ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ 2ο ΜΑΘΗΜΑ «Η ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ Η ΓΛΩΣΣΑ»

ΑΣΠΑΙΤΕ ΕΠΠΑΙΚ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ 2ο ΜΑΘΗΜΑ «Η ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ Η ΓΛΩΣΣΑ» Δρ. Κατσιφή Χαραλαμπίδη Σπυριδούλα Σχολική Σύμβουλος ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2016-17 Β ΕΞΑΜΗΝΟ Λιβαδειά

ΕΝΟΤΗΤΕΣ 1 η : ΑΝΑΠΤΥΞΗ/ ΩΡΙΜΑΝΣΗ 2 η : ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ & ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ 3 η : Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ PIAGET ΓΙΑ ΤΗ ΓΝ. ΑΝΑΠΤΥΞΗ 4 η : Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ VYGOTSKY 5 η : ΣΥΣΚΡΙΣΕΙΣ ΘΕΩΡΙΩΝ PIAGET & VYGOTSKY 6 η : Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

1/1. ΑΝΑΠΤΥΞΗ/ ΩΡΙΜΑΝΣΗ Ανάπτυξη: Συστηματικές προσαρμοστικές αλλαγές που συντελούνται από τη στιγμή της σύλληψης µας έως το θάνατό µας Σωματική ανάπτυξη: Αλλαγές στη δομή και λειτουργία του σώματός µας µε το πέρασμα του χρόνου Προσωπική ανάπτυξη: Αλλαγές στην προσωπικότητα του ατόμου που συντελούνται καθώς το άτομο μεγαλώνει. Κοινωνική ανάπτυξη: Αλλαγές µε το πέρασμα του χρόνου στον τρόπο µε τον οποίο σχετιζόμαστε µε τους άλλους Γνωστική ανάπτυξη: Βαθμιαίες συστηματικές αλλαγές µε τις οποίες οι διανοητικές διεργασίες γίνονται πιο πολύπλοκες και εκλεπτυσμένες. 3

1/2. ΑΝΑΠΤΥΞΗ/ ΩΡΙΜΑΝΣΗ Ωρίμαση: Γενετικά προγραμματισμένες αλλαγές που συμβαίνουν µε φυσικό τρόπο µε το πέρασμα των χρόνων Πολλές αλλαγές είναι αποτέλεσμα ωρίμανσης, αλλά επηρεάζονται από το περιβάλλον πχ. διατροφή, αρρώστιες, εκπαίδευση Γενικές Αρχές της Ανάπτυξης Οι άνθρωποι αναπτύσσονται µε διαφορετικούς ρυθμούς Η ανάπτυξη ακολουθεί µία σειρά Η ανάπτυξη συντελείται βαθμιαία 4

2/1. ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ & ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Τι είναι πλαγιοποίηση; Και γιατί είναι σημαντική; Πλαγιοποίηση ή Εξειδίκευση (σχετική) ημισφαιρίων: κάθε ημισφαίριο ελέγχει την αντίθετη πλευρά του σώματος Εξειδίκευση λειτουργιών: Συγκεκριμένες περιοχές εμπλέκονται σε συγκεκριμένες λειτουργίες σαφείς και στοιχειώδεις πχ. παρεγκεφαλίδα (ισορροπία, ομαλή κίνηση, επιδέξιες κινήσεις, ανώτερες γνωστικές λειτουργίες), ιππόκαμπος (ανάκληση πρόσφατων πληροφοριών και εμπειριών), θάλαμος (μάθηση λεκτικών πληροφοριών), μεσολόβιο του εγκεφάλου (μεταφέρει πληροφορίες στα ημισφαίρια), αμυγδαλή (συναισθήματα), εγκεφαλικός φλοιός (ελέγχει την εκούσια κίνηση, δέχεται τα σήματα από τα αισθητήρια όργανα, και σχηματίζει συνειρμούς- ανώτερες διεργασίες σκέψης κα.) 5

2/2. ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ & ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Ο εγκεφαλικός φλοιός (ΕΦ): αναπτύσσεται πιο αργά απ τα άλλα μέρη του εγκεφάλου & τα διάφορα μέρη του ΕΦ ωριμάζουν με διαφορετικό ρυθμό μέσα σε δύο δεκαετίες. Οι κροταφικοί λοβοί του ΕΦ (τα συναισθήματα και τη γλώσσα) Ο προμετωπιαίος ΕΦ (ο έλεγχος των παρορμήσεων μέσω της λογικής, του σχεδιασμού ή της καθυστέρησης της ευχαρίστησης) Η ανάπτυξη του εγκεφάλου συνδέεται με συμπεριφορές που αναπτύσσονται στην εφηβεία πχ. ριψοκίνδυνη συμπεριφορά, λήψη αποφάσεων και διαχείριση αυθόρμητων συμπεριφορών (θυμός, εκδίκηση στην προσβολή) Άρα τους κανόνες, περιορισμούς, σχεδιασμό, τα παιδιά και οι έφηβοι τα «δανείζονται» από τους γονείς και τους δασκάλους που με το κατάλληλο περιβάλλον βοηθούν στη γνωστική και συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών (παρορμητικών εγκεφάλων) 6

2/3. ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ & ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Εξειδίκευση και ενοποίηση: Για να επιτευχθούν πιο πολύπλοκες λειτουργίες όπως η ομιλία και η ανάγνωση οι διάφορες περιοχές του εγκεφάλου πρέπει να συνεργαστούν. Η εκπαίδευση που βασίζεται στις λειτουργίες του εγκεφάλου είναι αποτελεσματική; Δεν υποστηρίζεται από τους νευροεπιστήμονες 7

2/4. ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ & ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Ο Αναπτυσσόμενος εγκέφαλος: Νευρώνες (νευρικά κύτταρα) άξονες, δενδρίτες, συνάψεις, χημικές ουσίες (μηνύματα) Γεννιόμαστε με όλους τους νευρώνες της ζωής μας (100-200 δισεκατομμύρια), ο κάθε νευρώνας έχει 2.500 συνάψεις ( μικρές σχισμές ανάμεσα στους νευρώνες που μεταβιβάζονται τα χημικά μηνύματα διαμέσου αυτών) Τριών ετών μπορεί να έχει κάθε νευρώνας 15.000 συνάψεις Δυο διεργασίες των νευρώνων: Υπερπαραγωγή: αναμένει την εμπειρία πχ στους πρώτους μήνες της ζωής και Εξάλειψη συνάψεων: εξαρτώμενο από την εμπειρία- ατομική μάθηση Η διέγερση του εγκεφάλου στα ποντίκια μπορεί να αυξήσει τις συνάψεις ως 25%. Όμως τα υπερβολικά ερεθίσματα; Η στέρηση ερεθισμάτων, η χρήση ουσιών της μητέρας, οι τοξικές ουσίες του περιβάλλοντος του βρέφους, η κακή διατροφή φέρνουν άμεσα αρνητικές συνέπειες στην ανάπτυξη του παιδιού που μπορούν να αναπληρωθούν ως ένα βαθμό. 8

3/1. Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ PIAGET ΓΙΑ ΤΗ ΓΝΩΣΤΙΚΉ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Ελβετός ψυχολόγος, εστίασε στην κατανόηση της σκέψης Μας δίνει μια ερμηνεία σχετικά με την ανάπτυξη της διαδικασίας της σκέψης (που αλλάζει θεμελιωδώς) από την νηπιακή ηλικία ως την ενήλικη ζωή. Επινόησε ένα μοντέλο στο οποίο περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι κατανοούν τον κόσμο τους, συλλέγοντας και οργανώνοντας πληροφορίες. Τα παιδιά ΔΕΝ σκέφτονται όπως οι ενήλικες 9

3/2. Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ PIAGET ΓΙΑ ΤΗ ΓΝΩΣΤΙΚΉ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Όλοι οι άνθρωποι προσπαθούν να κατανοήσουν τον κόσμο γύρω τους και αναπτύσσουν ενεργά τη γνώση μέσω της άμεσης εμπειρίας τους με τα αντικείμενα, τους ανθρώπους και τις ιδέες. Ποιοι είναι οι κύριοι παράγοντες που επηρεάζουν τη γνωστική ανάπτυξη; Οι 4 παράγοντες αλληλεπιδρούν: η ωρίμαση, η δραστηριότητα (η επενέργεια στο περιβάλλον), η κοινωνική μετάδοση (γνώσεις που μας προσφέρουν οι άλλοι) και η ανάγκη για εξισορρόπηση (διατήρηση ισορροπίας με οργάνωση και προσαρμογή των νοητικών σχημάτων) Πώς γίνεται η γνωστική ανάπτυξη; Όλα τα είδη κληρονομούν δύο βασικές τάσεις, «σταθερές λειτουργίας». Η πρώτη είναι η οργάνωση σε νοητικά σχήματα και η δεύτερη είναι η προσαρμογή των νοητικών σχημάτων 10

3/3. Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ PIAGET ΓΙΑ ΤΗ ΓΝΩΣΤΙΚΉ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Τι είναι τα σχήματα; βασικές δομές- θεμέλιοι λίθοι της σκέψης/ οργανωμένα (νοητικά) συστήματα ενεργειών, σκέψεων, αντιλήψεων που μας επιτρέπουν να αναπαριστούμε διανοητικά τα αντικείμενα και τα γεγονότα που συμβαίνουν στον κόσμο μας. Τα σχήματα μπορεί να είναι πολύ μικρά και συγκεκριμένα (πιάνω ένα αντικείμενο, αναγνωρίζω ένα τετράγωνο) ή μπορεί να είναι μεγαλύτερα και πιο γενικά (χρησιμοποιώ ένα χάρτη σε μία καινούργια πόλη). Οι άνθρωποι προσαρμόζονται στο περιβάλλον τους (μεταβάλλουν τη συμπεριφορά τους) καθώς αυξάνουν και οργανώνουν και αναδιοργανώνουν τα σχήματά τους. 11

3/4. Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ PIAGET ΓΙΑ ΤΗ ΓΝΩΣΤΙΚΉ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Οργάνωση των σχημάτων: Μία διαρκής διεργασία διευθέτησης (ο συνδυασμός, η διάταξη, ο επανασυνδυασμός, και η αναδιάταξη) των πληροφοριών και των εμπειριών- συμπεριφορών σε νοητικά συστήματα ή κατηγορίες με συνοχή. Εγγενής διαδικασία που έχει ως σκοπό την κατανόηση και τη διάδραση με το περιβάλλον 12

3/5. Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ PIAGET ΓΙΑ ΤΗ ΓΝΩΣΤΙΚΉ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Προσαρμογή στο περιβάλλον με Αφομοίωση και Συμμόρφωση (αντίστροφες διαδικασίες) Αφομοίωση: Η ενσωμάτωση καινούργιων πληροφοριών στα ήδη υπάρχοντα σχήματα (ή η παραποίηση) δηλ. προσαρμόζουμε τις πληροφορίες στις σκέψεις μας. Συμμόρφωση: Η αλλαγή των υπαρχόντων σχημάτων ή η δημιουργία καινούργιων ως αντίδραση στις νέες πληροφορίες δηλ. προσαρμόζουμε τη σκέψη μας στις πληροφορίες. Πολλές πληροφορίες αγνοούνται αν δεν είναι συμβατές με τα νοητικά σχήματα 13

3/6. Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ PIAGET Τα στάδια της γνωστικής ανάπτυξης/ οι κύριες αλλαγές Ο Piaget πίστευε ότι τα παιδιά περνούν από τέσσερα στάδια με την ίδια ακριβώς σειρά καθώς αναπτύσσονται Τα στάδια αποτελούν τάσεις και δεν χαρακτηρίζουν όλα τα παιδιά μιας συγκεκριμένης ηλικίας δηλ. η ηλικία δεν συνάδει με τα στάδια Αισθησιοκινητικό στάδιο (0-2 ετών): τα νήπια εξερευνούν τον κόσμο μέσω των αισθήσεων και των κινητικών τους δραστηριοτήτων, και αρχίζουν να κατανοούν την έννοια της μονιμότητας των αντικειμένων και να εκτελούν σκόπιμες πράξεις 14

3/7. Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ PIAGET Τα στάδια της γνωστικής ανάπτυξης/ οι κύριες αλλαγές Προσυλλογιστικό στάδιο (2-7 ετών): ξεκινάει η συμβολική σκέψη για να αναπαραστήσει νοητικά πράξεις ή αντικείμενα και οι συγκεκριμένες σκέψεις. Κατανοεί σχήματα ενεργειών και όχι νοητικών διεργασιών: Δεν κατανοεί πλήρως νοητικές διεργασίες ενέργειες που το άτομο δεν τις εκτελεί κυριολεκτικά (σωματικά), αλλά διανοητικά Είναι Εγωκεντρικό: Δεν είναι εγωισμός. Αντιλαμβάνεται τον κόσμο από τη δικιά του σκοπιά και υποθέτει ότι και οι άλλοι τον βιώνουν ομοίως. Χρησιμοποιεί το Συλλογικό μονόλογο: Μορφή του λόγου στο πλαίσιο της οποίας τα παιδιά σε μία ομάδα μιλούν, αλλά δεν αλληλεπιδρούν ή επικοινωνούν πραγματικά μεταξύ τους. 15

3/8. Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ PIAGET Τα στάδια της γνωστικής ανάπτυξης / οι κύριες αλλαγές Στάδιο των Συγκεκριμένων σκέψεων, Λογική σκέψη (7-11 ετών): τα παιδιά σκέφτονται λογικά για τις απτές καταστάσεις και μπορούν να οργανώσουν, να ταξινομήσουν και να χειριστούν τα πράγματα με τις τρεις βασικές πλευρές του συλλογισμού: Α. Διατήρηση ύλης: Η αρχή σύμφωνα με την οποία ορισμένα χαρακτηριστικά ενός αντικειμένου παραμένουν σταθερά παρά τις αλλαγές που συντελούνται στην εμφάνισή του. 1.Ταυτότητα (ομοιότητα): Η αρχή σύμφωνα με την οποία ένα άτομο ή αντικείμενο παραμένει το ίδιο με το πέρασμα του χρόνου αν δεν προστεθεί ή αφαιρεθεί τίποτα 2.Αντιστάθμιση: Η αρχή σύμφωνα με την οποία οι αλλαγές σε μία διάσταση μπορούν να ισοσταθμιστούν από αλλαγές σε μια άλλη διάσταση. 3.Αντιστρεψιμότητα: Αναίρεση αλλαγής. Η ικανότητα του ατόμου να σκέφτεται μέσω μιας σειράς βημάτων, στη συνέχεια να αντιστρέφει νοητικά τα βήματα αυτά και να επιστρέφει στο αρχικό σημείο. Β. Ταξινόμηση: Η ομαδοποίηση αντικειμένων σε κατηγορίες. Γ. Σειροθέτηση: Η τοποθέτηση αντικειμένων σε μια διαδοχική σειρά σύμφωνα με ένα χαρακτηριστικό τους, όπως είναι το μέγεθος, το βάρος ή ο όγκος πχ. από το μεγαλύτερο στο μικρότερο 16

3/9. Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ PIAGET Τα στάδια της γνωστικής ανάπτυξης / οι κύριες αλλαγές Στάδιο των τυπικών - αφαιρετικών σκέψεων (11- ως την ενηλικίωση): να χρησιμοποιούν τον υποθετικο-παραγωγικό συλλογισμό στην επίλυση προβλημάτων και να φαντάζονται άλλους κόσμους. Υπoθετικo-παραγωγικός συλλογισμός: Αναγνωρίζει τους παράγοντες που θα μπορούσαν να επηρεάσουν ένα πρόβλημα, και μετά οδηγείται στην παραγωγή συμπερασμάτων και στη συστηματική αξιολόγηση των συγκεκριμένων λύσεων. Η τυπική σκέψη είναι αντιστρέψιμη, εσωτερική και οργανωμένη σε ένα σύστημα ανεξάρτητων στοιχείων. Η εστίαση όμως της σκέψης αλλάζει από το τι είναι στο τι θα μπορούσε να είναι. Εφηβικός εγωκεντρισμός: Η υπόθεση του ατόμου ότι όλοι οι άλλοι μοιράζονται τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τους προβληματισμούς του Φτάνουν όμως όλοι οι άνθρωποι στο 4ο στάδιο ή αναπτύσσουν άλλες δεξιότητες για να ανταπεξέλθουν στις καταστάσεις; 17

3/10/1. Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ PIAGET Η Σημασία της στην εκπαίδευση Ενδιαφερόταν για την κατανόηση της σκέψης των παιδιών και έλεγε ότι αν καταλάβουμε τη διαδικασία της σκέψης τους μπορούμε να τα βοηθήσουμε. Δεν έκανε συγκεκριμένες εκπαιδευτικές προτάσεις. Πίστευε ότι η εκπαίδευση αποσκοπεί κυρίως να βοηθήσει τα παιδιά να μάθουν πώς να μάθουν, και ότι θα πρέπει να «διαμορφώνει και όχι να παρέχει» το νου των μαθητών Το «πρόβλημα του ταιριάσματος» σύμφωνα με τον Hunt: Οι μαθητές δεν πρέπει ούτε να βαριούνται από μία διδακτική ύλη που είναι πολύ απλή για εκείνους, αλλά ούτε και να μένουν πίσω εξαιτίας μιας ακατανόητης για εκείνους διδασκαλίας. Η ανισορροπία πρέπει να εξισορροπείται με προσοχή, έτσι ώστε να προάγεται η ανάπτυξη, όπως οι καταστάσεις που οδηγούν σε σφάλματα. 18

3/10/2. Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ PIAGET Η Σημασία της στην εκπαίδευση Γιατί η θεωρία του Piaget για τη γνωστική ανάπτυξη είναι σύμφωνη με τις αρχές της ενεργής μάθησης; Η μάθηση ΔΕΝ είναι αντιγραφή της πραγματικότητας, αλλά τα άτομα οικοδομούν τη δική τους κατανόηση. Σε κάθε επίπεδο της γνωστικής ανάπτυξης, οι μαθητές πρέπει να μπορούν να ενσωματώνουν τις πληροφορίες στα δικά τους σχήματα. Για να το κάνουν αυτό, πρέπει να επενεργήσουν στις πληροφορίες με κάποιον τρόπο. Αυτή η ενεργή εμπειρία, ακόμα και στις πρώτες τάξεις του σχολείου, θα πρέπει να περιλαμβάνει και τον υλικό χειρισμό των αντικειμένων και τη νοητική επεξεργασία των ιδεών που προκύπτουν από τις εργασίες ή τα πειράματα. Ως γενικός κανόνας, οι μαθητές θα πρέπει να ενεργούν, να χειρίζονται, να παρατηρούν, και μετά να μιλούν και/ή να γράφουν για την εμπειρία τους. Οι συγκεκριμένες εμπειρίες προσφέρουν αυτό το πρωτογενές υλικό για τη σκέψη. Η επικοινωνία με τους άλλους είναι εκείνη που οδηγεί τους μαθητές να χρησιμοποιούν, να δοκιμάζουν και, μερικές φορές, να αλλάζουν τις ικανότητες της σκέψης τους. Το παιχνίδι βοηθάει στην γνωστική ανάπτυξη του παιδιού. 19

3/10/3. Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ PIAGET Κριτική στη θεωρία του Piaget 1. Τα παιδιά και οι ενήλικοι πολλές φορές σκέφτονται με τρόπους που δε συμβαδίζουν με την ιδέα των σταθερών σταδίων ή χρησιμοποιούν ταυτόχρονα διαφορετικά επίπεδα σκέψης για να λύσουν τα προβλήματά τους Ο ίδιος όμως δεν έδωσε έμφαση στα στάδια της γνωστικής ανάπτυξης όσο στους τρόπους που αλλάζει η σκέψη μέσω της εξισορρόπησης. Και όμως τα στάδια υπάρχουν. 2. Οι αλλαγές στα στάδια είναι συνεχείς ή ασυνεχείς; Είναι συνεχείς και ασυνεχείς. 3. Συμφωνούν με το πώς σκέφτονται τα παιδιά, διαφωνούν όμως με τους λόγους με τους οποίους η σκέψη αναπτύσσεται. Ο Piaget υποτίμησε τις γνωστικές ικανότητες των παιδιών Οι εναλλακτικές ερμηνείες δίνουν μεγαλύτερη βαρύτητα στην ανάπτυξη των ικανοτήτων επεξεργασίας των πληροφοριών των μαθητών (όπως είναι η προσοχή, η ικανότητα της μνήμης, και οι στρατηγικές της μάθησης) 4. Παραβλέπει το ρόλο των πολιτισμικών παραγόντων στην ανάπτυξη του παιδιού. Τα στάδια του Piaget ως ένα βαθμό αντικαθρεπτίζουν τις προσδοκίες και της δραστηριότητες της Δυτικής κοινωνίας. Νεο-πιαζετικές θεωρίες: περιλαμβάνουν τα αποτελέσματα των ερευνών για την προσοχή, τη μνήμη και τις στρατηγικές, και τις ιδέες του Piaget για τον τρόπο σκέψης των παιδιών και την οικοδόμηση της γνώσης 20

4/1. Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ VYGOTSKY Οι ψυχολόγοι σήμερα αναγνωρίζουν ότι ο πολιτισμός στον οποίο ανήκει το παιδί διαμορφώνει τη γνωστική ανάπτυξη, καθορίζοντας τι και με ποιον τρόπο θα μάθει το παιδί για τον κόσμο. Η Κοιν/κή Προσέγγιση του Vygotsky εξηγεί: τον τρόπο που οι κοινωνικές διαδικασίες διαμορφώνουν τη διαδικασία της μάθησης και της σκέψης, τις κοινωνικές πηγές της σκέψης του ατόμου και το ρόλο των πολιτισμικών εργαλείων στη διαδικασία της μάθησης και της ανάπτυξης, ιδιαίτερα το ρόλο της γλώσσας η γνωστική ανάπτυξη βασίζεται στην κοινωνική αλληλεπίδραση και στην ανάπτυξη της γλώσσας θεωρεί την ανάπτυξη ως μετασχηματισμό των κοινωνικά κοινών δραστηριοτήτων σε εσωτερικές διεργασίες δηλ. οι ανώτερες λειτουργίες εμφανίζονται πρώτα ανάμεσα στο παιδί και στο «δάσκαλο» πριν εσωτερικευθούν από το παιδί πχ. η χρήση του «ιδιωτικού λόγου» Τα πολιτισμικά εργαλεία, πραγματικά και συμβολικά βοηθούν στην οικοδόμηση της γνώσης 21

4/2. Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ VYGOTSKY Πώς η διαψυχολογική ανάπτυξη μετατρέπεται σε ενδοψυχολογική ανάπτυξη: Οι ανώτερες νοητικές διεργασίες (συλλογισμός και επίλυση προβλημάτων) εμφανίζονται πρώτα ανάμεσα στους ανθρώπους καθώς συν-οικοδομούν τη γνώση τους μέσω των κοινών δραστηριοτήτων τους. Καθώς τα παιδιά συμμετέχουν σε δραστηριότητες με τους ενηλίκους ή με πιο ικανούς συνομηλίκους τους, ανταλλάσσουν ιδέες και τρόπους σκέψης για τις έννοιες ή παρουσιάζουν έννοιες, εσωτερικεύουν αυτές τις συνδημιουργημένες ιδέες. Συνεπώς, η γνώση των παιδιών, οι ιδέες, οι στάσεις και οι αξίες τους αναπτύσσονται µέσω της διαδικασίας του σφετερισμού, δηλαδή, τα παιδιά υιοθετούν και εφαρμόζουν τους τρόπους δράσης και σκέψης που τους παρέχει η κουλτούρα τους και τα πιο ικανά µέλη της ομάδας τους. 22

4/3. Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ VYGOTSKY Η Σημασία της για τους Εκπαιδευτικούς Υπάρχουν τουλάχιστον τρεις τρόποι με τους οποίους τα πολιτισμικά εργαλεία μπορούν να περάσουν από το ένα άτομο στο άλλο: η μιμητική, η καθοδηγητική και η συνεργατική μάθηση Ο Vygotsky μπορεί να ασχολήθηκε περισσότερο με την καθοδηγητική μάθηση μέσω της άμεσης διδασκαλίας, αλλά η θεωρία του υποστηρίζει και τις άλλες μορφές της πολιτισμικής μάθησης. Συνεπώς, οι ιδέες του είναι κατάλληλες για τους εκπαιδευτικούς που εφαρμόζουν την άμεση διδασκαλία και δημιουργούν περιβάλλοντα μάθησης. Και στις δυο περιπτώσεις μία σημαντική πλευρά της διδασκαλίας είναι η υποβοηθούμενη μάθηση. 23

4/4. Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ VYGOTSKY Η Σημασία της για τους Εκπαιδευτικούς Υποβοηθούμενη μάθηση: Η παροχή βοήθειας στα αρχικά στάδια μάθησης, η οποία μειώνεται σταδιακά καθώς οι μαθητές αρχίζουν να λειτουργούν πιο αυτόνομα. Προϋπόθεση της υποβοηθούμενης μάθησης είναι η υποστήριξη. Οι εκπαιδευτικοί μπορούν να διευκολύνουν τη μάθηση προσαρμόζοντας την ύλη ή τα προβλήματα στο επίπεδο των μαθητών τους, επιδεικνύοντας δεξιότητες ή τρόπους σκέψης, καθοδηγώντας τους στη διαδικασία που πρέπει να ακολουθήσουν για να λύσουν ένα πολύπλοκο πρόβλημα, λύνοντας οι ίδιοι ένα μέρος του προβλήματος, προσφέροντας ανατροφοδότηση και επιτρέποντας τις διορθώσεις, ή κάνοντας ερωτήσεις για να εστιάσουν ξανά οι μαθητές την προσοχή τους. Ζώνη της επικείμενης ανάπτυξης ενός μαθητή: Η φάση στην οποία το παιδί μπορεί να φέρει εις πέρας µια εργασία, εάν του δοθεί η κατάλληλη βοήθεια και στήριξη. 24

5/1. ΣΥΣΚΡΙΣΕΙΣ ΘΕΩΡΙΩΝ PIAGET & VYGOTSKY για τον εγωκεντρικό λόγο και για το ρόλο του στη διαδικασία της ανάπτυξης Ο Vygotsky περιγράφει πώς η ομιλία των παιδιών προς τον εαυτό τους συμβάλλει στην καθοδήγηση και την παρακολούθηση της σκέψης τους καθώς και της επίλυσης προβλημάτων Ο Piaget υποστήριξε ότι ο εγωκεντρικός λόγος είναι µία ένδειξη γνωστικής ανωριμότητας, του εγωκεντρισμού των παιδιών. Εγωκεντρικός (ιδιωτικός) λόγος: Ο λόγος που τα παιδιά απευθύνουν στον εαυτό τους και ο οποίος καθοδηγεί τη σκέψη και τις πράξεις τους. Στο τέλος (ως την ηλικία των 9 ετών περίπου), αυτή η μορφή ακουστού ιδιωτικού λόγου εσωτερικεύεται ως σιωπηλός εσωτερικός λόγος. 25

5/2. ΣΥΣΚΡΙΣΕΙΣ ΘΕΩΡΙΩΝ PIAGET & VYGOTSKY για το ρόλο των συνομηλίκων στη διαδικασία της ανάπτυξης Piaget: η γνωστική ανάπτυξη επέρχεται με την αλληλεπίδραση συνομηλίκων που βρίσκονται σε ένα ίσο επίπεδο και μπορούν να αμφισβητούν ο ένας τη σκέψη του άλλου δηλ. τους φέρνουν σε κατάσταση ανισορροπίας και γνωστικής σύγκρουσης. Vygotsky: προσφέρει εναλλακτική προσέγγιση στη θεωρία του Piaget. Δίνει μεγαλύτερη έμφαση στο σημαντικό ρόλο που παίζουν οι ενήλικοι (γονείς και εκπαιδευτικοί) και οι πιο ικανοί συνομήλικοι στη γνωστική ανάπτυξη και στη μάθηση των μαθητών. Η αλληλεπίδραση και η βοήθειά τους προσφέρει υποστήριξη στους μαθητές, ενώ εκείνοι οικοδομούν τις απαραίτητες γνώσεις για να λύσουν αργότερα µόνοι τους τα προβλήματα. 26

5/3. ΣΥΣΚΡΙΣΕΙΣ ΘΕΩΡΙΩΝ PIAGET & VYGOTSKY σχετικά με τη μάθηση και τη γνωστική ανάπτυξη Ο Piaget όρισε την ανάπτυξη ως την ενεργή οικοδόμηση της γνώσης, και τη μάθηση ως τον παθητικό σχηματισμό συνειρμών. Πίστευε ότι η γνωστική ανάπτυξη πρέπει να προηγείται της μάθησης - το παιδί πρέπει να είναι γνωστικά «έτοιμο» για να μάθει. Η μάθηση είναι υποδεέστερη της ανάπτυξης, και όχι το αντίθετο. Αντίθετα, ο Vygotsky πίστευε ότι η μάθηση αποτελεί μία ενεργή διεργασία που, για να συντελεστεί, δε χρειάζεται να περιμένουμε πότε τα παιδιά θα είναι έτοιμα. Η σωστά οργανωμένη μάθηση οδηγεί στη διανοητική ανάπτυξη και θέτει σε λειτουργία ποικίλες αναπτυξιακές διεργασίες που θα ήταν αδύνατο να λειτουργήσουν χωρίς τη μάθηση Η μάθηση είναι ένα εργαλείο που βοηθάει στην ανάπτυξη Η κοινωνική αλληλεπίδραση είναι το κλειδί στη μάθηση 27

6/1. Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Με ποιον τρόπο οι άνθρωποι είναι προδιατεθειμένοι να αναπτύξουν τη γλώσσα; Ποιος είναι ο ρόλος της μάθησης; Τα παιδιά αναπτύσσουν τη γλώσσα, όπως αναπτύσσουν και άλλες γνωστικές ικανότητες, προσπαθώντας ενεργά να καταλάβουν αυτά που ακούνε, αναζητώντας πρότυπα και δημιουργώντας κανόνες. Σ' αυτή τη διεργασία, οι εσωτερικευμένες προκαταλήψεις και κανόνες ανάληψης λόγου μπορεί να περιορίζουν την αναζήτηση και να καθοδηγούν την αναγνώριση των προτύπων. Η ανταμοιβή και η διόρθωση βοηθούν τα παιδιά να μάθουν να διορθώνουν τη χρήση της γλώσσας, αλλά πολύ πιο σημαντικές είναι οι διεργασίες της σκέψης του παιδιού. Τι μαθαίνει το παιδί στο σχολείο; Προφορά, Συντακτικό, Λεξιλόγιο και Σημασία, Πραγματολογία και Μεταγλωσσική επίγνωση. Η πραγματολογία είναι η γνώση σχετικά με τον τρόπο χρήσης της γλώσσας- πότε, πού, πώς, και με ποιον μιλάμε Η μεταγλωσσική επίγνωση: η κατανόηση από το ίδιο το άτομο του τρόπου που χρησιμοποιεί το ίδιο τη γλώσσα. Ξεκινάει περίπου στην ηλικία των 5 ή 6 ετών 28

6/2. Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Ανάπτυξη δύο γλωσσών Όσο καλύτερα ξέρει την 1η του γλώσσα, τόσο καλύτερα μαθαίνει τη 2η. Όταν μαθαίνει τη 2η χρειάζεται 3-5 χρόνια και η εκμάθηση της 2ης δεν τα εμποδίζει να καταλαβαίνουν την 1η. Επιβραδύνεται 2-3 ετών η πρόοδος γιατί μπερδεύουν τη γραμματική. Η πρώιμη μέση παιδική ηλικία: η κατάλληλη στιγμή για να μάθει τη 2η. Όσο πιο μικρός μάθει τη 2η τόσο καλύτερα θα την προφέρει. Και οι ενήλικες μαθαίνουν, όμως η προφορά τους; Τα πλεονεκτήματα των δίγλωσσων μαθητών: Σχηματίζουν ευκολότερα έννοιες, αναπτύσσουν δημιουργικότητα, έχουν γνωστική ευελιξία και έχουν αυξημένη μεταγνωστική επίγνωση. 29