ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ 2009-2014 Επιτροπή Νομικών Θεμάτων 15.6.2011 ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ (50/2011) Θέμα: Αιτιολογημένη γνώμη της Γερουσίας της Ιταλικής Δημοκρατίας όσον αφορά την πρόταση κανονισμού του Συμβουλίου σχετικά µε τη διεθνή δικαιοδοσία, το εφαρμοστέο δίκαιο και την αναγνώριση και εκτέλεση αποφάσεων στον τομέα των περιουσιακών σχέσεων των καταχωρημένων συντρόφων (COM(2011)0127 C7-0094/2011 2011/0060(CNS)) Βάσει του άρθρου 6 του πρωτοκόλλου αριθ. 2 σχετικά με την εφαρμογή των αρχών της επικουρικότητας και της αναλογικότητας, κάθε εθνικό κοινοβούλιο μπορεί, εντός προθεσμίας οκτώ εβδομάδων από την ημερομηνία διαβίβασης ενός σχεδίου νομοθετικής πράξης, να απευθύνει προς τους προέδρους του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, του Συμβουλίου και της Επιτροπής αιτιολογημένη γνώμη στην οποία εκτίθενται οι λόγοι για τους οποίους εκτιμά ότι το εν λόγω σχέδιο δεν συνάδει με την αρχή της επικουρικότητας. Σύμφωνα με τον Κανονισμό του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, αρμόδια για την τήρηση της αρχής της επικουρικότητας είναι η Επιτροπή Νομικών Θεμάτων. Επισυνάπτεται, προς ενημέρωσή σας, αιτιολογημένη γνώμη της Γερουσίας της Ιταλικής Δημοκρατίας σχετικά με την ως άνω πρόταση. CM\870441.doc PE467.150v01-00 Ενωμένη στην πολυμορφία

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΨΗΦΙΣΜΑ ΠΟΥ ΕΓΚΡΙΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΠΡΑΞΗ (COM(2011) 127 τελικό) (Έγγρ. XVIII, αριθ. 97) Η Επιτροπή Δικαιοσύνης, έχοντας εξετάσει την κοινοτική πράξη (COM(2011) 127 τελικό), όσον αφορά την πρόταση κανονισμού του Συμβουλίου σχετικά με τη διεθνή δικαιοδοσία, το εφαρμοστέο δίκαιο και την αναγνώριση και εκτέλεση αποφάσεων στον τομέα των περιουσιακών σχέσεων των καταχωρημένων συντρόφων, αποδεχόμενη τις επισυναπτόμενες παρατηρήσεις που διατύπωσε η Επιτροπή Πολιτικών Ευρωπαϊκής Ένωσης, εκφράζει αρνητική γνώμη. /υπογραφή/ PE467.150v01-00 2/6 CM\870441.doc

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ 14ης ΜΟΝΙΜΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ (Πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης) Σύμφωνα με το άρθρο 144, εδάφιο 1, του κανονισμού Παρατηρήσεις επί της κοινοτικής πράξης: (Συντάκτης: FLERES) Ρώμη, 25 Μαΐου 2011 Πρόταση κανονισμού του Συμβουλίου σχετικά με τη διεθνή δικαιοδοσία, το εφαρμοστέο δίκαιο και την αναγνώριση και εκτέλεση αποφάσεων στον τομέα των περιουσιακών σχέσεων των καταχωρημένων συντρόφων (COM(2011) 127 τελικό) Η 14η Μόνιμη Επιτροπή, έχοντας εξετάσει την πράξη COM(2011) 127 τελικό, λαμβάνοντας υπόψη ότι ένας από τους στόχους της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι η δημιουργία ενός δικαστικού χώρου που θα βασίζεται στην αρχή της αμοιβαίας αναγνώρισης των δικαστικών αποφάσεων λαμβάνοντας υπόψη ότι η ελεύθερη κυκλοφορία των αποφάσεων ανταποκρίνεται σε μια κοινωνική ανάγκη που καθορίζεται από το γεγονός ότι ένας συνεχώς αυξανόμενος αριθμός ανθρώπων μετακινείται από χώρα σε χώρα δημιουργώντας οικογένειες οι οποίες αποτελούνται από άτομα με διαφορετική ιθαγένεια ή με διαφορετικές χώρες διαμονής λαμβάνοντας υπόψη ότι 14 κράτη μέλη, στα οποία δεν συγκαταλέγεται η Ιταλία, εισήγαγαν στο νομικό τους σύστημα τον θεσμό των καταχωρημένων συντρόφων έχοντας αξιολογήσει τις δυσκολίες που συναντούν τα διεθνή ζευγάρια, κυρίως κατά τη λύση λόγω δικαστικού χωρισμού ή θανάτου του συντρόφου, εξαιτίας των διαφορών στα εθνικά νομικά συστήματα λαμβάνοντας υπόψη ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση, για να καταργήσει αυτά τα εμπόδια, ενέκρινε πρόσφατα έναν κανονισμό σχετικά με το εφαρμοστέο δίκαιο στο διαζύγιο και τον δικαστικό χωρισμό και ότι βρίσκεται σε στάδιο διαπραγμάτευσης ένας κανονισμός σχετικά με τις κληρονομικές διαδοχές, με τους οποίους ορίζονται αντικειμενικά κριτήρια για τον καθορισμό του εφαρμοστέου δικαίου και της αρμόδιας δικαστικής αρχής σε περίπτωση δικαστικού χωρισμού, διαζυγίου ή κληρονομικής διαδοχής όταν πρόκειται για διεθνές ζευγάρι λαμβάνοντας υπόψη ότι η εν λόγω πράξη αποσκοπεί στη συμπλήρωση του εν λόγω νομοθετικού πλαισίου, καθώς ρυθμίζει τα ζητήματα που αφορούν τις περιουσιακές σχέσεις των διεθνών ζευγαριών, θεσπίζοντας ειδικότερα διατάξεις όσον αφορά: α) το αρμόδιο δικαστήριο β) το εφαρμοστέο δίκαιο γ) την ελεύθερη κυκλοφορία των αποφάσεων λαμβάνοντας υπόψη ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανάγει την πρόταση στο «οικογενειακό δίκαιο», για το οποίο το νομικό σύστημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν παρέχει κανέναν σαφή νομικό ορισμό, αν και, «για τους σκοπούς της παρούσας οδηγίας», το άρθρο 2 της οδηγίας 2004/38/ΕΚ, σχετικά με το δικαίωμα των πολιτών της Ένωσης και των μελών των οικογενειών τους να κυκλοφορούν και να διαμένουν ελεύθερα στην επικράτεια των CM\870441.doc 3/6 PE467.150v01-00

κρατών μελών, χαρακτηρίζει ως «μέλος της οικογένειας», μεταξύ άλλων:... β) τον/τη σύντροφο με τον οποίο/την οποία ο πολίτης της Ένωσης έχει σχέση καταχωρημένης συμβίωσης, βάσει της νομοθεσίας κράτους μέλους, εφόσον η νομοθεσία του κράτους μέλους υποδοχής αναγνωρίζει τη σχέση καταχωρημένης συμβίωσης ως ισοδύναμη προς τον γάμο, και σύμφωνα με τους όρους που προβλέπονται στην οικεία νομοθεσία του κράτους μέλους υποδοχής λαμβάνοντας υπόψη την ανάγκη να διασφαλιστεί η προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων και η απαγόρευση κάθε μορφής διάκρισης επισημαίνοντας, τέλος, ότι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, με απόφαση της 10 Μαΐου 2011, στην υπόθεση C-147/08, Römer, επισημαίνει ότι «στο παρόν στάδιο εξελίξεως του δικαίου της Ένωσης, η νομοθεσία περί της οικογενειακής καταστάσεως των προσώπων εμπίπτει στην αρμοδιότητα των κρατών μελών». Ωστόσο, διατυπώνοντας την κρίση αυτή, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο επεσήμανε ότι, εάν στο νομικό σύστημα του οικείου κράτους μέλους (στη συγκεκριμένη περίπτωση, της Γερμανίας) γάμο μπορούν να συνάψουν αποκλειστικώς πρόσωπα διαφορετικού φύλου, ενώ συγχρόνως υπάρχει δυνατότητα συνάψεως σχέσεως συμβιώσεως που αφορά αποκλειστικώς πρόσωπα του ιδίου φύλου, δημιουργείται άμεση δυσμενής διάκριση με κριτήριο τον γενετήσιο προσανατολισμό (σύμφωνα με την οδηγία 2000/78/ΕΚ) εάν ο καταχωρισμένος σύντροφος βρίσκεται από νομικής και πραγματικής απόψεως σε όμοια θέση με έγγαμο πρόσωπο και, παρ όλα αυτά, λαμβάνει χαμηλότερη επικουρική σύνταξη διατυπώνει, στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων της, αρνητικές διαπιστώσεις, με τις ακόλουθες επισημάνσεις: η νομική βάση που επέλεξε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι το άρθρο 81, παράγραφος 3, το οποίο ορίζει ότι για τα θέματα που εμπίπτουν στο «οικογενειακό δίκαιο» και έχουν διασυνοριακές επιπτώσεις, αρμόδιο για να νομοθετεί είναι το Συμβούλιο, αποφασίζοντας σύμφωνα με ειδική νομοθετική διαδικασία, ομόφωνα και μετά από διαβούλευση με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Όσον αφορά την ένταξη του θεσμού των καταχωρημένων συντρόφων στα ζητήματα του «οικογενειακού δικαίου», εκφράζεται ρητή επιφύλαξη, καθώς είναι αναγκαίο να παρασχεθεί λεπτομερής αιτιολόγηση που να δικαιολογεί την επιλογή της εν λόγω νομικής βάσης με την επιφύλαξη των ανωτέρω, η πρόταση προξενεί αμφιβολίες όσον αφορά την αρχή της επικουρικότητας. Είναι αλήθεια ότι ο στόχος να ευνοηθεί η ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων στην Ευρωπαϊκή Ένωση, να επιτραπεί στα διεθνή ζευγάρια να οργανώσουν το περιουσιακό τους καθεστώς και, ει δυνατόν, να ενισχυθεί η ασφάλεια του δικαίου, μπορεί να επιτευχθεί μόνο με κοινούς κανόνες σε επίπεδο Ένωσης. Ωστόσο, τα προβλήματα που προκύπτουν όσον αφορά τη νομική βάση, καθιστούν αναγκαία μια περαιτέρω διερεύνηση της συμμόρφωσης της πρότασης με την αρχή της επικουρικότητας με την επιφύλαξη των ανωτέρω, η πρόταση δεν φαίνεται να αποκλίνει από την αρχή της αναλογικότητας, καθώς δεν υπερβαίνει τα αναγκαία για την επίτευξη των στόχων και, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην αξιολόγηση των επιπτώσεων, θα πρέπει να επιφέρει σε συνδυασμό με την πρόταση COM(2011) 126 τελικό περιορισμό των δαπανών που προκαλεί η σημερινή κατάσταση κατά 0,4 δισεκατομμύρια ευρώ επί της ουσίας, αμφιβολίες δημιουργεί η εφαρμογή του κανονισμού στο πλαίσιο της ιταλικής νομοθεσίας. Ως γνωστόν, η ιταλική νομοθεσία δεν αναγνωρίζει τον θεσμό των PE467.150v01-00 4/6 CM\870441.doc

καταχωρημένων συντρόφων, αλλά προβλέπει ορισμένους θεσμούς αστικού δικαίου, οι οποίοι, πραιτωρικά ή νομοθετικά, ισχύουν και για συντρόφους μη έγγαμων σχέσεων, όπως, για παράδειγμα, όσα προβλέπει το άρθρο 6 του νόμου 392 του 1978 σχετικά με τη διαδοχή του συνοικούντος εκτός γάμου στο μισθωτήριο συμβόλαιο. Πρόκειται, ωστόσο, για ειδικές περιπτώσεις. Εξάλλου, σύμφωνα με τις προτάσεις του γενικού εισαγγελέα του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, της 15ης Ιουλίου 2010 για την προαναφερθείσα υπόθεση Römer, «η καταλειπόμενη στα κράτη μέλη αρμοδιότητα όσον αφορά τον τομέα της οικογενειακής καταστάσεως έχει την έννοια ότι η ρύθμιση του γάμου ή κάθε άλλης μορφής νομικώς αναγνωρισμένης ενώσεως μεταξύ προσώπων του ιδίου φύλου, όπως και μεταξύ προσώπων του αντίθετου φύλου, καθώς και το νομικό καθεστώς των τέκνων και των λοιπών μελών της οικογενείας εν ευρεία έννοια, επιφυλάσσεται στα κράτη μέλη. Τα κράτη μέλη και μόνον πρέπει να αποφασίζουν εάν η εθνική έννομη τάξη τους δέχεται οποιαδήποτε μορφή νομικής σχέσεως στην οποία να έχουν πρόσβαση τα ζεύγη ετεροφυλοφίλων, ή ακόμη εάν ο θεσμός του γάμου επιφυλάσσεται αποκλειστικώς σε ζεύγη διαφορετικού φύλου» (σκέψεις 75 και 76). Ελλείψει τέτοιας εσωτερικής ρύθμισης, το ουσιαστικό σημείο αφορά τη δυσκολία να διατυπωθούν δικαιώματα και υποχρεώσεις νομικής φύσεως για όσους δεν θέλησαν να συνάψουν γάμο στο ιταλικό νομικό σύστημα. Όπως η πρόταση κανονισμού COM(2011) 126 τελικό προβλέπει διαφορές ανάμεσα στη ρύθμιση της πράξης γάμου η οποία επαφίεται στην αρμοδιότητα των κρατών μελών και τη ρύθμιση των περιουσιακών σχέσεων μεταξύ συζύγων, οι οποίες αποτελούν αντικείμενο της ευρωπαϊκής νομοθεσίας, θα μπορούσε να νομιμοποιηθεί η εν λόγω πρόταση και για την ιταλική έννομη τάξη εάν αποκλεισθεί η επίδρασή της στην αναγνώριση των καταχωρημένων ενώσεων. Πράγματι, τίποτα δεν εμποδίζει δύο ανθρώπους που δεν συνδέονται με τα δεσμά του γάμου και δεν αποτελούν καταχωρημένους συντρόφους, να ρυθμίσουν τις περιουσιακές σχέσεις μετά τη διακοπή της μη έγγαμης ένωσης ή συμβίωσης σε ένα καθαρά ιδιωτικό επίπεδο και με αποτελέσματα αποκλειστικά μεταξύ των συμβαλλόμενων. Πράγματι, η ελευθερία αυτοπροσδιορισμού των ζευγαριών με ελεύθερη ένωση τα οποία αποτελούν tertium genus σε σχέση με τα «ζεύγη συζύγων» και τους «καταχωρημένους συντρόφους» θα μπορούσε να διασφαλίζεται καλύτερα από μια συμβατική ρύθμιση των περιουσιακών σχέσεων μεταξύ των δύο συντρόφων, παρά από μια ρύθμιση που τους επιβάλλεται ex lege. Στην περίπτωση αυτή, ακόμη και η κυκλοφορία στην Ευρώπη της συμβατικής ρύθμισης των εν λόγω περιουσιακών σχέσεων δεν θα αποκτούσε μορφή έμμεσης αναγνώρισης των καταχωρημένων ζευγαριών, αλλά θα αποτελούσε μέσον το οποίο επιτρέπει τον καλύτερο καθορισμό των προβλημάτων που θέτει η διακοπή του (ελεύθερου) δεσμού μεταξύ δύο ανθρώπων. Η νομική βάση του άρθρου 81, παράγραφος 3, η οποία βασίζεται στο οικογενειακό δίκαιο, θα έχανε τότε τη σημασία της εξαλείφοντας έτσι ορισμένα προβλήματα που επισημαίνονται με τις παρούσες παρατηρήσεις καθώς ο κανονισμός θα μπορούσε να ενταχθεί στο πλαίσιο της δικαστικής συνεργασίας σε γενικές αστικές υποθέσεις, σύμφωνα με το άρθρο 81, παράγραφοι 1 και 2, της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Κατ αυτόν τον τρόπο, η Ιταλία θα διατηρούσε στο ακέραιο τη δυνατότητα να θεσπίσει στο μέλλον ένα ειδικό νομοθετικό μέτρο, το οποίο, εκτός από τη νόμιμη οικογένεια, θα προβλέπει νομικά αναγνωρισμένες μορφές συμβίωσης. Πράγματι, όπως επισημαίνει το CM\870441.doc 5/6 PE467.150v01-00

Συνταγματικό Δικαστήριο στην απόφαση αριθ. 138 της 15ης Απριλίου 2010, μόνον το Κοινοβούλιο δικαιούται να ορίζει «τις μορφές εγγύησης και αναγνώρισης για τις εν λόγω ενώσεις» (στη συγκεκριμένη περίπτωση επρόκειτο για συμβιώσεις ατόμων του ιδίου φύλου). Εξακολουθεί, ωστόσο, να ισχύει για το Συνταγματικό Δικαστήριο «η δυνατότητα παρέμβασης για την προστασία ειδικών καταστάσεων», μέσω του ελέγχου του εύλογου χαρακτήρα, εάν «διαπιστωθεί η ανάγκη ομοιογενούς αντιμετώπισης της συνθήκης του συζευγμένου και του ομόφυλου ζεύγους». Πέραν των παρατηρήσεων αυτών, θα πρέπει να ελεγχθούν επίσης πολύ προσεκτικά οι διατάξεις του άρθρου 24 της πρότασης κανονισμού, το οποίο απαγορεύει την απόρριψη της αναγνώρισης και της εκτέλεσης μιας απόφασης που αφορά τις περιουσιακές σχέσεις καταχωρημένων συντρόφων με την αιτιολογία ότι το δίκαιο του κράτους μέλους αναγνώρισης ή εκτέλεσης δεν προβλέπει (όπως στην Ιταλία) τον θεσμό της καταχωρημένης συμβίωσης ή δεν του αναγνωρίζει τις ίδιες περιουσιακές συνέπειες. Εξάλλου, η δυνατότητα για τις δικαστικές αρχές των κρατών που δεν αναγνωρίζουν τους καταχωρημένους συντρόφους να απεκδυθούν της αρμοδιότητάς τους να αποφανθούν για ζητήματα που αφορούν τις περιουσιακές σχέσεις των καταχωρημένων συντρόφων που τους ανατίθενται, σύμφωνα με όσα προβλέπει το άρθρο 5 της πρότασης, δημιουργεί ένα στοιχείο συνολικής ασυνέπειας σε σχέση με το κείμενο του άρθρου 24, που θα πρέπει να αποκατασταθεί. Τέλος, θα πρέπει να εισαχθεί σε αυτό το νομοθετικό μέσο και όχι στον κανονισμό της πρότασης COM(2011) 126 τελικό η ρύθμιση των περιουσιακών σχέσεων μεταξύ συντρόφων του ιδίου φύλου. Salvatore Fleres /υπογραφή/ PE467.150v01-00 6/6 CM\870441.doc