Oσκοπός του παρόντος άρθρου είναι να βοηθήσει

Εφαρμογή μέτρων βιοασφάλειας ενάντια στη σαλμονέλα σε εκτροφές πουλερικών του Αντώνη Δημητρίου, Κτηνιατρικός Λειτουργός, DVM, MSc Food Science Oσκοπός του παρόντος άρθρου είναι να βοηθήσει τους πτηνοτρόφους να οργανώσουν ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα προστασίας από τη σαλμονέλα μέσα από τη θέσπιση ενός ολοκληρωμένου προγράμματος βιοασφάλειας το οποίο θα είναι ενταγμένο στο γενικότερο πρόγραμμα διαχείρισης της εκτροφής τους. Το άρθρο αυτό έχει ετοιμαστεί λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι τα περισσότερα πουλερικά που εκτρέφονται στην Κύπρο, ζουν σε συστήματα εκτροφής στα οποία υπάρχει έλεγχος του περιβάλλοντος διαβίωσης των πτηνών (ανοικτού, ημίκλειστου και κλειστού τύπου). Τα μέτρα που περιγράφονται θα πρέπει να αποτελέσουν τον ακρογωνιαίο λίθο στην προσπάθεια ελέγχου των σαλμονελών και, εάν εφαρμόζονται αυστηρά, θα βοηθήσουν ουσιαστικά στην πρόληψη και τον έλεγχο και άλλων μολύνσεων ή ασθενειών στα κοτόπουλα που εκτρέφονται για κρεοπαραγωγή, αυγοπαραγωγή ή ακόμα και ως γεννήτορες, με το σκεπτικό ότι περιγράφει τους βασικούς κανόνες βιοασφάλειας που εφαρμόζονται σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό για όλες τις μεταδοτικές ασθένειες. Κλείνοντας τη μικρή αυτή εισαγωγή θα θέλαμε να σας προτρέψουμε να εξετάσετε πώς μπορούν να εφαρμοστούν καλύτερα οι συστάσεις του παρόντος άρθρου στις εγκαταστάσεις σας, λαμβάνοντας υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της εκτροφής σας όπως π.χ. τη θέση της, τη διαχείριση, κλπ. Μέρος Πρώτο: Γενικοί παράγοντες αποτροπής της εισαγωγής του μικροοργανισμού στην εκτροφή 1.1 Το αγρόκτημα γενικά Η θέση στην οποία κατασκευάζεται μια νέα εκτροφή ή ένα νέο υποστατικό για παραγωγή πουλερικών, πρέπει να έχει τα εξής χαρακτηριστικά: l Να βρίσκεται όσο το δυνατόν μακριά από άλλες εμπορικές εγκαταστάσεις πουλερικών, άλλες επιχειρήσεις ζωικού κεφαλαίου και άλλες πιθανές πηγές μόλυνσης όπως τα σφαγεία, εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων, έδαφος στο οποίο εναποτίθενται υποπροϊόντα ανακύκλωσης κ.λ.π. Στην περίπτωση που το αγρόκτημα είναι κοντά σε τέτοιες περιοχές τότε απαιτείται ένα πιο υψηλό επίπεδο προστασίας (για αποτροπή της εισαγωγής μόλυνσης από τον περιβάλλοντα χώρο) έτσι ώστε να εξασφαλιστεί ότι κανένα πρόσωπο, ζώο, όχημα, υλικό ή απόβλητο από κοντινή ιδιοκτησία δεν θα μπορεί να μπει στο αγρόκτημα. l Η περίμετρος της εκτροφής πρέπει να προσδιοριστεί σαφώς και αυτό καθίσταται δυνατό με την περίφραξη. l Η πρόσβαση πρέπει να είναι ελεγχόμενη και να γίνεται μέσω συγκεκριμένων σημείων εισόδου, όπου πρέπει να υπάρχει ένα κουδούνι ή άλλο μέσο που να τραβά την προσοχή των εργατών, μαζί με μια ειδοποίηση που να ζητά από τους επισκέπτες να περιμένουν ώστε να γίνουν αντιληπτοί από το προσωπικό της εκτροφής. 1.2 Ο χώρος στάθμευσης οχημάτων. Πρέπει να υπάρχει ένα ασφαλτοστρωμένο σημείο εντός της εκτροφής το οποίο να αποτελέσει το χώρο στάθμευσης. Ο χώρος αυτός πρέπει να διατηρείται καθαρός και να απολυμαίνεται, ώστε να εξασφαλίζεται ότι διατηρείται σε ένα αποδεκτό επίπεδο υγιεινής. Παράλληλα, το οδόστρωμα που οδηγεί στο σημείο στάθμευσης πρέπει να μπορεί να καθαριστεί αποτελεσματικά και να διατηρείται απαλλαγμένο από κάθε περιττωματική ακαθαρσία που πιθανό να έχουν τα οχήματα, αν τυχόν αυτά πέρασαν από άλλες εκτροφές. Η απολύμανση με ψεκασμό των τροχών των οχημάτων στο σημείο εισόδου ή η εφαρμογή τροχόλουτρου είναι επίσης ενδεδειγμένη. Γενικά, η περιοχή στάθμευσης πρέπει να διατηρείται καθαρή για να αποθαρρύνει τα άγρια πουλιά, τα τρωκτικά και τις μύγες να πλησιάσουν στο χώρο. Ένα ποδόλουτρο (footbath) με κατάλληλο και τακτικά ανανεωμένο απολυμαντικό, καθώς και μια βούρτσα για τον καθαρισμό των υποδημάτων πρέπει να τοποθετηθεί στην περιοχή των χώρων στάθμευσης των οχημάτων. 1.3 Δωμάτιο για αλλαγή ενδυμασίας Κάθε άτομο που θα εισέρχεται στην εκτροφή θα πρέπει υποχρεωτικά να περνά πρώτα από κατάλληλα διαρρυθμισμένο χώρο, στον οποίο θα αλλάζει ρούχα και παπούτσια και 16

αφού απολυμανθεί θα εισέρχεται στα υποστατικά που ζούν τα πουλιά. Στο χώρο αυτό θα πρέπει να υπάρχει και να συμπληρώνεται το ειδικό έντυπο/αρχείο επισκεπτών, στο οποίο θα καταγράφονται τα στοιχεία του επισκέπτη, ο λόγος επίσκεψης, καθώς και το ιστορικό των επισκέψεών του σε άλλες εκτροφές (αν υπήρξαν) πριν την επίσκεψή του στη μονάδα. Μέρος Δεύτερο: Τρόποι αποτροπής της εισαγωγής του μικροοργανισμού από ζωικούς παράγοντες. 2.1 Μετάδοση από τα πατρογονικά σμήνη: Οι μονάδες παραγωγής ζωικού κεφαλαίου χρήσης (τα πατρογονικά σμήνη που παράγουν τους νεοσσούς κρεοπαραγωγής και τους νεοσσούς που θα εξελιχθούν σε αυγοπαραγωγές όρνιθες), οφείλουν να συμμορφώνονται με τη σχετική νομοθεσία για τον έλεγχο της σαλμονέλας τόσο σε επίπεδο εκτροφής όσο και σε επίπεδο εκκολαπτηρίου. Πιο συγκεκριμένα, οφείλουν ελέγχουν όλα τα σμήνη σε συγκεκριμένες χρονικές στιγμές πριν την έναρξη της ωοτοκίας και στη συνέχεια να προβαίνουν σε περιοδική δειγματοληψία μυκωνίου κάθε 15 μέρες από τα εκκολαπτήρια για έλεγχο παρουσίας Σαλμονέλας. Η αρμόδια αρχή σύμφωνα με τη νομοθεσία λαμβάνει δείγματα από τις μονάδες εντός 4 εβδομάδων από την έναρξη της αυγοπαραγωγής καθώς και δείγματα μυκωνίου κάθε 16 εβδομάδες από το εκκολαπτήριο, έτσι ώστε να συντονίζεται και να τεκμηριώνεται ο έλεγχος που διενεργεί. Ο τελικός στόχος είναι να παραδίδονται στους παραγωγούς νεοσσοί, οι οποίοι να είναι απαλλαγμένοι από σαλμονέλα. Καλό είναι και για λόγους περαιτέρω ελέγχου και διαφάνειας, να γίνεται ένας επιπλέον έλεγχος από τη μεριά των παραγωγών (αγοραστών των νεοσσών) τουλάχιστον μια φορά το χρόνο για σαλμονέλα κατά την παραλαβή των νεοσσών (με την αποστολή δείγματος κοπράνων ή νεκρών νεοσσών σε ιδιωτικό εργαστήριο). Στο σημείο αυτό πρέπει να υπογραμμιστεί η υποχρέωση του ιδιωτικού εργαστηρίου ή του εκτροφέα (αναπαραγωγής ή εμπορικής χρήσης ορνίθων αυγοπαραγωγής ή κρεοπαραγωγής) σε οποιαδήποτε περίπτωση διαγνωσθεί σαλμονέλα, ειδοποιήσουν τις Κτηνιατρικές Υπηρεσίες (ΚΔΠ 317/2002) ώστε να ληφθούν όλα τα απαραίτητα μέτρα πρωτού φτάσουν τα πτηνά αυτά ή τα προϊόντα τους στην κατανάλωση. Ακόμα, αν παρ ελπίδα επιβεβαιωθεί η παρουσία S. enteritidis ή S. typhimurium (τα δύο αυτά στελέχη ανήκουν στα γνωστοποιητέα σύμφωνα με την κυπριακή νομοθεσία) σε ένα κοπάδι αναπαραγωγής ή αυγοπαραγωγής, κανένα αυγό από το κοπάδι αυτό δεν πάει για εκκόλαψη ή για κατανάλωση αντίστοιχα, αλλά ακολουθούνται διαδικασίες θανάτωσης του ύποπτου μολυσμένου σμήνους και καταστροφής ή μεταποίησης των παραχθέντων αυγών με τρόπο τέτοιο που να εγγυάται ότι το τελικό προϊόν θα είναι απαλλαγμένο σαλμονέλων. 2.2 Τα κατοικίδια ζώα Η είσοδος σκυλιών, γάτων ή άλλων ζώων/πτηνών συντροφιάς στα κτήρια όπου εκτρέφονται τα πουλερικά (συμπεριλαμβανομένων και των χώρων αποθήκευσης των ζωοτροφών ή του εξοπλισμού) απαγορεύεται αυστηρά ακόμα και κατά την φάση του καθαρισμού και του υγειονομικού κενού των υποστατικών. 2.3 Προστασία από τρωκτικά και άγρια πτηνά. Σε όλα τα κτήρια, συμπεριλαμβανομένων των αποθηκών, πρέπει να υπάρχει πρόνοια για την αποτροπή εισόδου άγριων πουλιών ή τρωκτικών. Γενικά, η παρουσία των παραπάνω πηγών κινδύνου στην περιοχή πρέπει να αποθαρρύνεται, ως εκ τούτου επιβάλλεται στον ευρύτερο χώρο της εκτροφής να επικρατεί καθαριότητα και τάξη και να αφαιρείται τακτικά η άγρια βλάστηση. Παράλληλα, ιδιαίτερη σπουδή πρέπει να υπάρχει για την αποφυγή έκθεσης ζωοτροφών ή νερού, ή υλικών στρωμνής σε ανοικτούς χώρους, γεγονός που είναι δυνατό να προσελκύσει άγρια πτηνά ή και τρωκτικά στο χώρο της εκτροφής. Η προστασία από τα τρωκτικά: Στην εκτροφή θα πρέπει να υπάρχει ένας χάρτης στον οποίο θα παρουσιάζονται οι θέσεις στις οποίες είναι τοποθετημένες οι ποντικοπαγίδες. Η φιλοσοφία της «άμυνας» από τα τρωκτικά προβλέπει τη δημιουργία ζωνών περιμετρικά της εκτροφής αλλά και περιμετρικά από κάθε υποστατικό πτηνών. Το πρόγραμμα τρωκτικοκτονίας πρέπει να τηρείται σχολαστικά και όλες οι παγίδες με δόλωμα πρέπει να εξετάζονται κάθε 15 ως 30 μέρες ανάλογα με την εποχή του έτους αλλά και τις ιδιομορφίες της περιοχής στην οποία βρίσκεται η φάρμα. Οι έλεγχοι θα πρέπει να εντείνονται κατά τη διάρκεια των υγειονομικών κενών στους θαλάμους, όταν παρατηρούνται ζημιές σε καλώδια ή άλλο εξοπλισμό λόγω μασήματος ή αν παρατηρείται κατανάλωση στα δολώματα των παγίδων. Τα δολώματα θα πρέπει να αντικαθίστανται και να σημειώνεται το γεγονός στο σχετικό έντυπο. Επίσης, καλό είναι να σημειώνονται τα σημεία στα οποία ανευρύσκονται νεκρά τρωκτικά. Παράλληλα, το όλο πρόγραμμα τρωκτικοκτονίας πρέπει να αναθεωρείται κάθε 1-2 χρόνια και να αξιολογείται η αποτελεσματικότητά του. Η αξιολόγηση του προγράμματος τρωκτικοκτονίας 17

μεταξύ άλλων θα πρέπει να περιλαμβάνει: l Την αυξομείωση του αριθμού των ποντικοπαγίδων σε μια περιοχή αναλόγως της συχνότητας των προσβολών στις υφιστάμενες ποντικοπαγίδες, l Την αλλαγή του χρησιμοποιούμενου δολώματος ή και μεθόδου παγίδευσης/ θανάτωσης των τρωκτικών l Τον έλεγχο της ποιότητας της παρεχόμενης Υπηρεσίας από την εταιρεία καταπολέμισης τρωκτικών, σε περίπτωση που η συγκεκριμένη εργασία έχει δοθεί σε άλλη εταιρεία και δεν εκτελείται από το προσωπικό της εκτροφής. Η προστασία από τα άγρια πτηνά: Για την αποφυγή εισόδου άγριων πτηνών στα υποστατικά (ειδικά όταν αυτά είναι ανοικτού τύπου) θα πρέπει να χρησιμοποιείται συρματόπλεγμα με πυκνή πλέξη ώστε να μη μπορούν τα σπουργίτια ή άλλα μικρού μεγέθους άγρια πτηνά να περάσουν εντός του υποστατικού. Παράλληλα στην οροφή των υποστατικών θα πρέπει να υπάρχει ιδιαίτερη φροντίδα για αποφυγή εισόδου πτηνών από το κενό εξαερισμού που υπάρχει μεταξύ των δύο κυρτών τμημάτων του στεγάστρου. Μέτρα προστασίας σε μονάδες ελευθέρας βοσκής. Στα αγροκτήματα ελευθέρας βοσκής ή βιολογικής εκτροφής, οι αλεπούδες και άλλα μικρά θηλαστικά (π.χ. λαγοί) καθώς επίσης και τα άγρια πουλιά αποτελούν σοβαρούς παράγοντες κινδύνου. Για το λόγο αυτό ιδιαίτερη πρόνοια πρέπει να δίδεται για την προσεκτική εφαρμογή της περίφραξης σε αυτού του είδους τις εκτροφές. Επιπρόσθετα, το σύστημα μυοκτονίας που εφαρμόζεται στις περιπτώσεις αυτές θα πρέπει να ξεκινά από το χώρο εξωτερικά της περίφραξης και να επεκτείνεται και στο εσωτερικό της μονάδας, σε σημεία όμως που να μην έχουν πρόσβαση τα πτηνά, π.χ. με ποντικοπαγίδες χωρίς δηλητήριο κοντά στις ποτίστρες και ποτίστρες των πτηνών. Παράλληλα, η συχνή ανθρώπινη δραστηριότητα στον χώρο εκτροφής των πτηνών ελευθέρας βοσκής θα αποτρέψει τυχόν «πρόθεση» αρπακτικών η σαπροφάγων πτηνών να πλησιάσουν την εκτροφή. Μέρος Τρίτο: Τρόποι αποτροπής της εισαγωγής της μόλυνσης από μη ζωικούς παράγοντες. 3.1 Οι ζωοτροφές: Α) Διαδικασία Συλλογής των πρώτων υλών και παρασκευής της ζωοτροφής Η έτοιμη προς κατανάλωση τροφή ή τα συστατικά για την ανάμιξη του σιτηρεσίου πρέπει να λαμβάνονται από μύλους ή προμηθευτές που, εφαρμόζουν σύμφωνα με τη σχετική νομοθεσία, συστήματα HACCP τα οποία προνοούν για τον έλεγχο των σαλμονελών στις ζωοτροφές. Επιπρόσθετα, ο παρασκευαστής της ζωοτροφής πρέπει να είναι σε θέση να επιβεβαιώσει ότι οι διαδικασίες που χρησιμοποιούνται στην εγκατάστασή του είναι αποτελεσματικές στον έλεγχο των σαλμονελών. Τα συστατικά του σιτηρεσίου που παρουσιάζουν υψηλό κίνδυνο μόλυνσης από σαλμονέλα, όπως π.χ. τα δημητριακά, η σόγια και τα λοιπά σιτηρά που πολλές φορές αποθηκεύονται στο δάπεδο ή ακόμα και στο χώμα στα αγροκτήματα, αποτελούν ένα πολύ σοβαρό παράγοντα κινδύνου. Στην περίπτωση αυτή η τροφή πρέπει να υποστεί θερμική επεξεργασία για αρκετό χρόνο και σε μια επαρκή θερμοκρασία για να θανατωθούν οι σαλμονέλες που υπάρχουν σε αυτή. Πρέπει να γίνει συνείδηση ότι η εξάλειψη του κινδύνου επιμόλυνσης από τις ζωοτροφές θα επιτευχθεί μόνο όταν εφαρμοστεί συστηματικά η παστερίωση των ζωωτροφών κατά τη διαδικασία πελετοποίησης. Η διαδικασία αυτή, πέραν των άλλων πλεονεκτημάτων της, εξασφαλίζει την ελαχιστοποίηση των σαλμονέλων αλλά και άλλων παθογόνων μικροβιακών παραγόντων (π. χ. μύκητες) σε αυτή. Ακολούθως, η τροφή θα πρέπει να αποθηκευτεί, να μεταφερθεί και γενικά να τύχει χειρισμού τέτοιου που θα αποτρέψει την επιμόλυνση μετά την επεξεργασία. Β) Η διαδικασία μεταφοράς και παράδοσης Η έτοιμη προς κατανάλωση τροφή πρέπει να παραδίδεται από οχήματα που θα χρησιμοποιούνται αποκλειστικά για το σκοπό αυτό και δεν πρέπει να φορτώνονται σε αυτά άλλα υλικά (π.χ. στρωμνή ή κοπριά). Εάν αυτό δεν είναι δυνατό να εξασφαλιστεί, τα οχήματα πρέπει να καθαρίζονται αποτελεσματικά και να απολυμαίνονται προτού μεταφέρουν τροφή. Επιπλέον, κάθε μεταφορέας ζωοτροφών 18

θα πρέπει να θεσπίσει και να εφαρμόσει ένα τεκμηριωμένο πρόγραμμα υγιεινής και απολυμάνσεων για το όχημα που χρησιμοποιεί. Οι οδηγοί οχημάτων μεταφοράς ζωοτροφών θα πρέπει να φορούν πάντα καθαρά υποδήματα και φόρμες και δεν πρέπει να εισέρχονται στα κτήρια που εκτρέφονται τα πουλερικά ούτε ακόμα και στους χώρους αποθήκευσης των ζωοτροφών. Παράλληλα, οι ζωοτροφές θα πρέπει να αποθηκεύονται σε κλειστούς χώρους (συνήθως τέτοια είναι τα σιλό) και να χορηγούνται στα εκτρεφόμενα πτηνά κατά το δυνατό συντομότερα χωρίς να έρθουν καθόλου σε επαφή με τρωκτικά, άγρια πτηνά ή ακόμα και έντομα. Διαρροές ομβρίων υδάτων ή προβλήματα υγρασίας στους χώρους αποθήκευσης των ζωοτροφών πρέπει να διορθώνονται άμεσα όταν γίνονται αντιληπτά. Επίσης κατά την εκφόρτωση της ζωοτροφής, από τα αυτοκίνητα πρέπει να υπάρχει ειδική πρόνοια για καθαρισμό του χώρου από τυχόν υπολείμματα ζωοτροφής τα οποία πιθανόν να χύθηκαν γύρω από τη χοάνη υποδοχής, γιατί η τροφή αυτή είναι παράγοντας προσέλκυσης τρωκτικών και άγριων πτηνών στο χώρο του σιλό. 3.2 Η παροχή νερού: Το νερό που χρησιμοποιείται για το πότισμα των πτηνών θα πρέπει να είναι πόσιμο και η παροχή του στα πτηνά θα πρέπει να γίνεται είτε από το νερό της υδατοπρομήθειας ή από άλλη πηγή υπό την προϋπόθεση ότι αυτό θα χλωριώνεται και θα υφίσταται σε τακτική βάση δοκιμές για τη βακτηριολογική ποιότητά του. Τα ντεπόζιτα αποθήκευσης νερού θα πρέπει να είναι κλειστά έτσι ώστε να αποκλείεται η πρόσβαση σ αυτό άγριων πτηνών ή τρωκτικών ακόμα και εντόμων. 3.3 Η στρωμνή Τα στρωμνή θα πρέπει να λαμβάνεται από μια αξιόπιστη πηγή, να μεταφέρεται συσκευασμένη ή με όχημα που έχει καθαριστεί και απολυμανθεί κατάλληλα και να είναι απαλλαγμένη από οποιαδήποτε επιμόλυνση από άγρια πουλιά ή τρωκτικά. Καλό είναι, κατά την παραλαβή της να ζητείται περιοδικά από τον προμηθευτή της αποτέλεσμα βακτηριολογικής ανάλυσης για διασφάλιση της απουσίας σαλμονέλας από αυτήν. Μετά την παραλαβή της πρέπει να αποθηκεύεται σε καθαρή αποθήκη στην οποία η οποιαδήποτε πρόσβαση τρωκτικών και πουλιών θα πρέπει να αποτρέπεται αποτελεσματικά. Παράλληλα μετά την τοποθέτησή της στο θάλαμο εκτροφής και πριν την τοποθέτηση του νέου σμήνους παραγωγής, θα πρέπει να απολυμαίνεται με ένα ήπιο απολυμαντικό. 3.4 Ο Εξοπλισμός μεταφοράς των πτηνών (για τις μονάδες κρεατοπαραγωγής) Ο εξοπλισμός που χρησιμοποιείται για τη σύλληψη και τη μεταφορά των πτηνών είναι ένας άλλος μη ζωικός παράγοντας κινδύνου για τα πτηνά και μάλιστα πριν τη σφαγή τους. Είναι γνωστό ότι το μικρόβιο της σαλμονέλας είναι δυνατό να παραμονεύει στα κλουβιά που χρησιμοποιούνται για τη μεταφορά των πτηνών στο σφαγείο. Για το λόγο αυτό συστήνεται σε κάθε πτηνοτρόφο να χρησιμοποιεί τα δικά του κλουβιά τα οποία με δική του ευθύνη θα πρέπει να καθαρίζονται και να απολυμαίνονται πριν από την είσοδό του στο υποστατικό των πτηνών αλλά και μετά τη χρήση τους. Παράλληλα τα οχήματα μεταφοράς νεοσσών από τα εκκολαπτήρια προς τις μονάδες παραγωγής θα πρέπει να πλένονται συστηματικά και να απολυμαίνονται πριν από κάθε νέα διανομή νεοσσών σε άλλη μονάδα. 3.5 Ο Εξοπλισμός συλλογής και μεταφοράς αυγών (για τις μονάδες αυγοπαραγωγής και αναπαραγωγής) Ο χώρος διαβίωσης των ορνίθων θα πρέπει να καθαρίζεται τακτικά από τα τσόφλια σπασμένων αυγών. Παράλληλα οι ιμάντες μεταφοράς των αυγών θα πρέπει να καθαρίζονται τακτικά και να φαίνονται (οπτικά τουλάχιστον) απαλλαγμένοι από περιττώματα των πτηνών ή υπολείμματα αυγών. Σε περίπτωση που η συλλογή αυγών γίνεται με χρήση δοχείων μεταφοράς των αυγών θα πρέπει τα δοχεία αυτά να πλένονται και να απολυμαίνονται με προσοχή τόσο πριν όσο και μετά το πέρας της χρήσης τους η δε φύλαξή τους θα πρέπει να γίνεται σε καθαρό και στεγνό χώρο στον οποίο δεν μπορούν να έχουν πρόσβαση έντομα, τρωκτικά ή άγρια πτηνά. 3.5 Οι φωλιές Ο χώρος στον οποίο γεννούν οι όρνιθες θα πρέπει να είναι κατασκευασμένος από υλικό που να μπορεί να πλένεται και να απολυμαίνεται. Η χρήση πορώδους υλικού (π.χ. ξύλου από πεπιεσμένα ροκανίδια) θα πρέπει να αποφεύγεται μιας και το υλικό αυτό αποτελεί ιδανικό περιβάλλον επιβίωσης των σαλμονελών κατά την απολύμανση (δύσκολη αφαίρεση της κοπριάς, δυσκολία στην διείσδυση του απολυμαντικού παράγοντα. συνέχεια στη σελ. 22 19

συνέχεια από τη σελ. 19 Μέρος Τέταρτο: Η συμπεριφορά του ανθρώπινου παράγοντα Είναι γεγονός πως σε κάθε μονάδα υπάρχει ανάγκη για είσοδο ατόμων που προέρχονται από ένα μεγάλο φάσμα αρμοδιοτήτων, (διευθυντές, εργάτες, κτηνίατροι, επιθεωρητές, εσωτερικοί ελεγκτές κ.λπ...) Γενικά, οι επισκέψεις πρέπει να ελέγχονται προσεκτικά. Η πρόσβαση στα υποστατικά των πουλερικών πρέπει να επιτρέπεται μόνο στα άτομα εκείνα που έχουν ουσιαστικά καθήκοντα και να διαρκεί το λιγότερο δυνατό. Τα μέτρα που προτείνονται είναι τα ακόλουθα: Α) Προσωπικό της μονάδας. Ο υπεύθυνος της εκτροφής οφείλει να διασφαλίσει με τακτικά προγράμματα εκπαιδεύσεων ότι όλο το προσωπικό, συμπεριλαμβανομένων των μόνιμων και έκτακτων εργατών, κατανοεί τη σημασία της προσωπικής υγιεινής και γνωρίζει τα μέσα με τα οποία ο μολύνων μικροοργανισμός (η σαλμονέλα) μπορεί να διαδοθεί στην εκτροφή δηλαδή με τα χέρια, τον ιματισμό και τον εξοπλισμό. Ένας οδηγός υγιεινής, ο οποίος ενσωματώνει τις βασικές αρχές καθαριότητας, πρέπει να αναρτάται σε εξέχουσα θέση στο χώρο διαβίωσης των εργατών. Επαρκείς εγκαταστάσεις χώρων υγιεινής (τουαλέτες και νιπτήρες για πλύσιμο με χρήση σαπουνιού) πρέπει να είναι διαθέσιμοι. Ακόμα, θα πρέπει να υπάρχουν διαθέσιμες καθαρές μπότες, φόρμες εργασίας και καλύμματα κεφαλής για χρήση μόνο στο αγρόκτημα. Είναι καλό να παρασχεθούν στο κάθε υποστατικό χωριστές μπότες και προστατευτικός ιματισμός. Επίσης, το προσωπικό δεν πρέπει να κατέχει ιδιωτικά ή να έρχεται σε επαφή με οποιαδήποτε άλλα είδη πτηνών πέραν αυτών του χώρου εργασίας του. Όπου αυτό δεν είναι δυνατό, η σχολαστική καθαριότητα και η απολύμανση κατά την είσοδο και κατά την αναχώρηση από τη μονάδα πουλερικών είναι σημαντικότατη. Για όλα τα πιο πάνω καλό θα ήταν να υπάρχουν γραπτές οδηγίες μεταφρασμένες στην οικεία γλώσσα του κάθε εργαζόμενου. Είναι πολύ σημαντικό και θα πρέπει να γίνει συνείδηση από τους ιδιοκτήτες των μονάδων ότι, ειδικά σε περιπτώσεις που διαπιστωθεί η παρουσία σαλμονέλας στην εκτροφή τους, θα πρέπει μαζί με τις άλλες εργασίες απολύμανσης να γίνεται και ένας μικροβιολογικός έλεγχος κοπράνων σε όλα τα άτομα που εργάστηκαν στο μολυσμένα υποστατικά. Σε περίπτωση που οι εργαζόμενοι έχουν προσβληθεί με σαλμονέλωση θα πρέπει να υποβληθούν στην ενδεδειγμένη για τις περιπτώσεις αυτές αγωγή και να επανέλθουν στην εργασία τους μετά την ολοκλήρωσή της, διαφορετικά ο κίνδυνος επανεισόδου της σαλμονέλας στην εκτροφή μέσω αυτής της οδού είναι περισσότερο από ορατός. Β) Εξωτερικοί επισκέπτες: Ως βασική αρχή πρέπει να θυμόμαστε ότι η είσοδος εξωτερικών επισκεπτών στους χώρους διαβίωσης των πτηνών πρέπει στο μέτρο του δυνατού να αποφεύγεται. Όσοι εισέρχονται στα κτήρια των πουλερικών θα πρέπει να φορούν ποδιές ή φόρμες μίας χρήσης ή άλλη ενδυμασία, που να μπορεί να πλυθεί και να απολυμανθεί, καθώς και μπότες που να μπορούν να καθαριστούν και να απολυμανθούν. Όταν εγκαταλείπουν ένα υποστατικό πουλερικών πρέπει απαραίτητα να πλένουν τα χέρια τους με σαπούνι, ή να χρησιμοποιούν ένα απολυμαντικό. Ακόμα, στην είσοδο της εκτροφής θα πρέπει να υπάρχει βιβλίο επισκεπτών στο οποίο να υπογράφουν όλοι όσοι επισκέπτονται τη μονάδα. Εννοείται ότι άτομα μολυσμένα με σαλμονέλα ή γενικά δεν έχουν εργασία στη εκτροφή δεν εισέρχονται στα υποστατικά. Μέρος Πέμπτο: Καθαρισμός και απολύμανση των υποστατικών μετά τον Αποπληθυσμό. Ο λεπτομερής καθαρισμός, η απολύμανση και η εξολόθρευση τρωκτικών και αρθρόποδων (μύγες, σκαθάρια, άλλα έντομα που ζουν στην κοπριά κλπ.) πρέπει να είναι μέρος της ρουτίνας κάθε μονάδας εκτροφής πουλερικών. Η απολύμανση πρέπει να είναι λεπτομερής. Η αποτελεσματικότητά του πρέπει να ελέγχεται με βακτηριολογική εξέταση (λήψη δειγμάτων swaps από διάφορες επιφάνειες). Εάν η σαλμονέλα αποκτήσει ενδημικότητα σε μια μονάδα ή υποστατικό (πράμα που σημαίνει ότι ο μικροοργανισμός ανευρίσκεται συνεχώς σε διαδοχικές εκτροφές) τότε, 22

ενδείκνυται, το υποστατικό αυτό, να μένει κενό για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα μετά από τον αποπληθυσμό και τον καθαρισμό/απολύμανση (αύξηση του χρόνου του υγειονομικού κενού μεταξύ των «κοιλιών»). Επίσης, όσο οι εξετάσεις αυτές εξακολουθούν να είναι θετικές στο μικρόβιο της σαλμονέλας, η διαδικασία της απολύμανσης και ελέγχου είναι απαραίτητο να επαναλαμβάνεται. Στις μονάδες που εφαρμόζεται σύστημα πολυεκτροφής, (διαδοχικές ηλικίες σε γειτονικά υποστατικά ή στο ίδιο υποστατικό) οι προφυλάξεις που πρέπει να ληφθούν κατά τη διάρκεια του καθαρισμού θα πρέπει να επικεντρωθούν στη μείωση της πιθανότητας μόλυνσης με σκόνη ή άλλα απόβλητα της αποχέτευσης, κτηρίων που είναι ακόμα κατειλημμένα με εκτρεφόμενα πτηνά. Στο σημείο αυτό συστήνεται η δημιουργία ενός πίνακα ελέγχου (checklist) που θα απαριθμεί το κάθε βήμα καθαρισμού και απολύμανσης. Με τον τρόπο αυτό, εξασφαλίζεται ότι η διαδικασία απολύμανσης ακολουθείται κανονικά και ότι όλες οι πτυχές της εξετάζονται. Συνάμα, θα πρέπει να ετοιμαστεί έντυπο με οδηγίες στο οποίο να περιγράφονται αναλυτικά όλες οι διαδικασίες καθαρισμού. Παράλληλα, το πρόγραμμα απολυμάνσεων πρέπει να ενταχθεί κάτω από το γενικότερο σχέδιο βιοασφάλειας και υγιεινής της μονάδας. Επίσης, πρέπει να καταρτιστεί πρόγραμμα περιοδικού ελέγχου της απολύμανσης και ορισμός υπευθύνου για τον καθαρισμό. Τέλος, όλα τα χημικά απολυμαντικά που χρησιμοποιούνται θα πρέπει να έχουν έγκριση από την Αρμόδια Αρχή. Η χρήση τους να γίνεται σύμφωνα με τις οδηγίες που αναγράφονται επί της συσκευασίας. Στάδια καθαρισμού Α) Ο στεγνός καθαρισμός του κτηρίου Νεκρά πουλιά, τυχόν σκουπίδια και η τροφή που περίσσεψε πρέπει να αφαιρεθούν από το θάλαμο. Όλος ο κινητός εξοπλισμός πρέπει να συγκεντρωθεί, να βγει εκτός του υποστατικού να πλυθεί και να απολυμανθεί σχολαστικά. Το δάπεδο πρέπει να σκουπιστεί και οι τοίχοι και η οροφή να ξεσκονιστούν προσεκτικά. Τρύπες στους τοίχους του κτηρίου που επιτρέπουν την εύκολη πρόσβαση στα τρωκτικά, πρέπει να σφραγιστούν. Στη φάση αυτή πρέπει να λάβει χώρα και η διαδικασία καθαρισμού των παγίδων εντόμων και τρωκτικών και η αφαίρεση των δολωμάτων. Η τοποθέτηση νέων δολωμάτων θα πρέπει να γίνει μετά το πέρας της απολύμανσης. Παράλληλα όλος ο ακίνητος εξοπλισμός (ανεμιστήρες, κοττάναρθρα -αν υπάρχουν- θερμάστρες κλπ) πρέπει να ξεσκονιστεί επιτόπου και να καθαριστεί. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίδεται στον κανονικό καθαρισμό των σημείων μαζικής αποθήκευσης (σιλό), των τρυπανιών, των χοανών, των τροφοδοτών αλυσίδων και των λοιπών συσκευών τροφοδοσίας. Β) Η πλύση του κτηρίου με νερό: Η χρήση ενός απορρυπαντικού /απολυμαντικού που θα χρησιμοποιείται μέσω ενός ψεκαστικού πίεσης θα βοηθήσει στην απομάκρυνσης του προσκολλημένου ρύπου. Παράλληλα στο στάδιο αυτό εφαρμόζεται το T O ΔIAMANTI ΣTHN KOPΩNA KAI TO SELPLEX ΣE KAΘE ΣΩΣTO ΣITHPEΣIO Προϊόν της ALLTECH, INC. Aντιπρόσωποι Kύπρου: CHRONEL BIOTECHnology, P.O.BOX. 42792 Tel: 99682822, Fax: 24433833, T.K. 6503, Λάρνακα - Kύπρος 23

τρίψιμο με το χέρι. Επίσης, η χρήση ατμού είναι χρήσιμη για ορισμένες περιπτώσεις εφόσον και ο υφιστάμενος εξοπλισμός επιτρέπει τη χρήση του μέσου αυτού για καθαρισμό. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίδεται στα δύσκολα σημεία του κτηρίου (ρωγμές, τρύπες, πάτωμα, τοίχους, σωληνώσεις μεταφοράς νερού και τροφής). Στη διαδικασία καθαρισμού και απολύμανσης πρέπει να συμπεριληφθούν και τα βοηθητικά δωμάτια (του προσωπικού) που τυχόν συστεγάζονται με το υποστατικό που ζουν τα εκτρεφόμενα πτηνά. Στις περιπτώσεις αυτές η διαδικασία που θα ακολουθείται θα είναι παράλληλη έτσι ώστε ολόκληρο το κτιριακό συγκρότημα να βρίσκεται στο ίδιο στάδιο καθαρισμού για να αποφεύγεται η επαναμόλυνση των χώρων. Μετά από την πλύση, οι επιφάνειες πρέπει να αφήνονται να στεγνώσουν πλήρως πριν από την απολύμανση. Γ) Ο καθαρισμός του εξοπλισμού. Όλες οι ταΐστρες και ποτίστρες αλλά και τα αερόθερμα, τυχόν φορητοί ανεμιστήρες, φωλιές ωοτοκίας, διαχωριστικά Σύγχρονη Κτηνοτροφία του θαλάμου, ζυγιστικά μηχανήματα και γενικά όλος ο κινητός εξοπλισμός θα πρέπει να μετακινηθεί το συντομότερο δυνατόν μετά από τον αποπληθυσμό εκτός του υποστατικού και να καθαριστεί και απολυμανθεί σχολαστικά. Παράλληλα, τυχόν υπολείμματα τροφής από τις χοάνες τροφοδόχους ή από τις μεταλλικές ταΐστρες (που υπάρχουν σε εκτροφές παλαιότερου τύπου) θα πρέπει να αφαιρούνται προσεκτικά και να οδηγούνται προς καταστροφή ή ταφή μαζί με την κοπριά. Οι ίσαλες γραμμές (που εφαρμόζονται για το πότισμα με πιπίλες) θα πρέπει να πλυθούν εξωτερικά και να απολυμανθούν εσωτερικά με χρήση ειδικού απολυμαντικού που υπάρχει για το σκοπό αυτό. Μετά το πέρας της απολύμανσης θα πρέπει να αδειάσουν και να παραμείνουν στεγνές για κάποιο χρονικό διάστημα. Στο ίδιο διάστημα τα ντεπόζιτα του νερού θα πρέπει να πλυθούν και να απολυμανθούν. Ειδική πρόνοια για το προσωπικό που θα ασχοληθεί με εργασίες επιδιορθώσεων και συντήρησης: Το προσωπικό που ασχολείται με τυχόν επιδιορθώσεις του εξοπλισμού και άλλες εργασίες συντήρησης, θα πρέπει να εισέρχεται στο υποστατικό με καθαρό ιματισμό και αφού πρώτα υποστεί την απαραίτητη απολύμανση πριν την είσοδό του στη μονάδα εφαρμόζοντας απαρέγκλιτα όλες τις πρόνοιες της βιοασφάλειας. Μέρος Έκτο: Η Διαχείριση των απορριμμάτων της μονάδας Στην Κύπρο με τη μικρή γεωγραφική έκταση το πρόβλημα της διάθεσης των απορριμμάτων των πτηνοτροφικών μονάδων πρέπει να θεωρείται δεδομένο. Για το λόγο αυτό χρειάζεται μια ορθολογική διάθεση των απορριμμάτων Παράρτημα Ι Είδη δειγματοληψίας ελέγχου που μπορούν να γίνουν σε επίπεδο εκτροφής από τον παραγωγό για έλεγχο της παρουσίας σαλμονέλας 24

αυτών (κοπριάς, χρησιμοποιημένης στρωμνής αλλά και υγρών υπολειμμάτων καθαρισμού των υποστατικών) με τέτοιο τρόπο που να αποφεύγεται στο μέτρο του δυνατού η επιμόλυνση των χωραφιών από το μικρόβιο της σαλμονέλας. Ένα τέτοιο γεγονός, θα είχε ως συνέπεια την επανείσοδο του μικροοργανισμού στην τροφική αλυσίδα από τα σιτηρά, ή κατά τη βόσκηση των χωραφιών(για όρνιθες ελευθέρας βοσκής). Για το λόγο αυτό συστήνεται το «χώνεμα» της κοπριάς για χρονικό διάστημα τουλάχιστο τεσσάρων μηνών πριν την χρήση της στα χωράφια ως λίπασμα ή και ο εμποτισμός της με απολυμαντικό πριν την αφαίρεσή της από τα υποστατικά. Η κοπριά θα πρέπει να τοποθετείται σε σημείο το οποίο θα έχει τσιμεντένιο δάπεδο αλλά και τοιχίο ύψους τουλάχιστο 1 μέτρου. Μεταξύ του τοιχίου και του σκεπάστρου θα πρέπει να παρεμβάλλεται δίχτυ ή άλλο υλικό το οποίο θα αποτρέπει την είσοδο μυγών ή πτηνών στον χώρο χώνευσης της κοπριάς. Το σκέπαστρο θα πρέπει να είναι τέτοιο που θα αποτρέπει την διαβροχή της κοπριάς από τα νερά της βροχής. Μια άλλη προσέγγιση στη διαχείριση της κοπριάς είναι η χρήση τις σε εγκαταστάσεις παραγωγής βιοαερίου. Απαραίτητη βέβαια προϋπόθεση είναι οι εγκαταστάσεις αυτές να διαθέτουν και διαδικασία παστερίωσης της κοπριάς πριν την αναερόβια επεξεργασία της. Τα αποτελέσματα της συγκεκριμένης μεθόδου είναι και πολύ υποσχόμενα (αναφορικά με τη δυνατότητα μείωσης της παρουσίας του συγκεκριμένου μικροοργανισμού στο περιβάλλον) αλλά και πολύ αποδοτικά ως προς την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας λόγω του ψηλού ενεργειακού δυναμικού της κοπριάς. Τα οχήματα και ο χρησιμοποιούμενος εξοπλισμός για την αφαίρεση των απορριμμάτων πρέπει να καθαρίζονται και να απολυμαίνονται σχολαστικά μετά τη χρήση τους. Ιδιαίτερη σπουδή πρέπει να δίδεται στις περιπτώσεις που τα οχήματα, που διαθέτει η εκτροφή, έχουν πολλαπλές χρήσεις (π.χ. και για τη μεταφορά σιτηρών στους μύλους της εκτροφής ή για μεταφορά ζώντων πουλερικών στο σφαγείο). Στις περιπτώσεις αυτές τυχόν αποτυχία στην απολύμανση συνεπάγεται σχεδόν με βεβαιότητα την επιμόλυνση των μεταφερόμενων σιτηρών με το συγκεκριμένο μικροοργανισμό ή και άλλους παθογόνους παράγοντες γεγονός που συνεπάγεται την επιβάρυνση της τελικής ζωοτροφή με επικίνδυνους μικροοργανισμούς λίγο πριν τη διανομή της στα πτηνά ή (αν τα οχήματα χρησιμοποιούνται για τη μεταφορά πτηνών για σφαγή) την μόλυνση των πτηνών λίγο πριν τη σφαγή τους! Παράρτημα ΙΙ Έντυπα και αρχεία που πρέπει να υπάρχουν σε μια εκτροφή πουλερικών l Έντυπο ελέγχου τρωκτικοκτονίας l Νομοθεσία που αφορά τη σαλμονέλα l Αρχείο αποτελεσμάτων αναφορικά με μικροβιολογικούς ελέγχους σε: o Νερό που χρησιμοποιείται στην εκτροφή o Αυτοελέγχων από τα εκτρεφόμενα σμήνη (με μάκτρα) o Ζωοτροφή (αποτελέσματα ανάλυσης για κάθε παρτίδα που πρώτων υλών που παραλαμβάνεται), και ελέγχων σε τελική ζωοτροφή. l Έντυπο καταγραφής στοιχείων σμήνους (αριθμός αφιχθέντων νεοσσών, ημερήσιες απώλειες, κατανάλωση τροφής και νερού κλπ) l Βιβλίο επισκεπτών l Έντυπο ελέγχου απολυμάνσεων κάθε υποστατικού l Οδηγίες προς το προσωπικό για τις διαδικασίες καθαρισμού και απολύμανσης Βιβλιογραφία l The Prevention and Control of Salmonella in Chickens reared form meat on farm, DEFRA Department for Environment, Food & Rural Affairs Scottish Executive Environment and Rural Affairs 2002 l Code of practice for the prevention and control of Salmonella in commercial egg laying flocks Department for Environment, Food and Rural Affairs, the Scottish Executive Environment and Rural Affairs 1995 l Australian Chicken Meat Federation: http://www.chicken.org.au l Δημητρίου, Α (2008) Σαλμονέλα Όσα θα πρέπει να γνωρίζει ένας πτηνοτρόφος Έκδοση Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών για λογαριασμό των Κτηνιατρικών Υπηρεσιών Κύπρου. l Δημητρίου, Α. (2004). Παθολογία Πτηνών Άτλας βασικών αλλοιώσεων. Λευκωσία: Γραφέας l ΚΔΠ 317/2002 σχετικά με τους όρους υγειονομικού ελέγχου που διέπουν τις ενδοκοινοτικές συναλλαγές και τις εισαγωγές πουλερικών και αυγών για επώαση από τρίτες χώρες. 25