/5, 1933, 1-1.070 Rosenqvist J.O., The Hagiographical dossier of St. Eugenios of Trebizond in Codex Athos Dionysiou 154: A critical edition with introduction, translation, commentary and indexes, Uppsala 1996, Studia Byzantina Upsaliensia 5 Λυμπερόπουλος Β.Χ., Ο Βυζαντινός Πόντος. Η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας (1204-1261), ο χώρος, οι άνθρωποι, η οικονομία, Αθήνα 1999 Bryer A.A.M., Winfield D., The Byzantine Monuments and Topography of the Pontos, 1 (With Maps and Plans by R. Anderson and Drawings by J. Winfield), Washington D.C. 1985, Dumbarton Oaks Studies 20 Hendy M.F., Studies in the Βyzantine Μonetary Εconomy c. 300-1450, Cambridge Mass. 1985 Janssens E., Trébizonde en Colchide, Université Libre de Bruxelles, Bruxelles 1969, Travaux de la Faculté de Philosophie et Lettres XL Miller W., Trebizond. The Last Greek Empire of the Byzantine Era, 1204-1461, London 1926 Δημιουργήθηκε στις 22/8/2017 Σελίδα 2/5
Βουγιουκλάκη Πηνελόπη,, Σαββίδης Α., Μελέτες Βυζαντινής Ιστορίας 11ου-13ου αιώνα, Αθήνα 1995 Grierson P., Byzantine Coins, London Berkeley Los Angeles 1982 Γεωργιάδης Θ. (επιμ.), Εγκυκλοπαίδεια του Ποντιακού Ελληνισμού. Ο Πόντος. Ιστορία, Λαογραφία και Πολιτισμός, 1, Θεσσαλονίκη 1991 Savvides A.G.C., Byzantium in the Near East: its Relations with the Seljuk Sultanate of Rum in Asia Minor. The Armenians of Cilicia and the Mongols. A.D. c. 1192-1237, Θεσσαλονίκη 1981 Δικτυογραφία : Νόμισμα του Ανδρόνικου Α Μεγάλου Κομνηνού http://www.sixbid.com/nav.php?p=viewlot&sid=13&lot=1115 Νόμισμα του Ανδρονίκου Α Μεγάλου Κομνηνού, το πιθανότερο http://www.geminiauction.com/details.asp?inventorygroup=cc&inventorynumber=11765&category=byzantine&search= Νομίσματα του Ανδρονίκου Α Μεγάλου Κομνηνού? http://www.glebecoins.net/paleos/notes/s_2477/s_2477.html Οι συνθήκες υπό τις οποίες ιδρύθηκε η Αυτοκρατορία Τραπεζούντας http://ebooks.adelaide.edu.au/g/gibbon/edward/g43d/chapter61.html Γλωσσάριo : κτήτορας, ο Κληρικός ή λαϊκός ο οποίος συμβάλλει οικονομικά προκειμένου να χρηματοδοτηθεί ένα συγκεκριμένο οικοδόμημα (ή οικοδομικό πρόγραμμα), έργο τέχνης κ.λπ. Στην περίπτωση του οικοδομήματος ο κτήτορας συνδέεται συνήθως με το έργο μέσω κάποιας ειδικής νομικής σχέσης (κατοχή, νομή, επικαρπία ή άλλο). στρατηγός, ο Κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο τα καθήκοντα του στρατηγού ήταν πολιτικά. Στη Μέση Βυζαντινή περίοδο ο στρατηγός ήταν αξιωματούχος επικεφαλής του θέματος (στρατός και περιοχή δικαιοδοσίας) συγκέντρωνε στα χέρια του τόσο στρατιωτική όσο και πολιτική εξουσία. Κατά την Ύστερη Βυζαντινή περίοδο περιορίστηκε στο στρατιωτικό ρόλο του. χαλίφης, ο O ανώτατος θρησκευτικός και πολιτικός αρχηγός των μουσουλμάνων, θεωρούμενος διάδοχος του Mωάμεθ (αραβ. khalifa = τοποτηρητής). Ήταν ο επικεφαλής του χαλιφάτου, του θρησκευτικού κράτους των Αράβων. Χορεσμίων ηγεμονία Η ηγεμονία των Χορεσμίων Τούρκων εγκαθιδρύθηκε σε περσικά εδάφη κατά το διάστημα 1077-1231 από τον Anush-Tegin Ghartschai. Καταλύθηκε από τους Μογγόλους. Πηγές Νικήτας Χωνιάτης, Χρονική διήγησις, Van Dieten, I.A. (ed.), Nicetae Choniatae, Historia (Corpus fontium historiae Byzantinae 11.1 2, Berlin 1975). Άγιος Ευγένιος Τραπεζούντος, Rosenquist, J.O. (ed.), The Ηagiographical Dossier of St. Eugenios of Trevizond in Codex Athous Dionysiou 154. A Critical Edition with Introduction, Translation, Commentary and Indexes (Acta Universitatis Upsaliensis 3, Uppsala 1996). Λαμψίδης, Ο. (επιμ.), «Mιχαήλ του Παναρέτου περί των Mεγάλων Kομνηνών», Aρχείον Πόντου 22 (1958), σελ. 1 124. Χρονολόγιο βʹ μισό 12ου αιώνα: Γέννηση του Ανδρονίκου, Δημιουργήθηκε στις 22/8/2017 Σελίδα 3/5
Βουγιουκλάκη Πηνελόπη,, 1204 και εξής: ο Ανδρόνικος Γίδων επικεφαλής των στρατευμάτων του Θεόδωρου Α Λάσκαρη εναντίον του Δαβίδ Μεγάλου Κομνηνού 1222: Αναγόρευση σε αυτοκράτορα του Ανδρονίκου Α Μεγάλου Κομνηνού στην Τραπεζούντα 1223: Ο Ανδρόνικος Αʹ αντιμέτωπος με τις δυνάμεις του σουλτάνου Μελίκ/ Η αυτοκρατορία της Τραπεζούντας απαλλάσσεται από το καθεστώς επικυριαρχίας του σουλτανάτου 1231: Άδοξη ανάμειξη του Ανδρονίκου Αʹ στη διαμάχη μεταξύ του Σελτζούκου σουλτάνου Καϊκοβάδη Αʹ και του ηγεμόνα των Χορεσμιανών Τούρκων Τζελαλεντίν Μαγκομπιρντί/ Η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας και πάλι υπό την επικυριαρχία του σουλτανάτου του Ικονίου (Ρουμ) 1235: Θάνατος Ανδρονίκου Αʹ/ Αναγόρευση του Ιωάννη Α (Αξούχου) Βοηθ. Κατάλογοι Κατάλογος αυτοκρατόρων Τραπεζούντας Αλέξιος Α 1204 Ανδρόνικος Α (Γίδων) 1222 Ιωάννης Α (Αξούχος) 1235 Μανουήλ Α 1238 Ανδρόνικος Β 1263 Γεώργιος 1266 Ιωάννης Β 1280 Θεοδώρα 1285 Ιωάννης Β (ξανά) 1287 Αλέξιος Β 1297 Ανδρόνικος Γ 1330 Μανουήλ Β 1332 Βασίλειος 1332 Ειρήνη 1340 Άννα 1341 (Αναχουτλού) Ιωάννης Γ 1342 Δημιουργήθηκε στις 22/8/2017 Σελίδα 4/5
Βουγιουκλάκη Πηνελόπη,, Μιχαήλ 1344 Αλέξιος Γ 1349 Μανουήλ Γ 1390 Αλέξιος Δ 1417 Ιωάννης Δ 1429 Αλέξιος Ε 1458 Δαβίδ 1458 1461 Δημιουργήθηκε στις 22/8/2017 Σελίδα 5/5