H ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΣΤΗΝ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ

H ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΣΤΗΝ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ : ΦΑΡΜΑΚΗΣ ΗΛΙΑΣ ΡΕΘΥΜΝΟ 15/12/2008

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η τηλεόραση αποτελεί ένα σημαντικό κομμάτι της καθημερινής ζωής του παιδιού μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον. Η μεγάλη της επίδραση οφείλεται στη μαζική της χρήση. Στις μέρες μας αποτελεί ένα σημαντικότατο παράγοντα κοινωνικοποίησης μαζί με την οικογένεια, το σχολείο και τα άλλα μέσα μαζικής ενημέρωσης.

Στοιχεία για το παιδικό πρόγραμμα Από έρευνες βρέθηκε ότι ανάμεσα στις εκπομπές του παιδικού προγράμματος υπερτερούν τα κινούμενα σχέδια και οι ψυχαγωγικές εκπομπές σε σχέση με τις εκπομπές επιμορφωτικού χαρακτήρα. Άλλο στοιχείο που βρέθηκε μετά από έρευνα για το παιδικό πρόγραμμα στην ελληνική τηλεόραση είναι ότι τα ξένα (κυρίως αγγλόφωνα) παιδικά προγράμματα υπερισχύουν των ελληνικών σε ποσότητα. Η πολιτιστική αυτή εξάρτηση έχει ως αποτέλεσμα να αμβλύνονται οι εθνικές ιδιαιτερότητες, να αλλοιώνονται τα στοιχεία της πολιτιστικής ταυτότητας των παιδιών και να παρουσιάζεται δυσκολία στην κατανόηση των εκπομπών αυτών, αφού προβάλλονται στη γλώσσα της χώρας προέλευσης. Εξαίρεση αποτελούν οι ξένες εκπομπές που είναι μεταγλωττισμένες.

Είδη παιδικών εκπομπών Ψυχαγωγικές παιδικές ιστορίες Στις ιστορίες αυτές τα πρόσωπα έχουν τη μορφή όντων που μοιάζουν πολύ στα παιδιά: «ευγενικά» παιδιά, ενήλικες με παιδικές ιδιότητες ή ζώα με ανθρώπινα χαρακτηριστικά στις εκπομπές αυτές ο συνδυασμός παιδί ζώο είναι πολύ συχνός. Το ζώο με τη μορφή και τις ιδιότητες του ανθρώπου είναι ένας πολύ καλός φίλος του παιδιού που επιτρέπει την ταύτιση του με το ζώο αυτό. Μέσα από τον κόσμο των ζώων το παιδί βρίσκει την ευχαρίστηση χωρίς να είναι αναγκασμένο να τηρεί κάποιους κανόνες υγιεινής και καλής συμπεριφοράς. Μέσα από την τηλεόραση επιδιώκεται η δημιουργία ενός κλίματος που θα εξαλείφει τη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στην πραγματικότητα και τη φαντασία.

Είδη παιδικών εκπομπών Τηλεπαραμύθια Μέσα από το τηλεπαραμύθι και ανάλογα με την επεξεργασία της εικόνας του οι ήρωες αν και φαίνεται να έχουν τη δική τους υπόσταση, αποτελούν κακή απομίμηση των αληθινών ηρώων της πραγματικότητας (καρικατούρες). Το τηλεπαραμύθι κατασκευάστηκε περισσότερο για να διασκεδάσει παρά για να μεταφέρει τη σοφία του παραδοσιακού παραμυθιού και να δώσει κάποιο ηθικό δίδαγμα.

Είδη παιδικών εκπομπών Τηλεπαιχνίδια Στα τηλεπαιχνίδια κυριαρχεί το πνεύμα του ανταγωνισμού και της επιλογής

Τύποι παιδικών ηρώων Χιουμοριστικός Είναι συνήθως ενήλικος με μια «παιδιάστικη» όψη ή συμπεριφορά. Η συμπεριφορά αυτή εκδηλώνεται με αλλόκοτες πόζες, απρεπή λόγια, με γκριμάτσες. Συχνά οι ενήλικοι μεταμφιέζονται, μιμούνται, παραμορφώνουν τα φυσικά τους χαρακτηριστικά. Αποδίδονται ακόμα ανθρώπινες ιδιότητες σε ζώα και το αντίστροφο με σκοπό την πρόκληση γέλιου.

Τύποι παιδικών ηρώων Περιπετειώδης Είναι ο ήρωας που ψάχνει ένα αντικείμενο και στην προσπάθειά του αυτή συναντά πολλά εμπόδια. Τελικά καταφέρνει να τα ξεπεράσει και πετυχαίνει το στόχο του.

Χαρακτηριστικά παιδικών ηρώων Κοινά ανθρώπινα χαρακτηριστικά Προικισμένοι με εξαιρετικές δυνάμεις

Ιδεολογικό περιεχόμενο παιδικών εκπομπών Έκδηλος ή λανθάνων διδακτικισμός Ύμνος στις αξίες του νόμου και της τάξης Πνεύμα ανταγωνισμού και επιλογής (τηλεπαιχνίδια)

Συμπεράσματα για το παιδικό πρόγραμμα Ηλικία και τηλεθέαση Η τηλεθέαση αυξάνεται όσο αυξάνεται και η ηλικία του παιδιού. Αυτό συμβαίνει γιατί με την πάροδο του χρόνου τα παιδιά ενδιαφέρονται όλο και περισσότερο να ανακαλύψουν τον εξωτερικό κόσμο. Αρχίζουν να κρίνουν και να συγκρίνουν. Θέτουν ερωτήματα και ζητούν εξηγήσεις με τη σκέψη τους να γίνεται αναλυτική. Τα μεγαλύτερα παιδιά είναι σε θέση να αφομοιώσουν σε μεγαλύτερο βαθμό τα μηνύματα των τηλεοπτικών εκπομπών.

Συμπεράσματα για το παιδικό πρόγραμμα Προτιμήσεις σχετικά με το υπόλοιπο πρόγραμμα Τα παιδιά, εκτός από τις εκπομπές που απευθύνονται αποκλειστικά στην ηλικία τους, παρακολουθούν και εκπομπές για ενηλίκους. Οι εμπειρίες που αποκομίζουν από τις εκπομπές αυτές τους προκαλούν σύγχυση, γιατί δεν είναι σε θέση να τις αντιμετωπίσουν με απρόβλεπτες πολλές φορές συνέπειες για την ομαλή τους ανάπτυξη. Τα φαινόμενα της βίας και του ερωτισμού παρουσιάζουν περισσότερες ανησυχίες.

Θετικά στοιχεία τηλεόρασης Η τηλεόραση διευρύνει τον εξωτερικό κόσμο του παιδιού με τον πλούτο και την ποικιλία των μηνυμάτων που εκπέμπει. Σε διαφορετική περίπτωση δε θα είχε τη δυνατότητα να έρθει σε επαφή με ερεθίσματα που δε συναντά στο άμεσο περιβάλλον του. Εξασφαλίζονται ίσες ευκαιρίες εκπαίδευσης ανάμεσα στα σχολεία των μεγάλων αστικών κέντρων και τα απομακρυσμένα σχολεία. Η τηλεόραση μπορεί να προτείνει επεξεργασμένα μοντέλα διδασκαλίας που μπορούν να αξιοποιηθούν για παιδαγωγικούς σκοπούς. Μπορούν επίσης τα μοντέλα αυτά να χρησιμοποιηθούν για τη διδασκαλία των παιδιών με μαθησιακά προβλήματα.

Θετικά στοιχεία τηλεόρασης Η τηλεόραση ευνοεί «την παρατηρητικότητα και (διευκολύνει) την πρόσβαση στην αφαίρεση. Οπτικοποιεί τις αφηρημένες σχέσεις και (παρέχει) ένα συγκεκριμένο υλικό. Οι οπτικοαουστικές πρακτικές διευκολύνουν έτσι το παιδί να περάσει από το χώρο της αισθητής πραγματικότητας σε εκείνον των αφηρημένων παραστάσεων. Τα τηλεοπτικά μηνύματα έχουν «άμεση», «εύκολη» και «συγκεκριμένη» γλώσσα. Για το λόγο αυτό είναι περισσότερο εύληπτα. Οι εκφραστικές δυνατότητες της εικόνας είναι πάρα πολλές.

Θετικά στοιχεία τηλεόρασης Η τηλεόραση μέσω της κινούμενης εικόνας, του ήχου και του χρώματος προσελκύει ευκολότερα την προσοχή και διατηρεί αμείωτο το ενδιαφέρον. Μέσα από την τηλεόραση μπορούμε να δούμε, να μελετήσουμε και να ερευνήσουμε μικροσκοπικά αντικείμενα, φυτά και ζώα που σε διαφορετική περίπτωση ενδεχομένως να μη γνωρίζαμε της ύπαρξή τους. Οι τηλεοπτικές εκπομπές μπορούν σε ελάχιστο χρόνο να παρουσιάσουν μακροχρόνιες διαδικασίες με «ζωντανό» τρόπο μειώνοντας το χρόνο που μεσολαβεί μεταξύ των σταδίων των διαδικασιών αυτών.

Θετικά στοιχεία τηλεόρασης Μέσα απ την τηλεόραση προβάλλονται οι πολιτισμοί πολλών λαών και τα επιστημονικά τους επιτεύγματα. Η τηλεόραση απεικονίζει με πολύ παραστατικό τρόπο τις αλληλεπιδράσεις της εξελικτικής διαδικασίας και την ανάπτυξη κάθε είδους μορφών.

Αρνητικά στοιχεία τηλεόρασης Οι τηλεοπτικές εικόνες εισάγουν τον πραγματικό κόσμο μέσα από τεχνητές εικόνες. Παρακολουθώντας το παιδί τηλεόραση γίνεται παθητικός δέκτης των εικόνων χωρίς να έχει τη δυνατότητα απόκρισης. Τις τηλεοπτικές εκπομπές δε μπορούμε να τις γυρίσουμε πίσω, όπως θα κάναμε με τα στάδια της διδασκαλίας, για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε καλύτερα ό,τι ενδεχομένως δεν κατανοήσαμε. Η τηλεόραση είναι ένα μέσο μέσα από το οποίο δε μπορούμε να διαπραγματευτούμε αφηρημένες έννοιες και να την αξιοποιήσουμε για τη μάθηση της φιλοσοφίας, της λογικής, των μαθηματικών και της λογοτεχνίας.

Αρνητικά στοιχεία τηλεόρασης Ο ρόλος του εκπαιδευτικού δε μπορεί να αντικατασταθεί από την τηλεόραση. Η τηλεόραση κάνει τα παιδιά παθητικούς δέκτες εικόνων, οι οποίες μέσα από τη γοητεία που ασκούν εξασθενούν την κριτική τους σκέψη. Παράλληλα μειώνει την επίδραση του ρόλου του εκπαιδευτικού. Οι τηλεοπτικές εκπομπές έχουν περιορισμένες εκφραστικές ικανότητες. Δεν είναι δυνατό μια εικόνα, όσο παραστατική και αν είναι να περιγράψει με ακρίβεια μια έννοια. Η ροή των εικόνων είναι γρήγορη χωρίς το παιδί να είναι σε θέση να κατανοήσει τον τρόπο με τον οποίο το ένα πλάνο διαδέχεται το άλλο και τις μεταξύ τους σχέσεις. Θα έπρεπε η ροή των εκπομπών να είναι πιο αργή ώστε να μπορέσει το παιδί να αποκωδικοποιήσει, να επεξεργαστεί και να αφομοιώσει το μήνυμα.

Αρνητικά στοιχεία τηλεόρασης Οι τηλεοπτικές εικόνες δε βοηθούν τα παιδιά να αποκτήσουν την αίσθηση του χρόνου, γιατί οι εικόνες που παρουσιάζονται εκτυλίσσονται μπροστά τους στο παρόν. Η γλώσσα της τηλεόρασης προβάλλει μόνο τη θετική πλευρά του προβαλλόμενου αντικειμένου, εκτός και αν υπάρξει και αναφορά για κάποια αρνητική του διάσταση. Οι τηλεοπτικές εκπομπές ασχολούνται επιφανειακά με τα πράγματα χωρίς να επιδιώκουν τη βαθύτερη εξέτασή τους. Ενδιαφέρονται για τις εντυπώσεις και αδιαφορούν για την ουσία. Έτσι δίνουν μεγαλύτερη σημασία στην απλή παρουσίαση παρά στη λεπτομερή μελέτη, στη μουσική αντί για το στίχο ενώ αναμειγνύουν αδιάκοπα το πραγματικό με το φανταστικό.

Αρνητικά στοιχεία τηλεόρασης Οι κινούμενες εικόνες δεν ελέγχονται εύκολα: ενώ το γλωσσικό μήνυμα φτάνει στο δέκτη αφού περάσει απ τα φίλτρα της αίσθησης και τον έλεγχο της κρίσης, με το οπτικοαουστικό μήνυμα συμβαίνει εντελώς διαφορετικά. Όταν κοιτάμε την οθόνη οι εικόνες αγγίζουν την αίσθηση χωρίς να υπακούουν αναγκαστικά στον έλεγχο της κρίσης. Μπροστά στη δύναμη της τηλεόρασης, η διαίσθηση και η συγκίνηση ενεργοποιούνται πριν ο έλεγχος της προσωπικότητας να είναι σε θέση να συλλάβει το νόημα

Συμπεράσματα - προτάσεις Το αποτελέσματα από την παρακολούθηση τηλεοπτικών εκπομπών είναι συνάρτηση του τρόπου χρήσης της τηλεόρασης. Η τηλεόραση πρέπει να χρησιμοποιείται με μέτρο και αντιμετωπίζεται με κριτικό πνεύμα. Οι τηλεοπτικές εκπομπές ευνοούν τη μεταβίβαση περισσότερο παρά την δημιουργία μηνυμάτων. Παρ όλ αυτά θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν οι δυνατότητες τους και με την κατάλληλη χρήση τους να μπορέσουν να χρησιμοποιηθούν για την καλλιέργεια πνεύματος περιέργειας, αναζήτησης και ενεργητικής συμμετοχής.

Συμπεράσματα - προτάσεις Η τηλεόραση πρέπει να αποτελεί μεθοδολογικό εργαλείο για τη διδασκαλία και όχι παιδαγωγική μέθοδο. Η κατάλληλη χρησιμοποίηση της εικόνας μεταμορφώνει τη διδακτική πράξη από μια πράξη μετάδοσης της γνώσης σε μια διαδικασία παραγωγής εννοιών. Στο πλαίσιο αυτό οι μαθητές συμμετέχουν στη διαμόρφωση ενός ανοιχτού διδακτικού λόγου, όπου οι ερωτήσεις και οι απαντήσεις δημιουργούν άλλες ερωτήσεις Τα παιδιά μπορούν να δημιουργήσουν δικά τους τηλεοπτικά μηνύματα ανάλογα με τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντά τους. Μέσα απ τη δραστηριότητα αυτή θα μπορούν ακόμη οι εκπαιδευτικοί να επαληθεύσουν το βαθμό κατανόησης μιας έννοιας.

Επιθετικότητα, τηλεοπτική βία και παιδί Εννοιολογικός καθορισμός επιθετικότητας Ο όρος «επιθετικότητα» είναι ασαφής και αόριστος, γι αυτό δεν υπάρχει ένας κοινά αποδεκτός ορισμός. Οι διαφορές ανάμεσα στους διαφορετικούς ορισμούς έχουν την αφετηρία τους στη φιλοσοφική αφετηρία του κάθε συγγραφέα. Η συνηθισμένη ερμηνεία του όρου χρησιμοποιείται για να εκφράσει μια εχθρική ενέργεια ή προσβολή (σωματική ή ψυχολογική) που στρέφεται εναντίον ενός άλλου προσώπου, ζώου ή πράγματος. Με τη θετική της ερμηνεία υποδηλώνει τη δυναμικότητα, την ενεργητικότητα και το επιχειρηματικό πνεύμα. Η ψυχαναλυτική προσέγγιση υποστηρίζει ότι η επιθετικότητα είναι κάθε τάση που ενεργοποιείται σε μια συμπεριφορά (πραγματική ή φανταστική) και σκοπεύει στο να βλάψει τον άλλον ή στρέφεται εναντίον του ίδιου του προσώπου». Ο χαρακτήρας μιας πράξης σαν επιθετικής ή όχι, προσδιορίζεται από τον ισχύοντα σε κάθε τόπο και χρόνο πολιτιστικό κώδικα.

Επιθετικότητα, τηλεοπτική βία και παιδί Προέλευση επιθετικότητας Οι επιστήμονες έχουν διατυπώσει δύο κυρίως απόψεις για την προέλευση της επιθετικότητας. Η πρώτη υποστηρίζει ότι είναι έμφυτη και η δεύτερη ότι οφείλεται σε εξωγενή αίτια. Σύμφωνα με την πρώτη θεωρία «η επιθετικότητα είναι η εκδήλωση της ορμής του θανάτου, ή η έκφραση του επιθετικού ενστίκτου. Η δεύτερη άποψη υποστηρίζει ότι οι περιβαλλοντικοί παράγοντες παίζουν σημαντικό ρόλο στην εκδήλωση της επιθετικότητας. Τα ακριβή όμως αίτια πρέπει να αναζητηθούν και στους δυο παράγοντες, γιατί, και αν ακόμα δεχτούμε ότι το άτομο έχει έμφυτη την επιθετικότητα, πρέπει να συντρέχουν και οι κατάλληλοι οικογενειακοί, κοινωνικο-πολιτισμικοί παράγοντες. Ένα στοιχείο λοιπόν που ανήκει στο περιβάλλον του παιδιού είναι η τηλεόραση.

Τύποι τηλεοπτικής βίας Οι μορφές τηλεοπτικής βίας εκδηλώνονται με πολλούς τρόπους. Διακρίνουμε τη σωματική βία, την ψυχολογική, την έκδηλη, τη λανθάνουσα τη δικαιολογημένη, την επίσημη ή την ανεπίσημη. Τηλεοπτική βία συναντούμε στις ταινίες επιστημονικής φαντασίας όπου οι ήρωες θεωρούν το άγνωστο μέρος που επισκέπτονται εχθρικό και εμφανίζονται να έχουν υπεράνθρωπες ιδιότητες προκειμένου να αντιμετωπίσουν και να κατατροπώσουν κάποιους πιθανούς εχθρούς.

Τύποι τηλεοπτικής βίας Πολλές φορές η βία παρουσιάζεται ως αναγκαία λύση για την υπεράσπιση του δικαίου. Η βιαιότητα, μ αυτό το σκεπτικό, ωραιοποιείται και εξιδανικεύεται. Η βία όμως δεν έχει μόνο προσωπικό χαρακτήρα αλλά έχει και κοινωνικό περιεχόμενο. Δεν αφορά μόνο την επιβολή ενός προσώπου πάνω σε ένα άλλο, αλλά και στην κυριαρχία ενός κοινωνικού ρόλου σε άλλους κοινωνικούς ρόλους, σύμφωνα με τον Gerbner. Στις ταινίες αυτές οι «κακοί» είναι οι ινδιάνοι, οι μαύροι και οι γυναίκες. Τα χαρακτηριστικά τους αυτά θεωρούνταν για τους «καλούς» - πλούσιους προσωπικά ελαττώματα που τους νομιμοποιούσαν να φέρονται βίαια σ αυτές τις κατηγορίες ανθρώπων.

Τύποι τηλεοπτικής βίας Μια άλλη μορφή βίας που χρησιμοποιείται στα παιδικά προγράμματα έχει έναν κωμικό χαρακτήρα. Ο φόβος που προκαλείται αντιμετωπίζεται από τα παιδιά ως παιχνίδι μέσα από το οποίο αρέσκονται να εξωτερικεύουν τους φόβους τους μεταθέτοντάς τους στους φανταστικούς ήρωες της ιστορίας. Μ αυτό τον τρόπο αισθάνονται ανακούφιση και σιγουριά. Στις αστυνομικές κυρίως ταινίες προβάλλεται η βία ως η μόνη λύση για την επιβολή του Καλού, που είναι οι αστυνομικοί, απέναντι στο Κακό, που είναι οι εγκληματίες. Στις ταινίες «γουέστερν» προβάλλονται σκηνές βίας όπου οι λευκοί (καλοί) προσπαθούν να αντιμετωπίσουν τους κακούς (ινδιάνους). Οι ταινίες αυτές αποτελούν ρατσιστικό μύθο που προσπαθεί να δώσει άλλοθι για τη γενοκτονία των ινδιάνων.

Συνέπειες τηλεοπτικής βίας Το πρόβλημα της τηλεοπτικής βίας προκαλείται κυρίως από την παρακολούθηση εκπομπών που απευθύνονται σε ενήλικους και περιέχουν μεγάλο αριθμό βίαιων σκηνών. Όσον αφορά τις συνέπειες της τηλεοπτικής βίας οι απόψεις πάλι διίστανται. Η πρώτη άποψη υποστηρίζει ότι η παρακολούθηση βίαιων σκηνών αποτελεί ένα είδος «κάθαρσης» για το παιδί. Μέσα από τις βίαιες σκηνές ταυτίζεται με τον επιθετικό ήρωα και εκτονώνεται, γιατί στην πραγματικότητα δεν μπορεί να εκδηλώσει τέτοια συμπεριφορά. Η άποψη όμως αυτή δε γίνεται αποδεκτή από όλους εκφράζοντας τις επιφυλάξεις τους για το βαθμό που η εκδήλωση μιας επιθετικής συμπεριφοράς μπορεί να έχει θεραπευτικό αποτέλεσμα.

Συνέπειες τηλεοπτικής βίας Η δεύτερη άποψη υποστηρίζει ότι η επιθετικότητα είναι μια αντιδραστική συμπεριφορά που μαθαίνεται. Όσο περισσότερες σκηνές βίας παρακολουθεί το παιδί τόσο μεγαλύτερες είναι και οι πιθανότητες εκδήλωσης επιθετικής συμπεριφοράς εξαιτίας της μεγάλης ικανότητας μίμησης της κοινωνικής συμπεριφοράς των προτύπων του περιβάλλοντός του. Όσο περισσότερα επιθετικά πρότυπα παρατηρεί το παιδί τόσο περισσότερους τρόπους επιθετικής συμπεριφοράς μαθαίνει.

Συνέπειες τηλεοπτικής βίας Οι απόψεις των ειδικών για το βαθμό επιρροής της τηλεοπτικής βίας για την εκδήλωση επιθετικής συμπεριφοράς διίστανται. Η δεύτερη κυρίως άποψη δέχεται αμφισβήτηση γιατί απομονώνει τη βία από σύνολο της ανθρώπινης συμπεριφοράς, γιατί απομονώνει τα προγράμματα βίας από το σύνολο των παραγόντων που επηρεάζουν την επιθετική συμπεριφορά και γιατί θεωρεί ότι η αιτιατή σχέση είναι μονής κατεύθυνσης με αφετηρία το τηλεοπτικό ερέθισμα, ενώ η σχέση αυτή είναι λογικά αντιστρέψιμη.

Συνέπειες τηλεοπτικής βίας Οι διαφορετικές μορφές τηλεοπτικής βίας έχουν διαφορετικά αποτελέσματα ανάλογα με το ακροατήριο. Ακόμα και οι συνέπειες του ίδιου τύπου τηλεοπτικής βίας μπορεί να έχουν διαφορετικό αντίκτυπο σε διαφορετικά παιδιά. Οι συνέπειες της τηλεοπτικής βίας εξαρτώνται και από άλλους παράγοντες, όπως τη συχνότητα εμφάνισης της βίας και ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζεται. Όσο πιο κοντά στην πραγματικότητα είναι μια σκηνή βίας τόσο μεγαλύτερο ψυχικό τραύμα προκαλεί στο παιδί. Ακόμα και η ακριβής περιγραφή ενός περιστατικού βίας προκαλεί μεγαλύτερο φόβο από κάθε άλλη μορφή βίας

Το παιδί τηλεθεατής Επειδή η διαμόρφωση της συμπεριφοράς του παιδιού εξαρτάται από την ψυχοσύνθεση και τις περιβαλλοντικές επιδράσεις δεν είναι εύκολο να γίνει αντιληπτή η ακριβής επίδραση που ασκεί η τηλεοπτική βία. Δεν είναι επίσης εύκολο να αποδειχτεί στατιστικά ότι όσο περισσότερες σκηνές βίας προβάλλονται στην τηλεόραση τόσο αυξάνεται η εγκληματικότητα. Αυτό συμβαίνει γιατί για την αύξηση της εγκληματικότητας υπεύθυνοι είναι και άλλοι παράγοντες, όπως η αστικοποίηση, η οικονομική κρίση, η κρίση αξιών, η ανεργία κ.α. Γι αυτό δεν είναι ευδιάκριτη η επίδραση της τηλεόρασης. Εκείνο όμως που είναι σίγουρο είναι το γεγονός ότι όσο συχνότερα βλέπουν τα παιδιά σκηνές βίας τις θεωρούν συνηθισμένο θέαμα, εξοικειώνονται με τέτοιες καταστάσεις, τις αποδέχονται παθητικά και δεν προσπαθούν να τις αντιμετωπίσουν.

Προτάσεις για την αντιμετώπιση των συνεπειών από την τηλεοπτική βία Επειδή η τηλεοπτική βία εντάσσεται στα πλαίσια της εμπορευματικής πολιτικής και χρησιμοποιείται συστηματικά και καιροσκοπικά, πρέπει να εφοδιάσουμε τα παιδιά με τον κατάλληλο κώδικα ανάγνωσης με τα αναγκαία ερμηνευτικά μέσα, ώστε να προσλαμβάνει τις σκηνές βίας με τρόπους που αποκλείουν τη βία σαν πρότυπο συμπεριφοράς αποτρέποντάς τα από την εκδήλωση μορφών αντικοινωνικής συμπεριφοράς, ενώ παράλληλα θα έχει κατανοήσει και τους λόγους για τους οποίους δεν είναι επιτρεπτή η βίαιη συμπεριφορά.

Το παιδί τηλεθεατής Ο βαθμός επίδρασης της τηλεόρασης εξαρτάται από τον τρόπο χρήσης και πιο συγκεκριμένα από το πώς αντιλαμβάνεται το παιδί τις σκηνές βίας. Ως προς τον τρόπο χρήσης μεγαλύτερη επίδραση ασκείται στα παιδιά αν υπάρχει μεγάλη συχνότητα παρακολούθησης και ο βαθμός προσοχής και κατανόησης είναι μεγάλος. Άλλος παράγοντας είναι αν το παιδί βλέπει μόνο του αυτές τις σκηνές ή με την παρουσία κάποιου μεγάλου και τις σχολιάζει μαζί του. Το ποσοστό κατανόησης των τηλεοπτικών μηνυμάτων διαφέρει ανάλογα και με την ηλικία του κάθε παιδιού. Όσο μεγαλύτερο είναι ένα παιδί τόσο περισσότερο κατανοεί το τηλεοπτικό μήνυμα και μεγαλώνει η διάρκεια παρακολούθησης. Τα μικρότερα παιδιά αδυνατούν να ακολουθήσουν και να κατανοήσουν τις πολύπλοκες ιστορίες. Μετά την ηλικία των οκτώ έως εννέα ετών τα παιδιά μπορούν να προσηλωθούν σε εκπομπές που τους αρέσουν.

Το παιδί ως τηλεθεατής Σχέση παιδιού τηλεόρασης Η τηλεόραση είναι μια πραγματικότητα μέσα στην καθημερινή ζωή των παιδιών. Ενσωματωμένη στο οικογενειακό περιβάλλον επιδρά πριν τα σχολείο ή παράλληλα μ αυτό. Προσφέρει διασκέδαση, γνώσεις και ένα μεγάλο αριθμό πληροφοριών κάθε είδους. Το γεγονός αυτό όμως δεν σημαίνει ότι το παιδί είναι ένας απλά παθητικός δέκτης. Οι ειδικοί προσπαθούν να μελετήσουν την επίδραση της τηλεόρασης θετική ή αρνητική. Τα αποτελέσματα των ερευνών αυτών σε πολλές περιπτώσεις είναι αντιφατικά. Παρά το ότι τα αποτελέσματα αυτά δε συμφωνούν πάντα μεταξύ τους, ωστόσο οι έρευνες αυτές φώτισαν ορισμένες πλευρές για την επίδραση της τηλεόρασης. Οι μεθοδολογικοί προσανατολισμοί που ακολουθήθηκαν για την έρευνα αυτή ήταν τρεις. Ο πρώτος τονίζει την επίδραση της τηλεόρασης στο παιδί, ενώ ο δεύτερος, την επίδραση του παιδιού στην τηλεόραση. Ο τρίτος μελετά την αλληλεπίδραση παιδιού τηλεόρασης. Στους παράγοντες αυτούς προστέθηκε και ένας τέταρτος παράγοντας που υποστηρίζει ότι οι τεχνολογίες της επικοινωνίας οδηγούν στο τέλος της επικοινωνίας.

Επίδραση τηλεόρασης στο παιδί Ο μεθοδολογικός αυτός προσανατολισμός στηριζόταν στο «παράδειγμα» του Lasswell που επικρατούσε για τα ΜΜΕ τη δεκαετία του 40. Το «παράδειγμα» του Lasswell συνοψίζεται στους άξονες: Ποιος, λέει τι, από ποιο κανάλι, σε ποιον, με τι αποτέλεσμα; Η συμπεριφοριστική ψυχολογία θεωρεί ότι στη σχέση παιδιού τηλεόρασης ενεργό ρόλο παίζει μόνο η τηλεόραση και το παιδί είναι ένας παθητικός δέκτης. Μελέτησε τα αποτελέσματα της τηλεόρασης στο παιδί ως αποτέλεσμα μιας γραμμικής επικοινωνίας απ τον πομπό στο δέκτη. Τα αποτελέσματα της έρευνας αυτής ήταν ανεπαρκή γι αυτό ένας άλλος ερευνητής ο Lazarfeld (1955) πρότεινε τέσσερις τύπους έρευνας: 1. Περισσότερη μελέτη των συσσωρευτικών αποτελεσμάτων παρά των άμεσων. 2. Περισσότερη μελέτη των «καλών» - ενδεδειγμένων προγραμμάτων αντί να αναλύουμε τα «κακά» ακατάλληλα προγράμματα. 3. Τη μελέτη του ρόλου της οικογένειας μέσα στην επικοινωνιακή διαδικασία. 4. Τη μελέτη για την τροποποίηση των προγραμμάτων.

Επίδραση παιδιού στην τηλεόραση Δε μπορεί να μελετηθεί ακριβώς η αλληλεπίδραση παιδιού τηλεόρασης, γιατί η σχέση αυτή δεν είναι μια σχέση αιτίας αποτελέσματος. Έτσι δε μπορούμε να υποστηρίξουμε με βεβαιότητα ότι όλα τα προγράμματα επιδρούν με τον ίδιο τρόπο (θετικό ή αρνητικό) σε όλα τα παιδιά. Ο βαθμός επίδρασης της τηλεόρασης στο παιδί εξαρτάται από την προσωπικότητα του παιδιού και το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζεί (οικογένεια, φίλοι, σχολείο, εκκλησία, πολιτιστικές νόρμες)

Επίδραση παιδιού στην τηλεόραση Οι προτιμήσεις των παιδιών και η μίμηση των μοντέλων της τηλεόρασης συνδέονται με την κοινωνική προσωπικότητα του παιδιού, που καθορίζεται απ τις νόρμες της ηλικιακής ομάδας και όχι απ τους γονείς (Komorowska)

Επίδραση παιδιού στην τηλεόραση Μεταγενέστερες έρευνες Το σημαντικότερο στοιχείο δεν είναι τόσο η φύση του μηνύματος όσο ο βαθμός συνειδητοποίησης του παιδιού. Τα παιδιά ερμηνεύουν τα τηλεοπτικά μηνύματα με βάση τις προσδοκίες και τις γνώσεις που άντλησαν από το άμεσο περιβάλλον τους. Όσο μεγαλώνουν τα παιδιά μπορούν να διακρίνουν το πραγματικό από το φανταστικό. Η ταύτιση με τον ήρωα είναι αποτέλεσμα μιας περίπλοκης διαδικασίας. Η επίδραση του μηνύματος σχετίζεται περισσότερο με το αντιλαμβανόμενο μήνυμα παρά με το εκπεμπόμενο.

Επίδραση παιδιού στην τηλεόραση Νεότερες έρευνες Τα αποτελέσματα της τηλεόρασης στα παιδιά εστίασαν την προσοχή τους στη μελέτη των μακροπρόθεσμων αποτελεσμάτων δηλαδή στην επίδραση της τηλεόρασης στους τρόπους ζωής, στα συστήματα αξιών, τη γλώσσα, την οργάνωση της αντίληψης. Είναι πολύ δύσκολο να κατανοήσουν τα παιδιά τις αξίες, τα έκδηλα, απλά και λανθάνοντα μηνύματα των τηλεοπτικών προγραμμάτων. Για το λόγο αυτό δε θα πρέπει να θεωρούμε δεδομένο ότι με την εκπομπή ενός μηνύματος γίνεται ταυτόχρονα αντιληπτό και το βαθύτερο νόημά του.

Αλληλεπίδραση παιδιού τηλεόρασης Η τηλεόραση είναι ένας θεσμός κοινωνικοποίησης πολύ σημαντικός. Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε τα μηνύματα που μεταδίδει χωρίς να λάβουμε υπόψη μας τη θέση τους μέσα στην κοινωνία. Απ την άλλη μεριά πρέπει να λάβουμε υπόψη μας τον τρόπο με τον οποίο μια συγκεκριμένη κατηγορία ηλικίας προσλαμβάνει, ενσωματώνει και εσωτερικεύει τα μηνύματα της τηλεόρασης. Στη σύγχρονη κοινωνία η τηλεόραση αποτελεί ένα πολύ σημαντικό κοινωνικοποιητικό παράγοντα, που επιδιώκει με τη μετάδοση ίδιων πληροφοριών και αξιών να ενοποιήσει τη νέα γενιά. Αυτό προσπαθεί να τα το πετύχει χάρη στην τριπλή της γλώσσα (οπτική, λεκτική, ηχητική) μέσα από την οποία καταφέρνει να δημιουργήσει ένα συγκινησιακό κλίμα και να επιβληθεί πολύ γρήγορα. Το παιδί με τη σειρά του αντιδρά στα μηνύματα αυτά σε σχέση με τη θέση του και την κοινωνική του κατάσταση. Ενσωματώνει τις προτεινόμενες αναπαραστάσεις και συχνά τις τροποποιεί ταυτίζεται με τα πρόσωπα των παιδιών - μοντέλων και εσωτερικεύει ορισμένα από αυτά. Το επίπεδο και οι τύποι ταύτισης με τα προβαλλόμενα πρότυπα ποικίλουν. Τα παιδιά ενίοτε εκφράζουν τη δυσφορία τους απέναντι στα προτεινόμενα μοντέλα.

Αλληλεπίδραση παιδιού τηλεόρασης Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι η τηλεόραση είναι ένας φορέας επιφανειακών γνώσεων. Οι γνώσεις αυτές παρέχονται σε όλα τα παιδιά ανεξαρτήτως ηλικίας με αποτέλεσμα το καθένα, ανάλογα με τις προσδοκίες του, να αντιλαμβάνεται με το δικό του τρόπο τις τηλεοπτικές εκπομπές. Οι γνώσεις που παρέχει η τηλεόραση είναι ατελείς και τα μοντέλα που προτείνει είναι στερεότυπα και δεν προσφέρουν στα παιδιά προοπτικές και σχέδια για το μέλλον

Το τέλος της επικοινωνίας Η προσέγγιση αυτή της επικοινωνίας δίνει μεγαλύτερη βαρύτητα στον τεχνολογικό της χαρακτήρα. Εξετάζει περισσότερο το μέσο (μηχανή- τηλεόραση) και αποδίδει στην τεχνολογία της επικοινωνίας έναν καθοριστικό ρόλο

Συμπέρασμα Στη σύγχρονη εποχή ο κοινωνικοποιητικός ρόλος της τηλεόρασης έχει αντικαταστήσει εν μέρει τους γονείς, τους παππούδες, τις γιαγιάδες και τους δασκάλους. Το πλήθος των ετερόκλιτων πληροφοριών που παρέχει η τηλεόραση, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι ιδιαιτερότητες του κάθε παιδιού και χωρίς να παρέχει επαρκείς εξηγήσεις για τις αιτίες και τα αποτελέσματα των γεγονότων, την καθιστούν ελλιπή φορέα κοινωνικοποίησης. Στα παραπάνω στοιχεία πρέπει να προσθέσουμε ότι οι πληροφορίες που μεταδίδονται από την τηλεόραση δε συνδέονται άμεσα με την πρακτική εμπειρία του παιδιού.

Πρόταση Γονείς και εκπαιδευτικοί θα πρέπει να μη βλέπουν παθητικά την τηλεόραση αλλά να προσπαθούν να μάθουν στα παιδιά να βλέπουν κριτικά την τηλεόραση κάνοντάς τα ενεργούς τηλεθεατές.

Η παιδική τηλεοπτική διαφήμιση Η διαφήμιση είναι ταυτόχρονα ένα μέσο επικοινωνίας και ένα σύνολο τεχνικών πειθούς. Αποτελεί συνθετικό στοιχείο του συστήματος παραγωγής και διανομής των αγαθών και αποβλέπει στην αύξηση των πωλήσεων. Είναι συνακόλουθο ενός ιδιαίτερου τρόπου βιομηχανικής κοινωνίας, της καταναλωτικής κοινωνίας. Είναι μια από τις κινητήριες δυνάμεις της καταναλωτικής κοινωνίας, αλλά και ο καθρέφτης της.. Η διαφήμιση ως μέσο επικοινωνίας χρηματοδοτεί με μεγάλα ποσά τα άλλα ΜΜΕ επηρεάζοντας τον προγραμματισμό και την ποιότητα των εκπομπών τους. Η διαφήμιση ως μέσο επικοινωνίας δεν περιορίζεται μόνο στην προώθηση εμπορευμάτων και υπηρεσιών τείνει να γίνει μια αρχή οργάνωσης ολόκληρης της κοινωνίας γύρω από το θεσμό της επιχείρησης.

Η παιδική τηλεοπτική διαφήμιση Η διαφήμιση εκτός από ένα οικονομικό εργαλείο αποτελεί και έναν κοινωνικό θεσμό, ο οποίος ασκεί επίδραση στον τρόπο ζωής και σκέψης των πολιτών. Για να αυξήσει την αποτελεσματικότητά της η διαφήμιση ιδιοποιείται και αξιοποιεί τα πορίσματα της επιστήμης (κυρίως της ψυχολογίας) αλλά και τις δυνατότητες που προσφέρει η τεχνολογική εξέλιξη. Ειδικότερα, η παιδική διαφήμιση δεν απευθύνεται μόνο στα παιδιά, αλλά και στους γονείς, αφού είναι εκείνοι που τελικά θα αγοράσουν τα διαφημιζόμενα προϊόντα. Για το λόγο αυτό επιδιώκει μαζί με τα παιδιά να πείσει και τους γονείς για τη χρησιμότητα του προϊόντος.

Η παιδική τηλεοπτική διαφήμιση Στοιχεία διαφήμισης Εικονιστικό (προϊόν, πρόσωπα, σχέση προσώπων προϊόντων, περιβάλλον) Ηχητικό (μουσική, τραγούδια) Λεκτικό (παιδικές φωνές, φωνές ενηλίκων) Εξωλεκτικό (εκφράσεις προσώπου, χειρονομίες, κινήσεις και στάσεις σώματος)

Τεχνικές διαφήμισης Φαντασία Στις διαφημίσεις γίνεται ανάμειξη του πραγματικού με το φανταστικό τα οποία τα παιδιά είναι δύσκολο να διακρίνουν

Τεχνικές διαφήμισης Γοητεία Σκοπός της διαφήμισης είναι περισσότερο να δημιουργήσει μια συναισθηματική σχέση ανάμεσα στο προϊόν και το παιδί παρά να τονίσει τα προτερήματά του. Οι δελεαστικές υποσχέσεις που χρησιμοποιεί απευθύνονται κυρίως στο συναίσθημα παρά στη λογική

Τεχνικές διαφήμισης Χιούμορ Για να είναι μια διαφήμιση επιτυχημένη πρέπει μαζί με την ευχαρίστηση- αισθητική και παιγνιώδη- να χρησιμοποιεί δύο ειδών χιούμορ: το οπτικό και το λεκτικό. Ανάμεσα στα δύο αυτά είδη υπερτερεί σε συχνότητα το οπτικό εξαιτίας του γεγονότος ότι είναι πιο κατανοητό σε όλες τις ηλικίες.

Τεχνικές διαφήμισης Σλόγκαν Το σλόγκαν είναι μια μικρή φράση με μουσική επένδυση που συμπυκνώνει το νόημα ολόκληρης της διαφήμισης ή τονίζει τη σημαντική της πλευρά. Για να μπορέσει κάποιος να ανακαλέσει εύκολα ένα μήνυμα αυτό πρέπει να είναι σύντομο, περιεκτικό και να έχει ρυθμό και ομοιοκαταληξία. Στόχος του είναι να διαμορφώσει μια ευνοϊκή στάση απέναντι στο προϊόν και να προκαλέσει το χαμόγελο.

Τεχνικές διαφήμισης Επωνυμία Η επωνυμία του προϊόντος ή της φίρμας εξασφαλίζει, κατά κάποιο τρόπο, μια τάξη μέσα στον κόσμο της αφθονίας των αντικειμένων. Το όνομα της μάρκας προσωποποιεί το προϊόν. Το να δίνει κανείς στα αντικείμενα ένα όνομα είναι σαν να δανείζει μια ζωή συμβολική και ταυτόχρονα αβέβαιη, που πρέπει να συντηρηθεί. Για να διατηρηθεί όμως στη ζωή το όνομα, πρέπει να εμφανίζεται συχνά, αλλιώς παύει να υφίσταται

Επανάληψη Τεχνικές διαφήμισης Η επανάληψη της διαφήμισης βοηθά στην απομνημόνευση και την εμπέδωση του μηνύματος. Όσο περισσότερες φορές παρακολουθήσει ο τηλεθεατής μια διαφήμιση τόσο περισσότερες πιθανότητες υπάρχουν να το προσέξει καλά, να το αποκωδικοποιήσει επαρκώς και να την συγκρατήσει.

Ιδεολογικό περιεχόμενο διαφήμισης Σκοπός της διαφήμισης δεν είναι μόνο η προώθηση προϊόντων αλλά και η προώθηση ιδεών, αξιών, συμπεριφορών. Προβάλλει και επιβάλλει ορισμένες φορές ένα σύστημα αξιών και έναν τρόπο ζωής. Υποδεικνύει ποιο είναι το καλό, το επιθυμητό, το πρέπον, συμφιλιώνοντας την αρχή της ευχαρίστησης και την αρχή της πραγματικότητας μέσα στην εικόνα του προϊόντος. Η εικόνα του προϊόντος γίνεται, τελικά, η εικόνα του εαυτού του και το αντίστροφο

Ιδεολογικό περιεχόμενο διαφήμισης Η διαφήμιση είναι μια επαναλαμβανόμενη υπόσχεση ενός τρόπου ζωής, τον οποίο πρέπει να ακολουθήσει το παιδί για να μπορέσει να ενταχθεί στην κοινωνία. Προβάλλει και υποστηρίζει τον καταναλωτισμό και τις νεωτερικές αξίες (τεχνολογική πρόοδο, ταχύτητα, ανταγωνισμό, ελεύθερο χρόνο, άνεση, ευκολία, ευτυχία, ευδαιμονία) παρά τις πνευματικές και παραδοσιακές αξίες (πατρίδα, θρησκεία, αυστηρά ήθη). Η διαφήμιση κοινωνικοποιεί τα παιδιά και τα ετοιμάζει να γίνουν καταναλωτές. Η κοινωνικοποιητική λειτουργία της διαφήμισης επιτυγχάνεται με τη διαδικασία εκμάθησης ρόλων μέσα από τη χρήση των αντικειμένων.

Ιδεολογικό περιεχόμενο διαφήμισης Η διαφήμιση επηρεάζει την κουλτούρα της κοινωνίας αλλά και επηρεάζεται απ αυτήν. Δανείζεται στοιχεία από την κουλτούρα της κοινωνίας, τα παραμορφώνει και τα προσαρμόζει στις απαιτήσεις της ιδιαίτερης γλώσσας του κοινού στο οποίο απευθύνεται. Αφού λοιπόν τα επεξεργαστεί, τα επιστρέφει πάλι στο Κοινό της και τροφοδοτεί εκ νέου την κουλτούρα της κοινωνίας τροποποιώντάς την.

Βλαβερές συνέπειες της τηλεόρασης Το μικρό παιδί που βρίσκεται στην ανάπτυξή του έχει ανάγκη από ερεθίσματα που θα το βοηθήσουν να βρει ευκαιρίες να δέσει τους θεμελιακούς οικογενειακούς δεσμούς του, ώστε να καταλάβει τον εαυτό του. Η αλήθεια είναι όμως ότι η τηλεόραση κάθε άλλο παρά βοηθά σ αυτή την κατεύθυνση. Το παιδί θέλει να αναπτύξει την ικανότητα της αυτοδιάθεσης και να γίνει ανεξάρτητο. Η τηλεόραση όμως το κρατά προσκολλημένο σε μια παθητική στάση και διαιωνίζει την εξάρτηση του απ αυτήν. Το παιδί ως κοινωνικό ον πρέπει να αποκτήσει βασικές τεχνικές επικοινωνίας ομιλία, διάβασμα, γράψιμο για να μπορέσει να συναναστραφεί εύκολα και με σαφήνεια με τους γύρω του. Η παρακολούθηση όμως της τηλεόρασης δεν ευνοεί την ανάπτυξη των γλωσσικών δεξιοτήτων, γιατί το παιδί δε συμμετέχει ενεργά, αλλά είναι παθητικός δέκτης.

Βλαβερές συνέπειες της τηλεόρασης Το παιδί χρειάζεται να ανακαλύψει τον εαυτό του ανακαλύπτοντας τις δυνατότητες και τις αδυναμίες του. Κάτι τέτοιο όμως προϋποθέτει την ενεργή του συμμετοχή σε πλήθος δραστηριοτήτων, που θα το βοηθήσουν να αναπτύξει τα ταλέντα του και θα το κάνουν να νιώσει αργότερα, ως ενήλικος, πληρότητα τόσο στην εργασία όσο και στην ψυχαγωγία του. Η φαντασία του παιδιού αναπτύσσεται καλύτερα μέσα από τις δικές του παιδικές δραστηριότητες παρά από τις τεχνητές φαντασιώσεις των μεγάλων που προβάλλονται στην τηλεόραση.

Βλαβερές συνέπειες της τηλεόρασης Η ανάγκη για διανοητικά ερεθίσματα βρίσκει την πλήρωσή της όταν το παιδί έχει τη δυνατότητα να χειρίζεται, ν αγγίζει, να φτιάχνει μόνο του διάφορα αντικείμενα και όχι όταν παθητικά παρακολουθεί άλλους να τα κάνουν Η ανάγκη του παιδιού να ενταχτεί και να λειτουργήσει σωστά μέσα στην οικογένεια μπορεί να ικανοποιηθεί μόνο μέσα από τη δική του συμμετοχή στη ζωή της οικογένειας και με τις δικές του καθημερινές εμπειρίες ως μέλος της. Η τηλεόραση όμως δεν μπορεί να ικανοποιήσει την ανάγκη αυτή περιορίζοντας παρά εμπλουτίζοντας τον πλούτο και τις ποικιλίες της οικογενειακής ζωής.

Η συμπεριφορά του παιδιού μετά την παρακολούθηση Οι γονείς μετά την παρακολούθηση κάποιου τηλεοπτικού προγράμματος παρατηρούν ότι η συμπεριφορά των παιδιών τους χειροτερεύει. Η συμπεριφορά αυτή εκδηλώνεται με νευρικότητα, κακή διάθεση, με το να τρώνε και να πίνουν πολύ, να χοροπηδούν χωρίς λόγο, χωρίς να μπορούν να συγκεντρωθούν και να αισθάνονται κούραση. Όλα αυτά τα συμπτώματα εμποδίζουν τα παιδιά να ξαναπροσαρμοστούν στις συνθήκες της πραγματικότητας. Η προβληματική αυτή συμπεριφορά διαρκεί, κατά κανόνα, για λίγο, πρέπει όμως να ανησυχήσει τους γονείς αν αυτή παραταθεί για μεγαλύτερο διάστημα.

Ο εθισμός στην τηλεόραση Στο κέντρο κάθε πραγματικού εθισμού βρίσκεται η αναζήτηση της απόλαυσης και η λαχτάρα για κάτι που δεν του προσφέρει η καθημερινή ζωή. Ο εθισμένος στην τηλεόραση αναζητά τη συγκεκριμένη εμπειρία όχι για να ευχαριστηθεί αλλά για να μπορέσει να λειτουργήσει φυσιολογικά. Όσο διαρκεί η τηλεθέαση, ο θεατής παραμερίζει τις έννοιες του και τις ανησυχίες του και ζει έξω από τον πραγματικό κόσμο, περνώντας σε μια εσωτερική κατάσταση ευχάριστη και παθητική. Ο φανατικός τηλεθεατής παραμελεί να ασχοληθεί με δραστηριότητες απαραίτητες για την ανάπτυξή, τη μόρφωση και την ολοκλήρωσή του καταστρέφοντας τον εαυτό του. Η παρατεταμένη τηλεθέαση παραμορφώνει την αίσθηση του χρόνου και ελαχιστοποιεί τις ευκαιρίες για εμπειρίες χρήσιμες για την ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων.

Προφορική και μη προφορική σκέψη Οι εμπειρίες που προσφέρει η τηλεόραση ανήκουν στην κατηγορία των οπτικών μη λεκτικών εμπειριών. Για το λόγο αυτό δεν προάγεται η γλωσσική ικανότητα του παιδιού, αφού για να αναπτύξει την ικανότητα αυτή πρέπει να συμμετέχει ενεργά σε πλήθος συζητήσεων για να μπορεί να εκφράζει την άποψή του και να μάθει να συζητά πολιτισμένα. Η οπτική μη λεκτική εμπειρία της τηλεόρασης επιδρά σαν ηρεμιστικό και χαλαρωτικό μέσο για υπερκινητικά και ανήσυχα παιδιά, γι αυτό και πολλοί γονείς τη χρησιμοποιούν για να τα απασχολήσουν.

Το δέσιμο του παιδιού με τη γλώσσα Οι εμπειρίες που αποκτά το παιδί στα πρώτα χρόνια της ζωής του επιδρούν σημαντικά στην ανάπτυξη του εγκεφάλου του και ειδικότερα στην ανάπτυξη της λεκτικής σκέψης. Όσο περισσότερα ερεθίσματα για έκφραση έχει ένα παιδί τόσο αυξάνεται και η πιθανότητα «να γίνει η γλώσσα (του) σύνθετη και να οξυνθεί η ικανότητά της λεκτικής σκέψης. H παρατεταμένη όμως παρακολούθηση τηλεόρασης οδηγεί το παιδί για μεγάλο διάστημα στη μη λεκτική διανοητική λειτουργία, η οποία το εμποδίζει να αναπτύξει τη λεκτική του σκέψη, αφού αδρανοποιεί τον εγκέφαλό του.

Τηλεόραση και διάβασμα Τι συμβαίνει όταν διαβάζουμε Ο αναγνώστης, για να κατανοήσει καλύτερα ένα κείμενο, προσπαθεί να σχηματίσει στο μυαλό του ορισμένες εικόνες από τις εμπειρίες που έχει από τη ζωή που αντανακλούν τις ατομικές του ανάγκες. Αντίθετα, ο τηλεθεατής δέχεται παθητικά τις εικόνες αδρανοποιώντας έτσι τον εγκέφαλό του.

Τηλεόραση και διάβασμα Νωθροί αναγνώστες Παρακολουθώντας το παιδί πολλές ώρες τηλεόραση περιορίζονται οι ανάγκες του για ανάγνωση μειώνοντας ταυτόχρονα τις σχετικές ευκαιρίες. Και όταν ακόμα το παιδί διαβάσει βιβλία, ο τρόπος ανάγνωσης του είναι επηρεασμένος από την επίδραση της τηλεόρασης. Το φαινόμενο του «νωθρού αναγνώστη» αφορά παιδιά που ναι μεν έχουν καταφέρει να κατακτήσουν το μηχανισμό της ανάγνωσης, ενώ δεν έχουν φτάσει στο στάδιο της κατανόησης των αναγνωσμάτων παρόλο που πρόκειται για έξυπνα παιδιά και από καλλιεργημένες οικογένειες.

Τηλεόραση και γράψιμο Η παρατεταμένη παρακολούθηση τηλεόρασης έχει συνέπειες και στην ανάπτυξη του γραπτού λόγου του παιδιού. Έρευνες απέδειξαν ότι οι σπουδαστές που παρακολουθούσαν για πολλή ώρα τηλεόραση είχαν φτωχό λεξιλόγιο και η σύνταξη των προτάσεών τους ήταν πολύ απλή. Έτσι λοιπόν και ο μαθητής που δεν μπορεί να διαβάσει και να κατανοήσει σωστά επόμενο είναι να μη μπορεί να γράψει καλά. Για να μάθει όμως να γράφει καλά πρέπει να σκέφτεται. Πώς όμως θα μάθει να σκέφτεται όταν η τηλεόραση του στερεί αυτή τη δυνατότητα; Ο Baker υποστηρίζει ότι η λογική και λεκτική μορφή της σκέψης που απαιτείται για κάθε διανοητική προσπάθεια είναι απαραίτητη για τη μάθηση της γραφής. Η τηλεόραση προσφέρει μη λεκτική σκέψη, οπότε αναστέλλει τη δυνατότητα εκμάθησης σωστού τρόπου γραφής.

Τηλεόραση και παιχνίδι Έρευνες έδειξαν ότι η συχνή παρακολούθηση τηλεοπτικών προγραμμάτων από τα παιδιά μειώνει το χρόνο και την ποιότητά του παιχνιδιού που παίζεται μέσα στο χώρο του σπιτιού ή του σχολείου.

Τηλεόραση και παιχνίδι Συνέπειες στο παιχνίδι μέσα στο σχολείο Παρατηρώντας για μεγάλο χρονικό διάστημα τα παιδιά ενός σχολείου της Ν. Υόρκης, η διευθύντρια παρατήρησε ότι τα παιδιά προτιμούν να κάθονται και να διασκεδάζουν με επιτραπέζια παιχνίδια αντί να παίζουν παιχνίδια που απαιτούν δράση. Παρατήρησε ακόμη ότι υπήρχε έλλειψη φαντασίας στον τόπο έκφρασης τους και δυσκολία επινόησης διαφόρων τεχνικών δράσης μέσα από το παιχνίδι. Μια άλλη πάλι έμπειρη δασκάλα παρατήρησε ότι τα παιχνίδια των παιδιών τα διακρίνει μια έντονη παθητικότητα. Το ενδιαφέρον που δείχνουν για το παιχνίδι είναι πρόσκαιρο και ατονεί όταν έρθει η ώρα να αναπτύξουν πρωτοβουλία και να δράσουν.

Τηλεόραση και παιχνίδι Το παιχνίδι μέσα στο σπίτι Πριν την εξάπλωση της τηλεόρασης οι γονείς ασχολούνταν περισσότερο με τα παιδιά τους παίζοντας μαζί τους δίνοντάς τους έτσι ερεθίσματα. Έπαιζαν για παράδειγμα παιχνίδια μίμησης ή τους έδειχναν πώς παίζεται ένα παιχνίδι, ώστε αργότερα από μόνα τους να είναι σε θέση να το συνεχίσουν. Αυτή η τακτική είχε ευεργετικές συνέπειες και για τα παιδιά και για τους γονείς. Οι γονείς εξοικονομούσαν λίγο ελεύθερο χρόνο και τα παιδιά απασχολούνταν δημιουργικά.

Τηλεόραση και παιχνίδι Το παιχνίδι μέσα στο σπίτι (συνέχεια) Σήμερα οι περισσότεροι γονείς απασχολούν τα παιδιά στον ελεύθερο χρόνο τους με την παρακολούθηση τηλεοπτικών εκπομπών. Έτσι δεν είναι σε θέση τα παιδιά αυτά να αναπτύξουν τη φαντασία τους. Αυτή αναπτύσσεται περισσότερο μέσα από την επαφή με άλλους ανθρώπους. Έρευνα του πανεπιστημίου του Yale έδειξε ότι τα παιδιά που είχαν άμεση επαφή με τους ενήλικες και ήταν τελείως ανεπηρέαστα από την τηλεόραση, είχαν την πιο ανεπτυγμένη και αυθόρμητη φαντασία στα παιχνίδια τους αμέσως μετά ήρθαν τα παιδιά που παρακολουθούσαν τις εκπομπές με κάποιον ενήλικο δίπλα τους. Όσα παιδιά δεν τα πρόσεχαν ιδιαίτερα οι ενήλικες είχαν λιγότερο αναπτυγμένη τη φαντασία τους στο παιχνίδι.

Μορφές παιχνιδιού και αποτελέσματά από τη στέρησή του Το παιχνίδι είναι πολύ σημαντικός παράγοντας για την ανάπτυξη του παιδιού κυρίως κατά τη διάρκεια της πρώτης παιδικής ηλικίας. Το παιχνίδι των παιδιών της προσχολικής ηλικίας επηρεάζεται από την τηλεοπτική παρακολούθηση. Το παιχνίδι του μωρού έχει σκοπό να εξερευνήσει το περιβάλλον. Μέσα από τις διερευνητικές δραστηριότητες το παιδί σταδιακά βρίσκει τη θέση του μέσα στο περιβάλλον. Οδηγούμενο από τις εσωτερικές του παρορμήσεις αρχίζει να διαφοροποιείται από τη μητέρα του και το περιβάλλον και αρχίζει να μαθαίνει ορισμένα πράγματα για τον κόσμο γύρω του. Με τις κινήσεις των χεριών του αποκτάει και τη βασική τέχνη του συντονισμού. Στην προσπάθειά του παιδιού να ανακαλύψει τον κόσμο βγάζει αδιάκοπα κάποιες φωνές, οι οποίες αποτελούν ένα πρόδρομο στάδιο ομιλίας.

Μορφές παιχνιδιού και αποτελέσματά από τη στέρησή του Με τα παιχνίδια μίμησης το παιδί έχει μια αξιόλογη ευκαιρία επικοινωνίας με τους γύρω του πριν ακόμα μάθει να μιλάει και μπορεί με τον τρόπο του να συμβάλει το ίδιο στην διαμόρφωση μιας κατάστασης. Μέσα από τις διαδικασίες αυτές το παιδί «μαθαίνει και την ομιλία φτάνοντας έτσι, με μια ελεύθερη μίμηση των ήχων των ανθρώπων γύρω του, στην κανονική επικοινωνία. Τα περισσότερα παιχνίδια μίμησης βοηθούν σημαντικά στην προσαρμογή των παιδιών στην πραγματικότητα. Ο στόχος αυτός επιτυγχάνεται με παιχνίδια μίμησης ρόλων ή οδυνηρών σκηνών, όπου μέσα από το παιχνίδι το παιδί θα μπορέσει να εξορκίσει τους φόβους του.

Μορφές παιχνιδιού και αποτελέσματά από τη στέρησή του Το παιχνίδι φαντασίας δίνει τη δυνατότητα στο παιδί να ανατρέψει τον κόσμο των μεγάλων και να γίνει δραστήριος δημιουργός ενός δικού του κόσμου τον οποίο θα ελέγχει και θα νιώθει δυνατό μέσα σ αυτόν. Το ομαδικό παιχνίδι καλλιεργεί την αμοιβαία συνεργασία, τον αυτοέλεγχο και την ικανότητα εξεύρεσης λύσεων προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι του. Με το πέρασμα του χρόνου τα παιδιά μαθαίνουν να γίνονται πιο κοινωνικά, να ελέγχουν τη συμπεριφορά τους και να επηρεάζουν με τις πράξεις τους τις πράξεις των άλλων. Έτσι το παιχνίδι αποκτά όλο και μεγαλύτερη σημασία στην προσπάθεια ένταξης του παιδιού στην κοινωνία των ενηλίκων.

Συνέπειες μείωσης χρόνου παιχνιδιού Έρευνες του Harlow σε πιθήκους ως προς τη συμπεριφορά τους σχετικά με το παιχνίδι διαπίστωσε ότι αυτοί που δεν είχαν την ευκαιρία να εκδήλωναν επιθετική συμπεριφορά. Τα ευρήματα αυτά προβλημάτισαν τους επιστήμονες και αναρωτήθηκαν αν η έλλειψη του παιχνιδιού στα παιδιά έχει τα ίδια αποτελέσματα. Πειστικά στοιχεία για την επαλήθευση της υπόθεσης αυτής δεν υπάρχουν αλλά κάποιες παρατηρήσεις οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η συμπεριφορά των παιδιών θα ήταν λιγότερο επιθετική αν συμμετείχαν σε ομαδικά παιχνίδια και κοινωνικοποιούνταν μέσα απ αυτά. Ωστόσο δε φαίνεται να είναι αποκλειστικά υπεύθυνη η τηλεόραση για την εκδήλωση φαινομένων επιθετικής συμπεριφοράς. Τα αίτια πρέπει να αναζητηθούν και σε άλλους παράγοντες.

Συμπτώματα από την υπερβολική παρακολούθηση τηλεοπτικών προγραμμάτων Η επικοινωνία χωρίς λόγια Η παρατεταμένη τηλεθέαση ευνοεί τη μη λεκτική σκέψη. Αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης είναι η χρησιμοποίηση λέξεων «κλισέ» και εκφράσεων χωρίς λογική και νόημα που δεν έχουν συνεχή ροή.

Συμπτώματα από την υπερβολική παρακολούθηση τηλεοπτικών προγραμμάτων Κάμψη στα σχολικά αποτελέσματα Έρευνες το 1966 έδειξαν ότι παρουσιάστηκε κάμψη των επιδόσεων των μαθητών εξαιτίας της αύξησης των ωρών τηλεθέασης. Από την αρνητική επιρροή της τηλεόρασης φάνηκε να επηρεάζονται και οι καλοί μαθητές, οι οποίοι, αυξάνοντας τις ώρες τηλεθέασης, παραμελούσαν τα μαθήματά τους με αποτέλεσμα να πέφτουν οι επιδόσεις τους. Η τηλεόραση επίσης απωθεί με διάφορους τρόπους το παιδί από την ανάγνωση και γενικότερα από το βιβλίο.

Συμπτώματα από την υπερβολική παρακολούθηση τηλεοπτικών προγραμμάτων Νέοι τρόποι σκέψης και συμπεριφοράς Έρευνες που έγιναν τη δεκαετία του 60 έδειξαν ότι η σκέψη της πρώτης τηλεοπτικής γενιάς ήταν περισσότερο μη λεκτική. O Toffler υποστήριξε ότι αυτό που εκθειάζουν οι νέοι σήμερα είναι η φυγή από το λόγο. Σε παρόμοια αποτελέσματα κατέληξε και ο Roszak όταν μελέτησε τη συμπεριφορά της ίδιας γενιάς και υποστήριξε ότι η όχι λογική σκέψη, η απουσία φιλοδοξίας και διάθεσης ανταγωνισμού, η αδιαφορία για αναζήτηση αξιών, η στροφή προς το εγώ και η φυγή μακριά από το λόγο, την πραγματικότητα και τη διανοητική δραστηριότητα, είναι τα χαρακτηριστικά του τρόπου λειτουργίας του δεξιού ημισφαιρίου

Βιβλιογραφία Βρύζας Κ., Μέσα επικοινωνίας και παιδική ηλικία, εκδ. Βάνιας, Θεσ/νίκη, 1997 Lemish D. Children and television A global perspective, εκδ. Blackwell, Oxford, 2007 Pecora N., Murray J., Wartella El. An, (επιμ. Pecora Norma) Children and television Fifty years of research, εκδ. Lawrence Erlbaum Associates,New Jerssey,2007 Γουίν Μ., Τηλεόραση, ένας ξένος στο σπίτι. Ο ρόλος της τηλεόρασης στη ζωή του παιδιού (μετ. Τσαλίκη Πολυξένη), εκδ. Ακρίτας, Αθήνα, 1991 Κουτσουβάνου Ευ. Η γλωσσική ανάπτυξη του παιδιού της προσχολικής ηλικίας, εκδ. Οδυσσέας, Αθήνα, 1991