Μάθηµα Ψυχολογία Εφήβου ιδάσκων: Κορναράκης Γεώργιος Ph.D. 29/12/2010 1 Εισαγωγικά Πως σχετίζεται η Ψυχολογία εφήβου µε τo τµήµα Λογιστικής. Κίνητρα και επιδιώξεις του ατόµου και εκπαίδευση. Η συσχέτιση γνώσης της Ψυχολογίας για κατανόηση του των προβληµάτων του εφήβου. 29/12/2010 2 1
Η ψυχολογία άλλοτε και τώρα Η έρευνα της ψυχής (Πλάτωνας Αριστοτέλης) Ψυχοφυσική (Τ. Fechner,, W. Wundt). Ο άνθρωπος αντιµετωπίζεται ως οργανικό σύνολο. Εισάγεται το πείραµα (Πειραµατική Ψυχολογία). Ψυχολογία του βάθους (Ψυχαναλυτική Freud). Μπιχεβιοριστές ( ράση Αντίδραση S-R): Pavlov (Εξαρτηµένα αντανακλαστικά), Watson (θεωρία( της συµπεριφοράς), Gestalt (Ψυχολογία( της Μορφής) S - Organism R, Levin (Κοινωνική( διάσταση της Ψυχολογίας) Piaget (Γενετική( θεώρηση Ανάπτυξη της νοηµοσύνης) 29/12/2010 3 Σύγχρονη Ψυχολογία Βίωµα και Συµπεριφορά 1. Παρατήρηση (Αντικειµενική παρατήρηση, αυτοπαρατήρηση). Συµπεριφορά είναι συνάρτηση Προσωπικότητας και ερεθισµάτων (Σ=σ.Π.Ε) Η προσωπικότητα διαφοροποιεί τη συµπεριφορά. Η σύγχρονη ψυχολογία σχετίζεται µε: Φυσιολογία, Βιολογία, Ζωολογία, Ιατρική, Κοινωνιολογία και Στατιστική. Ορισµός: Πολύπλευρη µελέτη της συµπεριφοράς και αναζήτηση των αιτίων της. Συσχέτιση Ψυχολογίας και επιστήµης Εµπειρική επιστήµη: (Οι προτάσεις θέσεις στηρίζονται σε δεδοµένα) Πειραµατική επιστήµη: Περιγράφει, ερµηνεύει, συγκρίνει δεδοµένα. Οι θέσεις µπορεί να επαληθευτούν ή και να απορριφθούν 29/12/2010 4 2
Η ψυχολογία ως επιστηµονικό σύστηµα -κλάδοι ιαφορά απλοϊκής επιστηµονικής ψυχολογίας Η φράση τον ψυχολόγησα αµέσως είναι ορθή; Επεξεργασία δεδοµένων, τεκµηριωµένες απόψεις (Η δική µας ενασχόληση προφανώς ανήκει στην επιστηµονική ψυχολογία) Βασικοί κλάδοι της Ψυχολογίας Γενική Ψυχολογία, Εξελικτική Ψυχολογία, Κοινωνική Ψυχολογία, ψυχολογία της προσωπικότητας, ψυχολογία ατοµικών διαφορών, Ειδικοί κλάδοι Ψυχολογία του επαγγέλµατος, Ψυχολογία Εφήβου, ψυχολογία της εργασίας, ψυχολογία της Βιοµηχανίας, Κλινική ψυχολογία, ικαστική και εγκληµατολογική ψυχολογία, Παιδαγωγική Σχολική Ψυχολογία, ψυχολογία της συγκοινωνίας κ.λπ. 29/12/2010 5 Πολιτική Στρατιωτική Αθλητική Επιχειρήσεων Πολιτισµού Θρησκείας Τέχνης κτλ. Άλλοι ειδικοί κλάδοι Το έργο του ψυχολόγου Ψυχοδιαγνωστικό Συµβουλευτικό ( Επισηµαίνονται, ικανότητες τάσεις, αλλά και προβλήµατα του ατόµου) Συµβουλευτικό (Μετά από διάγνωση παρέχει γενικές ή ειδικές συµβουλές σε άτοµα ή οµάδες ατόµων πχ.. Μαθητές, γονείς, εργάτες, αρρώστους) Ψυχοθεραπευτικό (Άγχος, συγκρούσεις, ψυχαναγκαστικές πράξεις, διαταραχές επικοινωνίας, δυσκολίες προσοχής συγκέντρωσης κλπ). ιδακτικό ενηµερωτικό ( Εκθέτει τα προβλήµατα της επιστήµης σε µαθητές, φοιτητές κλπ) βοηθώντας τους στην αυτογνωσία, καλλιέργεια ια αυτοκριτικής τους κλπ). Ερευνητικό (Με την εφαρµογή δόκιµων µεθόδων έρευνας αποσκοπεί στην προαγωγή της επιστήµης κλπ). 29/12/2010 6 3
Οι µέθοδοι της Ψυχολογίας Πως εξασφαλίζεται το πρόβληµα της αντικειµενικότητας; Υποκειµενική παρατήρηση (Αυτοπαρατήρηση, Ετεροπαρατήρηση) Η συζήτηση (Interview) Ερωτηµατολόγια (Αναγκαία η Pilot Study) Το πείραµα (ηθεληµένη πρόκληση γεγονότος µε σκοπό τη µελέτη του). υνατότητα εκτέλεσης το χρόνου που θέλει ο πειραµατιστής, Η δυνατότητα επανάληψης. Η υνατότητα παραλλαγής ενός όρου του πειράµατος. Μειονέκτηµα η τεχνητή κατάσταση του πειράµατος. Ψυχολογικά Τεστ (δοκιµασίες) Αντικειµενικότητα Πιστότητα Εγκυρότητα Στατιστικές µέθοδοι 29/12/2010 7 4
29/12/2010 Ο έφηβος και τα προβλήµατα του Ητάση του εφήβου για ανεξαρτησία. Οι ακρότητες των γονέων στην αγωγή των εφήβων. Η αµφισβήτηση των αξιών από τους εφήβους. Συναισθήµατα και συναισθηµατική αστάθεια. Οµάδα, φιλία, έρωτας. Οι ετεροφυλικές σχέσεις των εφήβων. Ο διάλογος και η διεξαγωγή του. Σφάλµατα, προσδοκίες και κριτική. 2 Η σύγκρουση των δύο γενεών Τα αίτια της εγκληµατικότητας των εφήβων. Η χρήση των ναρκωτικών και η πρόληψη. Αυτοκτονίες των εφήβων και η πρόληψη. Η θαυµατουργική δύναµη της αγάπης. Απαραίτητη η προσαρµογή των ενηλίκων. 29/12/2010 3 1
Ο έφηβος και η οικογένεια Η οικογένεια και ο παιδαγωγικός της ρόλος. Ο ρόλος του πατέρα. Ο ρόλος της µητέρας. Οι επιδράσεις της οικογένειας στη σχολική επίδοση. Προβλήµατα των απροστάτευτων παιδιών. 29/12/2010 4 Ο έφηβος και το σχολείο Ησωστή αγωγή Η ενθάρρυνση του µαθητή Οι επιδράσεις του εκπαιδευτικού Η αρνητική συµπεριφορά του µαθητή Η σωστή στάση του εκπαιδευτικού Η σχεσιοδυναµική παιδαγωγική Η τέχνη της αποδοτικής µελέτης Πειθαρχία, τιµωρία και ο τρόπος επιβολής 29/12/2010 5 τους. 2
Βασικές προσεγγίσεις της ψυχολογίας ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ Α) Βιολογική βάση της συµπεριφοράς, Β) Μάθηση, Γ) Γνωστικές διαδικασίες ) Συγκριτική µελέτη ή Συγκριτική Ψυχολογία Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΠΟΥ ΑΣΧΟΛΕΙΤΑΙ ΜΕ ΤΟ ΑΤΟΜΟ Α) Κοινωνική ψυχολογία Β) Ψυχολογία του αναπτυσσόµενου ανθρώπου ή εξελικτική ψυχολογία Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΠΟΥ ΑΣΧΟΛΕΙΤΑΙ ΜΕ ΤΙΣ ΑΤΟΜΙΚΕΣ ΙΑΦΟΡΕΣ Α) Ψυχολογία ατοµικών διαφορών ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΕΦΗΒΟΥ ΦYΣΙΟΛΟΓΙΚΟ YΠΟΒΑΘΡΟ ΤΗΣ ΨYΧΙΚΗΣ Ψ ΖΩΗΣ υο συστήµατα βασικά θα εξεταστούν: Το νευρικό και το ενδοκρινικό 1
ΤΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Τα νευρικά κύτταρα παίρνουν την τελική τους διαµόρφωση στις ανώτερες βαθµίδες της ζωικής κλίµακας. Τότε γίνεται και ο διαχωρισµός τους σε αισθητικά και κινητικά. Στα σπονδυλωτά µόνο παρατηρείται η εγκεφαλική διάταξη. Παρατηρείται δηλαδή τα νευρικά γάγγλια να είναι ογκώδη και λιγότερα και προωθούνται προς την κεφαλή του ζώου όπου και σχηµατίζουν τον εγκέφαλο. Από εκεί ασκούν κεντρική εξουσία σε όλο το σώµα, επιβάλλοντας τον έλεγχό τους στον υπόλοιπο νευρικό ιστό. Ο εγκέφαλος Συγκριτική εγκεφάλων 2
ΤΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΚΥΤΤΑΡΟ Τα συστατικά του νευρικού κυττάρου ΤΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΚΥΤΤΑΡΟ Η διεγερσιµότητα του νευρικού κυττάρου 3
ΤΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΚΥΤΤΑΡΟ Η αγωγιµότητα του νευρικού κυττάρου ιαίρεση του νευρικού συστήµατος TO ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Ο ΠΡΟΜΗΚΗΣ ΜΥΕΛΟΣ Ο ΝΩΤΙΑΙΟΣ ΜΥΕΛΟΣ 4
ΤΟ ΠΕΡΙΦΕΡΙΚΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Το Περιφερικό νευρικό σύστηµα χωρίζεται σε δύο επιµέρους συστήµατα: το Σωµατικό Νευρικό Σύστηµα και το Αυτόνοµο Νευρικό Σύστηµα. Το αυτόνοµο νευρικό σύστηµα συµπαθητικό και παρασυµπαθητικό 5
ΤΟ ΕΝ ΟΚΡΙΝΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Α ΕΝΕΣ Εξωκρινείς οι οποίοι εκκρίνουν τα υγρά τους έξω από το σώµα (ιδρώτας, δάκρυα, σάλιο κλπ) Ενδοκρινείς που δεν έχουν εκφορητικό πόρο αλλά εκκρίνουν τα προϊόντα τους απευθείας στο αίµα. Υπόφυση ελέγχει τη δραστηριότητα της αδρεναλίνης ρυθµίζει τη δραστηριότητα του θυρεοειδή αδένα διεγείρει την ανάπτυξη των φολίδων των ωαρίων φολίδων στο θηλυκό φύλο και τη γένεση σπερµατοζωαρίων στο αρσενικό φύλο ρυθµίζει, σε συνδυασµό µε την ορµόνη FSH, την έκκριση οιστρογόνων ελέγχει την παραγωγή γάλακτος ελέγχει τον µεταβολισµό του νερού οποία παρακινεί τη συστολή (σύσπαση) των απαλών µυών των αιµοφόρων αγγείων δυναµώνει τις συσπάσεις της µήτρας και τις λειτουργίες της εκτίναξης γάλακτος των µητρικών αδένων 6
Επίφυση Εκκρίνει κατά την παιδική ηλικία την ορµόνη µελατονίνη (melatonin), η οποία αναστέλλει τη σεξουαλική ωριµότητα. Όταν η έκκρισή της ελαττώνεται κατά την εφηβική ηλικία, αρχίζει η σεξουαλική ανάπτυξη του ατόµου. Παίζει ρόλο στη ρύθµιση του ύπνου στον άνθρωπο και σε διάφορα άλλα είδη και Ασκεί έλεγχο στον καθηµερινό κύκλο ζωής του ατόµου. Σε µερικά είδη, όπως στις σαύρες, περιέχει ελαφρώς ευαίσθητους νευρώνες. θυρεοειδής Εκκρίνει την θυρεοκαλσιτονίνη που σχετίζεται µε το µεταβολισµό του ασβεστίου. Εκκρίνει επίσης τις θυρεοειδικές ορµόνες (τριιωδοθυρονίνη, θυροξίνη) οι οποίες είναι απαραίτητες για την φυσική και νοητική ανάπτυξη του ανθρώπου. Η θυροξίνη εξουδετερώνει τις επιβλαβείς ουσίες του οργανισµού, παρεµποδίζει την ανάπτυξη καρκινωµάτων. Υπολειτουργία του θυρεοειδούς στη µικρή ηλικία επηρεάζει τη σωµατική και ψυχική ανάπτυξη (δυσκινησία, έλλειψη διαφέροντος και συναισθηµατικές ανωµαλίες). Υπερλειτουργία επιφέρει ταχυκαρδία, υπερβολική πίεση του αίµατος, ευαισθησία, και νευρικότητα. 7
θύµος Βρίσκεται σε αλληλεπίδραση µε τους σπερµατικούς αδένες και έχει σχέση µε την ανάπτυξη και την αύξηση. Μετά την εφηβεία µεταβάλλεται σε λιπώδη ιστό. επινεφρίδια υο ενδοκρινείς αδένες που βρίσκονται στο πάνω άκρο κάθε νεφρού. Παράγουν την επινεφρίνη ή αδρεναλίνη, τη νορεπινεφρίνη, την κορτιζόνη, την κορτιζόλη και πολλές άλλες εξίσου σηµαντικές ορµόνες. 8
πάγκρεας Μικτός αδένας Η ενδοκρινής παράγει την ινσουλίνη, η οποία συµµετέχει στη ρύθµιση του µεταβολισµού (καθορίζει την ποσότητα ζαχάρου στο αίµα και η έλλειψή της έχει ως συνέπεια την ασθένεια διαβήτης). Ωςεξωκρινής παράγει το παγκρεατικό υγρό που συµµετέχει στη διαδικασία της πέψης. γεννητικός αδένας Οι όρχεις για το αρσενικό και οι ωοθήκες για το θηλυκό. ανδρογόνα οιστρογόνα 9
Άλλοι αδένες παρωτιδικός αδένας Η φλεγµονή του αδένα αυτού ονοµάζεται παρωτίτιδα. σµηγµατογόνος αδένας. Ο αδένας που εκκρίνει ένα ελαιώδες υγρό, το σµήγµα. Υπάρχει σε όλα τα σηµεία του δέρµατος εκτός από την παλάµη του χεριού και το πέλµα του ποδιού. Ορµόνες Σεροτονίνη Μελατονίνη Προγεστερόνη Αµφεταµίνη Ντοπαµίνη Αδρεναλίνη φερο(ρ)µόνες 10
ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΕΦΗΒΟΥ Ενδοκρινείς αδένες Ενδοκρινείς αδένες Ο όρος αναφέρεται σε διάφορα όργανα του σώµατος που παράγουν µια ειδική ουσία ή ειδικές ουσίες, οι οποίες ασκούν µεγάλη επίδραση πάνω στη λειτουργία του σώµατος. Οι αδένες γενικά διακρίνονται σε εξωκρινείς που απελευθερώνουν τις εκκρίσεις τους µέσω αγωγών, και ενδοκρινείς που απελευθερώνουν τις εκκρίσεις τους (κυρίως ορµόνες) απ ευθείας στο κυκλοφορικό σύστηµα 1
Ενδοκρινείς αδένες και στα δυο φύλα Ενδοκρινείς αδένες κατά φύλο 2
Τι είναι οι ορµόνες; ιεθνούς χρήσης ειδικός επιστηµονικός όρος (βιολ., φυσιολ., ψυχολ.) προφανώς από το ρήµα ορµώ (µτχ. ορµών >ορµόνη). Καλύπτει µεγάλη κλίµακα οργανικών ουσιών που εκκρίνονται (εξορµούν) από αδένες ή από συγκεκριµένα όργανα. Επενεργούν κατά ποικίλους τρόπους πάνω στα διάφορα όργανα και τις λειτουργίες του οργανισµού και σε στόχους µακριά από το σηµείο παραγωγής τους, όταν µεταφέρονται µε την κυκλοφορία του αίµατος. Επιδρούν πολύπλευρα στον οργανισµό: παρεµβαίνουν στον µεταβολισµό διάφόρων συστατικών, επηρεάζουν την ανάπτυξη του σώµατος και την εσωτερική του ισορροπία, ρυθµίζουν βασικές λειτουργίες, συµµετέχουν αποφασιστικά στη διαµόρφωση της προσωπικότητας και προσδιορίζουν σε σηµαντικό βαθµό το χαρακτήρα. Λειτουργία του ενδοκρινικού συστήµατος Συντονίζεται που η λειτουργία ενός αδένα να επηρεάζει και τους άλλους. Συνδέονται µε το νευρικό σύστηµα στο οποίο επιδρούν και δέχονται επιδράσεις Από την οµαλή λειτουργία των παραπάνω συστηµάτων (σύστηµα αλληλεπίδρασης ορµονών, σύστηµα αλληλεπίδρασης ορµονών νευρικού συστήµατος) εξαρτάται η ψυχική ζωή του ατόµου. 3
Επίφυση Μικροσκοπικός αδένας µε ενδοκρινική λειτουργία, που βρίσκεται αρκετά κοντά στο κέντρο του εγκεφάλου. Σύµφωνα µε το Γαληνό η επίφυση ρυθµίζει τη ροή των σκέψεων. Ο Ντεκάρτ (Descartes) υπέθεσε πως αυτή λειτουργεί σαν σηµείο επαφής µεταξύ σώµατος και ψυχής. Οι πραγµατικές λειτουργίες του δεν είναι τελείως γνωστές. Παίζει πάντως σηµαντικό ρόλο στις ορµονικές αλλαγές που εµφανίζονται κατά την εφηβική ηλικία. Ο αδένας εκκρίνει κατά την παιδική ηλικία την ορµόνη µελατονίνη (melatonin), η οποία αναστέλλει τη σεξουαλική ωριµότητα. Όταν η έκκρισή της ελαττώνεται κατά την εφηβική ηλικία, αρχίζει η σεξουαλική ανάπτυξη του ατόµου. Έχει επίσης διαπιστωθεί ότι ο αδένας αυτός παίζει ρόλο στη ρύθµιση του ύπνου στον άνθρωπο και σε διάφορα άλλα είδη οργανισµών και ασκεί έλεγχο στον καθηµερινό κύκλο ζωής του ατόµου. Σε µερικά είδη, όπως στις σαύρες, περιέχει ελαφρώς ευαίσθητους νευρώνες. Υπόφυση Ειδικός επιστηµονικός όρος (ανατ., φυσιολ., ψυχολ.) διεθνούς χρήσης. Ο κυριότερος ορµονικός ενδοκρινής αδένας που βρίσκεται µέσα στο κρανίο κάτω από τα εγκεφαλικά ηµισφαίρια και είναι ενωµένος µε το θάλαµο. Εκκρίνει δύο σηµαντικές ορµόνες που παίζουν ρόλο στη σωµατική γενικά και τη σεξουαλική ανάπτυξη. Η ονοµασία του σχετίζεται µε το ρόλο του, που έγκειται στη ρύθµιση της λειτουργίας των άλλων ενδοκρινών αδένων. ιαιρείται σε δύο ηµισφαίρια - λοβούς. 4
Ο πρόσθιος λοβός, η αδενοϋπόφυση (adenohypophysis) Συνδέεται µε τον υποθάλαµο µέσω του υποθαλαµικού - υποφυσικού (portal) συστήµατος και παράγει σωµατοτροφική ορµόνη (somatotrophic hormone ή STH), η οποία ρυθµίζει την ανάπτυξη αδρενοκορτικοτροφικής ορµόνης (adrenocorticotrophic hormone ή ACTH) που ελέγχει τη δραστηριότητα της αδρεναλίνης. Παράγει επίσης θυροτροφική ορµόνη (thyrotrophic hormone ή TTH), η οποία ρυθµίζει τη δραστηριότητα του θυρεοειδή αδένα (thyroid gland), γοναδοτροφικές ορµόνες (gonadotrophic hormones) που περιλαµβάνουν εκτός των άλλων και φολιδοδιεγερτική ορµόνη (folliclestimulating hormone ή FSH), η οποία διεγείρει την ανάπτυξη των φολίδων των ωαρίων των φολίδων στο θηλυκό φύλο και τη γένεση σπερµατοζωαρίων στο αρσενικό φύλο. Η εσωτερική κυτταροδιεγερτική ορµόνη (intersitial cellstimulating hormone ή ICSH) ρυθµίζει, σε συνδυασµό µε την ορµόνη FSH, την έκκριση οιστρογόνων και την ανάπτυξη του corpus luteum και η γαλακτική ορµόνη (lactogenic hormone), η οποία ελέγχει την παραγωγή γάλακτος σε έναν ώριµο µητρικό αδένα. Οπίσθιος λοβός ή νευροϋπόφυση Εκκρίνει την αντιδιουρητική ορµόνη (anti-diuretic hormone), η οποία ελέγχει τον µεταβολισµό του νερού. Εκκρίνει επίσης την βαζοπρεσίνη (vasopressin), η οποία παρακινεί τη συστολή (σύσπαση) των απαλών µυών των αιµοφόρων αγγείων και την οξυτοσίνη (oxytocin), η οποία δυναµώνει τις συσπάσεις της µήτρας και τις λειτουργίες της εκτίναξης γάλακτος των µητρικών αδένων. 5
Θυροειδής Ο αδένας που βρίσκεται στο µπροστινό µέρος του λαιµού. Αποτελείται από δύο λοβούς που ενώνονται µεταξύ τους µε ένα λεπτό ισθµό. Εκκρίνει την θυρεοκαλσιτονίνη που σχετίζεται µε το µεταβολισµό του ασβεστίου. Εκκρίνει επίσης τις θυρεοειδικές ορµόνες (τριιωδοθυρονίνη, θυροξίνη) οι οποίες είναι απαραίτητες για την φυσική και νοητική ανάπτυξη του ανθρώπου. Η έλλειψη των θυρεοειδικών ορµονών προκαλεί κρετινισµό στα βρέφη και µυξοίδηµα στους ενήλικες, ενώ η υπερπαραγωγή τους προκαλεί θυρεοτοξίκωση. Οι εν λόγω καταστάσεις χαρακτηρίζονται και από ψυχολογικές διαταραχές. Παραθυροειδείς αδένες Είναι 4 σωµατίδια σε µέγεθος φακής και βρίσκονται ανά 2 πίσω από τον κάθε λοβό του θυρεοειδούς. Η αφαίρεσή τους χωρίς την κατάλληλη θεραπεία είναι δυνατόν να προκαλέσει το θάνατο. Ρυθµίζουν το ασβέστιο και το φωσφόρο και την κατανοµή τους στο σώµα. Τα στοιχεία αυτά επηρεάζουν την αγωγιµότητα και διεγερσιµότητα του νευρικού ιστού. Η λειτουργία τους εποµένως είναι ουσιαστική για την ψυχική ζωή του ατόµου. 6
Θύµος Όργανο εσωτερικής έκκρισης που βρίσκεται πίσω από το στέρνο. Βρίσκεται σε αλληλεπίδραση µε τους σπερµατικούς αδένες και έχει σχέση µε την ανάπτυξη και την αύξηση. Μετά την εφηβεία µεταβάλλεται σε λιπώδη ιστό. Τελευταία αναγνωρίστηκε η σπουδαιότητά του, αφού σε συνεργασία µε άλλα όργανα λειτουργεί ως πρωτογενές όργανο ανοσίας. Στοµάχι Το στοµάχι είναι όργανο του πεπτικού συστήµατος και βρίσκεται κάτω από τον θώρακα στο αριστερό µέρος της κοιλιάς. Μοιάζει µε ασκό και το µέγεθός του εξαρτάται από την ηλικία του ατόµου, το φύλο και την ποσότητα τροφής που καταναλώνει το άτοµο (όσο πιο µεγάλη ποσότητα καταναλώνει τόσο ο στόµαχος µεγαλώνει). Ο βλεννογόνος του στοµάχου έχει 5 εκατοµµύρια αδένες που εκκρίνουν γαστρικό υγρό. Το υγρό αυτό αποτελείται από υδροχλωρικό οξύ και από ένζυµα (πεψίνη, πιτύα, ζυµάση) για την διάσπαση των τροφών. Βεβαίως για τη διάσπαση των λιπών ευθύνεται η χολή που παράγεται στο συκώτι και χύνεται στο στοµάχι. Η υπερέκκριση υδροχλωρικού οξέως δηµιουργεί κάψιµο στο στέρνο, κάποτε παλινδρόµηση τροφών στον οισοφάγο µε κάψιµο ταυτόχρονα. Αυτό είναι µια δυσάρεστη κατάσταση για το άτοµο, του δηµιουργεί αίσθηµα δυσφορίας και εκνευρισµού. Αποτέλεσµα είναι να µην έχει οµαλή ψυχική ζωή καθώς είναι ευέξαπτο. 7
Επινεφρίδια επινεφρίδια υο ενδοκρινείς αδένες που βρίσκονται στο πάνω άκρο κάθε νεφρού. Παράγουν την επινεφρίνη (αδρεναλίνη), τη νορεπινεφρίνη, την κορτιζόνη, την κορτιζόλη και πολλές άλλες εξίσου σηµαντικές ορµόνες. Ιδιαίτερα πρώιµη ανάπτυξη κατά την εφηβική ηλικία, θεωρείται ότι οφείλεται σε υπερλειτουργία των επινεφριδίων. Επιδρούν στο συµπαθητικό νευρικό σύστηµα (αδρεναλίνη) και στην ανάπτυξη και ωρίµαση σωµατικών αλλά και ψυχικών λειτουργιών. Ωοθήκη (Για τη γυναίκα) Προγεστερόνη: ιεθνούς χρήσης όρος από τις λέξεις (ελλην.) προ + (λατ.) gestatio (=φέρω, βαστάζω). Γυναικεία ορµόνη που εκκρίνεται από τις ωοθήκες και κατά τη διάρκεια της εγκυµοσύνης από τον πλακούντα. 8
Ορµόνες όρχεων Ανδρογόνα: ιεθνούς χρήσης ειδικός επιστηµονικός όρος (βιολ., ψυχολ.) από τις λέξεις ανήρ, (ανδρός) + γόνος. Κατηγορία ορµονών οι οποίες προάγουν τις ανδρικές γενετικές λειτουργίες, την ανάπτυξη των ανδρικών γεννητικών οργάνων και τα ανδρικά δευτερεύοντα χαρακτηριστικά. Ανδρογόνα, όπως και οιστρογόνα, οι αντίστοιχες γυναικείες ορµόνες, υπάρχουν και στα δύο φύλα. ιαφέρει όµως η αναλογία στην οποία εκκρίνονται για κάθε φύλο. Η πιο σηµαντική ανδρογόνος ορµόνη είναι η τεστοστερόνη, η οποία και παράγεται στους όρχεις κατά κύριο λόγο. Ορµόνες αναπαραγωγής φερο(ρ)µόνες: Ειδικός επιστηµονικός όρος διεθνούς χρήσης που προφανώς προέρχεται από τους όρους φέρω + ορµόνη µε την αντίστοιχη παραφθορά (παράλειψη του ρ). Αναφέρεται σε ουσίες που εκκρίνονται από τα ζώα. Η έκκρισή τους αποτελεί µήνυµα για τα άλλα ζώα του ίδιου είδους. Αυτού του τύπου η >επικοινωνία χρησιµοποιείται αρκετά από τα ζώα, ιδιαίτερα κατά την περίοδο της αναπαραγωγής. 9
Πάγκρεας ιεθνούς χρήσης ειδικός επιστηµονικός όρος (ανατ., φυσιολ., ψυχολ.) από τις λέξεις παν(>παγ) + κρέας). Μεγάλος σε µέγεθος µικτός (ενδοκρινής εξωκρινής) αδένας του οργανισµού, που βρίσκεται κοντά στο στοµάχι και περιλαµβάνει ενδοκρινή και εξωκρινή µοίρα. Η ενδοκρινής παράγει την ινσουλίνη, η οποία συµµετέχει στη ρύθµιση του µεταβολισµού, ενώ η εξωκρινής παράγει το παγκρεατικό υγρό που συµµετέχει στη διαδικασία της πέψης (παγκρεατικά υγρά: λευκίνη, λευκώµατα και ένζυµα). Άλλοι αδένες αδένας, παρωτιδικός. Αποτελεί το µεγαλύτερο σιελογόνο αδένα στον άνθρωπο και βρίσκεται ακριβώς κάτω και µπροστά από το αυτί. Η φλεγµονή του αδένα αυτού ονοµάζεται παρωτίτιδα. αδένας, σµηγµατογόνος. Ο αδένας που εκκρίνει ένα ελαιώδες υγρό, το σµήγµα. Υπάρχει σε όλα τα σηµεία του δέρµατος εκτός από την παλάµη του χεριού και το πέλµα του ποδιού. Η δραστικότητα έκκρισης αυτών των αδένων ποικίλει µε την ηλικία 10
ΟΕΦΗΒΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΓΕΝΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΦΗΒΕΙΑ Ιδιαιτερότητα και εξέλιξη της κοινωνίας (σε µη εξελιγµένες κοινωνίες αγνοούν την εφηβεία) Η εφηβική ηλικία σφραγίζει την επόµενη ζωή Γονείς και εκπαιδευτικοί αντιµετωπίζουν την εφηβική ηλικία. ιαίρεση της εφηβικής ηλικίας Προεφηβική (Κορίτσια 11-13, 13, Αγόρια 13-15) 15) Κυρίως εφηβική ((Κορίτσια 14-17, 17, Αγόρια 16-18) 18) Μετεφηβική (Κορίτσια 18-20, Αγόρια 19-21) 1
Εφηβικές µεταβολές υσανάλογος σωµατικός κορµός (πχ. εν βολεύει τα χέρια και τα βάζει στις τσέπες) Λειτουργία οργάνων αναπαραγωγής ραστηριοποιούνται οι ενδοκρινείς αδένες Αλλαγή φωνής Αλλαγές στην αναπνοή και κυκλοφορία του αίµατος Προσπαθεί να δοκιµάσει εµπειρίες ερωτικές µε το άλλο φύλο. Να γίνεται έγκαιρη διαφώτιση Ψυχοπνευµατική ανάπτυξη Αναπτύσσεται η αφηρηµένη σκέψη που τον οδηγεί στην ενδοσκόπηση και διαλογισµό Αναπτύσσεται η φαντασία που τον οδηγεί σε εφευρετικότητα και δηµιουργία Σπάζει την ισορροπία του περιβάλλοντος, γίνεται εκρηκτικός Ονειροπολεί Έχει αντιφάσεις Αντιδρά στους µεγαλύτερους 2
Σχολική επίδοση Το τελευταίο που τον ενδιαφέρει είναι το σχολείο Κάνει συλλογισµούς και βγάζει συµπεράσµατα Κρίνει όλους και όλα αλλά επιφανειακά Να έχει ευκαιρίες για αυτοέκφραση Χρειάζεται ενθάρρυνση και λιγότερη εξάρτηση Τα τρία στάδια της εφηβείας κατά Kroh Αποµόνωση και κλείσιµο στον εαυτό Ψυχικές ταλαντεύσεις, διακυµάνσεις, αντιθέσεις. Τα αγόρια πείσµα και τα κορίτσια µιλούν για ψυχικό πόνο. Χάνει την εµπιστοσύνη στους γονείς Απορρίπτει το πατρικό σπίτι, ψάχνει φίλους και δηµιουργεί παρέες, «κολλητούς» κλπ. Θέλει να αλλάξει το περιβάλλον του Θέλει να προσαρµόσει το χώρο του. Προβληµατίζεται για τον προορισµό του 3
Βιολογική Ψυχολογική εφηβεία Ησωµατική ανάπτυξη τερµατίζεται στα 18, η ψυχολογική εξακολουθεί και µετά (πολλές φορές γίνεται λόγος για ανωριµότητα). Η ψυχολογική ωριµότητα συνοδεύεται από: Συνειδητοποιεί την αξία του Εγκαταλείπει τις φαντασιώσεις Απαρνείται από τις ψευδαισθήσεις του Σπουδές Ο φοιτητής συνεχίζει τον αγώνα για την «ταυτότητα» του. Έχει θρησκευτική και Φιλοσοφική κρίση Τάση για αυτονόµηση Συναισθηµατική κρίση 4
ΠΡΟΣ τους ΓΟΝΕΙΣ Εφηβική ηλικία ηλικία συνεχούς αλλαγής Περίοδος µεγάλου ιδεαλισµού Αναζήτηση της οµορφιάς και πνευµατικών αξιών Χρειάζονται αγάπη, στοργή κατανόηση και όχι αντιπαλότητα (κρίση είναι θα περάσει)! Ιδιότητες του ώριµου ανθρώπου Αυτογνωσία Αυτοκριτική Να παρακολουθεί τη συµπεριφορά του και να την ελέγχει όπου µπορεί Ανάληψη ευθυνών (Συζυγική, Επαγγελµατ. Κοινωνική) Να µπαίνει τα παπούτσια του αλλου Συνεργατικός ιαλεκτικός Όχι µικροεγωισµοί Όχι αγκυλώσεις Να χαίρεται τα θετικά σηµεία της ζωής του. 5
Κατάταξη του ανθρώπου κατά Horney Εσωστρεφής Αριβίστας (ατοµιστής) Κοινωνικός άνθρωπος 6
ΗΤΑΣΗ ΤΟΥ ΕΦΗΒΟΥ ΓΙΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ ΚΡΙΣΕΙΣ ΕΦΗΒΕΙΑΣ Η πρώτη κρίση 14-16 Τάση για ανεξαρτησία Απόλυτη ελευθερία Μετατροπή της ελευθερίας σε ανταρσία Επαναστατική διάθεση Χειραφέτηση από κάθε µορφή εξουσίας (οικογενειακή, Σχολική, θρησκευτική, κρατική, κοινωνική) Εξωτερικεύει το τι νιώθει µε: Χλευασµό, κατάκριση, περιφρόνηση. Θεωρεί τα παλαιά απαρχαιωµένα Αρνείται τα σφάλµατά του και ψάχνει να τα φορτώσει αλλού. Η σχέση µε την οικογένεια εν είναι πια το καλό παιδί των γονιών αλλά αντιδρά (διαφορετικός, αλλόκοτος, παράξενος, µη κατανοητός) Απορρίπτει τις παλιές αξίες αλλά αναζητά πρότυπα συµπεριφοράς (µιµέιται( πώς να φέρεται). (ποδοσφαιριστές, ηθοποποιοί,, τραγουδιστές κλπ) Ο έφηβος αλλάζει και δε µοιάζει µε τους γονείς ( ιαφορετικό επάγγελµα, εκλογή συντρόφου διαφορετική από τα σπιτικά πρότυπα) 1
Εφηβική ταυτότητα Αρνείται τον προηγούµενό του εαυτό Ζητά αναγνώριση ως ανεξάρτητο άτοµο ικαίωµα να ρυθµίζει τη ζωή του Σπάσιµο δεσµών µε τους γονείς Να διαλύσει την παιδική προσωπικότητα Αντιδρά στους περιορισµούς Αρνείται να συµµετέχει στις οικογενειακές εξόδους και εκδηλώσεις Νοµίζει ότι είναι πια µεγάλος και ξέρει τι πρέπει να κάνει Στις ερωτήσεις των γονιών απαντά σύντοµα Η εφηβεία είναι «δολοφονία των γονέων του» Συχνά φεύγει από το σπίτι όταν θεωρεί ότι δεν τον καταλαβαίνουν ή όταν τον πληγώνουν ΗΗΛΙΚΙΑ ΤΟΥ ΕΦΗΒΟΥ Θεωρείται σκοτεινή περίοδος Πρωτοεµφανίζεται η σεξουαλική ανησυχία του τύπου πώς γίνεται τι νιώθουν?...µπορώ κι εγώ? Και αν δεν τα καταφέρω? Μπορεί να αναπτυχθεί έτσι η αυτογνωσία και η αυτοπεποίθηση. Η µη αυτογνωσία οδηγεί σε φόβους, απογοήτευση, φυγή, τροµοκρατία. 2
Τι κάνουν οι γονείς; Προετοιµάζουν το παιδί στην ωρίµανση και τη σταδιακή ανεξαρτησία (µόνοι σε εκδροµές, σε πάρτι, σε µικρές δουλειές κλπ. Του συστήνουν να αποφεύγουν αλκοόλ, τα ναρκωτικά, τη σεξουαλική ασυδοσία, τις φθαρµένες αξίες, τον εγωισµό, την εαυτοφιλία. Με το παράδειγµα τους θα τους οδηγούν και θα στέκονται κοντά τους Η ζωή δεν είναι µονοδιάστατη (βαθµοί, δ δά ίδ λ ) Όρια και κανόνες Στηρίζονται σε εξηγήσεις και αιτιολόγηση (το γιατί το λέω εγώ ή γιατί έτσι εξαγριώνει τον έφηβο) Τα «προνόµοια«προνόµοια»» να στηρίζονται σε εµπιστοσύνη εν είναι κακό να λένε όχι όταν χρειάζεται Να µην απελπίζονται από την επαναστατική συµπεριφορά (µπόρα είναι θα περάσει). 3
Κρίση ταυτότητας Στα 16-18 αποκτά µια άλλη ταυτότητα Ποια να κρατήσει? Την πρώτη ή τη δεύτερη? Η µη εύρεση του επιθυµητού του προξενεί ψυχικές ανωµαλίες και ανικανότητα προσαρµογής Η επαγγελµατική αποκατάσταση Εµφανίζονται επαγγελµατικά ενδιαφέροντα Οικονοµική ανεξαρτησία Ανάπτυξη κοινωνικών πολιτικών ενδιαφερόντων Στην εκλογή επαγγέλµατος επηρεάζονται απο τις ιδιάιτερες κλίσεις εν σκέφτονται το γάµο παρά την επαγγελµατική αποκατάσταση Ο άνθρωπος ασκεί επάγγελµα όχι µόνο για να ζήσει αλλά και να νιώθει ευχαριστηµένος Σφάλµα των γονέων να οδηγήσουν το παιδί σε ένα επάγγελµα 4
Ορθή αντιµετώπιση της τάσης Όχι τυφλή εµπιστοσύνη Όχι αδιαφορία Κατά βάθος επιθυµούν συµπαράσταση Επιζητούν προστασία Για διάπλαση της προσωπικότητας χρειάζεται η σύγκρουση. Οι δυνατές συγκινήσεις και τα ορµητικά ποτάµια δεν καταλαβαίνουν από λογική Ο έφηβος προσβάλλεται εύκολα και αντιδρά Οι περιθωριακοί νέοι Αµφισβήτηση, επαναστατικότητα, εκκεντρικότητα οδηγούν σε κρίση Αναρχικότητα Χουλιγκνισµός Οι καµικαζι 5
Ιδιαίτερα προβλήµατα της έφηβης Απασχολείται µε τον καθρέπτη πολύ (αυτοθαυµάζεται, θέλει να αρέσει, να είναι επιθυµητή στα αγόρια) 13-14ο έτος στασιµότητα στα µαθήµατα Μοιάζει µε γυναίκα σε αντίθεση µε το αγόρι Σκέφτεται τη µοίρα και το µέλλον Τα συναισθήµατά του είναι πιο έντονα Είναι υπάκουα περισσότερο 6
Οι Ακρότητες των Γονέων στην Αγωγή των Εφήβων Μη σωστοί τρόποι Αγωγής Όχι παραχάιδεµα Όχι καλόπιασµα Όχι υπερπροστασία Όχι αυταρχισµός Όχι εξαναγκασµός Όχι καταπίεση Αναλυτικά Το παραχάιδεµα δηµιουργεί ασέβεια Ο υπερπροστατευτισµός δηµιουργεί αδύναµους χαρακτήρες Η υπερπροστασία τα κάνει ανάγωγα Ο αυταρχισµός τον κάνει αδιάφορο και απαθή και επαναστατικό Στις συγκρούσεις δεν εξετάζεται ποιος νίκησε αλλά µε κατάλληλο τρόπο να ερευνηθεί η αλήθεια. Κυρίως σεβασµός. Παραδοχή σφαλµάτων εκ µέρους των γονέων 1
Η παραδοχή σφαλµάτων εν µειώνει το κύρος τους Ούτε την εκτίµηση τους ιδάσκεται η ειλικρίνεια ιδάσκεται η υπευθυνότητα Το αντίθετο δηµιουργεί: ατολµία, ανειλικρίνεια, ανευθυνότητα. Να πειστούν οι έφηβοι ότι καθένας µπορεί να κάνει λάθος Υποµονή στα µικροπροβλήµατα Συγχώρηση σφαλµάτων Αµοιβαίες υποχωρήσεις Όχι κηρύγµατα Συνεργασία Τύποι γονέων Πολλοί γονείς ανησυχούν όταν τα παιδιά τους βρίσκονται στην εφηβική ηλικία. Αναζητούν απαντήσεις σε ερωτήµατα όπως: "Τί σκέφτεται το παιδί µου όταν κλείνεται στον εαυτό του;" "Πώς πρέπει να του συµπεριφερθώ;" "Είµαι σωστός / σωστή ως γονιός;" 2
3
4
5
6
7
8
9
10
ΗΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗ ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΕΦΗΒΟΥΣ υσπιστία και αµφισβήτηση των παραδοσιακών αξιών Έντονη κριτική (γονείς, εκπαιδευτικούς, αξιωµατούχους, συµµαθητές, θεσµούς, αξίες, αρχές) Αµφισβητεί τις αντιλήψεις και της πεποιθήσεις των γονέων Προτείνει δικές του λύσεις για διάφορα θέµατα Από την άλλη. Αντιδογατικός Χτυπά τις αυθεντίες Ψάχνει πρότυπα και ιδανικά Γίνεται οπαδός νέων ιδεών Είναι δυνατόν να αρνηθεί λογικές διαδικασίες Μπορεί να φτάσει σε θρησκευτική κρίση 1
Οι δικές του αξίες Θέλει να δώσει τη δική του ερµηνεία στον κόσµο Να δηµιουργήσει δικό του κώδικα αξιών και αρχών Να δηµιουργήσει δικούς του κανόνες Γίνεται επικριτικός της παράδοσης Θέλει να γκρεµίσει κάθε τι παλιό να το κάνει καινούργιο Με ικαιοσύνη και τελειότητα Ησυµβολή των ώριµων Να παρουσιάζονται αυτοκυριαρχηµένοι Ευγενικοί Αµερόληπτοι Ειλικρινείς Καταδεχτικοί Οµιλητικοί Ανεκτικοί 2
Πώς κερδίζεται η εµπιστοσύνη τους; Αναθεώρηση στάσεων και θεµάτων Αναθεώρηση κάποιων ιδεών Να µπουν στο πνεύµα της εποχής Να κατανοήσουν τους εφήβους Να σταθούν δίπλα τους Όταν δεν συµφωνούν όχι απειλές και φιλονικίες αλλά µε διάλογο και πειθώ Όταν δεν γνωρίζουν από διάλογο δηµιουργούνται εντάσεις και προβλήµατα Αµφισβήτηση και Από την αµφισβήτηση στην πρωτοτυπία (Dubito ergo sum, Descartes) Εκδηλώνουν ιδιορρυθµία Εκκεντρικότητα Κυνισµό Αυθάδεια Ανάρµοστη συµπεριφορά Προσπαθούν να εντυπωσιάσουν µε συµπεριφορά που εγγίζει τα όρια της ψυχανωµαλίας 3
Πώς να αντιδρούν οι ώριµοι; Ηρεµία Σύνεση Να χρησιµοποιούν το συναίσθηµα της τιµής Η αντιδικία και οι συγκρούσεις δεν έχουν καλά αποτελέσµατα. Η εφηβεία είναι περίοδος µε συνεχείς ανακατατάξεις. Ο έφηβος έχει ανασφάλεια, αναποφασιστικότητα και αµφισβήτηση. εν ικανοποιείται, ψάχνει, ερευνά Είναι παροδική κατάσταση Συνέχεια. Λείπει η αυτοκριτική Υπερτιµά τον εαυτό του υσκολεύεται να κατανοήσει τα ήθη και την παράδοση Αµφισβητεί παραδοσιακές αξίες υσκολεύεται να προσαρµοστεί Η διαφωνία του όµως είναι ψυχική υγεία Χρειάζεται συµπαράσταση Ονειροπολεί, κάνει σχέδια για το µέλλον 4
Οι αντιθέσεις των ενηλίκων και εφηβων Έχουν λάθος ότι οι νέοι αδιαφορούν εν κατανοούν ότι οι αρετές τους διαφέρουν από τους νέους Οι νέοι µισούν την αδικία Η λογική θεωρείται κατάλληλη µόνο για τους «γέρους» αυτοί λειτουργούν µε το συναίσθηµα Ο έφηβος έχει αµφίρροπη και αντιφατική στάση Έχει ανάγκη από πρότυπα συµπεριφοράς και προσηλώνεται στις παραδοσιακές αξίες Ψάχνουν ένα «ίνδαλµα» να το µιµηθούν Συχνά το ψάχνει ανάµεσα στους καθηγητές του Οι ώριµοι απέναντι στους έφηβους Να δώσουν ορθά πρότυπα Να δώσουν υγιή ιδανικά Να διοχετεύσουν δράση για το κοινό καλό, την αρετή και την ειρήνη Να προβάλλουν το συνεχόµενο αγωνιστικό πνεύµα του ατόµου Να παρωθούν στη δια βίου µάθηση (γηράσκω αεί διδασκόµενος) Να τους συµβουλεύουν για τα νοσηρά πρότυπα µιας διεφθαρµένης κοινωνίας Να δείχνουν το παράδειγµα Το παράδειγµα είναι ο σιωπηλός τρόπος διδασκαλίας 5
Ανάπτυξη της Προσωπικότητας Επηρεάζεται ο έφηβος από την κοινωνία Επηρεάζεται από τους ενήλικους «πρότυπα» Ενδεχόµενα να οδηγήσει η επιρροή των ενηλίκων σε υπερτροφικό εγωισµό και άµβλυνση των συναισθηµάτων Να τους οδηγήσουν στην ψυχρή λογική, στο συµφέρον Όπου λείπει το συναίσθηµα απουσιάζει η ανθρωπιά Αγωγή του εφήβου εν µπορεί να «φωτίσει» κάποιος αν ο ίδιος δεν διαθέτει δικό του φως! Ο καλός χαρακτήρας δεν διδάσκεται µε λόγια αλλά µε παράδειγµα Η προσωπική ζωή είναι ανάγκη να είναι υπόδειγµα για τους ανήλικους 6
Ηηθική των ανήλικων Είναι υπεύθυνη ολόκληρη η κοινωνία Χρειάζονται ζωντανά παραδείγµατα µε ηθικές αρχές Το λογικό, το συναίσθηµα, ο σεβασµός, η ευγένεια διδάσκονται µόνο µε παράδειγµα Είναι κακός παιδαγωγός αυτός που προσπαθεί να οδηγήσει τους νέους αποκλειστικά στις δικές του πεποιθήσεις Ο Νίτσε είπε: «Ο ανθρωπισµός του δασκάλου επιβάλλεται να προφυλάσσει τους µαθητές του από τον εαυτό του». Αποτελεσµατική καθοδήγηση Ανάπτυξη σίγουρης και ξεκάθαρης ταυτότητας Χαλιναγώγηση σε ένα σύστηµα αξιών Να µάθει ότι στη ζωή υπάρχουν και συγκρούσεις Όχι υποταγή Συναισθηµατική ωριµότητα σηµαίνει ψυχική υγεία. 7
Συναισθήµατα και συναισθηµατική Αστάθεια Ηεφηβική ηλικία χαρακτηρίζεται από πλούσια συναισθήµατα Τα βασικά όµως είναι: Φιλία και Έρωτας (µε την έννοια του πόθου). Ο έφηβος έχει ορµές και είναι ανάγκη να τις εξωτερικεύσει. Για τον έφηβο έρωτας δεν είναι να βρει κάποιο άτοµο και να ζήσει µαζί του. Είναι να βρει ένα άτοµο που µην µπορεί να ζήσει µακριά από κάποιο άτοµο. Πώς εκφράζονται τα συναισθήµατα; Αλληλογραφία (σήµερα και ηλεκτρονική, µηνύµατα κλπ) Με προσωπικά ηµερολόγια (καταγράφει τα θέλω και τις σκέψεις του). Με Λευκώµατα όπου γράφουν πολλοί. Με ερωτήσεις του τύπου: Τι είναι άντρας; Τι είναι γυναίκα, τι εστί φιλί, τι εστί φιλία, τι εστί φίλος κλπ. Με σύνθεση ποιηµάτων Με σκωπτικά (βασικά για καθηγητές!) Με νεύρα, κλάµα, οργή, απόγνωση, τάσεις αυτοχειρίας κλπ 1
Απότοµες συναισθηµατικές µεταπτώσεις ηµιουργούν Η µεγάλη αυστηρότητα Η προσβολή Η επίπληξη Και τότε!!!! Κοκκινίζουν Το πρόσωπο γίνεται ωχρό Ιδρώνουν Έχουν ταχυκαρδία Σπασµωδικά γέλια Λυγµοί (στα κορίτσια) και θυµός (στα αγόρια). Η ψυχολογική κατάσταση Ψυχρότητα Ορµητική θερµότητα Η δυσθυµία γίνεται µελαγχολία και κατάθλιψη Μαζοχιστική αυτοϋποτίµηση Εκτονώνονται-ανακουφίζονται µε το να εξωτερικεύουν τα συναισθήµατα τους. 2
Συναισθηµατική αστάθεια Λύπη χαρά άκρυ γέλιο Το θάρρος εκφυλίζεται σε δειλία ή απύθµενο θράσος υσαρέσκεια Ευχαρίστηση Αυξηµένη φαντασία Πείσµα -εγωισµός Αψιθυµίες (ξαφνικές µεταπτώσεις της διάθεσης) και πρέπει ο εκπαιδευτικός να είναι προσεκτικός. Εσωτερικές αναταραχές ράση Άγχος Έκρηξη Ηττοπάθεια Χάος Περιχαράκωση σκέψης Χαρά απελπισία ηµιουργικότητα Συναισθήµατα µοναξιάς Όταν ξέρουν οι έφηβοι ότι οι άλλοι τους αγαπούν τότε τους εκτιµούν και τους αποδέχονται 3
Ψυχολογικές αναταραχές Παλινδροµήσεις ιακυµάνσεις Μεταπτώσεις Συγκρούσεις Αντιθέσεις Αµφιβολίες Αβεβαιότητες Νευρωσικός Ψυχωσικός ιεστραµµένος Βουλιµία ή νευρική ανορεξία Νευρική ανορεξία; Ψυχική πάθηση Πλήττει κυρίως έφηβες κοπέλες Αιτίες Συναισθηµατικές διαταραχές Κακές συναισθηµατικές σχέσεις µε το οικογενειακό περιβάλλον (αµηνόρροια, κατάθλιψη, υπερκινητικότητα, σχιζοφρένεια ή και αυτοκτονία (να πέσει από ψηλά, κατανάλωση υπερβολικής δόσης χαπιών, κόψιµο φλεβών) κλπ). Επίσκεψη σε παθολόγο ή ψυχολόγο ή ψυχίατρο Οδηγείται το άτοµο από: Ψυχολογική αστάθεια των γονέων, υπερβολικές απαιτήσεις, ανικανότητα αντιµετώπισης των προβληµάτων (κυρίως συναισθηµατικών) 4
Έντονος συναισθηµατισµός; Εκδηλώνεται µε: Υπερευαισθησία Ευσυγκινησία Ευθιξία Οδηγεί σε: Μελαγχολία Μοναξιά Επιθετικότητα Μηδενισµό Άρνηση Θεραπεία: Εξωστρέφεια, Αθλητισµός, παρέες, οµαδικές εργασίες υσαρµονία σε σώµα ψυχή! Ευερέθιστος, Οξύθυµος, Συγκρουσιακός Εσωστρεφής Ονειροπόλος Επιδιώκει την καταξίωση Νιώθει ανικανοποίητος Τους απασχολεί (κυρίως κοπέλες) η εξωτερική εµφάνιση, η φιλία, αποξενώνεται, αποµονώνεται, διατηρεί αποστάσεις! 5
Βασικά ερωτήµατά του! Ποιος είµαι ; Τι αξίζω; Ποιο προορισµό έχω; Τον πληγώνουν τα πειράγµατα! Προσοχή στους Χαρακτηρισµούς! Ηορθή στάση των γονέων Ρύθµιση Αυτοελέγχου Ηρεµία Συγκράτηση θυµού Συγκράτηση της υπερβολικής αντίδρασης συναισθηµάτων Συµπαράσταση ιαθέσιµοι πάντα Ενδιαφέρον για τη ζωή του 6
Αρνητικά συναισθήµατα Φόβοι και φοβίες Θυµός Εγωισµός Ισχυρογνωµοσύνη Αφηρηµάδα Αυτοκαταστροφικές πράξεις (προς εαυτό του, αντικείµενα, άλλους) Ψυχοσωµατικά φαινόµενα (πονοκέφαλος, έλκη, δερµατικά) Κλίµακα θυµού Θετικός Ευχάριστος, προσπαθεί να βρει λύση, σκέφτεται λογικά Ευχάριστος Συγκεντρώνεται Θετικα και αρνητικά Συγκεντρώνεται, σκέπτεται λογικά, δυσάρεστος, ηχηρός Συγκεντρώνεται, παραπονιέται, µεταφέρει το θυµό του Πορφορικές καταχρήσεις, έκφραση παραπόνων Αρνητικά Συγκεντρώνεται, σκέπτεται λογικά, δυσάρεστος, ηχηρός, βλαστηµά, πετάει αντικείµενα, απειλεί, βρίζει, καταστροφή περιουσίας (σπα πόρτες, τζάµια), επιθετική συµπεριφορά, χειροδικεί, φέρεται µε αναίδεια, 7
ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΗΣ ΟΜΑ ΑΣ, Η ΦΙΛΙΑ ΚΑΙ Ο ΕΡΩΤΑΣ Γνώρισµα της εφηβείας είναι ανάπτυξη του πνεύµατος της οµάδας Αναπτύσσεται κατά την προεφηβική ηλικία Συνασπίζονται σε οµάδες για να γίνουν παραδεκτά (παιγχνίδια, εργασίες κλπ) Από την άλλη. Έχουν ανάγκη την οµάδα των συνοµιλήκων τους για την ολοκλήρωσή τους Ξεπερνούν τον εαυτό τους να ανταποκριθούν στην οµάδα Πιθανόν µερικοί να µην ταιριάξουν σε καµµία οµάδα. Συµβαίνει σε άτοµα µε ισχυρή προσωπικότητα ή µε εγωισµό που αρνούνται να υποταχθούν τους άλλους ή στα καθιερωµένα. ηµιουργούν οµάδες γιατί αισθάνονται µοναξιά. Βρίσκουν την ευκαιρία να ικανοποιήσουν τα ενδιαφέροντα τους. 1
Μοναξιά και εφηβεία Καταφεύγει αρχικά στη φιλία Απορρίπτει τα παλιά πρότυπα Η οµάδα είναι κύριο χαρακτηριστικό των αγοριών, τα κορίτσια φτιάχνουν και αυτά οµάδες αλλά γρήγορα διασπώνται σε µικρότερες οµάδες των 2-32 3 ατόµων. Στις οµάδες υπάρχουν κοινές αξίες Οι αυτόνοµοι και ανεξάρτητοι έφηβοι δεν περνούν από το στάδιο της οµάδας Η συνέχιση ου ατόµου να βρίσκεται σε οµάδα είναι δυνατόν να εµποδίσει την αυτοεπιβεβαίωσή του. Ηταύτιση µε πρότυπο Με άτοµο εκτός οικογένειας Έχει µεταοικογένεια (κύκλος συνοµιλήκων) Αυτό για να ενταχθεί στους ενήλικες Αυτό βοηθά στην ωρίµασή τους Η ταύτιση των εφήβων µε την παρέα στεναχωρεί τους γονείς και σκέφτονται διάφορα. 2
Τι να προσέξουν ο γονείς ; Κακές παρέες Να γνωρίσουν την παρέα τους καλώντας τους στο σπίτι Οι γονείς χάνουν δυο γενιές ανθρώπων από δίπλα τους (γονείς τους, παιδιά τους) και είναι ιδιαίτερα ευσυγκίνητοι και λυπηµένοι Η τάση του εφήβου για αποµάκρυνση είναι χαρακτηριστικό των όντων (Μάσλοου) Ιεραρχικές ανάγκες κατά Μάσλοου Τις ανάγκες αυτές τις ιεράρχησε σε πέντε κατηγορίες: Φυσιολογικές ανάγκες. Τις ανάγκες της επιβίωσης, αυτές που µε την ικανοποίησή τους κρατιόµαστε στην ζωή. Οι ανάγκες ασφάλειας που είναι δηµιουργήµατα των συναισθηµάτων της αυτοσυντήρησης. Κοινωνικές ανάγκες. Η ανάγκη για αγάπη, η σύνδεση µε άλλους, η ένταξη σε οµάδα, η φιλία. Η ανάγκη για αυτοεκτίµηση και αναγνώριση από τους άλλους. (Φήµη, κύρος, εκτίµηση, σεβασµός) Η ανάγκη για αυτοολοκλήρωση, αυτενέργεια και αυτοανάπτυξη. 3
H πυραµίδα του Μάσλοου Πως ικανοποιούνται οι ανάγκες; Ικανοποιούνται οι βασικές (ένστικτο αυτοσυντήρησης) προχωρεί το άτοµο στις άλλες. Αφού επιβιώσει κα αναπτυχθεί δηµιουργεί οικογένεια (οµάδα) Συνένωση σε διάφορους σχηµατισµούς (πολιτική, θρησκεία, αθλητισµός, συντεχνία κλπ) 4
Οέφηβος στην οµάδα! Έχει µεγάλη σηµασία για την κοινωνικοποίησή του Αυτονοµία και ανεξαρτησία από εκπαιδευτικούς και γονείς Συµµορφώνεται µε τους κανόνες της οµάδας. Αποµάκρυνση από γονείς και εκπαιδευτικούς Όσοι προσκολλώνται στους εκπαιδευτικούς αντιµετωπίζονται µε περιφρόνηση (φυτό κ.τ.ό). Επιδιώκουν την προβολή της οµάδας Για να µην αποµονωθούν προτιµούν την απόσχιση από την οικογένεια. Ο ρόλος του έφηβου στην οµάδα Από το ρόλο εξαρτάται η γενική προσαρµογή του ράση, χειραφέτηση, ασφάλεια. Η µόνη µη αµφισβητούµενη αυθεντία είναι η παρέα των συνοµιλήκων Ακολουθούν το στυλ των υπόλοιπων µελών της οµάδας, το λεξιλόγιο, αντικοινωνικές εκδηλώσεις κλ. Λείπει η «αλάνα» και οι έφηβοι εξωθούνται σε υπόγειους µισοσκότεινους χώρους, όπου γίνονται εύκολα θύµατα (αλκοόλ, ναρκωτικά, πορνεία κλπ) Όταν όµως εµπιστεύεται τους γονείς του ταυτίζεται µε αυτούς 5
Συµµορίες Εκτροπή οµάδας Αξιόποινες πράξεις Έγκληµα Αιτίες Έλλειψη ασφάλειας, ανωριµότητα, άγχος, συναισθηµατική στέρηση που δηµιουργεί θλίψη ή κατάθλιψη Χαρακτηριστικά οµάδας Ενότητα Υποταγή ικούς της θεσµούς ικά της έθιµα Μυστική γλώσσα Στρατηγείο Αρχηγό ιπλωµάτης, οργανωτής κλπ 6
Το πνεύµα της οµάδας Να το εκµεταλλευτεί το Σχολείο ια συνεργατικότητα Ετσι θα επιδράσει και η συνεργατική µέθοδος διδασκαλίας Όχι ανταγωνισµός Η συνεργασία αυξάνει τον αυτοσεβασµό Ηελληνική πραγµατικότητα Έντονη κοινωνικοποίηση Ενταγµένοι Θεωρεί τους καθηγητές φίλους Τα κορίτσια επηρεάζονται από τους καθηγητές 7
Παιδαγωγικές υποδείξεις Βαθύτεροι δεσµοί µαθητών καθηγητών Σύνδεση του Σχολείου µε τη ζωή Να δηµιουργείται υπεύθυνο άτοµο µε συναίσθηση «του πράττειν» Οι σχέσεις των δυο φύλων Μέχρι τα 10 είναι αθώες µετά µετεξελίσσονται και αποφεύγει ο ένας τον άλλο από συστολή ή ντροπή Τα αγόρια υπεροπτικά, τα κορίτσια επιφυλακτικά ή περιφρονούν τα αγόρια Συνάπτουν φιλίες µε οµόφυλους Ζητούν ένα πρόσωπο «γνώριµό τους» να το αγαπήσουν Προσπαθούν να επιδειχτούν και αν γίνουν αρεστοί στο άλλο φυλο Στα 16 ο πόθος κατευθύνεται σε συγκεκριµένο πρόσωπο ή τύπο προσώπου Η εξιδανίκευση µπορεί να οδηγήσει σε αυταπάτη 8
Ζηλιάρικες φιλίες Φορτίζονται µε πάθος Γίνονται θερµές Αποκλειστικές Ζηλιάρικες. Η προδοσία είναι µια συγκλονιστική εµπειρία Υπάρχει πρόβληµα όταν επιζητείται διακοπή Η βίαιη διακοπή οδηγεί σε απρόβλεπτες καταστάσεις Υποδείξεις στους γονείς Να γνωρίζουν ότι δεν έχουν µεγάλη διάρκεια Αποτελεί το προστάδιο του έρωτα Στις οµάδες οι κίνδυνοι σεξουαλικής οµοφυλοφιλίας είναι αυξηµένοι 9
Μετεφηβεία Ετεροφυλόφιλη στάση Οδηγούνται σταθερά στο άλλο φύλο Μόνιµοι δεσµοί Γάµοι Αποφυγή σεξουαλικών διαστροφών Να µην περιοριστεί η µαγεία του έρωτα µόνο στη σαρκική απόλαυση Σεξουαλική ζωή και σχολική ζωή Επιδρά στην επίδοση (θετικά ή αρνητικά) Εκδηλώνεται µε ανταγωνισµό, αδιαφορία, δυστροπία, επιδειξιοµανία, χαµλοί βαθµοί. Χρειάζονται λεπτοί χειρισµοί ιαφώτιση Ενηµέρωση εφήβου και οικογένειας Συναισθηµατική ανάγκη της αυτοπραγµάτωσης 10
Ποικίλα προβλήµατα και ερωτηµατικά Συµπαράσταση Καθοδήγηση Φιλική ατµόσφαιρα Αποφυγή πρόωρης σεξουαλικής ικανοποίησης Σε έρευνα 95% των γυναικών απάντησαν ότι είχαν την πρώτη σεξουαλική επαφή από περιέργεια και µίµηση σε φίλες χωρίς να υπάρχει αληθινό ερωτικό συναίσθηµα Πως εξωτερικεύεται Με κοινούς περιπάτους Συζητήσεις Από κοινού παρακολούθηση θεαµάτων Επιδιώκουν να τους δουν µαζί Στην αρχή µπορεί να εκδηλωθεί ως πλατωνικός έρωτας (στο κορίτσι) Απαιτείται σωστή διαπαιδαγώγηση Επιζητεί ο έφηβος σεξουαλική εκτόνωση γι αυτό θέλει να αρέσει σε συγκεκριµένη 11
ΕΤΕΡΟΦΙΛΟΦΙΛΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΩΝ ΦΥΛΩΝ Νέο στοιχείο εφηβείας η εκδήλωση έρωτα Η τάση για σύναψη σχέσεων Ο εφηβικός έρωτας είναι η αφορµή να απελευθερωθεί ο νέος από την ατοµικότητα του Πώς αγαπά; Στην αρχή ακαθόριστα Όσο περνά ο καιρός νιώθει περισσότερο την ανάγκη να αγαπήσει Στην αρχή «Πλατωνικός έρωτας» ίνει σηµασία στα πνευµατικά στοιχεία (µάτια, φυσιογνωµία, αρµονία έκφρασης και κινήσεων κλπ.) Το άτοµο ωθείται στο αντίθετο φύλο και τα ελαττώµατά του τα εξειδανικεύει. 1
Στη συνέχεια Ονειρεύονται τον ιδανικό έρωτα απαλλαγµένο από κάθε σαρκικό στοιχείο (φαντασιώνονται) Τους αρκεί να σκεφτονται τον εαυτό τους µαζί του/της και να φαντάζονται ότι κάνουν πράγµατα µαζί. Συνήθως τα κορίτσια το νιώθουν αυτό για µεγαλύτερα άτοµα, για φτασµένα άτοµα, που βρίσκονται στο πεδίο τους. Η τάση της κοπέλας να φαντασιώνεται είναι ένας «τρόπος άµυνας του εγώ της» στις σεξουαλικές ενορµήσεις της Οι έφηβοι/ες πολλές φορές εξειδανικεύουν ένα πρόσωπο µεγαλύτερο και τείνουν σε αυτό Συνέχεια (2) Η κοπέλα κυρίως στην αρχή θέλει απλώς να αρέσει στο άλλο φύλο αόριστα και όχι σε συγκεκριµένο άτοµο (γυναικεία φιλαρέσκεια). Αργότερα διοχετεύει αυτό κάπου συγκεκριµένα, νιώθει την ανάγκη για εκτόνωση και καταλήγει στο σέξ. Στο αγόρι όµως έχει αντίθετη διαδροµή. Η έλξη προς το άλλο φύλο έχει την τάση πρώτα για εκτόνωση (σεξουαλική επαφή) και έπειτα εξελίσσεται σε έρωτα. Και οι δυο µπορούν να περάσουν από το στάδιο του ροµαντικού έρωτα Το αγόρι µερικές φορές µπορεί να υποφέρει από έρωτα δηλ. σαρκική επαφή (όταν κυρίως έχει φάει πόρτα) χωρίς πραγµατικά να είναι ερωτευµένο (έχει πληγωθεί ο εγωισµός του). ηλαδή τα αγόρια ξεκινούν από το σεξ και καταλήγουν στον έρωτα ενώ τα κορίτσια έχουν αντίθετη διαδροµή. Πρωτα ερωτεύονται και µετά προχωρούν στο σεξ. 2
Προσοχή!!!! Γύρω στα 16-17 17 προχωρούν από τον πολυγαµικό ροµαντικό έρωτα σε µονογαµικό έρωτα. Χρειάζεται προσοχή γιατί τα παιδιά αυτά βρίσκονται στο Λύκειο (Α και Β Λυκείου). Τώρα υπάρχει ο πραγµατικός έρωτας Αποκλειστική αφοσίωση σε ένα πρόσωπο Ο εφηβος/η προβάλλει στο αγαπηµένο του πρόσωπο τον τέλειο κόσµο Ο επιδέξιος παιδαγωγός µπορεί να κατευθύνει την ερωτική τάση του ατόµου για να το κατευθύνει για εκπλήρωση των πόθων του. Στην έφηβη Στο κορίτσι το σεξουαλικό ένστικτο εκδηλώνεται µε καλλωπισµό, φιλαρέσκεια, συστολή (ντροπαλότητα, χαµηλώνει τα µάτια, δε µιλά), να δείξει το γυµνό της σώµα στους άντρες (βαθύ ντεκολτέ, µίνι, διάφανα ρούχα, έξω η κοιλιά κλπ). Ανάµεσα στην έµµηνη ρύση και την πρώτη σύλληψη παρεµβάλλεται ένα χάσµα στειρότητας. Η σεξουαλική αφύπνιση δεν παίρνει τη µορφή ολοκληρωµένης σεξουαλικής σχέσης (βρίσκεται στο στάδιο του ψαξίµατος) 3
Συνέχεια Οι κοντόχοντρες/οι έφηβοι έχουν περισσότερο αναπτυγµένο σεξουαλικό ένστικτο απ ότι οι ψηλόλιγνοι/ες Υπάρχει επίσης µια φυσική αντιπάθεια ίσως και εχθρότητα που παρεµποδίζει την επικοινωνία Αυτό προστατεύει τα κορίτσια από τη συνέπεια µιας πρόωρης εγκυµοσύνης Σεξουαλική και ψυχική υγεία των εφήβων Οι έφηβοι είναι περισσότερο σεξουαλικά υγιείς από τους ενήλικες Έχουν το πρόβληµα του αυνανισµού που θεωρείται ότι ενισχύεται αυτή η τάση ή από την έλλειψη αγάπης και στοργής Τα συναισθήµατα µειονεξίας το επιδεινώνουν γιατί δεν τολµούν να έχουν µια υγιή σχέση λόγω φόβου αλλά καταφεύγουν στη φαντασίωση Με τον αυνανισµό προσωρινά αποκτούν το συναίσθηµα της ευτυχίας Ακολουθεί ένα συναίσθηµα απογοήτευσης γιατί ότι φαντάστηκαν δεν είναι αληθινό που οδηγεί σε µειονεξία. Άρα µε µειονεξία ξεκινά και καταλήγει σε µειονεξία ενισχύοντάς την. Οδηγεί δηλαδή σε φαύλο κύκλο. Αυτή η µειονεξία µπορεί να εκδηλώνεται στις σχολικές δραστηριότητες και επιδόσεις Για να εκµυστηρευτεί λαχταρά ένα πιστό και ειλικρινή φίλο/η. Οι σεξουαλικές σχέσεις πριν το γάµο δηµιουργούν και στα δυο φύλα την τάση για εξωσυζυγικές σχέσεις το γάµο και αυτό είναι αιτία διάλυση της οικογένειας. 4
Η ανθρώπινη ευτυχία Ηανάπτυξη της ερωτικής ζωής χωρίς συναισθήµατα τρυφερότητας, εκτίµησης και σεβασµού του άλλου, αγάπης είµαι µια µηχανιστική (δηλαδή από συνήθεια) που δεν χαρίζει στον άλλο την ευτυχία Ετεροφυλικές σχέσεις Οι ειλικρινείς σχέσεις πηγάζουν υγεία και διάλογο Οι σεξουαλικές σχέσεις χωρίς την αίσθηση της πραγµατικής αγάπης είναι ζωώδης, ανήθικες. Εάν επιζητείται µόνο η σεξουαλική ικανοποίηση αυτό είναι ανευθυνότητα Είναι έλλειψη σεβασµού στο συνάνθρωπο Αρρωστηµένη τάση για αυτοεπιβεβαίωση 5
Τα ποσοστά!! 25% (δηλαδή ¼) σύναψη σχέσεων από περιέργεια, µίµηση. Ο ρόλος των µέσων µαζικής ενηµέρωσης Η πρόωρη σεξουαλική ζωή εµπόδιο για την κοινωνική ανάπτυξη Οι σηµερινές κοπέλες βιάζονται να έχουν σεξουαλικές εµπειρίες Η βιασύνη καταργεί την προκαταρτική φάση του έρωτα (σφοδρός πόθος, πραγµατική επιθυµία) Συνοδεύεται από αρνητικά στοιχεία που εµποδίζουν ην ωριµότητα Η αχαλίνωτη σεξουαλική δραστηριότητα δείχνει απουσία πραγµατικής προόδου. Όταν υπάρχει πρόβληµα Η εύκολη σεξουαλική ικανοποίηση οδηγεί σε ναρκωτικά, σε LSD, σε µέθη, σε χάπια διεγέρτικά κλπ για αναζήτηση της σεξουαλικής ηδονής Σεξουαλικές διαστροφές Η χωρίς κόπο ικανοποίηση του ερωτικού ενστίκτου Επέρχεται η ψυχική κόπωση (µπλαζεδισµός) Σπαταλιέται το ερωτικό συναίσθηµα και αργότερα το άτοµο νιώθει εξασθενισµένο, ξεθυµασµένο από πόθο και ψάχνει αλλού να βρει τη χαµένη ευτυχία. 6
Μοντερνισµός? Αν η κοινωνία επιτρέπει δηµόσιες πηγές διέγερσης δεν µπορεί να απαγορεύει ιδιωτικές πηγές ανακούφισης!!! Εύκολα θύµατα µοντερνισµού, ανεξαρτησίας, σύγχυσης. Οι «δήθεν µοντέρνες» µητέρες υποθάλπουν τα παιδιά τους. ιάκριση στο σεξ και τον έρωτα Το σεξ είναι στιγµιαία απόλαυση Ο έρωτας αποτελεί κινητήρια δύναµη της ζωής Η επιστροφή στο ροµαντικό έρωτα είναι διάθεση παραδοσιακής ηθικής Ψυχοσωµατική ισορροπία του ζευγαριού Η έρευνα έδειξε ότι επήλθε κορεσµός και πια τα κορίτσια «επιτίθενται» ερωτικά στα αγόρια θεωρούν ανέραστα τα αγόρια τα κορίτσια 7
Λύση ο γάµος; Πρότυπο ζωής για όλες τις ηλικίες Ο σωστός γάµος νοικοκυρεύει τη ζωή Η προσαρµογή στο γάµο εξαρτάται από ην ωριµότητα Η σεξουαλική διαφώτιση απαραίτητη Τα λιγότερα διαζύγια τα βρίσκοµε σε ζευγάρια χωρίς πολλές προγαµιαίες εµπειρίες Οι γάµοι µεταξύ εφήβων αποτυγχάνουν γιατί βλέπουν το σύντροφό τους ως προϊόν ευσεβών πόθων Ηεγκυµοσύνη Κατά την εφηβική ηλικία λόγω ανωριµότητας. Ένα παιδί δεν θα πρέπει να φέρνει στον κόσµο άλλο παιδί. Κατά τη µεταεφηβική για να εξαναγκάσει το σύντροφο σε γάµο Στο γάµο µέσα από τη χαρά που νιώθουν για η δηµιουργία οικογένειας ή η χαρά που τους δίνει το πρώτο παιδί και θέλουν και άλλα. 8
Θέµα συζήτησης Η Γλώσσα ως εργαλείο επικοινωνίας Τι σηµαίνει εργαλείο ή µέσο; Το αυτοκίνητο είναι ένα µέσο που το χρησιµοποιούµε για να µετακινηθούµε. Το κινητό είναι ένα µέσο να µιλάµε από όπου βρισκόµαστε. Η κατσαρόλα είναι ένα µέσο για να ψήσουµε φαγητό για να φάµε όταν πεινάµε. Η γλώσσα είναι ένα µέσο για να εκφράσουµε τι σκεφτόµαστε σε ένα άλλο άτοµο. Όταν δεν µιλάµε κάνουµε κινήσεις π.χ. κουνάµε το κεφάλι, κλείνουµε το µάτι, ανασηκώνουµε τον αντίχειρα κλπ. 1
Τι είναι η γλώσσα; Είναι ένα σύστηµα φωνών (τα γράµµατα φανερώνουν φωνές) που αναλόγως όπως θα µπουν δηµιουργούν µια έννοια. Έννοια είναι µια λέξη που φανερώνει κάτι. Βεβαίως πολλές φορές στο λόγο χρησιµοποιούµε τις έννοιες µε µεταφορικό τρόπο π.χ. Έχει πέτρινη καρδιά (=σκληρή καρδιά), έχει χρυσή καρδιά (=είναι καλός άνθρωπος). Σχηµατισµός εννοιών Έστω τα γράµµατα: ν, ε, α. Αν τα βάλουµε σε διάταξη µπορεί να σχηµατιστούν οι λέξεις έννοιες νέα ναε! (κλητική του ναός) εάν (υπόθεση) ένα (αριθµητικό) αεν (δεν σηµαίνει τίποτε, δεν είναι κάποια έννοια). Άρα οι διατάξεις που δίνουν έννοιες είναι συγκεκριµένες. 2
Γλώσσα Γλώσσα Ο F. D. Saussure ορίζει τη γλώσσα ως σύστηµα σηµείων που εκφράζουν ιδέες (Saussure 1976).Ο γλωσσολόγος Χατζηδάκις τη χαρακτηρίζει σύνολο φραστικών µέσων για επικοινωνία (Χατζηδάκης 1915). Είναι κώδικας σηµείων διαφόρων ήχων µε σκοπό να εκφράσουν µια έννοια σε µια µοναδική πάντοτε ακολουθία (Μπαµπινιώτης 1980). Ορίζεται επίσης η γλώσσα ως φωνητικό ακουστικό σύστηµα συµβατικών σηµείων για τη διατύπωση ή ανταλλαγή σκέψεων (Χαραλαµπάκης 1986). Όµως καµία γραφή δεν µπορεί να απεικονίσει ακριβώς την προφορά δεδοµένης γλώσσας αλλά και καµιά δεν αποδίδεται πιστά µε το σύστηµα γραφής που χρησιµοποιεί (Κοντοσόπουλος 1998). Γλώσσα και επικοινωνία Επικοινωνία Η λέξη παράγεται από το ρήµα κοινωνώ (=έχω ή πράττω από κοινού, µετέχω) (Κοντέος). Ως σύνθετο το ρήµα επικοινωνώ σηµαίνει µετέχω ή συµµετέχω µε κάποιον. Το παράγωγο επικοινωνία σηµαίνει τη συµµετοχή.ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ον (Αριστοτέλης Ηθ. Νικοµάχεια Α7, Κούτρας 1979). Εξαιτίας της κοινωνικοποίησης προέβαλε και προβάλλει η ανάγκη της επικοινωνίας. Επικοινωνία είναι ή πράξη κατά την οποία µια πληροφορία µεταφέρεται από ένα σηµείο σ' ένα άλλο (Miller 1956).Είναι η έµφυτη δύναµη και ικανότητα του ανθρώπου να εκφράζεται µε διάφορα µέσα (νεύµατα, χειρονοµίες, φωνές, λέξεις, γραπτά σύµβολα και έτσι δηλώνεται παράλληλα ο τρόπος επικοινωνίας (Αργυριάδης 1979).Ως όργανο επικοινωνίας χρησιµοποιείται η γλώσσα από µια γλωσσική κοινότητα για ανταλλαγή πληροφοριών και κατανόηση (Τοµπαΐδης 1986).Για να επιτευχθεί η επικοινωνία επινοήθηκε η ονοµατοποιΐα των εννοιών (Κανελλόπουλος 1993). Τα «οπτικά ινδάλµατα» συσχετίζονται µε τις έννοιες.επικοινωνιακή πράξη είναι κάθε νοηµατοδοτηµένη αλλαγή που συµβαίνει στο οικοσύστηµα ενός παρατηρητή (Πουρκός 1997). 3
Προφορικός λόγος Α) Από τις κραυγές και τη µιµόγλωσσα στον προφορικό λόγο Ηχειρονοµία αυτή χρησιµοποιείται γιαναδηλώσει ότι υπάρχει γύρω λιοντάρι Με αυτή τη χειρονοµία δηλώνεται µια χελώνα Μια µορφή µιµόγλωσσας είναι η σηµερινή χειραψία Γραπτός λόγος (Α) Α) Από τις βραχογραφίες Βραχογραφία (βράχος + γράφω=ξύ νω, σκαλίζω) από σπήλαιο Βραχογραφία σε πέτρα από σπήλαιο στο Πήλιο. Β) Στο αλφάβητο 4
Γραπτός Λόγος (Β) Γραµµική Β Ελλ. Αλφάβητο Συγχρ. γραφή ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ 5
Συστατικά επικοινωνίας Ποµπός: Ό,τι εκπέµπει το περιεχόµενο των πληροφοριών. έκτης: Ό,τι δέχεται το περιεχόµενο των πληροφοριών. Αναφορά: Τα σηµεία ενός κώδικα (π.χ. γλώσσας, ή κώδικα Μορς) είναι αυθαίρετα και χρειάζεται κάποιος να µάθει τη σηµασία τους. Τα πραγµατικά αντικείµενα που ανακαλούµε στη συνείδηση (οπτικά ινδάλµατα) αποτελούν την αναφορά ή τον περίγυρο. Κανάλι επικοινωνίας: Το µέσο που χρησιµοποιείται για τη µετάδοση πληροφοριών (ηχητικά, µιµητικά, εικόνες, γραφή, µουσική κλπ) Άγγελµα: Περιεχόµενο των πληροφοριών Κώδικας: Το σύστηµα συµβόλων που χρησιµοποιούµε για να µεταφέρουµε το άγγελµα. Προκειµένου για τη γλώσσα είναι κώδικας σηµείων-φωνών µε συγκεκριµένη διάταξη για κάθε έννοια π.χ. τα φωνήµατα ν, ε. α σχηµατίζουν ανάλογα µε τη διάταξη: νέα, ένα, εάν, ναέ (κλητική) που σχετίζονται µε µια έννοια. ΜΟΡΦΕΣ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ (Α) Προφορική επικοινωνία Η προφορική επικοινωνία είναι άµεση και αµφίδροµη, χρειάζεται οπωσδήποτε να υπάρχει ποµπός κανάλι και δίαυλος επικοινωνίας (γλώσσα). ΜΜΕ εν αµφισβητείται από κανέναν ερευνητή και µελετητή ο σηµαντικός ρόλος των Μ.Μ.Ε. στη διαµόρφωση της κοινωνικής µας ζωής καθώς: α) είναι κανάλια πληροφόρησης, β) παρέχουν εκπαιδευτικό υλικό, γ) καλύπτουν και αναδιοργανώνουν την κουλτούρα, δ) αποτελούν δυνατότητες κάλυψης του ελεύθερου χρόνου (Μπασαντής, 1988). 6
ΜΟΡΦΕΣ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ (Β) Έντυπη επικοινωνία. Η έντυπη επικοινωνία ήταν ιστορικά το πρώτο µέσο µαζικής επικοινωνίας. Επιτρέπει την εκτεταµένη προσοχή, την επαναλαµβανόµενη ανάγνωση και την αξιολογική επεξεργασία. Έχει µεγαλύτερες δυνατότητες στην έκφραση και µετάδοση αφηρηµένων και πολύπλοκων εννοιών. Ευνοεί την αφαίρεση, τη λογική αλληλουχία, την κριτική επεξεργασία, την ορθολογική σκέψη (Eco, 1992). Στην έντυπη επικοινωνία ο συγγραφέας που παράγει το κείµενο το εµπιστεύεται στις διάφορες ερµηνείες του αναγνώστη. Τα περιθώρια ερµηνείας είναι µικρά για τον αναγνώστη όταν ο σκοπός του κειµένου είναι διδακτικός και µεγάλα όταν ο σκοπός είναι αισθητικός. Τα ανοιχτά κείµενα που επιδέχονται πολλές ερµηνείες είναι αυτά που κεντρίζουν ιδιαίτερα και απελευθερώνουν τη φαντασία του αναγνώστη. ΜΟΡΦΕΣ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ (Γ) Οπτικοακουστική επικοινωνία. Συνίσταται σ ένα παιχνίδι λεκτικών, ηχητικών και εικονιστικών µηνυµάτων. Τα λεκτικά και τα ηχητικά µηνύµατα, αν και καθορίζουν την κωδικοποιητική και αποκωδικοποιητική λειτουργία των εικόνων και επηρεάζονται απ αυτές, στηρίζονται στους δικούς τους ανεξάρτητους κώδικες. Το εικονιστικό µήνυµα που παρουσιάζεται µε τη µορφή της κινούµενης εικόνας είναι αυτόνοµο κι έχει τα δικά του χαρακτηριστικά. Η γλώσσα των οπτικοακουστικών Μέσων έχει τις δικές της συµβάσεις, σύµβολα και κώδικες. Εισάγει νέους τρόπους αντίληψης και καταγραφής της πραγµατικότητας (Αλβανούδη Ζ., κ.ά. 1998). Στη σύγχρονη κοινωνία η έντυπη και η ηλεκτρονική επικοινωνία βρίσκονται σε ανταγωνισµό αλλά ταυτόχρονα αλληλοδιαµορφώνονται και αλληλοσυµπληρώνονται. Η ηλεκτρονική επικοινωνία ωστόσο, τείνει να περιορίσει σηµαντικά την προνοµιακή θέση της έντυπης επικοινωνίας και να την υποκαταστήσει. Παρ όλα αυτά η τυπογραφική επικοινωνία αναπροσαρµοζόµενη στις νέες συνθήκες εξακολουθεί να παίζει ένα σηµαντικό ρόλο. 7