Α. Σ. Δ. Η. ΚΑΒΑΛΑ ΥΟΛΖ ΟΗΚΟΝΟΜΗΑ ΚΑΗ ΓΗΟΗΚΖΖ Σκήκα Γηνίθεζεο Δπηρεηξήζεσλ ΠΣΤΥΗΑΚΖ ΔΡΓΑΗΑ. Σνπ ΝΗΚΟΛΑΟΤ ΜΠΑΑΓΗΑΝΝΖ

Α. Σ. Δ. Η. ΚΑΒΑΛΑ ΥΟΛΖ ΟΗΚΟΝΟΜΗΑ ΚΑΗ ΓΗΟΗΚΖΖ Σκήκα Γηνίθεζεο Δπηρεηξήζεσλ ΠΣΤΥΗΑΚΖ ΔΡΓΑΗΑ Σνπ ΝΗΚΟΛΑΟΤ ΜΠΑΑΓΗΑΝΝΖ ΘΔΜΑ : Ο ΠΟΛΗΣΗΣΗΚΟ ΣΟΤΡΗΜΟ ΣΖΝ ΑΘΖΝΑ 1

ΠΕΡΙΕΥΟΜΕΝΑ ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΠΡΧΣΟ ΔΗΑΓΧΓΖ 1.1. ΔΗΑΓΧΓΖ 1.2. ΣΟ ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΟ ΠΡΟΒΛΖΜΑ 1.3. ΚΟΠΟ ΚΑΗ ΔΠΗΜΔΡΟΤ ΣΟΥΟΗ ΣΖ ΔΡΔΤΝΑ 1.4. ΠΡΟΦΟΡΑ ΚΑΗ ΠΑΡΑΓΟΜΔΝΑ ΟΦΔΛΖ ΣΖ ΔΡΔΤΝΑ ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΓΔΤΣΔΡΟ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΚΖ ΑΝΑΚΟΠΖΖ 2.1. ΔΗΑΓΧΓΖ 2.2 ΣΟΤΡΗΜΟ 2.2.2. ΠΔΡΗΓΡΑΦΖ ΣΖ ΔΝΝΟΗΑ ΣΟΤΡΗΜΟ 2.2.2.1.Ζ ΖΜΑΗΑ ΣΟΤ ΣΟΤΡΗΜΟΤ ΠΑΓΚΟΜΗΧ 2.2.2.2.Ο ΣΟΤΡΗΜΟ Χ ΤΣΖΜΑ 2.2.2.3.ΗΣΟΡΗΚΖ ΑΝΑΓΡΟΜΖ ΣΟΤ ΣΟΤΡΗΜΟΤ ΠΑΓΚΟΜΗΧ 2.2.2.4.ΓΔΝΔΖ ΚΑΗ ΔΞΔΛΗΞΖ ΣΟΤ ΣΟΤΡΗΜΟΤ ΣΖΝ ΔΛΛΑΓΑ 2.2.3.ΔΡΔΤΝΑ ΣΟΤ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟΤ ΑΗΓΑΗΟΤ 2.3.ΚΟΤΛΣΟΤΡΑ ΠΟΛΗΣΗΜΟ 2.3.1.ΟΡΗΜΟ ΣΖ ΔΝΝΟΗΑ ΚΟΤΛΣΟΤΡΑ 2.3.2.ΟΡΗΜΟ ΣΖ ΔΝΝΟΗΑ ΠΟΛΗΣΗΜΟ 2.4.ΠΟΛΗΣΗΣΗΚΟ ΣΟΤΡΗΜΟ 2.4.1.ΟΡΗΜΟ 2.4.2.ΠΔΡΗΓΡΑΦΖ ΣΖ ΔΝΝΟΗΑ ΣΟΤ ΠΟΛΗΣΗΣΗΚΟΤ ΣΟΤΡΗΜΟΤ 2.4.3ΠΟΛΗΣΗΣΗΚΟ ΣΟΤΡΗΜΟ ΣΖΝ ΔΛΛΑΓΑ 2.4.4.ΔΡΔΤΝΑ ΣΟΤ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟΤ ΑΗΓΑΗΟΤ ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΣΡΗΣΟ ΤΦΗΣΑΜΔΝΖ ΚΑΣΑΣΑΖ ΣΟΤ ΣΟΤΡΗΜΟΤ ΠΑΓΚΟΜΗΧ 3.1. ΔΗΑΓΧΓΖ 3.2.ΣΟΤΡΗΜΟ ΠΑΓΚΟΜΗΧ 3.3.ΣΟΤΡΗΜΟ ΣΖΝ ΔΛΛΑΓΑ 3.3.1.ΔΗΓΗΚΔ ΜΟΡΦΔ ΣΟΤΡΗΜΟΤ 3.4.ΜΟΤΔΗΑ ΣΟΤ ΚΟΜΟΤ 3.5.ΗΣΟΡΗΑ ΣΖ ΑΘΖΝΑ 3.6.ΠΟΛΗΣΗΣΗΚΑ ΜΝΖΜΔΗΑ ΣΖ ΑΘΖΝΑ 3.6.1.ΠΟΛΗΣΗΣΗΚΑ ΜΝΖΜΔΗΑ ΑΠΟ ΣΑ ΟΠΟΗΑ ΤΓΚΔΝΣΡΧΘΖΚΔ ΣΟ ΓΔΗΓΜΑ 3.7.ΤΦΗΣΑΜΔΝΖ ΚΑΣΑΣΑΖ ΣΟΤ ΠΟΛΗΣΗΣΗΚΟΤ ΣΟΤΡΗΜΟΤ ΣΖΝ ΔΛΛΑΓΑ 3.8.ΣΑΣΗΣΗΚΑ ΣΟΗΥΔΗΑ 3.8.1.ΚΑΣΑΣΑΞΖ ΑΝΣΑΓΧΝΗΣΗΚΟΣΖΣΑ ΣΟΤΡΗΜΟΤ (2001-2005) 3.8.2.ΤΓΚΡΗΣΗΚΔ ΔΠΗΓΟΔΗ ΔΛΛΑΓΑ ΚΑΗ ΑΝΣΑΓΧΝΗΣΡΗΧΝ ΥΧΡΧΝ ΜΔ ΒΑΖ ΣΟΝ ΓΔΗΚΣΖ ΣΑΞΗΓΗΧΣΗΚΖ ΚΑΗ ΣΟΤΡΗΣΗΚΖ ΑΝΣΑΓΧΝΗΣΗΚΟΣΖΣΑ ΣΟΤ WORLD ECONOMIC FORUM 2009 3.8.3.ΔΠΗΚΔΦΗΜΟΣΖΣΑ ΣΖ ΑΚΡΟΠΟΛΖ ΚΑΗ ΣΟΤ ΜΟΤΔΗΟΤ (1998-2000) 3.8.4.ΔΠΗΚΔΦΗΜΟΣΖΣΑ ΣΧΝ ΑΡΥΑΗΟΛΟΓΗΚΧΝ ΥΧΡΧΝ ΣΟΤ ΝΟΜΟΤ ΑΣΣΗΚΖ ΚΑΣΑ ΜΖΝΑ ΣΟΤ ΔΣΟΤ 2008 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΣΔΣΑΡΣΟ ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΑ ΣΖ ΔΡΔΤΝΑ 4.1.ΔΗΑΓΧΓΖ 4.2.ΠΟΟΣΗΚΖ ΔΡΔΤΝΑ 4.2.1. ΓΔΗΓΜΑΣΟΛΖΠΣΗΚΖ ΜΔΘΟΓΟ ΣΖ ΠΟΟΣΗΚΖ ΔΡΔΤΝΑ 2

4.2.2.ΣΟ ΔΡΧΣΖΜΑΣΟΛΟΓΗΟ ΣΖ ΠΟΟΣΗΚΖ ΔΡΔΤΝΑ 4.2.3.ΣΑΣΗΣΗΚΖ ΑΝΑΛΤΖ ΣΧΝ ΓΔΓΟΜΔΝΧΝ ΣΖ ΠΟΟΣΗΚΖ ΔΡΔΤΝΑ 4.2.4.ΠΔΡΗΟΡΗΜΟΗ ΣΖ ΠΟΟΣΗΚΖ ΔΡΔΤΝΑ 4.3.ΠΔΡΗΛΖΦΖ ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΠΔΜΠΣΟ ΑΠΟΣΔΛΔΜΑΣΑ ΣΑΣΗΣΗΚΖ ΑΝΑΛΤΖ ΠΟΟΣΗΚΖ ΔΡΔΤΝΑ 5.1.ΔΗΑΓΧΓΖ 5.2.ΑΠΟΣΔΛΔΜΑΣΑ ΣΑΣΗΣΗΚΖ ΑΝΑΛΤΖ ΠΟΟΣΗΚΖ ΔΡΔΤΝΑ 5.2.1.ΥΧΡΟΣΑΞΗΚΖ ΚΑΣΑΝΟΜΖ ΣΧΝ ΣΟΤΡΗΣΧΝ ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΔ ΣΟ ΑΝ ΔΝΓΗΑΦΔΡΟΝΣΑΗ ΓΗΑ ΣΟΝ ΠΟΛΗΣΗΣΗΚΟ ΣΟΤΡΗΜ 5.2.2.ΛΟΓΟΗ ΔΠΗΚΔΦΖ ΣΖΝ ΑΘΖΝΑ 5.2.3.ΑΡΥΑΗΟΛΟΓΗΚΟΗ ΥΧΡΟΗ ΔΠΗΚΔΦΖ ΣΖΝ ΑΘΖΝΑ 5.2.4.ΠΡΟΖΓΟΤΜΔΝΖ ΔΠΗΚΔΦΖ ΑΡΥΑΗΟΛΟΓΗΚΧΝ ΥΧΡΧΝ ΣΖΝ ΑΘΖΝΑ 5.2.5.ΗΚΑΝΟΠΟΗΖΖ ΑΠΟ ΣΖΝ ΑΚΡΟΠΟΛΖ 5.2.6.ΗΚΑΝΟΠΟΗΖΖ ΑΠΟ ΣΟ ΘΖΔΗΟ 5.2.7.ΗΚΑΝΟΠΟΗΖΖ ΑΠΟ ΣΟ ΑΡΥΑΗΟΛΟΓΗΚΟ ΜΟΤΔΗΟ 5.2.8.ΗΚΑΝΟΠΟΗΖΖ ΑΠΟ ΣΟ ΝΑΟ ΣΟΤ ΠΟΔΗΓΧΝΑ 5.2.9.ΟΛΗΚΖ ΗΚΑΝΟΠΟΗΖΖ ΣΧΝ ΣΟΤΡΗΣΧΝ ΑΠΟ ΣΖΝ ΔΠΗΚΔΦΖ ΣΟΤ ΣΟΤ ΑΡΥΑΗΟΛΟΓΗΚΟΤ ΥΧΡΟΤ 5.2.10.ΗΚΑΝΟΠΟΗΖΖ ΣΧΝ ΣΟΤΡΗΣΧΝ ΓΗΑ ΣΑ ΥΑΡΑΚΣΖΡΗΣΗΚΑ ΣΖ ΑΘΖΝΑ 5.2.11.ΗΚΑΝΟΠΟΗΖΖ ΣΟΤΡΗΣΧΝ ΑΠΟ ΣΖΝ ΑΘΖΝΑ 5.2.12.ΠΡΟΣΗΜΖΖ ΠΡΧΣΔΤΟΤΑ ΠΟΛΗΣΗΣΗΚΟΤ ΠΡΟΟΡΗΜΟΤ 5.2.13.ΓΖΜΟΓΡΑΦΗΚΟ ΠΡΟΦΗΛ ΣΧΝ ΔΡΧΣΖΘΔΝΣΧΝ ΣΖΝ ΔΡΔΤΝΑ 5.2.14.ΦΤΛΟ ΔΡΧΣΖΘΔΝΣΧΝ 5.2.15.ΟΗΚΟΓΔΝΔΗΑΚΖ ΚΑΣΑΣΑΖ ΣΟΤΡΗΣΧΝ 5.2.16.ΤΠΑΡΞΖ ΔΝΖΛΗΚΧΝ ΠΑΗΓΗΧΝ ΣΗ ΟΗΚΟΓΔΝΔΗΔ ΣΟΤΡΗΣΧΝ 5.2.17.ΔΠΑΓΓΔΛΜΑ ΣΟΤΡΗΣΗΚΟΤ ΓΔΗΓΜΑΣΟ 5.2.18.ΜΟΡΦΧΣΗΚΟ ΔΠΗΠΔΓΟ ΣΟΤΡΗΣΗΚΟΤ ΓΔΗΓΜΑΣΟ 5.2.19.ΜΖΝΗΑΗΟ ΔΗΟΓΖΜΑ ΣΟΤΡΗΣΗΚΟΤ ΓΔΗΓΜΑΣΟ 5.2.20.ΔΘΝΗΚΟΣΖΣΔ ΣΟΤΡΗΣΗΚΟΤ ΓΔΗΓΜΑΣΟ 5.2.21.ΠΗΝΑΚΑ Υ2 ΣΔΣ : ΥΔΖ ΚΟΗΝΧΝΗΚΟΤ, ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΟΤ, ΓΖΜΟΓΡΑΦΗΚΟΤ ΠΑΡΑΓΟΝΣΑ ΜΔ ΣΗ ΜΔΣΑΒΛΖΣΔ ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΔΚΣΟ ΠΔΡΗΛΖΦΖ ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ ΠΡΟΣΑΔΗ ΣΖ ΔΡΔΤΝΑ 6.1.ΠΔΡΗΛΖΦΖ ΣΖ ΔΡΔΤΝΑ 6.2.ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ ΣΖ ΔΡΔΤΝΑ 6.3.ΠΡΟΣΑΔΗ ΣΖ ΔΡΔΤΝΑ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ ΔΤΡΔΣΖΡΗΟ ΠΗΝΑΚΧΝ ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ Α ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ Β 3

4

1. ΕΙΑΓΩΓΗ 1.1 Δηζαγσγή Ζ Διιάδα έρεη κηα πνιχ κεγάιε πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά πνπ αλ ηελ εθκεηαιιεπηεί θαηάιιεια ζα πξνζειθχζεη έλα κεγάιν κέξνο ηεο παγθφζκηαο ηνπξηζηηθήο θίλεζεο. Ζ παξαδνζηαθή αξρηηεθηνληθή, νη παξαδνζηαθνί νηθηζκνί θαη ηα ηζηνξηθά κλεκεία ησλ πφιεσλ απνηεινχλ βαζηθά ζηνηρεία ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο θαη θπζηθήο νκνξθηάο ηεο ρψξαο (www.kathimerini.gr). Ζ έξεπλα εζηηάδεηαη ζηνλ πνιηηηζκηθφ ηνπξηζκφ ηεο Αζήλαο. Ζ Αζήλα, είλαη ίζσο ε κνλαδηθή πξσηεχνπζα ζηνλ θφζκν πνπ κπνξεί λα «θαπρεζεί» γηα κηα αδηαηάξαθηε δσή 25 θαη πιένλ αηψλσλ. Δίλαη αθφκα ε πφιε πνπ ηαπηίζηεθε φζν θακηά άιιε κε ηνλ δπηηθφ πνιηηηζκφ, θαζψο ε Αζήλα είλαη ε «γελέζιηνο» πφιε ηνπ. ήκεξα, απνηειεί κία επξσπατθή κεηξφπνιε πέληε εθαηνκκπξίσλ αλζξψπσλ πνπ θηλείηαη ζηνπο γξήγνξνπο ξπζκνχο ηνπ 21νπ αηψλα. Οη κλήκεο φκσο ηεο παιηάο Αζήλαο, δηαηεξνχληαη δσληαλέο ζε κνπζεία θαη αξραηνινγηθνχο ρψξνπο πνπ θάζε επηζθέπηεο πξέπεη λα επηζθεθζεί πξηλ θχγεη απφ ηελ πφιε. Σν ζχγρξνλν «πξφζσπν» ηεο πφιεο ησλ Αζελψλ ελαξκνλίδεηαη άςνγα κε ην παιηφ θαη νη ζχγρξνλεο κνξθέο ηέρλεο βξίζθνπλ ηε ζέζε ηνπο ζε ρψξνπο αμηψζεσλ θαη δηεζλψλ πξνδηαγξαθψλ (www.nomarxia athinas.gr). ηα πιαίζηα απηήο ηεο κειέηεο ζα εξεπλεζεί ε εηθφλα ηεο Αζήλαο σο ηζηνξηθφ πνιηηηζηηθφ θέληξν. Δπίζεο, ζα εμεηαζζεί θαηά πφζν επηζθέπηνληαη, νη ηνπξίζηεο πνπ επηζθέπηνληαη ηελ Αζήλα ηα πνιηηηζηηθά κλεκεία ηεο πφιεο θαη πφζν δηαζεηεηκέλνη είλαη λα επηζηξέςνπλ ή λα ζπζηήζνπλ απηά ηα κλεκεία ηζηνξηθνχ ελδηαθέξνληνο ζε άιινπο. 1.2 Σν εξεπλεηηθό πξόβιεκα Ο ηνπξηζκφο απνηειεί έλα ζπζηαηηθφ δσηηθήο ζεκαζίαο γηα ηελ εζληθή νηθνλνκία. Δίλαη φρη κφλν κηα αγνξά επραξίζηεζεο, αιιά είλαη επίζεο, κία νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα πνπ αλαπηχζζεηαη ζχθσλα κε ηηο νηθνλνκηθέο δπλάκεηο. Γίλεηαη πεξηζζφηεξν ζεκαληηθφο φζν πνηέ γηα λα αλαπηχμεη ηηο θαιχηεξεο κεζφδνπο ηνπξηζκνχ γηα ηελ νηθνλνκία κηαο 5

πεξηνρήο ( Οkello et al, 2001, in Okello, 2005) θαη θαηά ζπλέπεηα κπνξεί λα είλαη κία ζηαζεξή πεγή εηζνδήκαηνο. χκθσλα κε ζηνηρεία πνπ παξνπζηάδεη ην Παγθφζκην πκβνχιην Σαμηδηψλ θαη Σνπξηζκνχ WTTC, ν θιάδνο θαηαιακβάλεη θπξίαξρε ζέζε ζηελ παγθφζκηα θαηάηαμε γηα ηηο δηεζλείο ζπλαιιαγέο ζε εκπφξην θαη ππεξεζίεο, ζπλεηζθέξνληαο 10,4 % ζην παγθφζκην ΑΔΠ, ελψ απαζρνιεί πάλσ απφ 231 εθαηνκκχξηα εξγαδνκέλσλ παγθνζκίσο. Ο ηνπξηζκφο, αλ θαη απνηειεί έλαλ απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο παξάγνληεο ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο, κε πεξηζζφηεξν απφ 18% ζπκκεηνρή ζην ΑΔΠ, κε εηζαγσγή ζπλαιιάγκαηνο πεξηζζφηεξν ησλ 9 δηο. δνιιαξίσλ θαη ζεκαληηθή ζπκκεηνρή ζηε δεκηνπξγία ζέζεσλ εξγαζίαο, εμαθνινπζεί παξά ηα φπνηα βήκαηα έρνπλ γίλεη, λα αληηκεησπίδεηαη απφ ηελ πνιηηεία σο έλαο δεπηεξέπσλ νηθνλνκηθφο παξάγνληαο, ππνζηεξίδεη ν Παηζνπξάηεο (Παηζνπξάηεο Γ., (2002), H αληαγωληζηηθόηεηα ηοσ ειιεληθού ηοσρηζηηθού ηοκέα, ΗΣΔΠ, Αζήλα ). Ο πνιηηηζηηθφο ηνπξηζκφο είλαη έλα απφ ηα θπξηφηεξα είδε ηνπξηζκνχ κε αλαπηπγκέλνο φζν ζα έπξεπε ζχκθσλα κε ηηο δπλαηφηεηεο ηεο ρψξαο ζε απηφλ ηνλ ηνκέα. Ο πνιηηηζηηθφο ηνπξηζκφο πξνζθέξεη επθαηξίεο γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ πνιηηηζηηθνχ επηπέδνπ ηνπ επηζθέπηε θαη γεληθφηεξα γηα ηελ απφθηεζε ηζηνξηθήο, θαιιηηερληθήο, θηινζνθηθήο θ.ι.π. γλψζεο (ICOSMOS ράξηα ηνπ πνιηηηζηηθνχ ηνπξηζκνχ). Ο ζχγρξνλνο ηνπξηζκφο είλαη ε αλαδήηεζε ηεο ηθαλνπνίεζεο πνιιαπιψλ αλαγθψλ θαη επηζπκηψλ ζε έλα ηφπν (γηα γλψζε, εθπαίδεπζε, αλαςπρή θ.ι.π.). Απηφ ζεκαίλεη φηη γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ πνιηηηζηηθνχ ηνπξηζκνχ, ζα πξέπεη ην ζχλνιν ησλ ηνπξηζηηθψλ ππεξεζηψλ λα εμειίζζεηαη ηφζν σο πξνο ηελ πνηφηεηα, φζν θαη πξνο ην ηίκεκα (value for money) (Υάξεο Κνθθψζεο). Ζ πφιε ηεο Αζήλαο παξακέλεη έλαο πξνλνκηαθφο ηνπξηζηηθφο πξννξηζκφο, θαζψο ζην ππθλφ δίθηπν ησλ κλεκείσλ ηεο ζπγθαηαιέγνληαη νξηζκέλα απφ ηα θνξπθαία επηηεχγκαηα ηεο θιαζζηθήο αξραηφηεηαο ( Δπάγγεινο Βεληδέινο, «Αζήλα, Αthens Guest Guide, Γήκνο Αζελαίσλ, Astir Palace ). Ζ Διιάδα έρεη ηεξάζηηα πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά, ε νπνία απνηειεί ηνπιάρηζηνλ ζηελ Δπξψπε ην θχξην ζπγθξηηηθφ ηεο πιενλέθηεκα. Ζ εθκεηάιιεπζε ηνπ πιενλεθηήκαηνο απηνχ πξέπεη λα απνηειεί δηαξθή ζηφρν ηεο Διιάδαο θαη ησλ Διιήλσλ. Ο πνιηηηζηηθφο 6

ηνπξηζκφο ζηελ Διιάδα πξέπεη λα ζεσξεζεί θχξηνο κνριφο φρη κφλν νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο αιιά θαη γλψζεο κε φηη απηφ ζπλεπάγεηαη. 1.3 θνπόο θαη επηκέξνπο ζηόρνη ηεο έξεπλαο Ο θχξηνο ζθνπφο ηεο έξεπλαο απνβιέπεη ζηε κειέηε ησλ ηνπξηζηηθψλ ππεξεζηψλ ζηελ Διιάδα θαη ζπγθεθξηκέλα ησλ πνιηηηζηηθψλ ηνπξηζηηθψλ ππεξεζηψλ. ηφρνο είλαη ε πξνψζεζε θαη αλάπηπμε ηνπ πνιηηηζηηθνχ ηνπξηζκνχ κε απνηέιεζκα ηε γλψζε ηεο πνιηηηζηηθήο καο θιεξνλνκηάο, ηε βειηίσζε ηεο λννηξνπίαο καο, ηε βειηίσζε ησλ επηδφζεσλ ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο θαη ηελ αλαβάζκηζε ηεο ζπλνιηθήο εηθφλαο ηνπ ηνπξηζηηθνχ ηνκέα αιιά θαη ηεο ρψξαο. 1.4 Πξνζθνξά θαη παξαγόκελα νθέιε ηεο έξεπλαο Σα απνηειέζκαηα πνπ ζα πξνθχςνπλ απφ ηε κειέηε απηή ζα βνεζήζνπλ ην Τπνπξγείν Πνιηηηζκνχ, ην Τπνπξγείν Σνπξηζκνχ θαη ηελ θπβέξλεζε πνπ θάζε ρξφλν επελδχνπλ ζηελ αλαβάζκηζε ηνπ πνιηηηζκνχ θαη ηνπ ηνπξηζκνχ έλα κεγάιν θεθάιαην ηεο νηθνλνκίαο ηεο ρψξαο, λα θαηαλνήζνπλ θαιχηεξα ηηο πξνζδνθίεο ησλ ηνπξηζηψλ πνπ επηζθέπηνληαη ηα κνπζεία θαη ηνπο αξραηνινγηθνχο ρψξνπο. Με ηα ζηνηρεία απηά κπνξνχλ λα βειηηψζνπλ ηηο ιεηηνπξγίεο θαη ηηο παξνρέο ησλ κνπζείσλ θαη έηζη λα απμάλεηαη ν αξηζκφο απηψλ πνπ επηζθέπηνληαη ηε ρψξα καο κε θίλεηξν λα ζαπκάδνπλ ηα κλεκεία καο. Σέινο, ηα κλεκεία ηεο ρψξαο καο πξέπεη λα απνηεινχλ πφιν έιμεο ησλ ηνπξηζηψλ θαη ησλ θαηνίθσλ ηεο Αζήλαο πνπ θαηαθζάλνπλ ζε απηά αλαδεηψληαο ηε γλψζε, ηελ εκπεηξία θαη ηελ πξνζσπηθή αλαθάιπςε. 2.ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΚΟΠΗΗ 2. 1. Δηζαγσγή ηελ αλαζθφπεζε ηεο βηβιηνγξαθίαο παξνπζηάδνληαη πξνγελέζηεξεο έξεπλεο πνπ αλαθέξνληαη ηφζν ζηελ ζεσξεηηθή έλλνηα φζν θαη ζηελ πξαθηηθή εθαξκνγή ηνπ ηνπξηζκνχ κε ζθνπφ λα κειεηεζνχλ νη πξνυπνζέζεηο γηα ηε δεκηνπξγία ελφο ζχγρξνλνπ ζπζηήκαηνο γη απηφλ. 7

2. 2. ΣΟΤΡΙΜΟ 2.2.1. Οξηζκόο ηεο Έλλνηαο Σνπξηζκόο Ο ππξήλαο ηεο έξεπλαο πνπ αθνινπζεί είλαη ν ηνπξηζκφο, είλαη επνκέλσο απαξαίηεην λα νξίζνπκε ηελ έλλνηά ηνπ. Μεηαμχ ησλ νξηζκψλ ηεο ζπγθεθξηκέλεο έλλνηαο είλαη νη εμήο: Ο ηνπξηζκφο είλαη έλα ζχλνιν απφ θαηλφκελα θαη ζρέζεηο νη νπνίεο πξνέξρνληαη απφ ηελ αιιειεπίδξαζε αλάκεζα ζηνπο ηνπξίζηεο, ηελ ηνπξηζηηθή βηνκεραλία, ηηο θπβεξλήζεηο ησλ ρσξψλ πνπ θηινμελνχλ ηνλ ηνπξίζηα θαζψο θαη ηηο θνηλσλίεο θαη ηηο θπβεξλήζεηο ησλ ρσξψλ απφ φπνπ πξνέξρεηαη ν ηνπξίζηαο, ηα παλεπηζηήκηα, ηα θνιέγηα θαζψο θαη ηνπο κε θπβεξλεηηθνχο νξγαληζκνχο κέζσ ηεο δηαδηθαζίαο πξνζέιθπζεο, κεηαθνξάο, θηινμελίαο θαη δηαρείξηζεο απηψλ ησλ ηνπξηζηψλ θαη άιισλ επηζθεπηψλ ( David Weaver, Laurab Lawton, (2002), Willey Australia Tourism Swries, Tourism Management, Second Edition). Γηάγξακκα 1 Ο ηνπξηζκφο είλαη κία πνιπδηάζηαηε θαη πνιππξφζσπε δξαζηεξηφηεηα ε νπνία ζρεηίδεηαη κε πνιιέο άιιεο νηθνλνκηθέο δξαζηεξηφηεηεο (Christopher Cooper, John Fletcher, Stephen Wanhill, David Gilbert, Rebecca Shepherd, (1998), Tourism Principles and Practices, second edition, Chris Cooper, John Fletcher, David Gilbert, Stephen Wanhill, (1993), first edition). 8

Χο ηνπξηζκφο νξίδεηαη ην ζχλνιν ησλ δξαζηεξηνηήησλ ησλ αηφκσλ πνπ ηαμηδεχνπλ θαη παξακέλνπλ ζε κέξε ηα νπνία βξίζθνληαη εθηφο ηνπ θαζεκεξηλνχ θαη ζπλεζηζκέλνπ πεξηβάιινληφο ηνπο γηα κεγαιχηεξε δηάξθεηα ηνπ ελφο ρξφλνπ γηα δηαζθέδαζε, ςπραγσγία, δνπιεηά θαη άιινπο ζθνπνχο ( WTO and UNSTAT, 1994). Ο ηνπξηζκφο είλαη κηα δηαλνεηηθά θαη θπζηθά πγηήο αλαδήηεζε πνπ γίλεηαη ζηνλ ειεχζεξν ρξφλν, αλαπηχζζνληαο θαη απμάλνληαο ηεο πνηφηεηα ηεο δσήο. 2.2.2. Πεξηγξαθή ηεο έλλνηαο ηνπξηζκόο 2.2.2.1. Η ζεκαζία ηνπ ηνπξηζκνύ παγθνζκίσο Ο ηνπξηζκφο ζήκεξα απνηειεί έλα πνιπζχλζεην θαηλφκελν θαη έρεη εμειηρζεί ζ' έλα ζεκαληηθφ νηθνλνκηθφ θαη αλαπηπμηαθφ παξάγνληα, ζπληειεζηή θνηλσληθψλ κεηαιιαγψλ θαη θνξέα πνιηηηζκηθψλ ζρέζεσλ. O ηνπξηζκφο πξνθαιεί πνιχ κεγάιεο δηεζλείο θαη εγρψξηεο κεηαθηλήζεηο πιεζπζκνχ, πνπ ζπλεπάγεηαη ζεκαληηθά έξγα ππνδνκήο θαη ππνδνρήο. Ζ ηνπξηζηηθή δξαζηεξηφηεηα, αλάινγα κε ην ηνπξηζηηθφ πξντφλ, δειαδή κε ηνλ ηφπν πξννξηζκνχ θαη ηηο ζρεηηθέο παξνρέο πνπ θαιχπηνπλ ηα πνηθίια ελδηαθέξνληα θαη ηηο απαηηήζεηο ησλ ηνπξηζηψλ, πξνζαξκφδεηαη θαη εμεηδηθεχεηαη θαηά πεξίπησζε. Οη ηνπξηζηηθέο δξαζηεξηφηεηεο εληάζζνληαη ζηηο νηθνλνκηθέο εθείλεο δξαζηεξηφηεηεο νη νπνίεο επεξεάδνπλ αιιά θαη επεξεάδνληαη ζε ζεκαληηθφ βαζκφ απφ ην πεξηβάιινλ θαη κάιηζηα κε ηελ επξεία ηνπ έλλνηα: θπζηθφ πεξηβάιινλ, ηνπίν, νηθηζηηθφ πεξηβάιινλ, πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά, ζχγρξνλεο πνιηηηζηηθέο θαη πνιηηηζκηθέο δξαζηεξηφηεηεο. Ζ Δπξψπε, κε ηα πνηθίια αμηνζέαηα θαη κε ηελ πνηφηεηα ησλ ηνπξηζηηθψλ ππεξεζηψλ ηεο, είλαη ν πξψηνο ηνπξηζηηθφο πξννξηζκφο ζηνλ θφζκν. Ζ δηεχξπλζε ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο έρεη απμήζεη ηελ πνηθηιία ησλ επξσπατθψλ ηνπξηζηηθψλ πξννξηζκψλ θαη πξντφλησλ, πξνζθέξνληαο πνιπάξηζκα θπζηθά θαη πνιηηηζηηθά αμηνζέαηα πνπ ζπρλά ήηαλ άγλσζηα ζε πνιινχο επξσπαίνπο πνιίηεο (eyploia.aigaio-net.gr/modules.php). Ζ ζεκαζία ηνπ ηνπξηζκνχ επηδξά ζηνλ νηθνλνκηθφ ηνκέα, ζηνλ πεξηβαληνιινγηθφ θαη ζηνπο θνηλσληθνχο ηνκείο κηαο θνηλσλίαο. Ο ηνπξηζκφο πεξηιακβάλεη θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ δεχηεξνπ κηζνχ ηνπ 20 νπ αηψλα απφ κία ειάρηζηεο ζπνπδαηφηεηαο ηνπηθή ελέξγεηα κέρξη έλα ηεξάζηην νηθνλνκηθφ κέγεζνο δηαδεδνκέλν παληνχ ζε φιν ηνλ θφζκν, ην νπνίν ην 2001 ππνινγηδφηαλ γχξσ ζην 6% ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο ην νπνίν είλαη ζρεδφλ 8 9

ηξηζεθαηνκκχξηα δνιάξηα. χκθσλα κε ην (WTTC) παγθφζκην ζπκβνχιην ηαμηδηνχ θαη ηνπξηζκνχ ε παγθφζκηα ηνπξηζηηθή βηνκεραλία ππνινγίδεηαη άκεζα ή έκκεζα φηη δηαζέηεη 200 εθαηνκκχξηα ζέζεηο εξγαζίαο παγθνζκίσο ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ ηνπο εξγαδφκελνπο κεξηθήο απαζρφιεζεο θαη ηνπο επνρηαθνχο εξγαδφκελνπο. Σν 2001 πάλσ απφ 700 εθαηνκκχξηα ηνπξίζηεο ηαμίδεςαλ γηα ηνπιάρηζηνλ κία κέξα ζπκπεξηιακβάλνληαο σο ηαμίδη ηε κεηαθνξά απφ κία ρψξα ζε κία άιιε. Έρεη εθηηκεζεί πεξαηηέξσ φηη ν αζξνηζηηθφο αξηζκφο γηα δηακνλή κίαο λχρηαο ζε ηνπξηζηηθά ηαμίδηα είλαη 10 θνξέο κεγαιχηεξνο απφ ηνλ ζπγθεθξηκέλν αξηζκφ θαη θηάλεη ζρεδφλ ηα 7 δηζεθαηνκκχξηα. Απηνί νη ππνινγηζκνί απνθαιχπηνπλ ηε κεγάιε επηξξνή θαη ζεκαζία ηνπ ηνπξηζκνχ ζηελ νηθνλνκία (David Weaver, Laurab Lawton, (2002), Willey Australia Tourism Swries, Tourism Management, Second Edition). 2.2.2.2. Ο ηνπξηζκόο σο ζύζηεκα Δίλαη αλαγθαίν γηα ηελ πεξαηηέξσ κειέηε ηνπ ηνπξηζηηθνχ ηνκέα λα κειεηεζεί ν ηνπξηζκφο σο ζχζηεκα γη απηφλ ηνλ ιφγν γηα ηελ εμήγεζε ηνπ ηνπξηζκνχ έρεη πηνζεηεζεί έλα κνληέιν κε ηελ κνξθή ελφο νξγαλσηηθνχ πιαηζίνπ ην νπνίν έρεη πξνηαζεί απφ ηνλ Λέηπεξ ην 1979 θαη έρεη αλαλεσζεί ην 1990. Γηάγξακκα 2, p. 5, basic tourism system, (Christopher Cooper, John Fletcher, Stephen Wanhill, David Gilbert, Rebecca Shepherd, (1998), Tourism Principles and Practices, second edition, Chris Cooper, John Fletcher, David Gilbert, Stephen Wanhill, (1993), first edition) 10

Σν ζρήκα δείρλεη φηη ν Λέηπεξ ζην κνληέιν ηνπ ιακβάλεη ππφςε πνιιά απφ ηα ζέκαηα πνπ έρνπλ εμαθξηβσζεί κε ην λα δίλεη ζεκαζία ζηελ ελέξγεηα ησλ ηνπξηζηψλ θαη κε ην λα επηηξέπεη ζηνπο παξάγνληεο ηεο ηνπξηζηηθήο βηνκεραλίαο λα κπνξνχλ λα ηνπνζεηνχλ θαη λα πξνσζνχλ ην γεσγξαθηθφ ζηνηρείν, ην νπνίν είλαη ελζσκαησκέλν ζε φιν ην ηαμίδη. ην κνληέιν ηνπ Λέηπεξ ππάξρνπλ ηξία βαζηθά ζηνηρεία : Οη ηνπξίζηεο: ν ηνπξίζηαο είλαη ν πξσηαγσληζηήο ζε απηφ ην ζχζηεκα. Ο ηνπξηζκφο εθηφο απφ φια ηα άιια είλαη κία αλζξψπηλε εκπεηξία ηελ νπνία ηα άηνκα απνιακβάλνπλ ζπκκεηέρνληαο ζε απηήλ θαη ηελ ζπκνχληαη σο κία απφ ηηο πην ζεκαληηθέο ζηηγκέο ηεο δσήο ηνπο. Οξίδνληαο ηνλ ηνπξίζηα επηδηψθεηαη λα δηεξεπλεζεί ην είδνο ηνπ. Γεσγξαθηθά ζηνηρεία: ν Λέηπεξ ππνγξακκίδεη 3 γεσγξαθηθά ζηνηρεία ζην κνληέιν ηνπ: a) Ζ πεξηνρή θαηνηθίαο ηνπ b) Ζ πεξηνρή πξννξηζκνχ ηνπ ηνπξίζηα c) Ζ πεξηνρή ηνπ δξφκνπ κεηαθνξάο ηνπ ηνπξίζηα Ζ πεξηνρή θαηνηθίαο ηνπ ηαμηδηώηε ζπκβνιίδεη ηελ αγνξά ηνπ ηνπξηζκνχ θαη απφ κία άπνςε πξνσζεί ηε δχλακε ε νπνία ζέηεη ζε ιεηηνπξγία θαη παξαθηλεί ην ηαμίδη. Δίλαη ην κέξνο απφ φπνπ ν ηνπξίζηαο αλαδεηά πιεξνθνξίεο, νξγαλψλεη ηηο θξαηήζεηο ηνπ θαζψο θαη ηελ άθημε θαη αλαρψξεζή ηνπ. Απφ πνιιέο απφςεηο ε πεξηνρή πξννξηζκνύ ηνπ ηνπξίζηα ζπκβνιίδεη ηελ νινθιήξσζε ηνπ ηαμηδηνχ. Ζ ψζεζε πνπ δίλεηαη ζηνλ ηνπξίζηα ψζηε λα επηζθεθηεί δηάθνξνπο πξννξηζκνχο ελεξγνπνηεί φιν ην ζχζηεκα ηνπ ηνπξηζκνχ θαη δεκηνπξγεί δήηεζε γηα ηαμίδη ζηελ πεξηνρή θαηνηθίαο ηνπ ηαμηδηψηε (a). Ζ πεξηνρή ηνπ πξννξηζκνχ (b) είλαη ην κέξνο φπνπ νη πην αμηνζεκείσηεο θαη δξακαηηθέο ζπλέπεηεο ηνπ ζπζηήκαηνο ζπκβαίλνπλ (Leiper 1990, p. 23). Ζ πεξηνρή ηνπ δξφκνπ κεηαθνξάο (c) δελ ζπκβνιίδεη απιψο ηε ζχληνκε πεξίνδν ε νπνία κεζνιαβεί κεηαμχ ηεο έλαξμεο ηνπ ηαμηδηνχ θαη ηεο άθημεο ζηνλ πξννξηζκφ αιιά επίζεο πεξηιακβάλεη ηα ελδηάκεζα κέξε ηα νπνία ππάξρεη πεξίπησζε λα επηζθεθηεί θάπνηνο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ ηαμηδηνχ.σν ηξίην ζηνηρείν ηνπ κνληέινπ ηνπ Leiper είλαη ε ηνπξηζηηθή βηνκεραλία, ηελ νπνία πνιινί έρνπλ ζηε ζθέςε ηνπο σο έλα ζχλνιν απφ εηαηξίεο θαη νξγαληζκνχο πνπ ζπκκεηέρνπλ ζηελ κεηαθνξά ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο. Σν κνληέιν επηηξέπεη ηελ εχξεζε ηεο ηνπνζεζίαο ησλ δηάθνξσλ βηνκεραληθψλ ηνκέσλ. (Christopher Cooper, John Fletcher, Stephen Wanhill, David Gilbert, Rebecca Shepherd, (1998), Tourism Principles 11

and Practices, second edition, Chris Cooper, John Fletcher, David Gilbert, Stephen Wanhill, (1993), first edition). Ζ εμέιημε ησλ ηνπξηζηηθψλ επηζηεκψλ είλαη απνηέιεζκα ηεο ζχλδεζεο θαη ηεο ζπζρέηηζήο ηνπο κε πνιιέο δηαθνξεηηθέο επηζηήκεο. Ζ αλάδπζε ηεο ηζαγελνχο ζεσξίαο ησλ ηνπξηζηηθψλ επηζηεκψλ είλαη πηζαλφ λα ζπκπεξηιακβάλεη κία ζπγρψλεπζε ηεο ζεσξίαο ησλ ππνινίπσλ επηζηεκνληθψλ ηνκέσλ. Δμέρνληεο ηνκείο επηζηεκψλ νη νπνίνη ζπλδένληαη άξξεθηα κε ηηο ηνπξηζηηθέο επηζηήκεο θαη ηηο πιεξνθνξνχλ είλαη ε γεσγξαθία, ν ηνκέαο ησλ επηρεηξήζεσλ, ηα νηθνλνκηθά, ε θνηλσληνινγία, ε ηζηνξία, ε αλζξσπνινγία, ε λνκηθή, ε ςπρνινγία, ε νηθνινγία, νη πνιηηηθέο επηζηήκεο θαη ην marketing. Σν δηάγξακκα πνπ αθνινπζεί απνδεηθλχεη κε πνην ηξφπν θάπνηεο απφ ηηο παξαδνζηαθέο επηζηήκεο ζπλδένληαη κε επηιεγκέλα ζέκαηα ηνπ ηνπξηζκνχ. Γηάγξακκα 3, p.15, βηβι. Tourism management David Weaver θαη Laura Lawton 12

2.2.2.3. Ιζηνξηθή αλαδξνκή ηνπ ηνπξηζκνύ παγθνζκίσο Οη πξψηεο πεξηνρέο ζηελ αξραηφηεηα φπνπ αλαπηχρζεθε ηνπξηζηηθή δξαζηεξηφηεηα ήηαλ: Ζ Μεζνπνηακία Ζ Μεζνπνηακία{ζήκεξα νλνκάδεηαη Iraq} ήηαλ ην πξψην κέξνο φπνπ αλαπηχρζεθε ηνπξηζκφο. Οη παξάγνληεο πνπ βνήζεζαλ ηελ αλάπηπμε ηνπξηζκνχ ήηαλ ε κεγάιε δηαζεζηκφηεηα λεξνχ, ην ζεξκφ θιίκα θαη ε θεληξηθή ηνπνζεζία ηεο αλάκεζα ζε Αζία, Αθξηθή θαη Δπξψπε. ια απηά ζπλεηζέθεξαλ θαη ζηελ αγξνηηθή αλαπηπμή ηεο. Ζ Αίγππηνο Ο πνιηηηζκφο βαζκηαία αλαπηχρζεθε απφ ηε Μεζνπνηακία δπηηθά ζηελ θνηιάδα ηνπ Νείινπ, ηελ ζεκεξηλή Αίγππην. Ζ αξραία Αίγππηνο παξείρε κεξηθέο απφ ηηο πξψηεο καξηπξίεο γηα ηνλ ηνπξηζκφ επραξίζηεζεο Ζ ΑΡΥΑΊΑ ΔΛΛΑΓΑ Ο ηνπξηζκφο ζηελ Αξραία Διιάδα ήηαλ πεξηζζφηεξν ζπλδεδεκέλνο κε εζληθά πνιηηηζηηθά γεγνλφηα ζαλ ηνπο Οιπκπηαθνχο αγψλεο φπνπ νη θάηνηθνη απφ ηηο Διιεληθέο πφιεηο-θξάηε ζπγθεληξψλνληαλ θάζε 4 ρξφληα θαη δηαγσληδφληνπζαλ ζε δηάθνξα αγσλίζκαηα θαη θαιιηηερληθέο παξνπζηάζεηο. Ζ Αξραία Ρψκε Με ηα εθπιεθηηθά ηερλνινγηθά, νηθνλνκηθά, θαη πνιηηηθά επηηεχγκαηα ε αξραία Ρψκε είρε επηδείμεη κεγάιε ηνπξηζηηθή δξαζηεξηφηεηα ε νπνία δελ εκθαλίζηεθε γηα ηα επφκελα 1500 ρξφληα. Μεηά απφ ηελ δεκηνπξγία θαη ηελ αλάπηπμε απηψλ ησλ ζεκαληηθψλ πνιηηηζκψλ πνπ έζεζαλ ηηο βάζεηο γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζκνχ ππήξμε κηα ζηαζηκφηεηα θαη κία πησηηθή πνξεία ηνπ ηνπξηζκνχ. ΚΟΣΔΗΝΑ ΥΡΟΝΗΑ [c.500-1100] Ζ πηψζε ηεο Ρσκατθήο απηνθξαηνξίαο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ 5αηψλα κ.υ νδήγεζε ζε πηψζε ηνπ ηνπξηζκνχ. Ζ ηνπξηζηηθή ππνδνκή ρεηξνηέξεπζε, ην κέγεζνο ησλ αλψηαησλ 13

ηάμεσλ θαη ησλ αζηηθψλ πεξηνρψλ κεηψζεθε δξακαηηθά θαη ε ζρεηηθά αζθαιήο Δπξψπε άιιαμε ππφζηαζε κεηά ηελ βίαηε πηψζε ηεο Ρσκατθήο απηνθξαηνξίαο. ΔΝΓΗΑΜΔΑ ΥΡΟΝΗΑ [c.1100-1500] Ζ θνηλσληθή, νηθνλνκηθή θαη πνιηηηθή θαηάζηαζε ζηελ Δπξψπε θαιχθζεθε επαξθψο μαλά πξνο ην ηέινο ηνπ 17 νπ αηψλα θαη νη ηζηνξηθνί ηνλίδνπλ ηε ζεκαζία ησλ ελδηάκεζσλ ρξφλσλ ζηελ εμέιημε απηή. ΠΡΧΗΜΟ ΜΟΝΣΔΡΝΟ ΣΟΤΡΗΜΟ{1500-1950} Σν 1500 ε αλάθακςε ηνπ ηνπξηζκνχ ζηελ Δπξψπε ήηαλ θαζ νδφλ θαη ε παγθφζκηα ηζνξξνπία άξρηζε λα αλαπηχζζεηαη ζε απηήλ ηελ ήπεηξν νξίδνληαο ηελ έλαξμε ηνπ πξψηκνπ κνληέξλνπ ηνπξηζκνχ. ΤΓΥΡΟΝΟ ΣΟΤΡΗΜΟ[απφ ην 1950 σο ηψξα] Ζ ηεξάζηηα αλάπηπμε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ζχγρξνλεο επνρήο ηνπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ αληαλαθιάηαη απφ ηελ παγθφζκηα αχμεζε ησλ αθίμεσλ ηνπξηζηψλ, ησλ κεγάισλ θξαηηθψλ θαη ηδησηηθψλ επελδχζεσλ πνπ γίλνληαη γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζκνχ. Αθφκα θαίλεηαη θαη απφ ηελ ηεξάζηηα ζπκβνιή ηνπ ηνπξηζκνχ ζηελ παγθφζκηα νηθνλνκία, ζην ΑΔΠ, ζηελ απαζρφιεζε θαη ζηελ εηζξνή θεθαιαίσλ (David Weaver, Laurab Lawton, (2002), Willey Australia Tourism Swries, Tourism Management, Second Edition). 2.2.2.4. Γέλεζε θαη Δμέιημε ηνπ ηνπξηζκνύ ζηελ Διιάδα Ξέλνη επηζθέπηεο, θπξίσο Δπξσπαίνη, επηζθέπηνληαλ ηελ Διιάδα ήδε πξηλ ηνλ 19 ν αηψλα θπξίσο γηα εθπαηδεπηηθνχο θαη πνιηηηζηηθνχο ιφγνπο. Ζ Διιάδα ελζσκαηψζεθε σο πξννξηζκφο ηεο Μεγάιεο Πεξηνδείαο θαη ν εληππσζηαθφο φγθνο ηαμηδησηηθήο ινγνηερλίαο πνπ ρξνλνινγείηαη απφ ην 16 ν κέρξη ηα κέζα ηνπ 19 νπ αηψλα επηβεβαηψλεη ηα ζπρλά ηαμίδηα επηθαλψλ Δπξσπαίσλ δηπισκαηψλ, λέσλ δηαλννπκέλσλ θαη θαιιηηερλψλ. Ζ εκπεηξία ηεο επίζθεςεο/ εμεξεχλεζεο μέλσλ εδαθψλ θαη ηεο επαθήο κε άιινπο ιανχο ήηαλ γη απηνχο απζεληηθή θαη άκεζε. Ζ γέλλεζε ηνπ ειιεληθνχ έζλνπο θξάηνπο ζηηο αξρέο ηνπ 19 νπ αηψλα θαη ε λέα ηαπηφηεηα ησλ Διιήλσλ δηακνξθσκέλε κε βάζε ηα ηδαληθά ηεο θιαζζηθήο 14

Διιάδαο θαη ηηο αξρέο ηεο Γαιιηθήο Δπαλάζηαζεο, έθεξε ην λέν Βαζίιεην πιεζηέζηεξα ζηηο ηδέεο ησλ επξσπατθψλ εγεηηθψλ ζηξσκάησλ ζρεηηθά κε ηε ζπγθξφηεζε ηνπ έζλνπο. Τπήξμε έληνλν ελδηαθέξνλ γηα ηα γεσγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο Διιάδαο, ε νπνία φκσο γηα φινπο ηνπο Δπξσπαίνπο εζεσξείην πξσηαξρηθά θαη πάληνηε ε κήηξα ηεο επξσπατθήο ζθέςεο θαη ηνπ πνιηηηζκνχ, κε ηελ νπνία νη «ειίη» απηέο είραλ εμνηθεησζεί απφ ηελ παηδηθή ειηθία κέζσ ηεο αζηηθήο ηνπο εθπαίδεπζεο. Παξάιιεια, ε Διιάδα εζεσξείην ρψξα ζην ζηαπξνδξφκη κεηαμχ Αλαηνιήο θαη Γχζεο, ε πχιε πξνο ηελ Αλαηνιή θαη ηνλ εμσηηζκφ. Γηαλννχκελνη, θαιιηηέρλεο θαη πνηεηέο φπσο ν Λφξδνο Βχξσλ θαη ν Shelley, κεηαμχ άιισλ, απαζαλάηηζαλ θαη εμηδαλίθεπζαλ ηηο θπζηθέο ραξέο ηεο ρψξαο αιιά θαη ησλ αλζξψπσλ ηεο ζηηο αθεγήζεηο θαη ηα πνηήκαηά ηνπο, δηακνξθψλνληαο κε απηφλ ηνλ ηξφπν ην πξψηκν ηνπξηζηηθφ βιέκκα. Οη επηζθέπηεο θπξίσο άλδξεο αιιά θαη αξθεηέο γπλαίθεο αλαδήηεζαλ ηνλ αξραίν ειιεληθφ πνιηηηζκφ, ηελ απζεληηθφηεηα φζν θαη ζηνηρεία ηεο Αλαηνιήο, πνπ αλαθάιππηαλ ζε νπνηνδήπνηε ηαμίδη ηνπο ζηα εδάθε ηεο αραλνχο Οζσκαληθήο Απηνθξαηνξίαο. Αξγφηεξα, ε ηαμηδησηηθή αθήγεζε γξήγνξα θαη νξηζηηθά ππνρψξεζε κπξνζηά ζε έλα πνιχρξσκν απινπνηεκέλν είδνο γξαθήο πνπ πηνζεηήζεθε απφ ηνπο εθδφηεο ησλ ηνπξηζηηθψλ νδεγψλ. Μέζα απφ απηή ηελ εμέιημε αλαδχζεθαλ ηειηθά ηα ηνπξηζηηθά αμηνζέαηα θαη ηα πνιηηηζηηθά ζηεξεφηππα. Ζ Διιάδα αθνινχζεζε ην δξφκν πνπ είρε ραξάμεη ελσξίηεξα ε Ηηαιία θαη έγηλε ρψξα ππνδνρήο ηνπξηζηψλ, πξνζθέξνληαο θηινμελία ζηα επξσπατθά κεζαία ζηξψκαηα θαη ηελ αξηζηνθξαηία. Ο εζσηεξηθφο ηνπξηζκφο αλαπηχρζεθε πνιχ αξγφηεξα θαζψο ε λενπαγήο κεζαία ηάμε δελ αλέπηπμε ηε θπζηνιαηξία ή ην εθπαηδεπηηθφ ηαμίδη πξηλ απφ ην ηέινο ηνπ 19 νπ αηψλα ή θαιχηεξα ζηηο αξρέο ηνπ 20 νχ.. Ζ ππνγξάκκηζε ησλ δπηηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο ρψξαο έγηλε πην ζπζηεκαηηθή απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1870 νπφηε θαη ζπλδέζεθε, αθ ελφο κε ην ζεζκηθφ θαη λνκνζεηηθφ εθζπγρξνληζκφ θαη αθ εηέξνπ κε κηα δηζηαθηηθή εθβηνκεράληζε. Με ην άλνηγκα ηεο ρψξαο ζηηο μέλεο επελδχζεηο, θπξίσο ζηνλ ηξαπεδηθφ θαη εκπνξηθφ ηνκέα, ππήξμε εηζξνή ζεκαληηθψλ μέλσλ θεθαιαίσλ θαη ηαπηφρξνλα αχμεζε εηζαγσγψλ μέλσλ αγαζψλ. πλαθφινπζα άξρηζαλ λα αλαπηχζζνληαη λέα θαηαλαισηηθά πξφηππα θαη ηδέεο. Χζηφζν παξά ηηο επελδχζεηο θαη ηε «ζηδεξνδξνκαλία» θπξίσο ησλ εθπαηξηζκέλσλ Διιήλσλ επηρεηξεκαηηψλ, ε επίδξαζε ζηε βηνκεραλία ππήξμε πεξηνξηζκέλε. ε αληίζεζε κε άιιεο επξσπατθέο ρψξεο, ν ζηδεξφδξνκνο ζηελ Διιάδα δελ έγηλε πνηέ ζχκβνιν ηερλνινγηθήο πξνφδνπ νχηε επλφεζε ηελ ηνπξηζηηθή θίλεζε. Οη αηκνπιντθέο ζπγθνηλσλίεο βειηίσζαλ ηελ κεηάβαζε ζηελ Διιάδα έρνληαο αιιάμεη εληειψο ην ραξαθηήξα 15

ηνπ ηαμηδηνχ ειαηηψλνληαο ηελ δηάξθεηά ηνπ. Έηζη εθηφο ησλ άιισλ δηεπθφιπλαλ κία ήπηα ηνπξηζηηθή θίλεζε πνπ πξνθιήζεθε απφ ηελ ηαθηηθή επηθνηλσλία αλάκεζα ζην εζληθφ θέληξν θαη ηηο επεκεξνχζεο ειιεληθέο θνηλφηεηεο ηνπ εμσηεξηθνχ. πρλέο επαγγεικαηηθέο επηζθέςεηο ζηελ Αζήλα θαη ηελ ππφινηπε Δπξψπε γηα επηρεηξεκαηηθνχο ζθνπνχο, νηθνγελεηαθέο επηζθέςεηο θαη αληαιιαγέο αγαζψλ θαη ηδεψλ, φπσο θαη επίζεο ε αχμεζε ησλ εηζνδεκάησλ ζηηο επξσπατθέο ρψξεο αθ ελφο θαη ε αλάπηπμε ησλ κεζαίσλ ζηξσκάησλ δεκηνχξγεζαλ κεγαιχηεξε δήηεζε γηα ηνλ ηνπξηζκφ. Έηζη ην άλνηγκα ηεο ειιεληθήο ηνπξηζηηθήο αγνξάο ζε επξσπαίνπο επηζθέπηεο δελ ππήξμε απνηέιεζκα θξαηηθήο ειιεληθήο πνιηηηθήο αιιά απνηέιεζκα ηεο δξαζηεξηφηεηαο μέλσλ ηνπξηζηηθψλ επηρεηξεκαηηψλ θαη εθδνηψλ. Ο Thomas Cooke γηα παξάδεηγκα, εηζήγαγε ηαθηηθά πξνγξακκαηηζκέλεο θξνπαδηέξεο ζηελ Διιάδα θαη κνλνήκεξεο εθδξνκέο ζηελ Αζήλα γηα επηζθέςεηο ζηελ Αθξφπνιε σο ηκήκα ησλ ηαμηδηψλ ζηελ Αίγππην. Σα δξνκνιφγηα ησλ ηνπξηζηψλ ζρεδηάδνληαλ απφ άιινπο επηρεηξεκαηίεο ππεχζπλνπο γηα ηε δεκηνπξγία ηνπ ηνπξηζηηθνχ βιέκκαηνο. Γηάθνξνη πνιπηαμηδεκέλνη εθδφηεο θαη δηαλννχκελνη πνπ είραλ ηαμηδέςεη ζηελ Διιάδα θαη έηξεθαλ ηδηαίηεξε εθηίκεζε ζηελ ρψξα θαη ζηνπο αλζξψπνπο ηεο φπσο ν John Murray, ν Λφξδνο Βχξσλαο, ν Dodwell, ν Holland κέζσ ησλ αθεγήζεσλ θαη ησλ πεξηγξαθψλ ηνπο έδσζαλ ψζεζε θαη νπζηαζηηθά δεκηνχξγεζαλ ηελ πξψηε αγνξά ηνπξηζκνχ ζηελ Διιάδα δηεπθνιχλνληαο ηελ πξνζέγγηζε ηνπξηζηψλ πειαηψλ κε ηηο επηρεηξήζεηο. εκαληηθφ ξφιν ζηελ εμέιημε ηνπ ηνπξηζκνχ ζηελ Διιάδα δηαδξακάηηζε ε νξγάλσζε ησλ πξψησλ ζχγρξνλσλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ ζηελ Αζήλα ην 1896. Οη αγψλεο εγθαηλίαζαλ κία λέα επνρή ζηελ νπνία ν ηνπξηζκφο κπνξνχζε λα αμηνπνηήζεη λέα πξφηππα θαηαλάισζεο ελψ άξρηζε λα απεπζχλεηαη ζε λέεο θνηλσληθέο θαηεγνξίεο θαη λα απνθηά θχξνο σο νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα. Ζ επηηπρία ησλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ ηνπ 1896 ζπλέβαιιε επίζεο ζηελ αλάδπζε ηνπ ηνπξηζκνχ ησλ πφιεσλ θαη ζηελ αλαθάιπςε ηνπ πνιηηηζηηθνχ πινχηνπ ηεο Αζήλαο. ηελ ίδηα πεξίνδν ε Αζήλα φπσο άιιεο κεγάιεο Δπξσπατθέο πξσηεχνπζεο ζπκκεηείρε θαη δηνξγάλσλε κεγάιεο εζληθέο θαη δηεζλείο εθζέζεηο. Μεξηθέο απφ ηηο κεγάιεο εζληθέο ζπιινγέο πνπ παξνπζίαδαλ εκβιεκαηηθά ηνλ ειιεληθφ πνιηηηζκφ ήηαλ ηψξα πιήξεηο, κε αληηπξνζσπεπηηθφηεξν ην 16

Αξραηνινγηθφ Μνπζείν ζηελ Αζήλα. Ζ θξαηηθή πνιηηηθή γηα ηνλ ηνπξηζκφ εγθαηληάζηεθε κφλν κεηά ηνλ πξψην παγθφζκην πφιεκν θαη ηελ ππνγξαθή ηεο ζπλζήθεο ησλ εβξψλ κε πξσζππνπξγφ ηνλ Διεπζέξην Βεληδέιν νπνχ ζε εθείλε ηελ πεξίνδν πξαγκαηνπνηήζεθε ε πξψηε ζεκαληηθή επέλδπζε ζηνλ μελνδνρεηαθφ ηνκέα. Αξγφηεξα ε νηθνλνκηθή θξίζε ηνπ 1929 32 είρε πξνθαιέζεη θάκςε ζηελ εηζξνή ηνπξηζηψλ. Πξνο ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1930 ε εηζαγσγή ηνπ ζπζηήκαηνο θνηλσληθψλ αζθαιίζεσλ θαη ε πξνζηαζία ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ καδί κε κία γεληθή αχμεζε ζηα εηζνδήκαηα ιεηηνχξγεζε πξνσζεηηθά γηα ηνλ ηνπξηζκφ ν νπνίνο ηφηε ζπλεηδεηνπνηήζεθε φηη είρε ηδηαίηεξε ζεκαζία γηα ηελ νηθνλνκία. Ζ πεξίνδνο ηνπ δεχηεξνπ παγθνζκίνπ πνιέκνπ άθεζε ηελ Διιάδα ηειείσο θαηεζηξακκέλε θαη πάκπησρε. Ο αηκαηεξφο εκθχιηνο πνπ δηήξθεζε κέρξη ην 1949 νινθιήξσζε ηελ εξήκσζε. Ο ηνπξηζκφο μεθίλεζε εθ λένπ ζηε δεθαεηία ηνπ 1950 γηα λα αλαπηπρζεί ξαγδαία ηηο επφκελεο ηξεηο δεθαεηίεο. Βαζίζηεθε ζηελ αλαθάιπςε ηεο αίζζεζεο ηεο ειεπζεξίαο θαη ηεο πεξηπέηεηαο πνπ αληηπξνζψπεπε ε παξαιία, ζηελ εχθνιε επηθνηλσλία θαη ζην λέν ηχπν ιεηηνπξγηθψλ εγθαηαζηάζεσλ πνπ απέθεπγαλ ηελ ππεξβνιηθή πνιπηέιεηα ησλ παιαηφηεξσλ μελνδνρείσλ. εκαληηθέο επελδχζεηο έγηλαλ κεηαμχ 1995 1990, ηδξχζεθαλ εηδηθνί πηζησηηθνί νξγαληζκνί ππφ ηνλ έιεγρν ηνπ θξάηνπο ελψ αλαδχζεθαλ πνηθίιεο επηρεηξήζεηο δίλνληαο ζηνλ ηνκέα ηνπ ηνπξηζκνχ ζπγθεθξηκέλε θηινζνθία πνπ δηαηήξεζε κέρξη ην ηέινο ηνπ 20 νπ αηψλα. Πνιηηηθνί θαη επηρεηξεκαηίεο αλαγθάζηεθαλ πξηλ ιίγα ρξφληα λα αλαζηνραζηνχλ γηα ην κέιινλ θαη λα αλαζεσξήζνπλ ηνλ πξνζαλαηνιηζκφ ηνπ ηνκέα. Σν ελαιιαθηηθφ πξφηππν κνηάδεη λα εληνπίδεηαη ζηελ πεξαηηέξσ δηαθνξνπνίεζε ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο κε ηελ πξνψζεζε απφ πιεπξάο θξάηνπο θαη επηρεηξεκαηηψλ ηνπ ζαιάζζηνπ, νηθνινγηθνχ, αγξνηηθνχ θαη πνιηηηζηηθνύ ηνπξηζκνύ. ιεο απηέο νη κνξθέο σζηφζν απαηηνχλ επηπξφζζεηεο επελδχζεηο ζε ππνδνκέο. Ο πνιηηηζηηθφο ηνπξηζκφο εθφζνλ δελ πεξηιακβάλεη ηελ νξγάλσζε γηγαληηαίσλ εθδειψζεσλ ηδηαίηεξα ζηνλ αζιεηηζκφ θαίλεηαη λα ζπλεπάγεηαη επηφηεξε κνξθή αμηνπνίεζεο αιιά θαη λα ζπκβάιιεη ζηε γεληθφηεξε άλνδν ηνπ πνιηηηζηηθνχ επηπέδνπ ηνπ πιεζπζκνχ ηεο Διιάδαο θαη καδί ησλ ηνπξηζηψλ. (Μαξγαξίηα Γξίηζα, (2007), Εσρωπαϊθός Τοσρηζκός θαη Ποιηηηζκός Ιζηορία θαη Εζληθές προζεγγίζεης). 17

2. 2. 3. Έξεπλα ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Αηγαίνπ Σν Παλεπηζηήκην Αηγαίνπ πξαγκαηνπνίεζε πξσηνγελή έξεπλα ζρεηηθά κε ηελ επίδξαζε ησλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ ζηνλ Αζελατθφ Σνπξηζκφ θαζψο θαη ηηο επφκελεο δξάζεηο γηα ηελ πεληαεηία ( 2008 2012). Ζ έξεπλα δείρλεη φηη ε ηνπξηζηηθή θίλεζε ηεο Αζήλαο θαη ηεο Αηηηθήο, εθθξαδφκελε ζε δηαλπθηεξεχζεηο, παξνπζίαζε ηα ρξφληα ακέζσο πξηλ ηελ ηέιεζε ησλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ κηα θάκςε, εληνχηνηο κεηά ην 2004 ππήξμε κηα αηζζεηή άλνδνο. Ζ θάκςε κπνξεί λα απνδνζεί ηφζν ζε εμσγελή πξνβιήκαηα φπσο νη ζπλέπεηεο ηεο ηξνκνθξαηηθήο επίζεζεο ηεο 11εο επηεκβξίνπ ηνπ 2001 θαη ε νηθνλνκηθή χθεζε ζε ρψξεο ηεο Δπξψπεο πνπ απνηεινχλ ηηο παξαδνζηαθέο αγνξέο ηνπ ειιεληθνχ ηνπξηζκνχ φζν θαη ζε ελδνγελείο αδπλακίεο ηνπ αζελατθνχ ηνπξηζκνχ. Απφ ην 1998 θαη κέρξη ην 2003 (κε εμαίξεζε ην έηνο 2000) ζεκεηψζεθε κηα κεγάιε θάκςε ζην ελδηαθέξνλ ησλ μέλσλ ηνπξηζηψλ λα επηζθεθηνχλ ηελ Αζήλα. Απηή ε θάκςε δηήξθεζε θαζφιε ηελ πξννιπκπηαθή πεξίνδν θαη έθηαζε ζε ππνρψξεζε ησλ δηαλπθηεξεχζεσλ έσο 29%. Σα ηαμίδηα εκεδαπψλ ζηελ Πξσηεχνπζα δελ αθνινχζεζαλ απηήλ ηε κεγάιε πηψζε, αθνχ νη Έιιελεο ζηήξημαλ ηνλ μελνδνρεηαθφ θιάδν ζε κεγαιχηεξν βαζκφ. Οη ζπγθξηηηθά θαιχηεξεο επηδφζεηο ηεο ειιεληθήο αγνξάο επηζθηάζηεθαλ πάλησο απφ ηε ξαγδαία αχμεζε ζηε δήηεζε απφ ην εμσηεξηθφ πνπ θαηεγξάθε απφ ην 2005 θα κεηά. ηελ έξεπλα AEROSTAT ηνπ Γηεζλνχο Αεξνιηκέλα Αζελψλ «Δι. Βεληδέινο» παξαηίζεληαη ζηνηρεία γηα ηε ρψξα πξνέιεπζεο ησλ ηνπξηζηψλ πνπ θηάλνπλ αεξνπνξηθψο ζηελ Αζήλα. ηελ έξεπλα θαηαγξάθεηαη κηα ζεακαηηθή αχμεζε Ακεξηθαλψλ ηνπξηζηψλ κεηαμχ ησλ εηψλ 2005 θη 2007, ελψ ππνρσξνχλ επηζθέπηεο απφ ηε Γεξκαλία θαη ηελ Ηηαιία (βι. ΠΗΝΑΚΑ 2-4). πλνιηθά παξαηεξείηαη κηα ζηαζεξή άλνδν θαηά ηελ κεηανιπκπηαθή ηξηεηία 2005-2007. 18

ΠΙΝΑΚΑ 1 Αεξνπνξηθέο αθίμεηο ηνπξηζηώλ ζηελ Αζήλα θαηά ρώξα πξνέιεπζεο 2005 2006 2007 ΗΠΑ 78. 676 383.890 435.463 Γαλλία 183. 858 197.329 209.904 Βρεηανία 167. 653 178.724 186.516 Γερμανία 255. 753 163.313 178.655 Ιηαλία 202. 685 153.541 136.399 Ιζπανία 75. 731 80.811 113.796 Ασζηραλία * 89.644 108.490 Καναδάς * 86.449 104.952 Κύπρος 45. 738 69.159 82.547 Σοσηδία * 57.507 79.795 Πρώτες 10 χώρες 1.166.6 36 1.460.367 1.636.517 * εθηφο πξψηεο δεθάδαο Πεγή: Γηεζλήο Αεξνιηκέλαο Αζελψλ ΜΔΗ ΓΑΠΑΝΗ ΑΝΑ ΣΟΤΡΙΣΑ Υξεζηκνπνηήζεθαλ ηξεηο δηαθνξεηηθέο πξνζεγγίζεηο γηα λα εθηηκεζεί κε ηα ππάξρνληα δεδνκέλα ε κέζε δαπάλε ηνπξηζηψλ εκεξεζίσο θαη ζπλνιηθά γηα ηα έηε 2000-07 ζηελ Αζήλα. Ο ΠΗΝΑΚΑ 8-7 πεξηέρεη ζπγθεληξσηηθά ηα απνηειέζκαηά. Παξαηεξψληαο ην ΓΗΑΓΡΑΜΜΑ 8-5, πξνθχπηεη φηη νη κέζνδνη 1 θαη 3 έρνπλ ηελ ίδηα ζπκπεξηθνξά φπσο αλακελφηαλ θαζψο θαη ζηηο δχν πξνζεγγίζεηο ρξεζηκνπνηήζεθε ε θαηά θεθαιήλ ηνπξηζηηθή πξφζνδνο (δαπάλε). ε απηή ηε ζπκπεξηθνξά αξκφδνπλ ρξνληθά νη επηπηψζεηο απφ δχν κεγάια γεγνλφηα ζηελ ηνπξηζηηθή θίλεζε ηεο πεξηφδνπ, πξψηνλ ζηηο επηπηψζεηο ην έηνο 2002 πνπ αθνινχζεζε ην ηξνκνθξαηηθφ ρηχπεκα ζηνπο δίδπκνπο Πχξγνπο, θαη δεχηεξνλ ζηνπο Οιπκπηαθνχο Αγψλεο ηεο Αζήλαο ην 2004. 19

Με βάζε ηελ 3ε κέζνδν πξνθχπηεη κηα άξηζηε πξνζέγγηζε ηεο ηηκήο εμφδνπ πνπ δίλεη ν ΔΣΔ γηα ην 2005 (73 Δπξψ εκεξεζίσο) ελψ ππάξρεη κηα δηαθνξά κε ηελ ηηκή πνπ δίλεη ε κειέηε ηνπ ΗΣΔΠ. ΠΙΝΑΚΑ 2 Μέζε εκεξήζηα δαπάλε ζηελ Αζήλα αλά έηνο θαη κέζνδν. Έηος Μέζη δαπάνη ηοσρίζηα ανά ημέρα ζηην Αθήνα (ζε Εσρώ) Μέθοδος 1 (βάζει ΙΤΕΠ, 2005) Μέζη δαπάνη ηοσρίζηα ανά ημέρα ζηην Αθήνα (ζε Εσρώ) Μέθοδος 2 (βάζει ΣΕΤΕ, 2005) Μέζη δαπάνη ηοσρίζηα ανά ημέρα ζηην Αθήνα (ζε Εσρώ) Μέθοδος 3 (βάζει ΕΣΥΕ-Τράπεζας Ελλάδος) 2000 52,05 43,28 82,12 2001 51,31 45,22 80,92 2002 49,17 49,16 77,41 2003 45,81 55,1 72,12 2004 51,78 63,04 81,52 2005 48,02 72,98 75,60 2006 46,85 84,92 73,76 2007 48,13 98,86 75,76 20

Γηάγξακκα 4 Μέζε εκεξήζηα δαπάλε ηνπξηζηώλ ζηελ Αζήλα αλά κέζνδν ΠΡΧΣΟΓΔΝΗ ΔΡΔΤΝΑ ΜΔΣΑΞΤ TOUR OPERATORS ΣΟΤ ΔΞΧΣΔΡΙΚΟΤ Απφ ην Παλεπηζηήκην Αηγαίνπ δηελεξγήζεθε πξσηνγελήο έξεπλα ζε tour operators ηνπ εμσηεξηθνχ. ηφρνο ηεο έξεπλαο ήηαλ λα αμηνινγεζεί απφ ηελ νπηηθή γσλία ησλ tour operators ε κεηανιπκπηαθή πνξεία ηνπ αζελατθνχ ηνπξηζκνχ θαζψο επίζεο ε εηθφλα ηεο Αζήλαο ζπγθξηηηθά κε αληαγσληζηηθνχο πξννξηζκνχο θαη νη πξννπηηθέο ηεο ζηε δηεζλή ηνπξηζηηθή αγνξά. ηελ έξεπλα έιαβαλ κέξνο ζπλνιηθά 41 tour operators, νη νπνίνη επέζηξεςαλ ζπκπιεξσκέλν ην εξσηεκαηνιφγην πνπ ηνπο εζηάιε. Οη εηαηξίεο ηνπ δείγκαηνο ξσηήζεθαλ πψο ζα αμηνινγνχζαλ ηελ επίδξαζε ησλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ ηνπ 2004 ζηελ ηνπξηζηηθή εηθφλα ηεο Αζήλαο βάζεη κηαο θιίκαθαο απφ -5 (γηα πνιχ αξλεηηθή επίδξαζε) κέρξη +5 (γηα πνιχ ζεηηθή επίδξαζε). Ζ κέζε βαζκνινγία αλήιζε ζην 2,7 φπσο πξνθχπηεη απφ ην ΓΗΑΓΡΑΜΜΑ 5, γεγνλφο πνπ δείρλεη φηη νη Αγψλεο αλαβάζκηζαλ ζεκαληηθά ην θχξνο ηεο Αζήλαο ζηε δηεζλή ηνπξηζηηθή αγνξά. Γελ έιεηςαλ νη tour operators πνπ έθξηλαλ φηη νη Αγψλεο δελ βνήζεζαλ ή αθφκε θαη φηη επηβάξπλαλ ηε ζέζε 21

ηεο Αζήλαο (6 ζηηο 41 εηαηξίεο ηνπ δείγκαηνο), σζηφζν ε κεγάιε πιεηνςεθία (δει. ην 85%) θξίλεη σο ζεηηθή ηελ επίδξαζε ησλ Αγψλσλ. Οη tour operators ηνπ δείγκαηνο αλέθεξαλ ζε πνζνζηφ 45% φηη ε ηάζε αλάκεζα ζηνπο πειάηεο ηνπο γηα ηαμίδηα ζηελ Αζήλα ήηαλ πςειφηεξε ζπγθξηηηθά κε άιινπο αζηηθνχο πξννξηζκνχο (βι. ΓΗΑΓΡΑΜΜΑ 6). εκαληηθφ ήηαλ θαη ην πνζνζηφ (20%) φζσλ δηαπίζησζαλ ην αθξηβψο αληίζεην, φηη δει. ε ηάζε γηα ηαμίδηα ζηελ Αζήλα ππνιείπνληαλ ζε ζρέζε κε άιινπο αζηηθνχο πξννξηζκνχο. ΓΙΑΓΡΑΜΜΑ 5 Βαζκνιόγεζε ηεο επίδξαζεο ησλ Οιπκπηαθώλ Αγώλσλ ηνπ 2004 ζηελ ηνπξηζηηθή εηθόλα ηεο Αζήλαο 2,7-5 -4-3 -2-1 0 1 2 3 4 5 Πολύ αρνηηική επίδραζη Καμμία επίδραζη Πολύ θεηική επίδραζη Πεγή: Παλεπηζηήκην Αηγαίνπ ΓΙΑΓΡΑΜΜΑ 6 Απαληήζεηο ζην εξώηεκα: «Η ηάζε αλάκεζα ζηνπο πειάηεο ζαο γηα ηαμίδηα ζηελ Αζήλα κεηά ηνπο Οιπκπηαθνύο ηνπ 2004 ήηαλ πςειόηεξε, ζηαζεξή ή ρακειόηεξε ζε ζύγθξηζε κε ηα ηαμίδηα γηα άιινπο αζηηθνύο πξννξηζκνύο;» Πεγή: Παλεπηζηήκην Αηγαίνπ ην ΓΗΑΓΡΑΜΜΑ 7 παξαηίζεληαη νη εθηηκήζεηο ησλ tour operators σο πξνο ηελ πνξεία ηνπ αζελατθνχ ηνπξηζκνχ. πγθεθξηκέλα, νη κηζνί (52%) εθηηκνχλ φηη ε δήηεζε γηα ηαμίδηα ζηελ Αζήλα ζα θπκαλζεί ηα πξνζερή ρξφληα ζηα ίδηα κε ζήκεξα επίπεδα, ελψ έλαο ηνπο ηξεηο (35%) ππνινγίδεη ζε κηα αχμεζε. Μφιηο ην 13% αλακέλεη λα κεησζεί ε ηνπξηζηηθή θίλεζε ζηελ Αζήλα. 22

ΓΙΑΓΡΑΜΜΑ 7 Απαληήζεηο ζην εξώηεκα: «Πώο εθηηκάηε όηη ζα εμειηρζεί ε δήηεζε γηα ηαμίδηα ζηελ Αζήλα;» Πεγή: Παλεπηζηήκην Αηγαίνπ πκπεξάζκαηα Απνηειέζκαηα Ζ παξάιιειε ππνδνκή, ε δεκηνπξγία ηεο νπνίαο άκεζα ή έκκεζα ζπλδέζεθε κε ηε δηνξγάλσζε ησλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ ηνπ 2004, απνηειεί έλα πνιχ ηζρπξφ πιέγκα έξγσλ ην νπνίν βειηίσζε ηφζν ηελ πνηφηεηα δσήο ζηελ Αζήλα, φζν θαη ζηελ επξχηεξε πεξηνρή ηεο Αηηηθήο θαη ηνπ Πεηξαηά. Δπηπιένλ απνηειεί κηα ηζρπξή βάζε ψζηε λα αλαδεηρζεί ε Αζήλα ζε έλαλ απηνδχλακν ηνπξηζηηθφ πξννξηζκφ. Δπηπιένλ θαη ε ηνπξηζηηθή αλσδνκή ηεο Αζήλαο (ηνπιάρηζηνλ ζε επίπεδν μελνδνρεηαθψλ θαηαιπκάησλ) έρεη βειηησζεί ηα ηειεπηαία ρξφληα. Οη Οιπκπηαθνί Αγψλεο κπνξεί λα κελ νδήγεζαλ ζε κεγάιε αχμεζε ηνπ μελνδνρεηαθνχ δπλακηθνχ ηεο Αζήλαο, σζηφζν επεξέαζαλ ζε κεγάιν βαζκφ ηελ πνηνηηθή ζχλζεζε απηνχ. εκεηψζεθε κεγάιε κεηαηφπηζε πξνο ηηο αλψηεξεο θαηεγνξίεο ησλ ηεζζάξσλ θαη πέληε αζηέξσλ, εμέιημε ζηελ νπνία ζπλέηεηλαλ νη πνιιέο αλαθαηλίζεηο θαη αλαβαζκίζεηο μελνδνρείσλ πνπ έγηλαλ ελφςεη ησλ Αγψλσλ. Σν αζξνηζηηθφ κεξίδην ησλ κνλάδσλ ηεζζάξσλ θαη πέληε αζηέξσλ ζηηο ζπλνιηθέο μελνδνρεηαθέο θιίλεο ηεο Αζήλαο αλεξρφηαλ ην 2000 ζην 39%, γηα λα θηάζεη επηά ρξφληα αξγφηεξα ζην 50% ελψ ηα μελνδνρεία ελφο θαη δχν αζηέξσλ αθνινχζεζαλ αληίζηξνθε πνξεία, κε ηε ζπκκεηνρή ηνπο λα ππνρσξεί απφ ην 39% ζην 30% θαηά ηελ πεξίνδν 2000-2007. 23

Ζ Αζήλα δελ απνθφκηζε θαλέλα ηνπξηζηηθφ φθεινο ΠΡΗΝ ηνπο Οιπκπηαθνχο Αγψλεο, ζε αληίζεζε ι.ρ. κε ηηο επηδφζεηο ηνπ ίδλετ ζε απηφλ ηνλ ηνκέα (ζην ίδλετ θαηεγξάθε, σζηφζν, κηα πηψζε κεηά ηνπο Αγψλεο). Ζ πεξίνδνο κεηαμχ 2001 θαη 2004 ραξαθηεξίζηεθε απφ έληνλε ηνπξηζηηθή χθεζε. Σα νθέιε πξνέθπςαλ φπσο έδεημαλ ηα επξήκαηα ησλ εξεπλψλ ακέζσο κεηά ηνπο Αγψλεο θαη εμαζθάιηζαλ κηα ηξηεηία αλφδνπ γηα ηνλ ηνπξηζκφ ηεο πφιεο ην 2005-2007. Ζ Αζήλα πξέπεη ζηα πιαίζηα ηεο εζληθήο ηνπξηζηηθήο πνιηηηθήο λα απνηειέζεη ρσξηθά θαη αλαπηπμηαθά έλαλ απηνδχλακν ηνπξηζηηθφ πξννξηζκφ κε πνιπζχλζεηα ραξαθηεξηζηηθά. Απηφ απαηηεί ζεζκηθέο, αλαπηπμηαθέο θαη πνιηηηθέο παξεκβάζεηο, ψζηε λα αλαδεηρζεί μαλά ε ηδηαίηεξε ζεκαζία ηεο Αζήλαο σο ζεκαληηθνχ ηνπξηζηηθνχ πξννξηζκνχ ζηελ Διιάδα θαη ην εμσηεξηθφ. Ζ Οιπκπηαθή Τπνδνκή (ε θιεξνλνκηά ησλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ) πξέπεη λα απνηειέζεη κηα θπξίαξρε παξάκεηξν ζηελ δπλακηθή πξνζπάζεηα αλαβάζκηζεο θαη πξνβνιήο ηεο Αζήλαο σο απηνδχλακνπ πξννξηζκνχ ζην γεσγξαθηθφ ράξηε ηεο ρψξαο θαη ηεο Δπξψπεο. Πξνηείλεηαη λα ελζσκαησζεί σο βαζηθή παξάκεηξνο ζηελ Δζληθή Πνιηηηθή Μάξθεηηλγθ, φπσο άιισζηε ππνδεηθλχνπλ θαη νη πξφζθαηεο κειέηεο ηφζν ηνπ ΔΣΔ, φζν θαη ηνπ Marketing Study ηνπ Τπνπξγείνπ Σνπξηζηηθήο Αλάπηπμεο. Βαζηθή πξνυπφζεζε γηα λα ζπλερηζηεί ε αλάπηπμε ηνπ αζελατθνχ ηνπξηζκνχ πνπ θαηεγξάθε ηελ ηξηεηία 2005-2007 είλαη λα ππάξρεη ηζνξξνπία ζηελ πξνζέιθπζε Διιήλσλ θαη μέλσλ ηνπξηζηψλ. Πξέπεη λα πξνβιεζνχλ ηφζν ζηελ ειιεληθή φζν θαη ζηε δηεζλή αγνξά εθείλεο νη ηαμηδησηηθέο δξαζηεξηφηεηεο πνπ ζα ζπγθηλήζνπλ θάζε μερσξηζηή αγνξά. Ζ πξνζέιθπζε Διιήλσλ αιιά θαη Κχπξησλ επηζθεπηψλ πξέπεη λα απνηειεί ζηαζεξφ ζεκείν ηεο ζηξαηεγηθήο Μάξθεηηλγθ, ηδίσο ζε κηα πεξίνδν φπνπ ηα ζεκάδηα ηεο νηθνλνκηθήο χθεζεο θαη ε θνχξζα ηεο ηηκήο ηνπ πεηξειαίνπ κπνξνχλ λα επεξεάζνπλ άκεζα ηελ ηαμηδησηηθή ζπκπεξηθνξά ησλ μέλσλ ηνπξηζηψλ. Δπηπιένλ επηζεκαίλεηαη γηα ηελ ειιεληθή θαη θππξηαθή πειαηεία φηη ζα ζπλερίδεη λα επηζθέπηεηαη ηελ Αζήλα αθφκα θαη ζε πεξηφδνπο νηθνλνκηθήο χθεζεο θαη φηη ζπκβάιιεη ζηελ άκβιπλζε ηεο επνρηθφηεηαο. 24

Οη αγνξέο κε κεγάιε πιεζπζκηαθή βάζε ηφζν νη παξαδνζηαθέο φπσο ε Γεξκαλία, ε Βξεηαλία, ε Ηηαιία θαη ε Γαιιία φζν θαη νη λέεο αγνξέο ηεο Κεληξηθήο θαη Αλαηνιηθήο Δπξψπεο απνηεινχλ μεθάζαξν ζηφρν γηα ηηο πξνσζεηηθέο ελέξγεηεο. Πξνηεξαηφηεηα θαιφ είλαη λα δνζεί ζηηο ρψξεο θαη ηηο πεξηθέξεηέο ηνπο πνπ δηαζέηνπλ ΑΠΔΤΘΔΗΑ ΑΔΡΟΠΟΡΗΚΖ ΤΝΓΔΖ κε ηελ Αζήλα, θαηά πξνηίκεζε κε εηαηξίεο ρακεινχ θφζηνπο. Μηα άιιε αλαμηνπνίεηε αγνξά κε πξνθαλή πιενλεθηήκαηα είλαη νη γεηηνληθέο ρψξεο ηεο Βαιθαληθήο. Ζ Αζήλα αμίδεη λα δηεξεπλήζεη ηηο αγνξέο ηεο Βνπιγαξίαο, ηεο Ρνπκαλίαο, ηεο Σνπξθίαο θαη ηεο εξβίαο. Οη ΖΠΑ θαίλεηαη φηη ζα ζπλερίδνπλ λα απνηεινχλ ηελ παξαδνζηαθή ππεξπφληηα αγνξά ηεο Αζήλαο, ε νπνία είρε κάιηζηα πςεινχο ξπζκνχο αλάπηπμεο ηα ηειεπηαία ρξφληα. Ζ Διιάδα έρεη απσιέζεη ζεκαληηθφ θνκκάηη ηεο ηαπσληθήο αγνξάο, σζηφζν θαη εδψ ζα πξέπεη λα ζπλερηζηνχλ νη πξνζπάζεηεο πεξαηηέξσ αλάπηπμεο ιφγσ ηνπ ηδαληθνχ «product-market match». Πνιινί αλαιπηέο επηζεκαίλνπλ ην κεγάιν δπλακηθφ πνπ ππάξρεη ζηελ αγνξά ηεο Κίλαο, ηεο Μέζεο Αλαηνιήο. Πξφθεηηαη γηα αγνξέο πνπ δένλ είλαη λα παξαθνινπζνχληαη ζπζηεκαηηθά. Δληνχηνηο, ηα άκεζα απνηειέζκαηα ζηηο αθίμεηο αλακέλεηαη λα πξνθχςνπλ θπξίσο απφ ηηο επξσπατθέο ρψξεο. Έλα βαζηθφ δήηεκα πνπ αλέθπςε απφ ηελ έξεπλα είλαη ε αληίιεςε φηη ε Αζήλα παξνπζηάδεη πεξηνξηζκέλν ελδηαθέξνλ γηα ηνπο επηζθέπηεο ηεο. Καηά ζπλέπεηα θξίλεηαη απαξαίηεηε ε ελαζρφιεζε ηεο ΔΣΟΑΑ κε ην «product development» δει. ηελ αλάδεημε ζπγθεθξηκέλσλ ηαμηδησηηθψλ εκπεηξηψλ πέξαλ ηεο επίζθεςεο ζηελ Αθξφπνιε (κε πξνηεηλφκελα itineraries, ζεκαηηθέο δηαδξνκέο, λέ απξντφληα μελάγεζεο ζε ζπλεξγαζία κε ηνλ ηδησηηθφ ηνκέα θνθ.). Σν δεηνχκελν εδψ είλαη λα γίλεη θνηλή αληίιεςε ε ελ πνιινίο άγλσζηε πνηθηινκνξθία ηεο Αζήλαο σο ηνπξηζηηθνχ πξννξηζκνχ. Ζ επνρηθφηεηα δελ απνηειεί ηδηαίηεξα νμχ πξφβιεκα γηα ηελ Αζήλα φπσο ζηελ πεξίπησζε ησλ λεζησηηθψλ πξννξηζκψλ. Δληνχηνηο, κπνξνχλ λα γίλνπλ ελέξγεηεο κάξθεηηλγθ πνπ ζα ζηνρεχνπλ ζηελ πξνζέιθπζε λέαο πειαηείαο ηνπο ρεηκεξηλνχο κήλεο θαη ηνλ Αχγνπζην. (www.atedco.gr/files/meleti-athinaikou-tourismo) 25

26

2.3 Κνπιηνύξα Πνιηηηζκόs 2. 3. 1. Οξηζκόο ηεο έλλνηαο Κνπιηνύξα Κνπιηνύξα είλαη ην πνιχπινθν ζχλνιν παξαδνζηαθήο ζπκπεξηθνξάο ε νπνία αλαπηχρζεθε απφ ηελ αλζξψπηλε θπιή θαη δηδάζθεηαη δηαδνρηθά απφ θάζε γεληά. Μία θνπιηνχξα είλαη ιηγφηεξν αθξηβήο. Μπνξεί λα είλαη κνξθέο ηεο παξαδνζηαθήο ζπκπεξηθνξάο πνπ είλαη ραξαθηεξηζηηθφ κηαο δεδνκέλεο θνηλσλίαο, ή ελφο ζπλφινπ θνηλσληψλ, ή κηαο νξηζκέλεο θπιήο, ή κηαο νξηζκέλεο πεξηνρήο ή κηαο νξηζκέλεο ρξνληθήο πεξηφδνπ ( Margaret Mead, 1937) Ζ θνπιηνύξα απνηειείηαη απφ ππνδείγκαηα γηα λα απνθαζίζνπκε ηη ππάξρεη, ηη κπνξεί λα ππάξμεη, πσο λνηψζεη θάπνηνο γη απηφ, ηη λα θάλνπκε γη απηφ θαη πψο λα ην θάλνπκε( Ward H. Goodenough, 1963 ). Ζ θνπιηνύξα είλαη επίθηεηε ( κέζσ κάζεζεο), πξνζαξκφζηκε, ζπκβνιηθή ζπκπεξηθνξά, βαζηζκέλε ζηε γιψζζα, ζπζρεηηδφκελε κε ηηο ηερληθέο αλαθαιχςεηο, έλα πνιχπινθν ζχλνιν δεμηνηήησλ πνπ κε ηελ ζεηξά ηνπ εμαξηάηαη απφ ηελ ηθαλφηεηα λα νξγαλψλεη αληαιιαγή ζρέζεσλ κεηαμχ ησλ θνηλνηήησλ ( Adam Kuper, 1994 ). Ζ θνπιηνύξα νξίδεηαη σο έλα πξφγξακκα ηνπ εγθεθάινπ ην νπνίν κέζσ ηεο ζπιινγήο ζηνηρείσλ ρσξίδεη ηα κέιε ζε θαηεγνξίεο ( Herman Kahn, Organizational Dynamics, 1988, Vol. 16, No. 4 ). 2. 3. 2 Οξηζκόο ηεο έλλνηαο Πνιηηηζκόο Ο φξνο πνιηηηζκόο εκθαλίζζεθε ζηε Δπξψπε ζηα ηέιε ηνπ 18 νπ αηψλα θαη θαζηεξψζεθε ζηηο αξρέο ηνπ 19 νπ. Δμ αξρήο παξνπζίαζε πξνβιήκαηα ζαθήλεηαο, πνπ εκθαλίδνπλ κάιηζηα δηαρξνληθφηεηα. Σν ίδην ζπλέβε θαη κε ηνλ ζπγγελή φξν «θνπιηνχξα». Καη νη δχν φξνη αληηθαηνπηξίδνπλ κέζα απφ δηαθνξεηηθέο δηαρξνληθά εξκελείεο, ην ζχλνιν ησλ δηαλνεηηθψλ πξντφλησλ ηνπ αλζξσπνγελνχο πεξηβάιινληνο, πνπ αλαδεηθλχνληαη κέζα ζην επξχηεξν θνηλσληθφ πιαίζην. Ο φξνο πνιηηηζκφο (πφιηο<πνιίηεο<πνιηηηζκφο) εκθαλίζζεθε θαη ζηα ειιεληθά γξάκκαηα ηνλ 18 ν αηψλα απφ ηνλ Αδακάληην Κνξαή, σο 27

αληηζηνίρεζε ηνπ γαιιηθνχ civilisation. Έθηνηε σζηφζν ρξεζηκνπνηείηαη θαη κε ηελ έλλνηα ηνπ culture/kultur, ιφγσ ηεο έιιεηςεο αληίζηνηρεο κεηάθξαζεο ηεο μελφγισζζεο έλλνηαο. ηα 1980, ε Unesco αλέδεημε ηελ πνιπκνξθία σο ζπζηαηηθφ ζηνηρείν ηεο πνιηηηζηηθήο έθθξαζεο θαη φξηζε ηνλ πνιηηηζκφ σο «ην ζχλνιν ησλ δηαθξηηψλ πλεπκαηηθψλ, ζπλαηζζεκαηηθψλ θαη πιηθψλ ζηνηρείσλ πνπ ραξαθηεξίδνπλ κηα θνηλσλία ή έλα θνηλσληθφ ζχλνιν. Ο πνιηηηζκφο πεξηθιείεη, εθηφο απφ ηηο ηέρλεο θαη ηα γξάκκαηα, ηνπο ηξφπνπο ζπκβίσζεο, ηα ζπζηήκαηα αμηψλ, ηηο παξαδφζεηο θαη ηα πηζηεχσ». Αλαγλσξίδεηαη δειαδή πσο ην πεξηερφκελν ηνπ πνιηηηζκνχ ζπλδέεηαη άξξεθηα κε ηελ θαηνρχξσζε θαη ηνλ ζεβαζκό ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ θαη ησλ βαζηθψλ ειεπζεξηψλ: Σεο ζθέςεο, ηεο ζπλείδεζεο, ηεο ζξεζθείαο, ηελ ειεπζεξία ηεο γλψκεο θαη ηεο έθθξαζεο αιιά θαη ηελ ειεχζεξε ζπκκεηνρή ζηελ πνιηηηζηηθή δσή. Έηζη ν πνιηηηζκφο θαη ε δεκνθξαηία εμειίζζνληαη ζε έλλνηεο παξάιιειεο θαη αιιεινζπκπιεξνχκελεο (Βήκα ηεο Κπξηαθήο, 26/04/09) «Οηηδήπνηε ζρεηίδεηαη κε ηνλ πνιηηηζκφ. είλαη βαζχηαηα ηδενινγηθφ θαη άξα εμφρσο πνιηηηθφ» ( θαιηζά Μ., 1999, ζ. 9 ) Ο Μπακπηληψηεο Γ. αλαθέξεη φηη ζηε ζχγρξνλε γισζζηθή επηθνηλσλία παξνπζηάδεηαη ζπρλά ε αλάγθε λα γίλεη δηαθνξνπνίεζε αλάκεζα ζηνλ πνιηηηζκφ σο πλεπκαηηθφ κέγεζνο, σο εζληθή ηδηνπξνζσπεία, σο αθεξεκέλε έλλνηα, απφ ηνλ πνιηηηζκφ σο ζχλνιν εθθξάζεσλ δξαζηεξηνηήησλ πνπ απνζθνπνχλ ζην λα ηθαλνπνηήζνπλ πλεπκαηηθέο ή θαιιηηερληθέο αλαδεηήζεηο, λα αλαπηχμνπλ αλάινγα ελδηαθέξνληα, λα πξνζθέξνπλ πνιηηηζκφ σο πξάμε. 2.4 Πνιηηηζηηθόο Σνπξηζκόο 2.4.1 Οξηζκόο ηνλ πνιηηηζηηθφ ηνπξηζκφ ππάξρνπλ δπζθνιίεο ζηελ αλάιπζε ηνπ ηνκέα ε νπνία πξνέξρεηαη απφ ηε ζχγρπζε ηεο ππεξβνιηθήο ρξήζεο ησλ φξσλ ή εθθξάζεψλ ηνπ. Οη εθθξάζεηο απηέο ζπλήζσο ρξεζηκνπνηνχληαη αιιά ε ππάξρνπζα ηνπξηζηηθή θηινινγία δελ έρεη θαηαζηαιάμεη ζε έλα γεληθά απνδεθηφ θνηλφ νξηζκφ γηα ηελ θεληξηθή ηδέα ηεο 28

θιεξνλνκηάο θαη ηνπ πνιηηηζηηθνχ ηνπξηζκνχ ( Richards 1999, p. 16 culture and tourism, Howard L. Hughes ). Οξηζκέλνη νξηζκνί παξαηίζεληαη παξαθάησ: Ο πνιηηηζηηθφο ηνπξηζκφο κπνξεί λα νξηζηεί σο ε δηαδηθαζία πνπ θαζηζηά ηθαλνχο ηνπο αλζξψπνπο λα δνθηκάδνπλ δηαθνξεηηθνχο ηξφπνπο δσήο άιισλ αλζξψπσλ θαη γη απηφ έρνπλ ηε δπλαηφηεηα απφ πξψην ρέξη λα αλαθαιχπηνπλ θαη λα θαηαλννχλ ηελ θνπιηνχξα ηνπο, ηηο παξαδφζεηο ηνπο, ην θπζηθφ πεξηβάιινλ ηνπο, ηηο δηαλνεηηθέο ηνπο ηδέεο θαη δηάθνξα κέξε κε αξραηνινγηθή, ηζηνξηθή, αξρηηεθηνληθή ή άιιε πνιηηηζηηθή ζεκαζία, ε νπνία παξακέλεη απφ πξνγελέζηεξνπο ρξφλνπο. Ο πνιηηηζηηθφο ηνπξηζκφο δηαθέξεη απφ ηνλ ςπραγσγηθφ ηνπξηζκφ ζηνλ νπνίν ν ηνπξίζηαο αλαδεηά ηελ θαηαλφεζε ή ηελ εθηίκεζε ηεο θχζεο ηνπ κέξνπο φπνπ επηζθέπηεηαη ( IOCOMOS, Charter for cultural tourism Draft, April 1997 ). χκθσλα κε ηνλ νξηζκφ πνπ δίλεη ε Δπηηξνπή Καλαδηθνχ Σνπξηζκνχ (CTC) κπνξνχκε λα ραξαθηεξίζνπκε έλα είδνο ηνπξηζκνχ σο πνιηηηζηηθφ φηαλ ε ζπκκεηνρή ζε πνιηηηζηηθέο θαη εθπαηδεπηηθέο εκπεηξίεο ή εκπεηξίεο πνπ αλαθέξνληαη ζηελ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά απνηεινχλ έλα ζεκαληηθφ παξάγνληα ηνπ ηαμηδηνχ (users.forthnet.gr/agn/.../toyri1.htm) Ο Παγθφζκηνο Οξγαληζκφο Σνπξηζκνχ (WTO) ζεσξεί πσο πνιηηηζηηθφο ηνπξηζκφο είλαη ην ηαμίδη πνπ γίλεηαη κε θίλεηξν βαζηθά πνιηηηζηηθφ πεξηιακβάλνληαο εθπαηδεπηηθέο πεξηεγήζεηο, ζεαηξηθέο παξαζηάζεηο, θεζηηβάι, πξνζθπλήκαηα, επηζθέςεηο ζε αξραηνινγηθνχο ρψξνπο, κλεκεία θαη κνπζεία, θαζψο θαη ηε κειέηε ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο, ηνπ ιατθνχ πνιηηηζκνχ θαη ηεο ηέρλεο (users.forthnet.gr/agn/.../toyri1.htm) Eίλαη κία δηαζθεδαζηηθή θαη επηκνξθσηηθή εκπεηξία, ε νπνία ζπλδπάδεη ηηο ηέρλεο κε ηελ θπζηθή θαη θνηλσληθή θιεξνλνκηά θαη ηζηνξία ( cultural tourism industry graph ). Oξίδεηαη ην θαηλφκελν πνπ θάλεη ηνπο αλζξψπνπο λα ηαμηδεχνπλ ζπγθεθξηκέλα γηα ράξε ηεο θάζε δνθηκήο ή εκπεηξίαο κηαο δηαθνξεηηθήο θνπιηνχξαο ή ηεο επίζθεςεο ζηηο πνιηηηζηηθέο εθδειψζεηο ελφο κέξνπο. ( Arts Industry Tourism Council, Cultural Tourism Development in Victoria ). 29

Ο πνιηηηζηηθφο ηνπξηζκφο πεξηθιείεη ην ζχλνιν ησλ πνιηηηζηηθψλ ζεζκψλ ελφο δεδνκέλνπ πξννξηζκνχ, πνπ ζπλήζσο ζπλδέεηαη κε ηελ ηδέα ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο θαη πξνζθέξεη εκπεηξίεο θαη πξντφληα φρη κφλν ζηνπο επηζθέπηεο. (Μαξγαξίηα Γξίηζα, (2007), Εσρωπαϊθός Τοσρηζκός θαη Ποιηηηζκός Ιζηορία θαη Εζληθές προζεγγίζεης) Ο πνιηηηζηηθφο ηνπξηζκφο κπνξεί λα ζεσξεζεί σο ζπλνιηθφο ηξφπνο δσήο κε ηελ έκθαζε ζπλήζσο λα ηνπνζεηείηαη ζε εθθάλζεηο θαη ζηνηρεία φπσο ν ιατθφο πνιηηηζκφο, ε πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά (ήζε θαη έζηκα) ιαψλ θαη θνηλνηήησλ καδί κε ηα ηερλνπξγήκαηά ηνπο. Με απηή ηελ έλλνηα ν πνιηηηζηηθφο ηνπξηζκφο κπνξεί λα έρεη ηαπηφρξνλα νηθνπκεληθφ, εζληθφ θαη ηνπηθφ ραξαθηήξα. ( «Δπξσπατθφο Σνπξηζκφο θαη Πνιηηηζκφο ( Ηζηνξία θαη Δζληθέο πξνζεγγίζεηο )», Μαξγαξίηα Γξίηζα, 2007, εθδ. Ληβάλε) 2.4.2. Πεξηγξαθή ηεο έλλνηαο ηνπ πνιηηηζηηθνύ ηνπξηζκνύ Ο πνιηηηζηηθφο ηνπξηζκφο είλαη κηα εηδηθή κνξθή ηνπξηζκνχ πνπ θαηαηάζζεηαη ηππνινγηθά ζηηο ιεγφκελεο ήπηεο ή ελαιιαθηηθέο κνξθέο ηνπξηζκνχ (http://issuu.com/piop_media2008/docs/technology9/50) πγθεθξηκέλα είλαη κία ππνθαηεγνξία ηνπ ηνπξηζκνχ πνπ αζρνιείηαη κε ηελ θνπιηνχξα κηαο ρψξαο ή κηαο πεξηνρήο θαη ζπγθεθξηκέλα γηα ηηο ηέρλεο ηεο. Γεληθά επηθεληξψλεηαη ζηηο παξαδνζηαθέο θνηλσλίεο, νη νπνίεο έρνπλ δηάθνξα έζηκα, κνλαδηθή κνξθή ζηηο ηέρλεο θαη δηαθνξεηηθέο θνηλσληθέο πξαθηηθέο, νη νπνίεο δηαθνξνπνηνχληαη απφ άιινπο ηχπνπο θνπιηνχξαο. Πεξηιακβάλεη ηνπξηζκφ ζε αζηηθέο πεξηνρέο, ζπγθεθξηκέλεο ηζηνξηθέο ή κεγάιεο πφιεηο θαη ηηο πνιηηηζκηθέο ηνπο παξνρέο φπσο κνπζεία θαη αξραηνινγηθά κλεκεία ( Wikipedia, Free encyclopedia ). Ο πνιηηηζηηθφο ηνπξηζκφο απνηειεί έλα απφ ηα πην παιηά θαη πην δεκνθηιή είδε ηνπξηζκνχ. Απφ ηνπο πεξαζκέλνπο αηψλεο άηνκα ή νιηγνκειείο νκάδεο πεξηεγεηψλ, αλαδεηψληαο ηε γλψζε, ηελ εκπεηξία, ηελ πξνζσπηθή αλαθάιπςε, πξαγκαηνπνηνχζαλ ηαμίδηα ζε ηφπνπο κε αξραηνινγηθφ, ηζηνξηθφ, ιανγξαθηθφ ή πλεπκαηηθφ - ζξεζθεπηηθφ ελδηαθέξνλ, ζε άγλσζηα κέξε κε δηαθνξεηηθφ πνιηηηζκφ θαη εζλνινγηθέο ηδηνκνξθίεο. Σα πνιηηηζηηθά απηά ηαμίδηα, αλ θαη νξγαλσκέλα απφ ηνπο ίδηνπο, κπνξεί λα ζεσξεζνχλ κηα 30

πξψηκε κνξθή "πνιηηηζηηθνχ ηνπξηζκνχ" ν νπνίνο, ζήκεξα πιένλ, έρεη ζπγθξνηεζεί ζε δξαζηεξηφηεηα κε δηαθνξεηηθφ ραξαθηήξα θαη ζηφρν απφ ηηο άιιεο κνξθέο ηνπξηζκνχ(eyploia.aigaio-net.gr/modules.php). Σν ζπγθεθξηκέλν είδνο ηνπξηζκνχ πεξηιακβάλεη κηα κεγάιε έθηαζε απφ επηζθέπηεο πνπ αλαδεηνχλ ηελ εκπεηξία θαη επηρεηξνχλ λα κάζνπλ ηη θάλεη έλαλ πξννξηζκφ λα δηαθξίλεηαη ν ηξφπνο δσήο ηνπ, ε αξραία θιεξνλνκηά ηνπ, νη ηέρλεο ηνπ, νη θάηνηθνη ηνπ- θαη νη επηρεηξήζεηο πνπ πξνσζνχλ θαη εμεγνχλ απηφλ ηνλ πνιηηηζκφ θνπιηνχξα ζηνπο επηζθέπηεο ηνπ (Common wealth of Australia Creative nation, 1994 ). Ο πνιηηηζηηθφο ηνπξηζκφο ππάξρεη επεηδή ν ηνπξίζηαο ζέιεη λα απνθηήζεη εκπεηξίεο δψληαο ζε κέξε κε θνπιηνχξεο δηαθνξεηηθέο απφ ηε δηθηά ηνπ ή επεηδή ζέιεη λα θεξδίζεη ηελ πξνζβαζηκφηεηα ζε μέλνπο πνιηηηζκνχο θνπιηνχξεο, δηαθνξεηηθέο ζε ρξφλν θαη ρψξν κέζα απφ ηα θαιιηηερλήκαηα πνπ παξαζέηνληαη απφ ηηο ρψξεο πνπ ηα δεκηνχξγεζαλ, ζπλήζσο κέζα ζηα κνπζεία (Prentice 2001). Βαζηθή επηδίσμή ηνπ είλαη ε πξνβνιή ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ πνιηηηζκνχ κηαο πεξηνρήο ρσξίο ηα ζηεξεφηππα πνπ δεκηνπξγνχληαη απφ ηνλ καδηθφ νξγαλσκέλν ηνπξηζκφ. Ζ πνιηηηζηηθή δηαδξνκή απνηειεί έλα απφ ηα πην δηαδεδνκέλα δηαρεηξηζηηθά εξγαιεία αλάπηπμεο ηνπ πνιηηηζηηθνχ ηνπξηζκνχ θαη πξνηείλεη κηα πξνθαζνξηκέλε πνξεία (επίζθεςε) ζε κλεκεία ηεο θπζηθήο θαη πνιηηηζηηθήο θιεξνληκηάο, ηα νπνία εληάζζνληαη ζε έλα θνηλφ ζεκαηηθφ, ηζηνξηθφ ή ελλνηινγηθφ πιαίζην. Οη πνιηηηζηηθέο δηαδξνκέο απνηεινχλ ζπλαθφινπζα κηα εθαξκνζκέλε πξαθηηθή εξκελείαο ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο. Ζ εξκελεία ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο κέζα απφ κηα νξγαλσκέλε πνιηηηζηηθή δηαδξνκή πξνζδηνξίδεηαη απφ ηξεηο παξάγνληεο: απφ ηνλ ηχπν ηνπ επηζθέπηε ην κνληέιν ηνπ ηνπξηζηηθνχ ζρεδηαζκνχ ην πξνζδνθψκελν πεξηερφκελφ ηεο. ην πιαίζην ηεο νξγάλσζεο ηνπ ηνπξηζκνχ έρνπλ πξνζδηνξηζηεί πνηθίιεο ηππνινγίεο ηνπξηζηψλ. Κάζε ηππνινγία πεξηγξάθεη ηα εηδηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ηνπξίζηα, ηα θίλεηξα, ηηο ζπκπεξηθνξέο, ηηο απαηηήζεηο απφ ηελ ηνπξηζηηθή δξαζηεξηφηεηα, δηαθξίλνληαο έηζη θαηεγνξίεο ηνπ αγνξαζηηθνχ θνηλνχ ζηφρνπ ζην νπνίν απεπζχλεηαη ην ηνπξηζηηθφ πξντφλ. Ζ βαζηθή ηππνινγία ηνπ πνιηηηζηηθνχ ηνπξίζηα, κε βάζε ην θίλεηξν ηεο κφξθσζεο, δηαθξίλεη δχν ηχπνπο : ηνπο ζπλεζηζκέλνπο επηζθέπηεο 31

πνιηηηζηηθψλ πφξσλ θαη ηνπο εηδηθνχο πνιηηηζηηθνχο ηνπξίζηεο ή πνιηηηζηηθά παξαθηλνχκελνπο ηνπξίζηεο. Ζ γεληθή απηή δηάθξηζε κπνξεί λα εκπινπηηζηεί κε άια εηδηθά θξηηήξηα, φπσο ν ηφπνο πξνέιεπζεο (εζσηεξηθφο ή εμσηεξηθφο ηνπξίζηαο), ν ηχπνο ηνπ ηαμηδηνχ ( αηνκηθφ ή νξγαλσκέλν ηαμίδη), ν ηχπνο νξγάλσζήο ηνπ (καδηθφο, charter, θ.ά.), ην θίλεηξν ηεο δξαζηεξηφηεηαο ((http://issuu.com/piop_media2008/docs/technology9/50). Ο ηνπξίζηαο πνπ αζρνιείηαη κε ηνλ πνιηηηζκφ έρεη ζεσξεζεί επκελψο φηη είλαη αξθεηά κνξθσκέλνο θαη ηδηαίηεξα πνιπηαμηδεκέλνο ( Holcomb 1999, p. 64 ). Oη ζπλζήθεο πνπ δηακνξθψλνπλ ηελ ηδηαηηεξφηεηα ηνπ πνιηηηζηηθνχ ηνπξηζκνχ, ζε ζρέζε κε ηηο άιιεο κνξθέο ηνπξηζκνχ, θαζνξίδνληαη απφ ην δίπνιν πνιηηηζκφο - ηνπξηζκφο θαη ηελ ακθίδξνκε δπλακηθή, κε ζεηηθέο θαη αξλεηηθέο επηπηψζεηο, πνπ δεκηνπξγείηαη απφ ηελ εκπινθή δχν κεξψλ δηαθνξεηηθήο ζχζηαζεο θαη ζπκθεξφλησλ: αθελφο ηεο επάισηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο πνπ απαηηεί ηελ πξνζηαζία ηεο, ηε ζσζηή εξκελεία θαη πξνβνιή ηεο θαη αθεηέξνπ ηνπ δπλακηθνχ ηνπξηζκνχ, πνπ απαηηεί επηηπρή νξγάλσζε θαη θεξδνθφξα δηαρείξηζε (eyploia.aigaio-net.gr/modules.php ).Ο πνιηηηζκφο δεκηνπξγεί γεγνλφηα πνπ πξνζειθχνπλ ηνλ ηνπξηζκφ θαη κε ηε ζεηξά ηνπ ν ηνπξηζκφο δεκηνπξγεί επηπιένλ αθξναηήξηα γηα ηνπο πνιηηηζκνχο ή θνπιηνχξεο ( Myers Couqh 1988, p. 80 ). Ζ θιεξνλνκηά πξνζθέξεη ζηνλ ηνπξηζκφ έλα πξνζνδνθφξν πεδίν δξάζεο θαη απηφο αληηδξά ζεηηθά γηα ηνλ πνιηηηζκφ επλνψληαο, κεηαμχ άιισλ, ηελ αλάδεημε θαη δηαηήξεζε ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ θαη δεκηνπξγψληαο έζνδα γηα ηε ζπληήξεζή ηνπο. ηελ αξλεηηθή δξάζε ηνπ ηνπξηζκνχ, θπξίσο ηνπ καδηθνχ, ζπγθαηαιέγνληαη νη ζεκαληηθέο πηέζεηο πνπ αζθεί ζηα πνιηηηζηηθά αγαζά κε ηελ εληαηηθή ή αλεμέιεγθηε ρξήζε ηνπο. Ζ πιεπξά ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο αληηδξά ζέηνληαο ζπγθεθξηκέλνπο πεξηνξηζηηθνχο φξνπο ζηε δξάζε ηνπ απηή3. Δληέιεη, νη ζρέζεηο ηζνξξνπνχλ εθφζνλ παξέρεηαη ε δπλαηφηεηα ζηνλ ηνπξηζκφ λα είλαη επηθεξδήο, ππφ ηελ πξνυπφζεζε φκσο φηη ηεξεί ηνπο φξνπο πνπ εμαζθαιίδνπλ ηε δηαηήξεζε ησλ ζεκαληηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ θαη ηεο ζεκαζίαο ελφο ηφπνπ (eyploia.aigaionet.gr/modules.php ) Δίλαη γεληθά απνδεθηφ φηη νη ηνπξίζηεο πνπ επηζθέπηνληαη κηα πεξηνρή γηα ηνλ πνιηηηζκφ ηεο μνδεχνπλ αξθεηά πεξηζζφηεξα ρξήκαηα απφ φηη μνδεχνπλ νη θαλνληθνί ηνπξίζηεο. Απηφο ν ηχπνο ηνπξηζκνχ γίλεηαη νινέλα θαη πην δεκνθηιήο ζηελ Δπξψπε.( Wikipedia, 32