TEI ΚΑΒΑΛΑ ΣΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΙΚΗ ΠΣΤΥΙΑΚΗ ΔΡΓΑΙΑ της σποσδάστριας Παποστσή Κωσταντινιά ΜΕ ΘΕΜΑ: ΑΛΛΑΓΔ ΣΗ ΛΟΓΙΣΙΚΗ ΔΚΠΑΙΓΔΤΗ ΜΔΣΑ ΣΑ ΛΟΓΙΣΙΚΑ ΚΑΝΓΑΛΑ Καθηγητής κ. Α. Μανδήλας ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008
ΠΔΡΙΔΥΌΜΔΝΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΛΙΔΕ ΔΙΑΓΩΓΗ 1 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 1 5 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 2 7 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 3 10 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 4 24 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 5 33 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 6 44 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 7 50 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 8 60 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 9 62 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 10 65 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 11 67
Παπουηζή Κωηανηινιά Αλλαγές ζηη Λογιζηική Εκπαίδευζη μεηά ηα λογιζηικά ζκάνδαλα ΚΔΦΑΛΑΙΟ 12 70 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 13 74 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 14 88 ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ 90 ΤΝΣΜΗΔΙ 93 ΠΙΝΑΚΔ 95 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 96 ΠΑΡΑΠΟΜΠΔ 99 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΑ ΠΟΤΓΩΝ 103
Θα ήθελα να δώζω ηιρ εςσαπιζηίερ μος ζηον καθηγηηή μος κ.αθανάζιο Μανδήλα, ο οποίορ μος πποζέθεπε ηον πολύηιμο σπόνο ηος για σπήζιμερ ςποδείξειρ, καθώρ και για ηην παποσή ζηοισείων.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Είλαη γεγνλόο όηη έρνπλ αιιάμεη πνιιά ζηνλ ηνκέα ηεο εξγαζίαο όρη κόλν ζηηο ΗΠΑ αιιά θαη ζηηο δηεζλείο αγνξέο κεηά ηελ απνθάιπςε ησλ ινγηζηηθώλ απαηώλ ηεο κεγαιύηεξεο εηαηξίαο εκπνξίαο ελέξγεηαο, έλαηεο κεγαιύηεξεο ακεξηθάληθεο επηρείξεζεο. Με ηελ απνθάιπςε ηεο Enron βγήθε ζηελ επηθάλεηα ην δήηεκα -1-
Αιιαγέο ζηε Λνγηζηηθή Εθπαίδεπζε κεηά ηα ινγηζηηθά ζθάλδαια δηαπινθήο επηρεηξεκαηηώλ κε ην πνιηηηθό ζύζηεκα, νη ζπλέπεηεο ηεο πιήξνπο απειεπζέξσζεο ησλ αγνξώλ θαη ηεο ηδησηηθνπνίεζεο ηνπ αζθαιηζηηθνύ ζπζηήκαηνο θαη ν ξόινο ησλ αζθαιηζηηθώλ εηαηξηώλ θαη αλαιπηώλ ηεο Wall Street. Τελ Enron αθνινύζεζαλ θαη άιιεο εηαηξίεο όπσο ε World Com, BCCI, Parmalat, Ahold. Μεηά ηα εηαηξηθά ζθάλδαια ην επάγγεικα ησλ νξθσηώλ ινγηζηώλ (CPA) έρεη ιάβεη πνιιά κέηξα ώζηε λα κεηαηξέςεη ηελ θξίζε ζε επθαηξία. Μεηά ηελ Enron ππάξρεη κηα ηδηαίηεξα δξακαηηθή αύμεζε ζηελ παξαγσγή αλαθνξώλ νπζηαζηηθήο εηαηξηθήο θνηλσληθήο ππεπζπλόηεηαο θαη βησζηκόηεηαο. Σεκαληηθά ζέκαηα θήκεο ηεο δηαρείξηζεο θξίζεσλ θαη αληαγσληζκνύ πιενλεθηήκαηνο παξά ηελ απαιιαγή ππεπζπλόηεηαο θαίλεηαη λα είλαη νη θαηεπζπληήξηεο δπλάκεηο πίζσ από έλα ηέηνην θαηλόκελν. Απηή ε εξγαζία ζπδεηά ηελ ζπλεηζθνξά ηεο αθαδεκατθήο ινγηζηηθήο κέζα ζηα πεδία θαη ηεο έξεπλαο θαη ηεο δηδαζθαιίαο. Σηνλ ηνκέα ηεο έξεπλαο απηό ζπλεπάγεηαη ην λα πξνεηνηκάδνληαη νη αθαδεκατθνί λα εθηίλνπλ ην πεδίν ζπνπδώλ ηνπο από κία γεληθά εμέρνπζα δηνηθεηηθή νπηηθή γσλία πξνο ην ζεκείν όπνπ βξίζθνληαη ιηγόηεξν άλεηεο πεξηνρέο πξαγκαηηθήο ζύγθξνπζεο. Τα ινγηζηηθά ζθάλδαια έρνπλ ζέζεη ζε εξώηεκα ηελ επηθξάηεηα ηεο ινγηζηηθήο εθπαίδεπζεο θαη ηελ ζρέζε θαζεγεηώλ ηεο ινγηζηηθήο κε ην επάγγεικα. Απηή ε κειέηε θάλεη έθθιεζε γηα κηα ζπλνιηθή επαλεθηίκεζε ηεο ινγηζηηθήο εθπαίδεπζεο εηδηθά όζνλ αθνξά: Τα πξνπηπρηαθά ινγηζηηθά πξνγξάκκαηα, ηελ αλάπηπμε κηαο κεζόδνπ ινγηζηηθήο έξεπλαο θαη ζπνπδώλ πνπ επηθεληξώλεηαη πην ζηελά ζην απνηέιεζκα παξά ζε θαζαξά κεζνδνινγηθή απζηεξόηεηα θαη ηελ εγθαζίδξπζε ζεκαληηθά πεξηζζόηεξεο δηάδξαζεο κεηαμύ ηνπ επαγγέικαηνο θαη ησλ εθπαηδεπηηθώλ ηεο ινγηζηηθήο. Πνιιά Παλεπηζηήκηα ζηηο ΗΠΑ, ζηε Γαιιία, ζηε Βξεηαλία, έρνπλ αιιάμεη ηηο πξνζθνξέο καζεκάησλ θαη άιιεο πιεπξέο ησλ πξνγξακκάησλ ινγηζηηθήο γηα λα εμνπιίζνπλ θαιύηεξα θαη λα αληηκεησπίζνπλ ηηο εζηθέο πξνθιήζεηο ηνπ επαγγέικαηνο. Γηα ηνλ ζθνπό απηόλ εηζήρζεζαλ λέεο ζεηξέο καζεκάησλ πνπ είλαη ζρεηηθέο κε ην θιίκα ησλ εηαηξηθώλ ζθαλδάισλ έηζη ώζηε λα ελζαξξύλνπλ πεξηζζόηεξνπο ζπνπδαζηέο λα εηδηθεύνληαη ζηε ινγηζηηθή. Αληίζεηα ζηε Ν. Ζειαλδία θαη ηελ Απζηξαιία, παξαηεξνύκε όηη ηα πξνγξάκκαηα δελ έρνπλ κεγάιεο. - 2 -
Αιιαγέο ζηε Λνγηζηηθή Εθπαίδεπζε κεηά ηα ινγηζηηθά ζθάλδαια αιιαγέο θαη γεληθόηεξα δελ ππάξρεη κεγάιν ελδηαθέξνλ θαη από ηνπο ίδηνπο ηνπο αθαδεκατθνύο. Οργάνωζη ηης εργαζίας Η εξγαζία απηή «Αιιαγέο ζηε Λνγηζηηθή Εθπαίδεπζε κεηά ηα ινγηζηηθά ζθάλδαια» πεξηέρεη δεθαπέληε θεθάιαηα. Τν πρώηο θεθάιαην αλαιύεη ηηο ινγηζηηθέο απάηεο, πσο δειαδή θάπνηεο κεγάιεο επηρεηξήζεηο όπσο ε Enron, εθκεηαιιεπόκελε ηελ απειεπζέξσζε ηεο αγνξάο ελέξγεηαο θαηάθεξε κέζα ζε ρξόληα λα γίλεη κία από ηηο ηζρπξόηεξεο επηρεηξήζεηο ελέξγεηαο θαη πσο κεηά από έξεπλα πνπ έγηλε δηαπηζηώζεθε όηη είρε απμήζεη ηα θέξδε ηεο θαηά ηελ ρξνληθή πεξίνδν 1997-2001.Με ηελ απνθάιπςε ηεο Enron ήξζε ζην θσο ην ζέκα δηαπινθήο επηρεηξεκαηηώλ κε ην πνιηηηθό ζύζηεκα. Τελ Εnron αθνινύζεζαλ θαη άιιεο επηρεηξήζεηο όπσο ε World Com θηι. Σην δεύηερο θεθάιαην παξνπζηάδνληαη θάπνηεο αληαπνθξίζεηο από αθαδεκατθνύο ινγηζηέο. Οη αληαπνθξίζεηο απηέο απνηεινύλ ηνλ θνξκό ηεο εξγαζίαο θαη παξνπζηάδνπλ ηελ ζνβαξόηεηα ησλ παξαγόλησλ ηνπ πεξίγπξνπ ζε ηέηνηα ζθάλδαια. Σην ηρίηο θεθάιαην αλαιύεηαη κηα παιηά αληίζεζε «Αξρέο ελαληίνλ Καλόλσλ» ε νπνία ήξζε ζην θσο κεηά ηα πξόζθαηα ινγηζηηθά ζθάλδαια ζηηο ΗΠΑ θαη κέζσ ηεο πξάμεο Sarbanes-Oxley. Σηε ζπλέρεηα δίλνληαη αθαδεκατθέο απαληήζεηο ζρεηηθά κε ην ζέκα ηεο Enron.Tέινο παξνπζηάδνληαη νη επηπηώζεηο πνπ έρεη ζηελ εθπαίδεπζε θαη ηελ έξεπλα απηή ε δηακάρε κεηαμύ αξρώλ θαη θαλόλσλ. Μεηά ηα επηρεηξεζηαθά ζθάλδαια, ην επάγγεικα ηνπ CPA (ινγηζηή) έρεη θάλεη αξθεηά βήκαηα γηα λα κεηαηξέςεη ηελ θξίζε πνπ πξνέθπςε ζε επθαηξία. Απηό αλαθέξεηαη ζην ηέηαρηο θεθάιαην ηεο εξγαζίαο. Η εκθάληζε κηαο θαηλνύξηαο ΕΚΕ (Εηαηξηθή Κνηλσληθή Επζύλε) «βηνκεραλίαο» απνηειεί αληηθείκελν ηνπ πέμπηοσ θεθαιαίνπ. Αλαιύεηαη ε έλλνηα θαη ν ζθνπόο ηεο. Αλαθέξνληαη επίζεο πνηεο είλαη νη ηάζεηο ζηε έξεπλα ΕΚΕ. Τν έκηο θεθάιαην αζρνιείηαη κε ηηο αιιαγέο πνπ έρνπλ γίλεη ζηνλ αθαδεκατθό θόζκν κεηά ηα ινγηζηηθά ζθάλδαια, αιιαγέο ζηα πξνγξάκκαηα ζπνπδώλ μέλσλ παλεπηζηεκίσλ.. - 3 -
Αιιαγέο ζηε Λνγηζηηθή Εθπαίδεπζε κεηά ηα ινγηζηηθά ζθάλδαια Τν έβδομο θεθάιαην αζρνιείηαη κε ηα πξνβιήκαηα πνπ αληηκεησπίδεη ην ινγηζηηθό επάγγεικα, ηα πξνβιήκαηα πνπ έρεη παξνπζηάζεη ε ινγηζηηθή εθπαίδεπζε, πσο είλαη ε ινγηζηηθή εθπαίδεπζε ζηελ επνρή κεηά ηελ Enron. Σην όγδοο θεθάιαην αλαιύνληαη απόςεηο θάπνησλ εθπαηδεπηηθώλ. Σην έναηο θεθάιαην πεξηγξάθεηαη πνηα είλαη ε ζπκπεξηθνξά ησλ ζπνπδαζηώλ κεηά ηελ Enron θαη παξνπζηάδεηαη κία έξεπλα πνπ έγηλε γηα λα αμηνινγήζνπκε ζπκπεξηθνξέο πνπ αθνινύζεζαλ ηα ινγηζηηθά ζθάλδαια Σην δέκαηο θεθάιαην ηεο εξγαζίαο δίλνληαη θάπνηεο πξαθηηθέο ζπκβνπιέο, ζηνπο εθπαηδεπηηθνύο, ζηνπο δηεπζπληέο, ζηνπο ζπνπδαζηέο θαη ηέινο ζηνπο επαγγεικαηίεο. Τν ενδέκαηο θεθάιαην ζίγεη έλα ζεκαληηθό ζέκα «Πόζν ζηελνί πξέπεη λα είλαη νη δεζκνί κεηαμύ ησλ αθαδεκατθώλ ινγηζηώλ θαη ηνπ ινγηζηηθνύ επαγγέικαηνο». Τν δωδέκαηο θεθάιαην θαη απηό κε ηελ ζεηξά ηνπ ζίγεη έλα ζεκαληηθό ζέκα «Τν ινγηζηηθό επάγγεικα θαη ε επίδξαζε ησλ πνιηηηθώλ. Σην δέκαηο ηρίηο κεθάιαην αλαιύεηαη ε επηρεηξεζηαθή δηαθπβεξλεηηθή θξίζε ζηελ Απζηξαιία. Παξαηεξνύκε ην ηη ζπκβαίλεη ζηελ επαγγεικαηηθή ινγηζηηθή θαη πνηεο είλαη νη αληηδξάζεηο ηνπ ζώκαηνο ησλ επηρεηξήζεσλ. Αλαιύνληαη απόςεηο εθπαηδεπηηθώλ θαη ηέινο παξαηεξνύκε όηη ζε αληίζεζε κε άιιεο ρώξεο ηα παλεπηζηήκηα ηεο Νέαο Ζειαλδίαο δελ παξνπζηάδνπλ κεγάιεο αιιαγέο ζηα πξνγξάκκαηα ηνπο. Σην δέκαηο ηέηαρηο θεθάιαην δίλεηαη κηα γεληθή καηηά ηνπ κέιινληνο. Σην δέκαηο πέμπηο θεθάιαην απαληάκε ζηελ εξώηεζε «Πνπ πάκε από εδώ;». Η απόθαζή καο λα αζρνιεζνύκε κε ην ζέκα απηό ππήξμε ε δηαπίζησζε όηη ε ππάξρνπζα βηβιηνγξαθία κπνξεί θαη πξέπεη λα εκπινπηηζηεί κε κία εξγαζία πνπ λα πξνζεγγίδεη ην ζέκα κε ιίγν δηαθνξεηηθό ηξόπν. Χξεζηκνπνηήζεθε Ειιεληθή θαη μέλε βηβιηνγξαθία, πνιιέο πιεξνθνξίεο πάξζεθαλ κέζα από ην Internet.Ξέλνη ζπγγξαθείο θαη εθπαηδεπηηθνί κε ηηο απόςεηο ηνπο θαη ηηο ηδέεο ηνπο,εκπινύηηζαλ απηήλ ηελ εξγαζία.. - 4 -
Αιιαγέο ζηε Λνγηζηηθή Εθπαίδεπζε κεηά ηα ινγηζηηθά ζθάλδαια. - 5 -
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΛΟΓΙΣΤΙΚΕΣ ΑΠΑΤΕΣ Η Enron ε κεγαιύηεξε εηαηξία εκπνξίαο ελέξγεηαο θαη έλαηε κεγαιύηεξε ακεξηθαληθή επηρείξεζε πξνέθπςε από ηε ζπγρώλεπζε ηεο Houston Natural Gas κε ηελ Inter North ην 1985. Εθκεηαιιεπόκελε ηελ απειεπζέξσζε ηεο αγνξάο ελέξγεηαο θαηάθεξε κέζα ζε 15 ρξόληα λα κεηαηξαπεί ζε κηα από ηηο ηζρπξόηεξεο επηρεηξήζεηο ελέξγεηαο ηνπ θόζκνπ κε 21,000 εξγαδόκελνπο θαη έζνδα πάλσ από 100 δηο $. Τν Ννέκβξην ηνπ 2001 ε εηαηξία αλαθνηλώλεη κεηά από -5-
Αιιαγέο ζηε Λνγηζηηθή Εθπαίδεπζε κεηά ηα ινγηζηηθά ζθάλδαια έξεπλα ηεο Ακεξηθαληθήο Επηηξνπήο Κεθαιαηαγνξάο, όηη ηελ ρξνληθή πεξίνδν 1997 2001 είρε απμήζεη ηα θέξδε ηεο θαηά 600 εθαη. $. Τν απνηέιεζκα είλαη λα αθπξσζεί ε ζπκθσλία εμαγνξάο ηεο από ηελ κηθξόηεξε αληαγσλίζηξηα εηαηξία Dynegy. Η Dynegy απέζπξε ηελ πξνζθνξά ηεο, ύςνπο 8,4 δηο δνιαξίσλ, ύζηεξα από δύν ζπλερόκελεο ππνβαζκίζεηο ηεο πηζηνιεπηηθήο ηθαλόηεηαο ηεο Enron. Έηζη ηα νκόινγα ηεο εηαηξίαο έπεζαλ ζηελ ηζρύνπζα θαηάζηαζε ιόγσ ησλ αλεζπρηώλ όηη δελ είλαη πιένλ δπλαηή ε απνπιεξσκή ηνπ ρξένπο ηεο ύςνπο 3,9 δηο δνιαξίσλ, γεγνλόο πνπ είλαη πνιύ πηζαλόλ λα ηελ νδεγήζεη ζε ρξενθνπία. Καη απηό έγηλε. Σηηο αξρέο Δεθεκβξίνπ 2001 θεξύζζεη πηώρεπζε. Τε ζθπηάιε πήξαλ θαη άιιεο κεγάιεο εηαηξίεο όπσο ε World Com, BCCI, Ahold, Parmalat, θαη κέρξη ζήκεξα αθνινπζνύλ ηελ ίδηα πνξεία. Είλαη ζεκαληηθό λα αλαθέξνπκε, ζθεπηόκελνη ηηο αληηδξάζεηο κεηά ηελ Enron, όηη ε Απζηξαιία έρεη ην δηθό ηεο αξηζκό επηρεηξεζηαθώλ απνηπρηώλ πςεινύ πξνθίι. Σε αληίζεζε ε Νέα Ζειαλδία δελ είρε κεγάιεο επηρεηξεζηαθέο απνηπρίεο θαηά ηελ δηάξθεηα απηήο ηεο πεξηόδνπ κε ηελ εμαίξεζε ηεο αεξνπνξηθήο εηαηξίαο Aiva New Zealand ε νπνία βίσλε νηθνλνκηθέο δπζθνιίεο. Τνλ Απξίιην ηνπ 2001 κηα κεγάιε απζηξαιηαλή αιπζίδα ιηαληθήο πώιεζεο, ε Harris Scarfe, εηέζε ζε πηώρεπζε ε νπνία είρε απνηέιεζκα λα απνλεκεζνύλ θαηεγνξίεο ελαληίνλ αξθεηώλ δηεπζπληώλ θαη κειώλ ηεο δηνηθνύζαο επηηξνπήο. Η ηειεπηθνηλσληαθή εηαηξία πςεινύ πξνθίι Onetel πάγσζε ηελ πώιεζε κεηνρώλ θαη δηόξηζε δηνηθεηή ηνλ Μάην ηνπ 2001 (Αξρή Απζηξαιηαλώλ Επηθνηλσληώλ, 2001 ). Τν Σεπηέκβξην ηνπ 2001, ε Ansett, κία από ηηο δύν θύξηεο απζηξαιηαλέο αεξνγξακκέο θαηέξξεπζε, δεκηνπξγώληαο κηα από ηηο κεγαιύηεξεο καδηθέο απώιεηεο εξγαζηώλ ζηελ απζηξαιηαλή ηζηνξία. Η απζηξαιηαλή εηαηξία εμόξπμεο Pasmico πεξηήιζε επίζεο ζε εζεινληηθή δηνίθεζε ηνλ ίδην κήλα. Όιεο νη παξαπάλσ απζηξαιηαλέο απνηπρίεο πςεινύ πξνθίι ζπλέβεζαλ πξηλ ε Enron θαη ε World Com λα μεζπάζνπλ ζηελ δηεζλή ζθελή.. -6-
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΑΠΟΚΡΙΕΙ ΣΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΑΝΔΑΛΑ Η Enron, WorldCom, BCC1, Nhold, Parmalat θαη ζπλερίδεη ε ιίζηα ζηελ νπνία κπνξεί λα πξνζηεζνύλ πνιιά άιια νηθνλνκηθά ζθάλδαια θαηά κήθνο ρξόλνπ θαη ζε πνιιέο ρώξεο ζηηο νπνίεο ε ινγηζηηθή θαη ε ειεγθηηθή εκπιέθνληαη βαζηά.πεξίπνπ εμίζνπ πξνβιέςηκεο είλαη νη αληαπνθξίζεηο από πνιινύο αθαδεκατθνύο ινγηζηέο ηνπιάρηζηνλ ζηελ Βόξεηα Ακεξηθή. Απηέο νη αληαπνθξίζεηο απνηεινύλ ηνλ θνξκό ηεο εξγαζίαο απηήο θαη ζα πξνηείλνπκε όηη - 7 -
νη πην πνιιέο απνηπραίλνπλ λα παξνπζηάζνπλ ηελ ζνβαξόηεηα ησλ παξαγόλησλ ηνπ πεξίγπξνπ ζε ηέηνηα ζθάλδαια έρνληαο ζαλ απνηέιεζκα όηη έρνπκε κόλν κηα επηπόιαηα θαηαλόεζε ησλ αηηίσλ θαη απνηειεζκάησλ. Παξόια απηά αθόκα ππάξρεη θάπνην έδαθνο γηα αηζηνδνμία ζην όηη κηα αλαδπόκελε αληαπόθξηζε, κηα πνπ λα πξνζθέξεη κηα πην θνηλσληθά θαη πνιηηηθά πιεξνθνξεκέλε αλάιπζε, κπνξεί λα νδεγήζεη ζε νπζηαζηηθή θαη γεκάηε λόεκα αλαζπγθξόηεζε ησλ Βνξεηνακεξηθαλώλ ινγηζηηθώλ πξαθηηθώλ θαη αθαδεκίαο. Μηα αληαπόθξηζε ζηα νηθνλνκηθά ζθάλδαια είλαη λα ρξεζηκνπνηήζεη δηνηθεηηθέο ζηξαηεγηθέο ζηίγκαηνο: Να απαξλεζείο ή λα παξνπζηάζεηο σο ζνβαξόηεξν ην πξόβιεκα, λα απνδώζεηο ην ζθάλδαιν ζε κεκνλσκέλα πεξηζηαηηθά ή λα ξίμεηο ην βάξνο ζε άιινπο παξάγνληεο (ηλζηηηνύηα θαη νξγαληζκνύο). Απηή είλαη κηα πξνζέγγηζε ηελ νπνία επλννύλ απηνί πνπ βιέπνπλ ηνλ θαπηηαιηζκό σο έλα πξννδεπηηθό νηθνλνκηθό ζύζηεκα ην νπνίν καζαίλεη από ηα ιάζε ηνπ παξειζόληνο θαη ην νπνίν νδεγεί ζε κηα παζεηηθή αληίδξαζε, κηα πνπ ζηνρεύεη ζην λα δηαηεξεί ηελ επηρείξεζε σο ζπλήζσο πξάγκα ην νπνίν θαηαθέξλεηαη ζπλήζσο κέζσ αλαλεσκέλεο έκθαζεο ζηηο δεκόζηεο ζρέζεηο. Τα ζθάλδαια παξνπζηάδνληαη απιά ζαλ απόδεημε ελόο ζπζηήκαηνο πνπ ιεηηνπξγεί θαη πνπ δεόλησο εθαξκόδεη ηελ πεηζαξρία πάλσ ζε «εμαηξεηηθέο» πεξηπηώζεηο. Τέηνηα αλάιπζε απνηπγράλεη λα ιάβεη ππόςε ην θνηλσληθό θόζηνο απηώλ ησλ ινγηζηηθώλ απνηπρηώλ, επίζεο αγλνεί ηελ πηζαλόηεηα όηη βαξηά επέλδπζε ζηε ινγηζηηθή ζηελ ειεγθηηθή δελ είλαη έλα απαξαίηεην ραξαθηεξηζηηθό ελόο νηθνλνκηθνύ ζπζηήκαηνο ην νπνίν ιεηηνπξγεί θαιά. Δπηπιένλ αγλνεί έλα θνηλσληθό θαη νηθνλνκηθό δπλακηθό ζε πνιιέο ρώξεο ε νηθνλνκηθή θαη ε ξπζκηζηηθή αιιαγή ζπκβαίλνπλ ηππηθά ζπλήζσο εμαηηίαο αθξαίσλ πεξηπηώζεσλζθαλδάισλ - θαη όρη εμαηηίαο ηεο απόδνζεο ηνπ κέζνπ όξνπ ή αθόκα ηεο πιεηνςεθίαο ησλ νξγαληζκώλ ή ησλ ινγηζηώλ. Η δεύηεξε αθαδεκατθή απόθξηζε είλαη λα ελζαξξύλνπκε κηα «αλαβίσζε ηεο εζηθήο» θαη ζε απηήλ έρεη δνζεί επηπιένλ νξκή εμαηηίαο ησλ ινγηζηηθώλ ζθαλδάισλ θαη αλεζπρίεο ζρεηηθά κε ηελ απνηπρία ηνπ ειέγρνπ. Τα θέληξα γηα ηελ εζηθή θαη ηε εηαηξηθή δηαθπβέξλεζε κέζα ζηα παλεπηζηήκηα, ηα πξνγξάκκαηα εμάζθεζεο γηα ηνπο καζεηέο θαη - 8 -
απηνύο πνπ αζθνύλ ηε ινγηζηηθή, ηα βηβιία, ηα βίληεν γηα εζηθή επηρείξεζε θαη ζύκβνπινη γηα ηελ εζηθή πξνζσπηθνύ καδί κε παξνπζηάζεηο από κεκνλσκέλεο ινγηζηηθέο εηαηξίεο θαη ην επάγγεικα ην ίδην δελ είλαη παξά ιίγεο από απηέο ηηο εθδειώζεηο απηήο ηεο αλαβίσζεο. Απηή ε αιιαγή πξνο ηελ εζηθή δέρεηαη πνιύ πξνζνρή αιιά ν ζύιινγνο πξνρσξεκέλσλ θνιεγηαθώλ ζπνπδώλ ησλ επηρεηξήζεσλ (ηώξα γλσζηόο από ηα αξρηθά ΑΑCSB: Association to Advance Collegiate Schools Accountants ) ν νπνίνο δηαπηζηεύεη πνιιά ζρνιηθά πξνγξάκκαηα ησλ επηρεηξήζεσλ έρεη ππνζηεξίμεη όηη κόλν 1/3 ησλ πξνγξακκάησλ ησλ ζρνιώλ επηρεηξήζεσλ απαηηνύλ κηα ζεηξά καζεκάησλ εζηθήο, έλα λνύκεξν πνπ δελ είλαη πνιύ αιιαγκέλν από ην 1988.Δπηπιένλ αθόκα θαη όηαλ δηδάζθεηαη ην πιηθό απνζπάηαη από ην γεληθό πξόγξακκα ζπνπδώλ. Γίλεηαη ην πεξίεξγν θαη εύθνια πεξηζσξηνπνηεκέλν κάζεκα, ίζσο από 20 ή 30 ην νπνίν δελ επαηλεί κεγηζηνπνίεζε ηνπ θέξδνπο ησλ κεηνρώλ θαη ηελ εζηθή ηεο επηβίσζεο ηνπ θαιύηεξνπ θαη ηνπ πην θαηάιιεινπ. Όπσο ν Μάθηληνο (1995) ηνλίδεη ζέκαηα όπσο ηα θέξδε ηεο δηνίθεζεο δελ εμεηάδνληαη κε έλα θνηλσληθά ή θηινζνθηθά εμεδεηεκέλν ηξόπν. Η δηδαζθαιία ηεο ινγηζηηθήο εζηθήο αληηθαηνπηξίδεη ηελ ζθεπηηθηζηηθή, αηνκηζηηθή θαη εζηθηζηηθή πξνζέγγηζε ησλ πην πνιιώλ βηβιίσλ εζηθήο επηρεηξήζεσλ. Γελ ππάξρεη θακηά ζνβαξή αλαγλώξηζε όηη ηα «αηνκηθά» εζηθά δηιιήκαηα ζπκβαίλνπλ κέζα ζε δνκέο δύλακεο θαη θπξηαξρίαο κέζα ζε νξγαληζκνύο θαη θνηλσλία ή όηη δηαθνξεηηθέο θνηλσληθέο νκάδεο ίζσο έρνπλ δηαθνξεηηθέο εζηθέο. Πξνζπάζεηεο λα εληνπίζνπκε εζηθά δηιιήκαηα επηρεηξήζεσλ θαη ινγηζηηθήο ζε έλα δνκηθό πιαίζην ή λα δώζνπλε κηα θνηλσληθή βάζε γηα ηελ εζηθή είλαη πνιύ ζπάληεο. - 9 -
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΑΡΥΕ ΛΟΓΙΣΙΚΗ ΕΝΑΝΣΙΟΝ ΚΑΝΟΝΩΝ Σα πξόζθαηα ινγηζηηθά ζθάλδαια ζηηο ΗΠΑ θαη ε ξύζκηζε ε νπνία αθνινύζεζε ηνπ επαγγέικαηνο ζηηο ΗΠΑ κέζσ ηεο πξάμεο Sarbanes-Oxley έρνπλ νδεγήζεη ζηελ αλάζηαζε κηαο παιηάο αληίζεζεο: Αξρέο ελαληίσλ θαλόλσλ. Τπνζηεξίδεηαη όηη κία ηέηνηα αληίζεζε είλαη μεξή θαη δελ θάλεη ηίπνηε παξαπάλσ από κηα εθηξνπή από ηε ζπδήηεζε πην ζεκαληηθώλ ζεκάησλ πνπ μεθηλνύλ από γεγνλόηα όπσο ε Δnron θαη ε Andersen. Η ινγηζηηθή δελ αληηκεησπίδεηαη από κηα επηινγή αξρώλ κε ηνλ απνθιεηζκό - 10 -
ησλ θαλόλσλ ή θαη ην αληίζηξνθν. Αξρέο ππνγξακκίδνπλ θάζε ζύλνιν θαλόλσλ θαη θάζε εθαξκνγή ησλ αξρώλ ζα εκπιέμεη αλαπόθεπθηα ηελ πηνζέηεζε θάπνησλ θαλόλσλ. 3.1. Η ΔΙΑΜΑΥΗ ΥΕΣΙΚΑ ΜΕ ΣΙ ΑΡΥΕ ΑΠΕΝΑΝΣΙ ΣΟΤ ΚΑΝΟΝΕ Ο ζρεηηθόο νξηζκόο ηνπ ιεμηθνύ γηα ηελ ιέμε «αξρή» είλαη νινθιεξσκέλνο θαη βαζηθόο λόκνο, δόγκα, ππόζεζε (Webster, 1964). Οη αξρέο δελ είλαη απαξαίηεηα ακεηαθίλεηεο θαη ζα κπνξνύζαλ εμίζνπ λα απνδεηρζνύλ αβάζηκεο. Ο Littleton (1953, p. 194) πξόηεηλε ζαλ βαζκό ηνπ νπνίνπ ππάξρνπλ αξρέο ηεο ινγηζηηθήο ζην βάζνο ηεο ζσξνύ ζα βξνύκε αξρέο ηήξεζεο ινγαξηαζκώλ, αξρέο επεηδή δείρλνπλ ηνλ ηξόπν ζε κηα πηζηή, πξαγκαηηθή αξρεηνζέηεζε ησλ δεδνκέλσλ πνπ βξίζθνληαη ζηηο επηρεηξεζηαθέο ινγηζηηθέο. H παξαθνινύζεζε ησλ βηβιίσλ μεθηλά κε απιέο αξρέο ηεο αξηζκεηηθήο θαη ζπλδπάδεη απηέο κε νξηζκέλεο αξρέο ζπλεηήο ζπκπεξηθνξάο ηεο επηρείξεζεο, αξρέο λόκσλ, αξρέο εζηθήο θηι. γηα λα θαηαζθεπάζεη έλα ζύζηεκα πνπ ππνηηζέκελα παξάγεη γεκάηεο ζεκαζία αληηπξνζσπεύζεηο επηρεηξεζηαθήο δξαζηεξηόηεηαο κέζα ζε νπνηαδήπνηε νηθνλνκία ζε νπνηνδήπνηε ρξόλν. πσο ηα νηθνλνκηθά, θνηλσληθά θαη πνιηηηθά πεξηβάιινληα αιιάδνπλ, νη γεληθά απνδεθηέο ινγηζηηθέο αξρέο (GAAP) είλαη ζίγνπξν όηη ζα αιιάμνπλ. Ο ηξέρσλ δεκόζηνο θόβνο πέξα από ηελ παξαηεηακέλε ζεηξά ησλ ινγηζηηθώλ ζθαλδάισλ έδσζε θίλεηξν ζηνπο αθαδεκατθνύο λα αλαβηώζνπλ ηε ζπδήηεζε ησλ αξρώλ ελάληηα ζηνπο θαλόλεο. Δλώ νη ζπληεξεηηθέο ηζηνξίεο ηνπ ινγηζηηθνύ επαγγέικαηνο ζηηο ΗΠΑ ππνδειώλνπλ όηη νη αξρέο ήηαλ έλα θεληξηθό ραξαθηεξηζηηθό ησλ πξώηκσλ πξνζπαζεηώλ γηα εμέιημε ηεο ινγηζηηθήο ζεσξίαο, απηή ε - 11 -
ησξηλή ζπδήηεζε είλαη αμηνζεκείσηε γηα ηελ αζπκβαηόηεηα ηεο θαηά έλα κέξνο εμαηηίαο κεγάιεο αζπλέπεηαο ζηνλ νξηζκό θαη ηελ κέηξεζε ηεο αμίαο θαη ησλ αξρώλ θαη ησλ θαλόλσλ. Μηα πξόηππε πξόζθαηε θξηηηθή ηεο ινγηζηηθήο πνπ βαζίδεηαη ζηνπο θαλόλεο είλαη όηη νη θαλόλεο ζα ελζαξξύλνπλ νηθνλνκηθή κεραληθή, δειαδή ε ζπκκόξθσζε κε ην γξάκκα αιιά όρη κε ην πλεύκα ηεο δπλαηήο ινγηζηηθήο. Απηή ε θξηηηθή εθθξάδεηαη αθόκα θαη όηαλ ην γξάκκα ησλ θαλόλσλ βηάδεηαη μεθάζαξα. Γηα παξάδεηγκα αθνύ πξνζθέξεηαη κηα εθηελήο πεξηγξαθή ηεο κε ζπκκόξθσζεο ηεο Enron κε ηνπο θαλόλεο πνπ αθνξνύλ ηηο νληόηεηεο εηδηθνύ ζθνπνύ, νη Beston & Hardgraves (2002, p.125) ζπκπεξαίλνπλ ηα USGAAP όπσο δνκνύληαη θαη εθδίδνληαη από ηα SEC, FASB, AICPA, είλαη νπζηαζηηθά ππεύζπλα γηα ην ινγηζηηθό ζθάλδαιν ηεο Enron. Άιινη ζρνιηαζηέο έρνπλ επίζεο πξνρσξήζεη θαηά κήθνο ησλ εζσηεξηθά αληηθαηηθώλ (αλαθόινπζσλ) ηξόπσλ πξνζέγγηζεο. Μεξηθνί γηα παξάδεηγκα έρνπλ ππνζέζεη όηη νη επξέσο μεθάζαξεο αξρέο ηνπ πκβνπιίνπ αξρώλ ηεο ινγηζηηθήο έρνπλ επηηξέςεη ηηο πνιιέο εθκεηαιιεύζεηο ησλ νηθνλνκηθώλ ζπγρσλεύζεσλ θαηά ηε δεθαεηία ηνπ 60. Υσξίο ελδνηαζκνύο νη ίδηνη ζπγγξαθείο επηρεηξεκαηνινγνύλ όηη ε αλνηρηά ζπγθεθξηκέλε επηηξνπή ησλ πξνηύπσλ ηεο νηθνλνκηθήο ινγηζηηθήο ελζαξξύλνπλ ηηο ηξέρνπζεο θαθνπνηήζεηο. Οινθάλεξν αιιά μεπεξαζκέλν γεγνλόο είλαη όηη ζπκβαίλεη θαθή αληηπξνζώπεπζε θάησ από θάζε θαζεζηώο. Η αληίζεζε απηή απόςεσλ δελ επηιύεηαη εύθνια επεηδή θαη νη δύν πιεπξέο κπνξνύλ λα ηζρπξηζηνύλ όηη ππνζηεξίδνπλ έλα θνηλά ζπκθσλεκέλν θαη θπξίσο ιηγόηεξε θαθή αληηπξνζώπεπζε ζε νηθνλνκηθέο θαηαζηάζεηο. Οη άλζξσπνη πνπ ππνζηεξίδνπλ ηνπο θαλόλεο κπνξνύλ λα ηζρπξηζζνύλ όηη έλα θαζεζηώο πνπ βαζίδεηαη ζηηο αξρέο δίλεη πνιιέο επθαηξίεο γηα ηδηνηειή εθκεηάιιεπζε, θαηά ηνλ ίδην ρξόλν ε νκάδα πνπ είλαη ππέξ ησλ αξρώλ κπνξεί λα ππνζηεξίμεη όηη νη αξρέο απιά ζα ελζαξξύλνπλ ηνπο αλζξώπνπο λα ππαθνύζνπλ ζην γξάκκα αιιά όρη ζην πλεύκα ησλ αξρώλ, δειαδή λα εκπιαθνύλ ζε νηθνλνκηθή εθαξκνζκέλε - 12 -
κεραληθή. Έρνπλ κείλεη κε εμεηαδόκελεο εξσηήζεηο θιεηδηά ζρεηηθά κε πξόζθαηεο θαθέο αληηπξνζσπεύζεηο ηεο ινγηζηηθήο. Δίλαη ζθόπηκεο εθκεηαιιεύζεηο ελόο θαλόλα κεηξήζεσο ν νπνίνο είλαη θαιά ζπλδεδεκέλνο; Ή ίζσο απηνί λα αληηθαηνπηξίδνπλ ηεο απμαλόκελε έιιεηςε ζύλδεζεο ησλ ινγηζηηθώλ θαλόλσλ νη νπνίνη πξνθύπηνπλ από ηελ θαηάιεςε ηεο ινγηζηηθήο από κηα λενθιαζηθή ηδενινγία. Απηή ε ηδενινγία αληηθαηνπηξίδεη ην δξαζηηθό πέξαζκα από έλα πιαίζην ηνπ λα δίλεηο ιόγν ην νπνίν δίλεη έκθαζε ζε ζπλέπεηεο πνιιώλ πξάμεσλ ησλ κάλαηδεξ πξνο έλα πιαίζην ρξεζηκόηεηαο πιεξνθνξηώλ πνπ απαηηεί ηε ινγηζηηθή λα πξνβιέπεη ηηο ζπλέπεηεο ηνπ ην θάλεη ε δηνίθεζε. Απηό νη ινγηζηηθνί θαλόλεο απμαλόκελνη δεκηνπξγνύληαη γηα λα αληηπξνζσπεύνπλ ηνλ θαληαζηηθό θόζκν ησλ λενθιαζηθώλ νηθνλνκηώλ. Παξαδείγκαηνο ράξηλ, ην πξόηππν νηθνλνκηθήο ινγηζηηθήο 106 απαηηεί ηελ αύμεζε (κέηξεζε) ηεο παξνύζαο αμίαο ησλ ππνινγηδόκελσλ πιεξσκώλ γηα ηα νθέιε κεηααπνρώξεζεο εθηόο από ηηο ζπληάμεηο. Γλσξίδνληαο όηη ε νηθνλνκηθή αμία είλαη ζε γεληθέο γξακκέο «ε παξνύζα αμία» νη κειινληηθέο ξνέο κεηξεηώλ αθόκα δελ δίλνπλ ζηνπο ειεγθηέο ηα αλαγθαία κέζα λα απνθαζίζνπλ πνηεο ζα είλαη απηέο νη κειινληηθέο ξνέο κεηξεηώλ. ε εθαξκνγή απηνύ ηνπ πξνηύπνπ απαηηεί πξνβιέςεηο πέξα από ηελ πξαθηηθή ηθαλόηεηα ηνπ θαζελόο. Γη απηό ε αξρή ηεο νηθνλνκηθήο αμίαο ιεηηνπξγεί σο ε βάζε γηα κηα αξρή ε νπνία απαηηεί από ηνπο ινγηζηέο λα θάλνπλ ην αδύλαην. Μηα ηέηνηα αξρή είλαη κηα πνπ ηειηθά ζα ηελ παξαβνύλ επεηδή βηάδεη ηηο ζεκειηώδεηο αξρέο κέηξεζεο. Η ζπδήηεζε ζπλήζσο πξνρσξάεη ρσξίο θακία δηαζάθεζε ηνπ πσο νη αξρέο θαη νη θαλόλεο δηαθέξνπλ. Ο Nelson (2003) είλαη κηα εμαίξεζε νξίδνληαο ηνπο θαλόλεο σο «ζπγθεθξηκέλα θξηηήξηα, σο θαηώηαηα όξηα «θσηεηλήο γξακκήο», παξαδείγκαηα, πεξηνξηζκνύο, εμαηξέζεηο, επόκελα, πξνεγνύκελα, νδεγίεο εθαξκνγήο θηι.». Ο Schipper (2003) δηαηείλεηαη όηη νη εμαηξέζεηο ζπκπεξηθνξάο θαη ε παξνπζία - 13 -
ιεπηνκεξνύο θαζνδήγεζεο, εθαξκνγήο κπνξνύλ λα ζεσξεζνύλ «βαζηζκέλα ζε θαλόλεο αθόκα θα αλ ην πξόηππν ην ίδην βαζίδεηαη δηαθξηηά πάλσ ζε κηα αλαγλσξηζκέλε αξρή». Καη νη δύν ζπγγξαθείο ππνδειώλνπλ όηη θαλόλεο είλαη νη ιεπηνκέξεηεο πνπ επηηξέπνπλ ζηνπο δηεπζπληέο θαη ηνπο ειεγθηέο λα γλσξίδνπλ πόηε θαη πώο λα εθαξκόδνπλ γεληθέο αξρέο δειαδή απαξαίηεηα επηπξόζζεηα ζηηο αξρέο παξά ελαιιαθηηθέο ιύζεηο. Πξαγκαηηθά ε ίδηα ε ύπαξμε ησλ θαλόλσλ ππνδειώλεη κεξηθέο αξρέο πνπ βξίζθνληαη θάησ από ηηο νπνίεο θαη πξνέξρνληαη. Οη θαθνί θαλόλεο κπνξεί απιά λα είλαη ην πξντόλ από κε γεξέο ππνθείκελεο αξρέο ή από δπλαηέο αξρέο πνπ έρνπλ εθαξκνζηεί άζρεκα. Γηαπηζηώλεηαη ινηπόλ όηη νη γεληθέο αξρέο ζα νδεγήζνπλ αλαπόθεπθηα ζε θαλόλεο, δειαδή θαηεπζπληήξηεο αξρέο ζηελ εθαξκνγή, ζε ζπγθεθξηκέλεο πξνηάζεηο ή θσηεηλέο γξακκέο λα βνεζήζνπλ ηνπο κάλαηδεξ, ηνπο δηεπζπληέο θαη ηνπο ινγηζηέο λα θαηεγνξηνπνηήζνπλ θαηαζηάζεηο σο πξνο ην όηη απαηηνύλ ή δελ απαηηνύλ εθαξκνγή κηαο ζπγθεθξηκέλεο αξρήο. Απηή δελ είλαη κηα θαηλνύξγηα ηδέα. Ωο θαζνδήγεζε γηα ηελ εθαξκνγή ζπγθεθξηκέλσλ αξρώλ, νη θαλόλεο κπνξεί λα θαίλνληαη αλαπόθεπθηνη. Έλα παξάδεηγκα, πηζαλώο αθνύζην, παξέρεηαη από ηνλ Lev (2003) πνπ πξνηείλεη ηελ απνθπγή ηεο ζπδήηεζεο νιόηεια ησλ αξρώλ ελάληηα ζηνπο θαλόλεο θεξύηηνληαο αληί γη απηό δηνξζσκέλεο επηβεβαηώζεηο ησλ θαη εθηίκεζε αξηζκώλ 1 ρξόλνπ θαη 3 ρξόλσλ αθνύ εθδνζεί κηα αξρηθή θαηάζηαζε. Σόηε απηόο πξνηείλεη όηη αλ ε δηαθνξά κεηαμύ ησλ ππνινγηζκέλσλ αξηζκώλ θαη ηεο πξαγκαηηθόηεηαο «είλαη θαηώηεξε από έλα ζπγθεθξηκέλν θαηώθιη, ίζσο 10%, δελ ζα ρξεηαδόηαλ επαλάιεςε». Πσο θπζηθά ν Lev δεκηνπξγεί έλαλ θσηεηλό θαλόλα γξακκώλ γηα ηνλ θαζνξηζκό ηεο ζρεηηθήο ζεκαζίαο. Η έιιεηςε ζρεηηθόηεηαο ησλ ζπδεηήζεσλ πάλσ ζηηο αξρέο ελάληηα ζηνπο θαλόλεο γίλεηαη παξαδεθηή από θάπνηνπο ζρνιηαζηέο, νη νπνίνη έρνπλ πξνζθέξεη δηάθνξεο ελαιιαθηηθέο ιύζεηο. Ο Revsine (2002) γηα παξάδεηγκα πξόηεηλε νη εηαηξίεο λα επηηξαπνύλ λα ρξεζηκνπνηήζνπλ νπνηνδήπνηε ζύλνιν θαηεπζπληήξησλ αξρώλ αιιά επίζεο λα ηνπο δεηεζεί λα θάλνπλ πιήξε απνθάιπςε ζρεηηθά κε απηέο ηηο αξρέο, επηηξέπνληαο ζηνπο αλαγλώζηεο λα αμηνινγήζνπλ θαη ηηο αξρέο θαη ηηο νηθνλνκηθέο - 14 -
αλαθνξέο πνπ πξνθύπηνπλ. Ο Ronen (2002) πξόηεηλε ηελ ίδξπζε κηαο «ππεξεζίαο θνηλσληθήο αζθάιηζεο» όπνπ αζθαιηζηηθέο εηαηξίεο αμηνινγνύλ ηελ ππνβνιή εθζέζεσλ θηλδύλνπ, παξέρνπλ ηελ αζθάιεηα ζηνπο επελδπηέο, θαη πξνζιακβάλνπλ ειεγθηέο, νη νπνίνη ζα ζέζνπλ εηζθνξέο ζύκθσλα κε ηελ αζθαιηζηηθή εηαηξία θαη ηνπο επελδπηέο. Αληί λα αληηκεησπίδνπλ έλα ελδνγελώο ζπγθξνπόκελν ζύλνιν από θίλεηξα (πεξηζζόηεξεο εηζθνξέο από ηνλ πειάηε ζε αληηδηαζηνιή κε πην αθξηβή γλσζηνπνίεζε γηα ην θνηλό) νη ινγηζηέο πξνζθέξνπλ πην πνιύ βεβαηόηεηα, ζηγνπξηά γηα κεγαιύηεξνπο ινγαξηαζκνύο. Οη θαλόλεο από απηνύο ηνπο κειεηεηέο δελ πξνβάιινπλ επηρεηξήκαηα γηα έλα ζεκέιην από ην νπνίν ζα κπνξνύζαλ λα πξνθύςνπλ αξρέο, ζπκπιεξσκέλεο από θαλόλεο λα θαιύςνπλ ζπγθεθξηκέλεο εθαξκνγέο. Οη ελαιιαθηηθέο πνπ πξνζθέξνληαη όιεο ππνδεηθλύνπλ κηα ηαπηόρξνλε πίζηε ζηελ ηάμε ησλ θαληαζηηθώλ θόζκσλ θαη ζθεπηηθηζκνύ όηη έλα λνεηηθό ζεκέιην ζα κπνξνύζε λα πξνζθέξεη αξθεηή θαζνδήγεζε. Γηα πνιιέο δεθαεηίεο, νη ινγηζηέο έρνπλ θαηαδείμεη ηελ αλάγθε γηα έλα βαζηθό λνεηηθό πιαίζην ην νπνίν δελ ιεηηνπξγεί κόλν ζαλ έλα ζεκέιην δεκηνπξγίαο απαληήζεσλ ζε ζέκαηα πνπ πξνθύπηνπλ αιιά λα επηιέμεη αλάκεζα ζε αλαθεξόκελεο πξνζεγγίζεηο θαη λα ιεηηνπξγήζεη ζαλ έλαο ηξόπνο λα κεηξήζεη πξόνδν. 3.2. ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΕ ΑΠΑΝΣΗΕΙ ΣΗ ENRON - 15 -
Τπάξρνπλ πνιιέο απαληήζεηο ζηα ινγηζηηθά ζθάλδαια, ηα νπνία έρνπλ ζπκβεί πξόζθαηα ζηηο ΗΠΑ θαη ζηελ Δπξώπε. Παξόια απηά πέξα από απηό, ε αθαδεκία ζηηο ΗΠΑ έρεη αγσληζηεί ηδηαίηεξα όζνλ αθνξά ηε δεκηνπξγία ελόο κέζνπ αμηνιόγεζεο ηεο λνεηηθήο βάζεο ηνπ επαγγέικαηνο ή ηνλ θαζνξηζκό ηνπ εάλ θάλνπκε πξόνδν πξνο ην ζηόρν ηεο αλάπηπμεο ελόο άξηζηνπ ζπζηήκαηνο, ρξήζηκνπ πξνο απόθαζε πιεξνθνξηώλ: έλα επάγγεικα όπσο ε ηαηξηθή αμίδεη θάπνηα ζύγθξηζε. Γηα παξάδεηγκα, επηιεγκέλεο ζηαηηζηηθέο πγείαο, όπσο είλαη ε πξνζδνθώκελε δηάξθεηα δσήο, ε ζλεζηκόηεηα λεπίσλ, ηα πνζνζηά ηεο επηβίσζεο από έλα έκθξαγκα θαη πεξηζηαηηθά θάπνησλ αζζελεηώλ κπνξνύκε λα ηα επηθαιεζηνύκε γηα λα πξνζθέξνπκε απνδείμεηο εάλ βειηηώλεηαη ή όρη ε δεκόζηα πγεία. Δλώ ηέηνηα λνύκεξα κπνξεί λα ππόθεηληαη ζε ρεηξαγώγεζε πνιινί από εκάο έρνπλ άκεζε εκπεηξία ησλ ζεκάησλ πγείαο κε ηξόπνπο πνπ δελ βηώλνπκε άκεζα ηα αλαθεξόκελα επηρεηξεζηαθά θέξδε. Γηα παξάδεηγκα, ε γέλλα ήηαλ έλαο πξσηεύνλ ιόγνο ζαλάηνπ ζηηο λέεο γπλαίθεο ζηηο αξρέο ζηηο αξρέο ηνπ 20 νπ αηώλα αιιά ζπάληα αηηία ζαλάηνπ ηώξα. Παξνκνίσο, βιέπνπκε αζζελείο κε αξθεηνύο ηύπνπο ηνπ θαξθίλνπ λα επηβηώλνπλ θαη λα δνπλ πνιύ πεξηζζόηεξν απ όηη δνύζαλ 30 ρξόληα πξηλ. Γελ έρνπκε έλαλ αλάινγν ηξόπν λα θαηαζηήζνπκε έγθαηξα ηα λνύκεξα ηνπ επηρεηξεζηαθνύ θέξδνπο, πξέπεη λα αλαπηύμνπκε ινηπόλ έλα κεηξήζηκν ηξόπν γηα λα αμηνινγήζνπκε ηελ πξόνδν ζηελ ινγηζηηθή. Η αθαδεκατθή ινγηζηηθή έξεπλα ζηηο ΗΠΑ βαζίδεηαη ζε κεξηθέο ζεκειηώδεηο έλλνηεο όπσο νη Θεσξίεο γηα ηελ αλζξώπηλε θύζε ηνπ Hobbesian, κηα πίζηε ζηελ ρξήζε ησλ αγνξώλ λα θαζνξίδνπλ ηελ θαηαλνκή ησλ θνηλσληθώλ αγαζώλ, κηα πίζηε ζε ειάρηζηε θπβέξλεζε θαη κέγηζηε ηδησηηθή δύλακε θαη κηα αδηακθηζβήηεηε πίζηε ζηα ζπκθέξνληα ησλ επηρεηξήζεσλ ππεξάλσ νπνηνπδήπνηε άιιν θνηλσληθνύ ζεζκνύ. Παξόια απηά νη έλλνηεο νύηε καο επηηξέπνπλ λα αμηνινγνύκε ηελ πξόνδν ζηελ ινγηζηηθή, νύηε εμεγνύλ πξόζθαηεο ινγηζηηθέο απνηπρίεο. Πξαγκαηηθά ε αύμεζε ζηα ινγηζηηθά ζθάλδαια έρεη ζπκβεί παξά ηηο δεθαεηίεο πνιύ δξαζηήξηαο έξεπλαο, ππνδειώλνληαο πνιύ ιίγν ζπζρεηηζκό κεηαμύ ηεο πνηόηεηαο ησλ επηρεηξεζηαθώλ αλαθνξώλ θαη ηεο δεζπόδνπζαο ηάζεο ζηελ αθαδεκατθή ινγηζηηθή έξεπλα. Μεξηθά ρξόληα πξηλ ζηηο ΗΠΑ ν θπξίαξρνο ζηόρνο ηεο νηθνλνκηθήο αλαθνξάο έγηλε «ε ρξεζηκόηεηα απόθαζεο» κηα έλλνηα ε νπνία είλαη βαζηθή γηα ην λόεκα ησλ - 16 -
απνδνηηθώλ αγνξώλ θεθαιαίνπ. Πξηλ από απηήλ «ηε ινγηζηηθή επαλάζηαζε» ππήξρε κηα άιιε θπξίαξρε έλλνηα. Η αξρή ηεο θπξηόηεηαο ππνδειώλεη εθείλε ηελ ινγηζηηθή όπνπ νη πιεξνθνξίεο αληηκεησπίδνληαη πην θαηάιιεια σο «θξίζε-ρξήζηκν», δειαδή παξαγόκελεο γηα λα θξίλνπκε εάλ ε ζπκπεξηθνξά γηα ινγαξηαζκό θάπνηνπ ήηαλ θαηάιιειε θπξηόηεηα ππνδειώλεη ηελ ππνρξέσζε ηνπ λα δώζεηο ιόγν, ηνλ νπνίν δίλεη ζηελ ινγηζηηθή κηα εζηθή δύλακε ελώ ηα πξόηππα ηα νπνία ζπιιακβάλνληαη σο ζπληαγέο παξαγσγήο «ρξήζηκσλ πιεξνθνξηώλ» κεηώλνπλ ηελ ινγηζηηθή ζε κηα απιή ηερλνινγία. Με ηελ ρξεζηκόηεηα απόθαζεο σο ηνλ θύξην ζθνπό ηεο νηθνλνκηθήο αλαθνξάο θακία αξρή δελ είλαη απαξαίηεηε γηα λα απνδώζεη ή λα αμηνινγήζεη ηελ νηθνλνκηθή αλαθνξά επεηδή έλα εκπεηξηθό θξηηήξην ζεζκνζεηείηαη γηα ηελ αμηνιόγεζε ηεο ρξεζηκόηεηαο ηέηνηαο ινγηζηηθήο- θπξίσο ηελ αληίδξαζε ζε λέεο πιεξνθνξίεο ζε κηα απνδνηηθή αγνξά. Έλα θαλεξό κεηνλέθηεκα ηεο δέζκεπζεο ζηελ ρξεζηκόηεηα ηεο απόθαζεο θαη ζηελ πξννπηηθή ησλ πιεξνθνξηώλ γίλεηαη θαλεξό από ηελ αληθαλόηεηα ηεο αθαδεκίαο λα αληηδξάζεη θαηάιιεια ζηελ ππόζεζε ηεο Enron-Αndersen. Η γιώζζα ηεο ινγηζηηθήο έρεη εμαιείςεη από ην ιεμηιόγην ηεο νπνηαδήπνηε γιώζζα ηθαλή λα καο επηηξέςεη λα ζπδεηήζνπκε εάλ απηό πνπ ζπλέβε κε ηελ Andersen ήηαλ ζπκπεξηθνξά πνπ ζα κπνξνύζε λα ραξαθηεξηζηεί σο εζηθά ιαλζαζκέλε (Williams, 2004). Δπηινγέο αλάκεζα ζε αλαθεξόκελεο ελαιιαθηηθέο ιύζεηο είλαη επηινγέο σο πξνο ην πνηεο πξνηηκήζεηο ηεο ζπζηαηηθήο νκάδαο ζα ηηκήζνπλ (Beaver, 1981). Κνιιεκέλνη κέζα ζηελ πξννπηηθή ησλ πιεξνθνξηώλ, αμηόινγνη ππνζηεξηθηέο κηαο ηέηνηαο άπνςεο παγηδεύνληαη κέζα ζηηο δηθέο ηνπο αζπλέπεηεο. Γηα παξάδεηγκα, ν Jensen (2004) πξνζθάησο έρεη απνθαλζεί όηη ε απνηειεζκαηηθόηεηα ηεο αγνξάο είλαη άζρεηε ζηελ εμήγεζε ηεο Enron θαη άιισλ απνηπρηώλ. Δκείο ζπκθσλνύκε εάλ νη πιεξνθνξίεο πνπ πξνζθέξνληαη ζε κηα απνδνηηθή αγνξά θαζνξίδνληαη από θαλόλεο ή αξρέο δελ πξέπεη λα θάλεη θακία δηαθνξά ζηελ ηθαλόηεηα ησλ ζπκκεηερόλησλ ηεο αγνξάο ζηεο επεμεξγαζία δεκνζίσλ πιεξνθνξηώλ. Ο Jensen (2004) επηπξόζζεηα πξνηείλεη όηη ε αηηία ηεο Enron θαη ησλ ππνινίπσλ ζθαλδάισλ δελ ήηαλ «θακπή ζην ζύζηεκα» αιιά κάιινλ κηα απνηπρία δηαθπβέξλεζεο θαη ειέγρνπ. Παξόηη ήηαλ ζπγγξαθέαο ηεο ηδέαο γηα ηελ επηρείξεζε σο έλα δεζκό, ν Jensen ηώξα ιέεη όηη «ππεξηηκεκέλεο κεηνρέο δελ κπνξνύλ λα ιπζνύλ από ζπζηήκαηα απνδεκηώζεσλ ή θηλήηξσλ κόλν». Θέιεη ηα - 17 -
κέιε ηεο επηηξνπήο λα απαηηνύλ κηα έκθαζε ζηελ πξαγκαηηθή αμία, λα αλαγλσξίδνπλ πόηε νη κεηνρέο είλαη ππεξηηκεκέλεο θαη λα ζπδεηάλε δεκόζηα ηελ πηζαλόηεηα ηνπ λα είλαη πνιύ αθξηβή κηα κεηνρή. Ο Jensen επίζεο σζεί ηα κέιε ηεο επηηξνπήο λα ζπδεηνύλ κε ηνπο ρξεκαηηζηέο θαη αλαιπηέο ζρεηηθά κε ηελ πξαγκαηηθή αμία ησλ κεηνρώλ ηεο εηαηξίαο ηνπο, γηα λα θεξδίζνπλ από ηηο ηδέεο ηνπο. Τπάξρνπλ 2 μεθάζαξεο δηαθνξέο κε ηελ ζέζε Jensen. Πξώηνλ ε απνδνηηθόηεηα ηεο αγνξάο ηππηθά ζεσξείηαη σο ν αληίθηππνο ησλ δεκνζίσλ πιεξνθνξηώλ ζηηο ηηκέο ησλ κεηνρώλ θαη όρη όηη έρεη ζρέζε κε πξαγκαηηθέο αμίεο. Γεύηεξνλ ηα ζπκβόιαηα ησλ επηρεηξήζεσλ κπνξεί λα απνηεινύληαη από αλζξώπνπο νη νπνίνη λα ππόθεηληαη ζηνπο ίδηνπο πεηξαζκνύο, πξνηηκήζεηο, αδπλακίεο θαη απηζηίεο σο ηξέρνπζα νκάδα δηαρείξηζεο κάλαηδκελη. Γελ ππάξρεη θακία βεβαηόηεηα όηη νπνηνδήπνηε επηρεηξεζηαθό ηλζηηηνύην ζα θάλεη πνιηηηθή ε νπνία δελ είλαη πξνο ην δηθό ηνπ ζπκθέξνλ. Πξαγκαηηθά, ζηνλ θόζκν ηνπ Jensen ε ίδηα ηδέα ηεο «δεκόζηαο πνιηηηθήο» γίλεηαη αζπλάξηεηε, ππάξρεη κόλν ζηξαηεγηθό θπλεγεηό ηνπ ηδίνπ ζπκθέξνληνο, εθηόο εάλ θάπνηνο είλαη πξόζπκνο λα επηηξέςεη ηελ ύπαξμε κηαο ηδηαίηεξεο ηάμεο αλζξώπσλ νη νπνίνη θξίλνληαη θαηάιιεινη πξνο θπβέξλεζε. Έλαο αθόκα δηαθεθξηκέλνο αθαδεκατθόο δειώλεη όηη «ε ρξήζε ησλ αλαθνξηθώλ πξνηύπσλ ηεο θσηεηλήο γξακκήο θαζηζηά ηθαλό θαη ελζαξξύλεη ηνλ ζρεδηαζκό ησλ ζπλαιιαγώλ λα παξαθάκςνπλ απηά ηα πξόηππα» θαη ζξελεί όηη «νη απαηεώλεο» πάληα ζα είλαη αλάκεζα καο. Απηή ε ζύδεπμε ησλ ζρνιίσλ καο θάλεη λα αλαξσηηόκαζηε: Λέεη ν Demski (2002, p.129) όηη είλαη νη θαλόλεο ή ην όηη είλαη αλαπόθεπθηνη κεξηθνί απαηεώλεο πνπ δεκηνπξγνύλ ηηο Enron, θαλόλεο πνπ εμαξηώληαη από ηηο θσηεηλέο γξακκέο θαίλνληαη ελδεκηθνί ζην κνληέιν ηνπ δηεπζπληή παξάγνληα ηνπ θόζκνπ. Θα κπνξνύζε κηα ζεσξεηηθή αξρή λα θαηαζέζεη όηη ξσηώληαο έλα ζεσξεηηθό παξάγνληα λα θάλεη όηη θαιύηεξν κπνξεί, λα δνπιέςεη ζθιεξά θαη λα είλαη πξόζπκνο ζηελ πξνζπάζεηά ηνπ ζα ππνθαζηζηνύζε κία επίζεκε ζύκβαζε. Δάλ ππνζέζνπκε όηη όινη ινηπόλ απηνί νη παξάγνληεο είλαη αληίμννη ζηελ πξνζπάζεηα θαη άπιεζηνη ζην θπλήγη ηεο ρξεζηκόηεηαο, όπσο θαη αλ νξίδεηαη νη απαηεώλεο ζα κπνξνύζε λα είλαη νπνηνζδήπνηε ζηνλ θόζκν ηεο κεγηζηνπνίεζεο ηεο ινγηζηηθήο ρξεζηκόηεηαο. Ο Demski (2002) δελ δηεπθξηλίδεη πόηε ε ζπκπεξηθνξά πνπ κεγηζηνπνηεί ηε ρξεζηκόηεηα - 18 -