ωηεξαθνπνύινπ Διέλε ΔΠΗΒΛΔΠΩΝ ΚΑΘΖΓΖΣΖ:. ΜΠΟΤΕΑΚΖ ΜΔΛΖ ΔΠΗΣΡΟΠΖ: Α. ΦΩΣΟΠΟΤΛΟ, Γ. ΦΩΣΔΗΝΟ Α.Μ. 273

ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΠΑΣΡΩΝ ΥΟΛΖ ΑΝΘΡΩΠΗΣΗΚΩΝ ΚΑΗ ΚΟΗΝΩΝΗΚΩΝ ΠΟΤΓΩΝ ΠΑΗΓΑΓΩΓΗΚΟ ΣΜΖΜΑ ΓΖΜΟΣΗΚΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΟΤΓΩΝ 2008 2010 ΓΗΠΛΩΜΑΣΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ «Ζ εηθόλα ηνπ εζληθνύ «εαπηνύ» θαη ηνπ εζληθνύ «άιινπ» ζηα ζρνιηθά βηβιία Ηζηνξίαο ηεο Γ Λπθείνπ ζηα 1965, 1970, 1985 θαη 2007» ωηεξαθνπνύινπ Διέλε ΔΠΗΒΛΔΠΩΝ ΚΑΘΖΓΖΣΖ:. ΜΠΟΤΕΑΚΖ ΜΔΛΖ ΔΠΗΣΡΟΠΖ: Α. ΦΩΣΟΠΟΤΛΟ, Γ. ΦΩΣΔΗΝΟ Α.Μ. 273

Πεξηερόκελα ΠΡΟΛΟΓΟ... 5 1. ΕΙΑΓΩΓΗ... 7 2. ΘΕΩΡΗΣΙΚΟ ΜΕΡΟ... 9 2.1Σο χολικό Βιβλίο... 9 2.1.1 Ο Κοινωνικοποιητικόσ Ρόλοσ του χολικοφ Βιβλίου... 11 2.2 Σο χολικό Βιβλίο Ιςτορίασ... 15 2.2.1 Η Εικονογράφηςη των χολικών Βιβλίων... 19 2.3 Η εικόνα του εθνικοφ «εαυτοφ» και του εθνικοφ «άλλου» ςτα ελληνικά ςχολικά βιβλία... 22 2.4 Η Ζρευνα των χολικών Βιβλίων- Επιςκόπηςη βιβλιογραφίασ... 25 2.5 Ιςτορικό Πλαίςιο... 33 2.5.1 Η Γζνεςη τησ φγχρονησ Ελλάδοσ και η Διαμόρφωςη φγχρονου Πολιτικοφ Βίου (1950 1967)... 33 2.5.2 Ο ςφγχρονοσ Ελληνικόσ Πολιτικόσ Βίοσ (1967-2000)... 38 2.5.3 Η Οικονομία τησ φγχρονησ Ελλάδασ... 46 2.5.4 Οι Ιδεολογικζσ Σάςεισ και τα Πνευματικά Επιτεφγματα του φγχρονου Ελληνιςμοφ... 48 2.6 Οι Εκπαιδευτικζσ Μεταρρυθμίςεισ... 51 2.6.1 Η μεταρρυθμιςτική προςπάθεια του 1964... 51 2.6.2 Η μεταρρυθμιςτική προςπάθεια του 1976/77... 53 2.6.3 Η μεταρρυθμιςτική προςπάθεια του 1985... 54 2.6.4 Μεταρρυθμιςτική Προςπάθεια του 1997/98... 57 2.7 Αποςυρθζντα χολικά Βιβλία Ιςτορίασ... 62 3. ΕΡΕΤΝΗΣΙΚΟ ΜΕΡΟ... 64 3.1 Ο κοπόσ και τα Ερωτήματα τησ Ζρευνασ... 64 3.1.1. Ο ςκοπόσ... 64 3.1.2. Σα ερωτήματα... 64 2

3.2. Σο υπό ζρευνα υλικό... 66 3.2.1. Κριτήρια επιλογήσ του υλικοφ... 68 3.2.2. Συπικά χαρακτηριςτικά του υλικοφ... 68 3.3 Η μεθοδολογία τησ ζρευνασ... 73 3.3.1. Η επιλογή τησ μεθόδου ανάλυςησ... 73 3.3.2. Σο ςφςτημα κατηγοριών... 77 3.3.3 Σο μεθοδολογικό «παράδειγμα» τησ ανάλυςησ του υλικοφ... 81 4. ΟΙ ΑΝΑΛΤΕΙ... 82 4.1 ΕΘΝΙΚΟ «ΕΑΤΣΟ»... 82 4.2 ΕΘΝΙΚΟ «ΑΛΛΟ»... 110 5. ΔΙΑΠΙΣΩΕΙ - ΤΜΠΕΡΑΜΑΣΑ... 139 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 149 ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 149 ΞΕΝΟΓΛΩΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 156 3

4

ΠΡΟΛΟΓΟ Ζ παξνχζα εξγαζία, κε ζέκα ηνλ εζληθφ «εαπηφ» θαη ηνλ εζληθφ «άιιν» ζηα δηδαθηηθά εγρεηξίδηα Ηζηνξίαο ηεο Σ Γπκλαζίνπ ζηα 1965 θαη 1970 θαη ηεο Γ Λπθείνπ ζηα 1985 θαη 2007, επηδηψθεη λα παξνπζηάζεη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν παξνπζηάδνληαη νη Έιιελεο θαη νη άιινη ιανί, πξνθεηκέλνπ λα αληρλεχζεη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν θαηαζθεπάδεηαη ε ηζηνξηθή κλήκε θαη ε εζληθή ηαπηφηεηα. Σν ελδηαθέξνλ κνπ γηα ηελ ηζηνξία εθπαίδεπζεο γεληθφηεξα, αλάγεηαη ζην πξψην θαη εηδηθά ζην δεχηεξν έηνο ησλ παλεπηζηεκηαθψλ κνπ ρξφλσλ, φηαλ θαη γηα πξψηε θνξά ήξζα ζε επαθή κε ην κάζεκα «Ηζηνξία Δθπαίδεπζεο Η θαη ΗΗ». Ζ εθπφλεζε εξγαζίαο ζην πιαίζην ηεο ζρεηηθήο ζεκαηηθήο θαζψο επίζεο θαη νη ζπδεηήζεηο γηα ηνλ εζληθφ «εαπηφ» θαη ηνλ εζληθφ «άιιν» ππήξμαλ εμαηξεηηθά θαζνξηζηηθέο γηα εκέλα, φρη κφλν δηφηη είρα ηελ επθαηξία λα θαηαξηηζηψ επηζηεκνληθά, αιιά θπξίσο γηαηί εμειίρζεθε ν ηξφπνο ζθέςεο κνπ θαη ε πξνζσπηθή κνπ θνζκναληίιεςε. Ζ επαθή κνπ, ινηπφλ, κε ηελ ελ ιφγσ ζεκαηηθή, ν γεληθφηεξνο πξνβιεκαηηζκφο θαη ε αγάπε κνπ γηα ηελ Δθπαίδεπζε, πνπ θαιιηεξγήζεθαλ αθφκε πεξηζζφηεξν κε ηε θνίηεζή κνπ ζην Παηδαγσγηθφ Σκήκα Γεκνηηθήο Δθπαίδεπζεο, απνηέιεζαλ ην θίλεηξν γηα ηελ ελαζρφιεζε κε ηελ έξεπλα ησλ ζρνιηθψλ εγρεηξηδίσλ, ηνπ βαζηθφηεξνπ ίζσο κέζνπ δηδαζθαιίαο, απηή ηε ζηηγκή ηνπιάρηζηνλ, ζηελ Διιάδα. Ζ εξγαζία εξεπλά ην πεξηερφκελν ησλ παξαπάλσ ζρνιηθψλ εγρεηξηδίσλ Ηζηνξίαο. Πξνζπάζεζα, λα ηεξήζσ κία ζηάζε νπδεηεξφηεηαο θαη ηζνξξνπίαο, φπσο λνκίδσ φηη πξέπεη λα ιεηηνπξγεί ν θάζε εξεπλεηήο, πξνθεηκέλνπ λα κελ θαηαιήμεη ε εξγαζία ζηνλ έπαηλν ή ηελ επίθξηζε απηψλ ησλ εγρεηξηδίσλ θαη λα κπνξέζεη ν ζθεπηφκελνο αλαγλψζηεο λα δηακνξθψζεη ηα πξνζσπηθά ηνπ ζπκπεξάζκαηα. Μνινλφηη θάπνηα απφ ηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα ήηαλ πην δχζθνιν λα εληνπηζηνχλ, ε πξνκήζεηα, γεληθά, ηνπ πιηθνχ δελ παξνπζίαζε ηδηαίηεξε δπζθνιία θαη ε έξεπλα κπφξεζε λα δηεμαρζεί δίρσο δπζθνιίεο απφ εμσηεξηθέο ηνπιάρηζηνλ παξακέηξνπο. ην ζεκείν απηφ, επηζπκψ λα επραξηζηήζσ απφ θαξδηάο ηνλ θαζεγεηή κνπ θαη επφπηε ηεο εξγαζίαο κνπ θ.. Μπνπδάθε, ν νπνίνο κνπ ελέπλεπζε ηελ αγάπε ηνπ γηα ηελ Δπηζηήκε θαη απνηέιεζε πνιχηηκν ζχκβνπιν, ν νπνίνο κε θαιή δηάζεζε θαη ππνκνλή θψηηζε φια ηα «ζθνηεηλά» ζεκεία θαηά ηελ πξνζπάζεηά κνπ λα 5

νινθιεξψζσ ην πφλεκά κνπ θαη δίρσο ηε βνήζεηά ηνπ, ε εξγαζία απηή ζα ήηαλ εμαηξεηηθά δχζθνιν λα έξζεη εηο πέξαο. Δπίζεο, ζα ήηαλ ζνβαξή παξάιεηςε εθ κέξνπο κνπ, αλ δελ επραξηζηνχζα ην δηεπζπληή θαη δάζθαιν ηνπ 10 νπ Γεκνηηθνχ ρνιείνπ Αηγίνπ θ. Γ. Μνχξηδε πνπ κε ελζάξξπλε γηα λα μεθηλήζσ ην ελ ιφγσ κεηαπηπρηαθφ θαη ηε δηεπζχληξηα ηνπ 2 νπ Γπκλαζίνπ Αηγίνπ θαη θηιφινγν Α. Αιεπξίηνπ γηα ηελ πξνζθνξά ηνπ πνιχηηκνπ πιηθνχ ηεο. Σέινο, ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ θαη ηελ νηθνγέλεηά κνπ, θπξίσο φκσο ηνπο γνλείο κνπ, ρσξίο ηελ ζηήξημε ησλ νπνίσλ ζα ήηαλ αδχλαην λα πξνρσξήζσ ηηο ζπνπδέο κνπ θαη εηδηθφηεξα λα πξαγκαηνπνηήζσ ην ελ ιφγσ κεηαπηπρηαθφ, κε ζηήξημαλ θαη κε βνήζεζαλ -θαη ζπλερίδνπλ- κε θάζε αδχλαην θαη δπλαηφ ηξφπν. σηεξαθνπνχινπ Διέλε Πάηξα, 2011 6

1. ΕΙΑΓΩΓΗ Ζ ειιεληθή θνηλσλία είλαη πιένλ κία πνιππνιηηηζκηθή θνηλσλία, κε αλζξψπνπο δηαθνξεηηθήο θαηαγσγήο λα δξνπλ θαη λα δηακέλνπλ κφληκα ζηελ Διιάδα. Ζ ίδηα ινηπφλ ε πξαγκαηηθφηεηα γελλά λέεο πξνζδνθίεο απφ ηελ εθπαίδεπζε ησλ λέσλ, ψζηε απηνί λα κπνξνχλ λα ιεηηνπξγήζνπλ θαη λα εμειίμνπλ ηελ ελππάξρνπζα θνηλσληθή δνκή θαη ππαγνξεχεη λένπο ηξφπνπο πξνζέγγηζεο θαη δηδαζθαιίαο ησλ ηδενινγηθά θνξηηζκέλσλ καζεκάησλ, φπσο είλαη ε Ηζηνξία. Δπνκέλσο, ζηφρνο ηεο παξνχζεο εξγαζίαο, φπσο ήδε θαίλεηαη απφ ηνλ ηίηιν ηεο, είλαη λα εξεπλεζεί ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν κέζσ ησλ ζρνιηθψλ εγρεηξηδίσλ δνκείηαη ε εζληθή ηαπηφηεηα, ν ηξφπνο δειαδή κε ηνλ νπνίν αληηιακβάλνληαη νη Έιιελεο, σο αλήιηθνη καζεηέο ζε πξψην επίπεδν θαη σο ελήιηθνη πνιίηεο ζε δεχηεξν, ηνλ εζληθφ «εαπηφ» ηνπο θαη ηνπο «άιινπο» ιανχο, ηδηαίηεξα ηνπο γεηηνληθνχο. Μνινλφηη έρνπλ πξνεγεζεί αληίζηνηρεο εξγαζίεο, ζεσξψ φηη ε πξφθιεζε ζε απηφ ην ζεκείν είλαη ην λα δεη θαλείο ην πεξηερφκελν ησλ ζρνιηθψλ εγρεηξηδίσλ, ηφζν φζνλ αθνξά ζην θείκελφ ηνπο, φζν θαη ζηελ εηθνλνγξάθεζή ηνπο, δεδνκέλνπ φηη απηά αληαπνθξίλνληαλ θαη αληαπνθξίλνληαη ζηηο εθάζηνηε πξνζδνθίεο θαη πξνθιήζεηο ηεο θνηλσλίαο. Σν νπζηαζηηθφ εξψηεκα ηεο εξγαζίαο είλαη ην αλ κέζσ ησλ παξαπάλσ ζρνιηθψλ εγρεηξηδίσλ θαιιηεξγνχληαη ζηεξεφηππα θαη πξνθαηαιήςεηο γηα ηνπο άιινπο ιανχο κε ηε δηαηχπσζε αξλεηηθψλ ραξαθηεξηζκψλ, θνξηηζκέλσλ πεξηγξαθψλ αιιά θαη κε ηελ παξάζεζε επηζηεκνληθά ακθηζβεηήζηκσλ ζέζεσλ, πνπ έρνπλ σο ζηφρν λα εκθαλίζνπλ ηνπο Έιιελεο σο αλψηεξνπο φισλ ησλ άιισλ ιαψλ ή αλ αληίζεηα, εληζρχεηαη ην πλεχκα αιιειεγγχεο θαη ζπλεξγαζίαο αλάκεζα ζηνπο ιανχο κε ηελ παξνπζίαζε ζαθψλ ηζηνξηθά ζέζεσλ θαη κε ηελ ελίζρπζε ηεο θξηηηθήο πξνζέγγηζεο ηνπ ηζηνξηθνχ παξειζφληνο έηζη ψζηε απηφ λα κελ αιινηψλεηαη ράξηλ ηεο εζληθήο ππεξεθάλεηαο. Ηδηαίηεξε έκθαζε δίλεηαη ζην πεξηερφκελν ηνπ ζρνιηθνχ εγρεηξηδίνπ δηφηη ζην ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα, ην ζρνιηθφ βηβιίν βξίζθεηαη ζην θέληξν ηεο δηδαθηηθήο πξάμεο θαζψο θαηεπζχλεη ηε δηδαζθαιία, ελψ παξάιιεια, απνηειεί θαη έλα απφ ηα βαζηθφηεξα κέζα πιεξνθφξεζεο θαη θνηλσληθνπνίεζεο, ηδηαηηέξσο ησλ λεφηεξσλ ζε ειηθία καζεηψλ. πληειεί επνκέλσο θαζνξηζηηθά, ζηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν νη λένη ζα 7

αληηιακβάλνληαη θαη ζα εθηηκνχλ ηελ πξαγκαηηθφηεηα γχξσ ηνπο, ηνλ εαπηφ ηνπο αιιά θαη ηνπο γείηνλεο ιανχο. πλεπψο, κέλεη λα θαηαδεηρζεί ην θαηά πφζν απηά κέζα ζην ρξφλν, έρνπλ αλαλεσζεί θαη κπνξνχλ λα εηζάγνπλ ηνπο καζεηέο ζε έλα λέν ηξφπν ζθέςεο θαη πξνζέγγηζεο ηνπ ηζηνξηθνχ ηνπο παξειζφληνο. Γηα απηφ ην ιφγν επηιέρζεθε σο κέζνδνο αλάιπζεο ηνπ θεηκέλνπ θαη ηνπ πεξηθεηκέλνπ ησλ ζρνιηθψλ βηβιίσλ, ε πνηνηηθή αλάιπζε πεξηερνκέλνπ, πξνθεηκέλνπ λα δηεξεπλεζεί, εάλ ηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα ζπλάδνπλ κε ηηο αξρέο ηεο Παηδαγσγηθήο, πνπ ζέινπλ ηα ζρνιηθά βηβιία κε απνθνξηηζκέλν πεξηερφκελν, ψζηε λα απνθεχγεηαη ε θαηήρεζε θαη λα πξνάγεηαη ε θξηηηθή ζθέςε, θαζψο επίζεο θαη ην πλεχκα ζπλεξγαζίαο θαη αιιεινθαηαλφεζεο αλάκεζα ζηνπο ιανχο. Ζ εξγαζία είλαη ρσξηζκέλε ζε δχν κέξε, ην ζεσξεηηθφ θαη ην εξεπλεηηθφ. ην πξψην κέξνο, γίλεηαη αλαθνξά ζην ζρνιηθφ βηβιίν σο έλα απφ ηα βαζηθά κέζα δηδαζθαιίαο ζην ειιεληθφ ζρνιείν θαη εηδηθφηεξα, ζην ζρνιηθφ βηβιίν ηεο Ηζηνξίαο, πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ ππφ εμέηαζε ζεκαηηθή. Αθφκε, γίλεηαη αλαθνξά ζηε Γηεζλή Έξεπλα ησλ ρνιηθψλ βηβιίσλ, φπνπ αλήθεη θαη ε ελ ιφγσ έξεπλα, θαη, ηέινο, εμεηάδεηαη ν ξφινο ηεο εηθνλνγξάθεζεο ησλ ζρνιηθψλ βηβιίσλ, δηφηη ηα ζρνιηθά βηβιία εμεηάζηεθαλ φρη κφλν σο πξνο ην θείκελν αιιά θαη σο πξνο ην πεξηθείκελφ ηνπο. Δπίζεο, γίλεηαη ιφγνο γηα ην ηζηνξηθφ ζπγθείκελν ζηηο πεξηφδνπο πνπ εμεηάδνπκε θαζψο,γηα ηηο εθπαηδεπηηθέο κεηαξξπζκίζεηο πνπ έιαβαλ ρψξα ζηηο ζπγθεθξηκέλεο πεξηφδνπο αιιά θαη κηα κηθξή αλαθνξά ζηα ζρνιηθά βηβιία Ηζηνξίαο πνπ απνζχξζεθαλ απφ ην 1965 έσο ζήκεξα. ην δεχηεξν κέξνο ηεο εξγαζίαο, παξνπζηάδεηαη ε έξεπλα. Παξαηίζεληαη ιεπηνκέξεηεο γηα ηα ηππηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ εξεπλψκελνπ πιηθνχ, πιεξνθνξίεο γηα ηηο ζπλζήθεο ζχληαμεο ηνπ πιηθνχ αιιά θαη ηα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα ζηα νπνία ζηεξίρζεθε ε έξεπλα θαη δνκήζεθε ην ζχζηεκα θαηεγνξηψλ, φπσο ππαγνξεχεη ε πνηνηηθή αλάιπζε πεξηερνκέλνπ, κε ηελ νπνία εξγάζηεθα. Σέινο, ε εξγαζία νινθιεξψλεηαη κε ηελ εξκελεία ησλ εξεπλεηηθψλ πνξηζκάησλ, κε ηε θηινδνμία φηη απηά ζα απνηειέζνπλ εθαιηήξην γηα πεξαηηέξσ αλάιπζε ησλ ζρνιηθψλ εγρεηξηδίσλ ή θαη γηα ηελ δηαηχπσζε λέσλ εξεπλεηηθψλ εξσηεκάησλ. 8

2. ΘΕΩΡΗΣΙΚΟ ΜΕΡΟ 2.1Σο χολικό Βιβλίο Σν ζρνιηθφ βηβιίν εδψ θαη αηψλεο είλαη εθείλν ην εθπαηδεπηηθφ κέζν ην νπνίν απνηειεί ηνλ ππξήλα ηεο εθπαηδεπηηθήο θαη πξάμεο δηεζλψο. Ζ ρξήζε ηνπ θαζηεξψζεθε κε ηε ζέζπηζε ηεο ππνρξεσηηθήο εθπαίδεπζεο απφ ην 18o αηψλα θαη κεηά, αλ θαη ην ίδην ην ζρνιηθφ βηβιίν παξαπέκπεη ζηε ρξήζε ηνπ πάππξνπ θαη ηνπ ραξηηνχ ζην παξειζφλ (Ξσρέιιεο, 2002: 11). Σν ζρνιηθφ εγρεηξίδην είλαη ηφζν ζεκαληηθφ δηφηη πξαγκαηψλεη ηνπο ζθνπνχο θαη ηνπο ζηφρνπο ηνπ Αλαιπηηθνχ Πξνγξάκκαηνο πνπδψλ, θαηεπζχλεη ηε δηδαζθαιία, απνηειεί ηε βαζηθή πεγή πιεξνθνξηψλ θαη γλψζεσλ γηα ηνπο καζεηέο, νη νπνίνη είλαη πηζαλφ λα έξρνληαη κέζσ ηνπ ζρνιηθνχ βηβιίνπ ζε επαθή κε ηνλ θφζκν ησλ βηβιίσλ γηα πξψηε θνξά (Ξσρέιιεο, 2002: 9, 11). Πεγή φκσο γλψζεσλ κπνξεί λα είλαη θαη γηα ηνπο εθπαηδεπηηθνχο, ελψ σο εθπαηδεπηηθφ κέζν είλαη εμαηξεηηθά πξνζηηφ θαη νηθνλνκηθφ γηα θάζε ελδηαθεξφκελν (Altback, 1991: 1, Μαπξνζθνχθεο, 2003: 45, Μπνλίδεο, 2004α: 1 2). Αθφκε, πξνζπαζεί λα ηνπο παξνπζηάζεη ηελ πξαγκαηηθφηεηα ή ηνπιάρηζηνλ θάπνηεο φςεηο ηεο πξαγκαηηθφηεηαο, λα θαζνδεγήζεη ηε δηδαζθαιία ζην ζχλνιφ ηεο, λα ελεξγνπνηήζεη ηα θίλεηξα κάζεζεο, λα δηαθνξνπνηήζεη ηε ζρνιηθή εξγαζία θαη λα θνηλσληθνπνηήζεη ηνπο καζεηέο. Παξάιιεια, κέζσ ηνπ ζρνιηθνχ βηβιίνπ αζθείηαη θνηλσληθφο έιεγρνο ζε καζεηέο θαη εθπαηδεπηηθνχο (Καςάιεο & Υαξαιάκπνπο, 1995: 128 147, Ξσρέιιεο, 2002: 9, 10). Σα ηειεπηαία ρξφληα δελ είλαη ιίγνη εθείλνη πνπ ππνζηεξίδνπλ ηε ζεσξία ηεο ζηαδηαθήο εμαθάληζεο ηνπ ζρνιηθνχ βηβιίνπ θαη ηελ αληηθαηάζηαζή ηνπ απφ ηνπο ειεθηξνληθνχο ππνινγηζηέο. Πξφθεηηαη γηα κηα ζεσξία ε νπνία εληάζζεηαη ζηε γεληθή αληίιεςε θαηά ηελ νπνία, αθφκε θαη ην ίδην ην ζρνιείν θάπνηα ζηηγκή ζα αληηθαηαζηαζεί πιήξσο απφ ηελ ηερλνινγία. Αζθαιψο, ππάξρεη θαη ε αληίζεηε άπνςε, ζχκθσλα κε ηελ νπνία ην ζρνιείν φπσο ην γλσξίδνπκε ζήκεξα, δελ είλαη εχθνιν λα αληηθαηαζηαζεί, ηνπιάρηζηνλ ζην εγγχο κέιινλ, γηα πνιινχο ιφγνπο, πξαθηηθνχο θαη κε. Δλδεηθηηθά αλαθέξεηαη ε πιηθνηερληθή ππνδνκή, ε νπνία ζηε ρψξα καο αληηκεησπίδεη πξνβιήκαηα αιιά θαη ην γεγνλφο φηη ηα ζρνιηθά βηβιία ζεσξνχληαη πην πξνζηηά, πην αμηφπηζηα θαη πην πιήξε ζε ζρέζε κε ηα ππφινηπα 9

εθπαηδεπηηθά κέζα (Altback, 1991: 237, Καςάιεο & Υαξαιάκπνπο, 1995: 125 126, Ξσρέιιεο, 2002: 11). κσο θαη ε ίδηα ε εθπαηδεπηηθή θνηλφηεηα (εθπαηδεπηηθνί, καζεηέο, γνλείο) δε κπνξεί λα θαληαζηεί ηε δηδαζθαιία δίρσο ην ζρνιηθφ εγρεηξίδην σο αθεηεξία θαη νδεγφ. Σν ζρνιηθφ βηβιίν έρεη ζπγθεθξηκέλε δνκή, ραξαθηεξηζηηθά θαη ιεηηνπξγίεο πνπ ην μερσξίδνπλ απφ ηα ινγνηερληθά βηβιία ή ηα επηζηεκνληθά ζπγγξάκκαηα. Με ηε δνκή απηή θηινδνμεί λα παξάζρεη γλψζεηο, δεμηφηεηεο θαη αμίεο ζηνπο καζεηέο κε ηέηνην ηξφπν ψζηε απηνί λα ηηο αθνκνηψζνπλ γηα φζν ην δπλαηφλ πεξηζζφηεξν. Μνινλφηη φινη έρνπλ ζην κπαιφ ηνπο ηελ εηθφλα ελφο ζρνιηθνχ βηβιίνπ απφ ηα καζεηηθά ηνπο ρξφληα, ηα δνκηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ είλαη ζπλνπηηθά: Κάζε ζρνιηθφ βηβιίν θάλεη αλαθνξέο ζε ζπγθεθξηκέλα πεδία ησλ επηζηεκνληθψλ πεξηνρψλ, ηα νπνία θπζηθά αλαπιαηζηψλνληαη θαη πξνζαξκφδνληαη ζην θάζε κάζεκα, ηε ζρνιηθή βαζκίδα θαη ηελ ειηθία ησλ καζεηψλ ζηνπο νπνίνπο απεπζχλεηαη (Παπαγξεγνξίνπ, 2005: 154). Πξφθεηηαη νπζηαζηηθά γηα ηε δηδαθηέα χιε, ε νπνία παξνπζηάδεηαη ζηνπο καζεηέο κέζσ θεηκέλσλ (θπξίσο), εηθφλσλ, ζρεδηαγξακκάησλ, πεγψλ, πεηξακάησλ ή παξαδεηγκάησλ (Καςάιεο & Υαξαιάκπνπο, 1995: 148 155). Σα κέξε ηεο δηδαθηέαο χιεο πνπ πξέπεη νη καζεηέο λα ζπγθξαηήζνπλ θαη λα πξνζέμνπλ πεξηζζφηεξν ίζσο απφ θάπνηα άιια, ηνλίδνληαη. Απηφ, απνηειεί δνκηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ησλ ζρνιηθψλ βηβιίσλ. Πξφθεηηαη γηα ηα «κέιε εληχπσζεο», φπσο κπνξεί λα ηα ζπλαληήζεη θαλείο ζηε βηβιηνγξαθία. Δπίζεο, νη αζθήζεηο ζην ηέινο κηαο ελφηεηαο ή ζε μερσξηζηά αλαθεθαιαησηηθά θεθάιαηα ή ζε μερσξηζηά ηεχρε αζθήζεσλ, φπσο ζπλεζίδεηαη ηειεπηαία θαη ηέινο, ε παξνρή νδεγηψλ γηα ηελ εθπφλεζή ηνπο, νη επηθεθαιίδεο, ν πίλαθαο πεξηερνκέλσλ, νη θαηάινγνη νλνκάησλ, ρξνλνινγηψλ θαη ζπκβφισλ, νη παξαπνκπέο θαη ε βηβιηνγξαθία, νη δηάθνξνη πίλαθεο, νη ράξηεο, νη ηχπνη θαη άιινη θσδηθνί, είλαη επίζεο δνκηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ζρνιηθνχ βηβιίνπ (Καςάιεο & Υαξαιάκπνπο, 1995: 155 159, Ξσρέιιεο, 2002: 10). 10

2.1.1 Ο Κοινωνικοποιητικόσ Ρόλοσ του χολικού Βιβλίου πσο αλαθέξζεθε λσξίηεξα, κέζσ ηνπ ζρνιηθνχ βηβιίνπ νη καζεηέο θνηλσληθνπνηνχληαη. Απηφ ζπκβαίλεη επεηδή ζην πεξηερφκελν ησλ ζρνιηθψλ βηβιίσλ, ηφζν ζηα θείκελα πνπ εκπεξηέρνληαη ζε απηά φζν θαη ζηηο εηθφλεο, απνηππψλνληαη νη θπξίαξρεο ζηάζεηο θαη αμίεο ηεο θνηλσλίαο ζηελ νπνία απηά παξάγνληαη θαη ρξεζηκνπνηνχληαη. Γηα απηφ ην ιφγν, ππάξρνπλ κειεηεηέο πνπ ζεσξνχλ πσο ηα ζρνιηθά βηβιία είλαη θαη πνιηηηζκηθή πξάμε ή αιιηψο ν «θαζξέθηεο κηαο θνηλσλίαο» (Altback, 1991: 8, Αβδειά, 1998: 36). Οη λένη, επνκέλσο, πιεξνθνξνχληαη θαηαξράο θαη ζηε ζπλέρεηα πηνζεηνχλ πνιινχο απφ ηνπο αξκφδνληεο ηξφπνπο ζπκπεξηθνξάο πξνο ηνλ εαπηφ ηνπο, ηνπο νηθείνπο ηνπο, πξνο ην θνηλσληθφ ζχλνιν θαζψο επίζεο θαη πξνο ηνπο άιινπο ιανχο. Έηζη ην παηδί ζηαδηαθά απνθηά ηε δηθή ηνπ ηαπηφηεηα, αηνκηθή θαη θνηλσληθή, ζπλεηδεηνπνηψληαο πσο αλήθεη ζε ζπγθεθξηκέλεο νκάδεο, ε θαζεκία απφ ηηο νπνίεο έρεη ηα δηθά ηεο ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά (Γξαγψλα, 1997: 73). Μαζαίλνληαο ινηπφλ, νξηζκέλα πξάγκαηα γηα ηνπο ππφινηπνπο, ην παηδί θνξηίδεηαη ζπλαηζζεκαηηθά θαη απηφ θαζνξίδεη ηνλ ηξφπν δξάζεο θαη αληίδξαζήο ηνπ απέλαληη ζε άιιεο νκάδεο ( Ξσρέιιεο, 2002: 16). Σα ζρνιηθά βηβιία ινηπφλ, ζπκβάιινπλ ζεκαληηθά ζηελ θνηλσληθνπνίεζε ησλ καζεηψλ ηφζν κε απηά πνπ ιέλε φζν θαη κε απηά πνπ δε ιέλε θαη παξαιείπνληαη ηειείσο ή αθήλνληαη λα ελλνεζνχλ. Γηα παξάδεηγκα, ζηα ζρνιηθά βηβιία Ηζηνξίαο αλαθέξνληαη ζπγθεθξηκέλα ζηνηρεία γηα ηελ Σνπξθία ηα νπνία ζρεηίδνληαη θπξίσο κε ηελ πνιηηηθή, ην ζηξαηφ θαη ηα αξλεηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο γείηνλαο ρψξαο (Γξαγψλα, 1997: 81 82, Theodossopoulos, 2006: 12 13). Μέζσ ηεο δηαδηθαζίαο ηεο θνηλσληθνπνίεζεο, ππάξρνπλ αξθεηέο πηζαλφηεηεο ν καζεηήο λα εληαρζεί νκαιά ζηελ θνηλσλία φπνπ δεη θαη λα κπνξέζεη λα πξνζθέξεη ζε απηήλ ηα βέιηηζηα ράξηλ ηνπ αηνκηθνχ θαη θνηλσληθνχ ζπκθέξνληνο θαη λα δηαζθαιίζεη ηε ζπλέρεηά ηεο (Παπαλανχκ, 1989: 33, Καςάιεο & Υαξαιάκπνπο, 1995: 210, 215, Ξσρέιιεο, 2000: 27,29). Χζηφζν, ζα απνηεινχζε επίζεο πξφθιεζε γηα ηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα, λα κελ είλαη απινί αλακεηαδφηεο ησλ θπξίαξρσλ ζέζεσλ θαη αμηψλ κηαο θνηλσλίαο αιιά κέζσ ηνπ πεξηερνκέλνπ ηνπο λα ηξέπνληαη ζε εθαιηήξην απειεπζέξσζεο ησλ λέσλ κπαιψλ απφ μεπεξαζκέλεο ζέζεηο, νη νπνίεο κπνξεί λα ηξέςνπλ ην αλζξψπηλν είδνο ζε 11

δνχιν δεηζηδαηκνληψλ θαη πξνθαηαιήςεσλ (Παπαλανχκ, 1989: 39 40, Ξσρέιιεο, 2002: 21). Βεβαίσο, ζε απηφ ην ζεκείν πξέπεη λα επηζεκαλζεί πσο ην ζρνιηθφ βηβιίν δελ είλαη ν κνλαδηθφο θαζνξηζηηθφο παξάγνληαο πνπ δηακνξθψλεη ηελ πξνζσπηθφηεηα ησλ καζεηψλ θαη ζρεηίδεηαη κε ηελ έληαμή ηνπο ζην πεξηβάιινλ ηνπο. Αληίζεηα, θάηη ηέηνην ζα ππνβάζκηδε ην βησκαηηθφ ραξαθηήξα ηεο κάζεζεο θαη ππάξρνπλ θαη άιινη παξάγνληεο (νηθνγέλεηα, ΜΜΔ, νη δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο πνπ αλαπηχζζνληαη κέζα ζην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ, ε ζρέζε εθπαηδεπηηθνχ καζεηή, ε ζηάζε ηεο θπξίαξρεο θνηλσληθήο νκάδαο κε άιιεο «ππν - νκάδεο» θ.ν.θ.) πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ αλάπηπμε ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ αηφκνπ, νξηζκέλνη απφ ηνπο νπνίνπο είλαη πνιχ πην θαζνξηζηηθνί απφ ην ζρνιηθφ βηβιίν. Δπηπξνζζέησο, πνιιά απφ απηά πνπ ππάξρνπλ κέζα ζην ζρνιηθφ βηβιίν ζα πεξάζνπλ απαξαηήξεηα ή ζα μεραζηνχλ ή θαη ζα αλαζεσξεζνχλ θαζψο ην άηνκν κεγαιψλεη, εμειίζζεηαη δέρεηαη άιιεο επηξξνέο ελψ θαη ε ίδηα ε θνηλσλία ζε εζληθφ θαη δηεζλέο επίπεδν δηαθνξνπνηείηαη, θαζψο ππάξρεη ζρεδφλ θαζεκεξηλή εμέιημε ηεο γλψζεο ζε φια ηα επηζηεκνληθά πεδία (Κνπηζειίλε Ησαλλίδνπ, 1996: 70, Justin, 2000: 119, Ξσρέιιεο, 2002: 14 16). Δπίζεο, ζήκεξα είλαη δηαδεδνκέλε ε άπνςε φηη ηα παηδηά πεγαίλνληαο ζην ζρνιείν έρνπλ δηακνξθψζεη κία αληίιεςε γηα ηνλ θφζκν γχξσ ηνπο (Hicks, 1988: 9). Σέινο, ρξήζηκν ζα ήηαλ λα ζεκεησζεί πσο, εηδηθφηεξα ζηηο ηειεπηαίεο ηάμεηο ηνπ ειιεληθνχ ζρνιείνπ, έκθαζε δίλεηαη πεξηζζφηεξν ζηε ζπζζψξεπζε θαη απνζηήζηζε γλψζεσλ παξά ζηελ θξηηηθή πξνζέγγηζε ησλ πεξηερνκέλσλ ηνπ ζρνιηθνχ βηβιίνπ. Έηζη, νη καζεηέο δελ εκβαζχλνπλ θαη πηζαλφλ ε πξνζσπηθφηεηά ηνπο δελ επεξεάδεηαη ηφζν θαζνξηζηηθά απφ ηα πξφηππα πνπ ζέιεη λα πεξάζεη ην ζρνιηθφ βηβιίν (Ξσρέιιεο, 2002: 19). Χζηφζν, ε ηππηθή εθπαίδεπζε ζηνρεχεη ζηε δηάπιαζε ησλ κειινληηθψλ πνιηηψλ νχησο ψζηε απηνί λα έρνπλ αλακελφκελεο αληηδξάζεηο θαη λα ππάξρεη σο έλα βαζκφ νκνηνκνξθία. Απηφ, αληαλαθιάηαη ζην ζρεδηαζκφ ηνπ Αλαιπηηθνχ Πξνγξάκκαηνο πνπδψλ βάζεη ηνπ νπνίνπ γξάθνληαη ηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα αιιά θαη ζηηο πξνηεηλφκελεο νδεγίεο δηδαζθαιίαο πνπ δίλνληαη ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο θαη θαηά θχξην ιφγν εθαξκφδνληαη ζηα ειιεληθά ζρνιεία. Σέηνηνπ είδνπο ζηφρνη δελ είλαη δχζθνιν λα επηηεπρζνχλ ηδηαηηέξσο ζηηο ρακειφηεξεο ζρνιηθέο βαζκίδεο, φηαλ θαη ε θξηηηθή ζθέςε ησλ καζεηψλ δελ έρεη αλαπηπρζεί επαξθψο, αλ κπνξεί βέβαηα 12

λα ηζρπξηζηεί θαλείο φηη ε θξηηηθή ζθέςε αλαπηχζζεηαη επαξθψο ζην ζρνιείν (Παπαδφπνπινο, 2005: 11, Φινπξήο & Ηβξηληέιε, 2000: 233, 237). Σα παξαπάλσ ζε ζπλδπαζκφ κε ηε ρξήζε ηνπ ελφο δηδαθηηθνχ εγρεηξηδίνπ ζηελ Διιάδα θαη ην φηη απηφ ζρεηίδεηαη άκεζα κε ηηο επηινγέο ηεο πνιηηείαο άξα θαη ηεο εθάζηνηε Κπβέξλεζεο, θαζηζηνχλ ηνλ εθπαηδεπηηθφ ζεζκφ ηδενινγηθά θαζνδεγνχκελν, κε πεξηνξηζκέλν βαζκφ απηνλνκίαο. Αληίζηνηρα, ηδενινγηθά θνξηηζκέλα ζεσξνχληαη θαη ηα πεξηερφκελα ησλ ζρνιηθψλ βηβιίσλ, ηφζν σο πξνο ηελ επηινγή φζν θαη σο πξνο ηελ παξνπζίαζε θαη αμηνιφγεζή ηνπο (Θενδσξίδεο, 1988: 133, Ζιηάδνπ θ. ά., 1990: 84, Άριεο, 1993: 95, Καςάιεο & Υαξαιάκπνπο, 1995: 144 147) θαζηζηψληαο ηελ ίδηα ηε ζπγγξαθή θαη ρξήζε ησλ ζρνιηθψλ βηβιίσλ, πνιηηηθή πξάμε. Πην ζπγθεθξηκέλα, φηαλ νη λένη καζαίλνπλ απνθιεηζηηθά απηά πνπ επηιέγεη ε Πνιηηεία λα κάζνπλ, ηα νπνία, κέρξη ελφο ζεκείνπ, είλαη ινγηθφ λα ζπκθσλνχλ κε ηελ θξαηνχζα ηδενινγία, ηφηε ην κάζεκα είλαη θαζαξά πνιηηηθή πξάμε θαζψο νη λένη ζα απνθηήζνπλ κία ζπγθεθξηκέλε ζέαζε ηνπ εαπηνχ ηνπο θαη ηνπ θφζκνπ γχξσ ηνπο θαη ζα δξνπλ κε ζπγθεθξηκέλν - αλακελφκελν ηξφπν ή αθφκε θαη θαηεπζπλφκελν, ίζσο, ηξφπν. Δμάιινπ, ζα πξέπεη λα ηνληζηεί πσο ν εθπαηδεπηηθφο ζεζκφο έρεη πεξηνξηζκέλν βαζκφ απηνλνκίαο (Μαπξνζθνχθεο, 2003: 15, 16, 46). ζνλ αθνξά ζηε ζπγγξαθή ησλ ζρνιηθψλ βηβιίσλ ζηελ Διιάδα, θαζίζηαηαη ζαθέο ην φηη πξφθεηηαη θαη γηα πνιηηηθή πξάμε κε ηελ έλλνηα ηεο θξαηηθήο παξεκβαηηθφηεηαο ζηε δηαδηθαζία παξαγσγήο, ρξήζεο ή θαη έξεπλαο ησλ ζρνιηθψλ βηβιίσλ. Καηαξράο, ην Τπνπξγείν Παηδείαο είλαη εθείλν πνπ νξίδεη ηα πεξηερφκελα ηεο δηδαζθαιίαο γηα θάζε ζρνιηθφ έηνο αιιά θαη αλαιακβάλεη ηελ επζχλε ηεο ηειηθήο επηινγήο ηνπ θάζε ζρνιηθνχ εγρεηξηδίνπ. ηαλ κάιηζηα ε αλάζεζε ηεο ζπγγξαθήο ησλ ζρνιηθψλ βηβιίσλ γίλεηαη απεπζείαο ζε ζπγγξαθηθέο νκάδεο θαη δε δηεμάγεηαη δηαγσληζκφο, δελ είλαη ιίγνη εθείλνη πνπ κηινχλ γηα πνιηηηθά ή θαη θνκκαηηθά θαζνδεγνχκελε ζπγγξαθή βηβιίσλ (Φξάγθνπ, 1986: 295, Μπαγηφλαο, 1988: 24 25, Αβδειά, 1998: 40 41, Αγγειάθνο, 2005: 160 161). Σν πεξηερφκελν ινηπφλ ελφο ζρνιηθνχ βηβιίνπ είλαη κία πνιχπινθε ππφζεζε θάηη πνπ πξέπεη λα έρεη ζην κπαιφ ηνπ ν θάζε αλαγλψζηεο ή θαη εξεπλεηήο πνπ θαηαπηάλεηαη κε ηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα θαη ηε κειέηε ηνπο. Ζ ζπγγξαθή ησλ ζρνιηθψλ βηβιίσλ επεξεάδεηαη απφ ηα ίδηα ηα Αλαιπηηθά Πξνγξάκκαηα πνπδψλ, 13

απφ ηηο νδεγίεο πνπ δίλνληαη ζηηο ζπγγξαθηθέο νκάδεο αιιά θαη απφ ηελ πξνζσπηθφηεηα, ηηο ηδενινγηθέο θαηαβνιέο ησλ κειψλ ηεο ζπγγξαθηθήο νκάδαο, ην πξνεγνχκελν ζπγγξαθηθφ ηνπο έξγν θ.ν.θ. (Αγγειάθνο, 2005: 161 162). Γηα απηφ φηαλ μεθηλά λα εξεπλήζεη θαλείο ηα ζρνιηθά βηβιία πξέπεη λα αζρνιεζεί, ζε θάπνην βαζκφ ηνπιάρηζηνλ, κε ηε ζπγγξαθηθή ηνπο νκάδα ζην ζχλνιφ ηεο θαη εμαηνκηθεπκέλα. 14

2.2 Σο χολικό Βιβλίο Ιςτορίασ Ζ Ηζηνξία σο επηζηήκε ζπγθξνηήζεθε πεξίπνπ ην 19o αηψλα. ρεηίδεηαη κε ηελ πξνζπάζεηα ησλ αλζξψπσλ λα γλσξίζνπλ ην παξειζφλ ηνπο, γηαηί απηφ αθξηβψο πξνζπαζεί λα θάλεη ε Ηζηνξία: λα απνθαιχςεη θάπνηα απφ ηα αηνκηθά ή ζπιινγηθά γεγνλφηα ηνπ παξειζφληνο θαη λα αλαπηχμεη ηελ ηζηνξηθή ζθέςε, ηελ ηθαλφηεηα δειαδή ησλ αλζξψπσλ λα κειεηνχλ θαη λα εμεηάδνπλ θξηηηθά ηα ζηνηρεία ηνπ παξειζφληνο, έηζη ψζηε λα θαηαλννχλ ην παξειζφλ θαη λα θαζνξίδνπλ ην παξφλ θαη ην κέιινλ ηνπο (Άριεο, 1993: 96, Βψξνο, 1997: 39, Λενληζίλεο, 1994: 214). Ο θάζε ηζηνξηνγξάθνο ζηα έξγα ηνπ πξνζεγγίδεη ην ηζηνξηθφ παξειζφλ ησλ αλζξψπσλ απφ ηε δηθή ηνπ ζθνπηά, κε ην δηθφ ηνπ κνλαδηθφ ηξφπν. Αζθαιψο, πνιινί ηζηνξηνγξάθνη ζπγθιίλνπλ ζηηο απφςεηο ηνπο, Χζηφζν, δε ζα πξέπεη λα μερλά θαλείο πσο ζρεδφλ πάληα ππάξρεη κία αληίζεηε άπνςε θαη ε αιήζεηα είλαη πνιχ πηζαλφ λα βξίζθεηαη θάπνπ ζηε κέζε (Αβδειά, 1998: 112). Απηφ, ζρεηίδεηαη κε ηε ζέζε φηη ε πξαγκαηηθφηεηα έρεη πνιιέο φςεηο. πλεπψο, πξνθεηκέλνπ λα αλαθαιχςεη θάπνηνο ην παξειζφλ, ζα ήηαλ σθέιηκν λα εμεηάζεη φζν ην δπλαηφλ πεξηζζφηεξα ζηνηρεία απφ απηά πνπ είλαη ηζηνξηνγξαθηθά θαηαγεγξακκέλα θαη ζηε ζπλέρεηα λα ηα θηιηξάξεη κε ηηο δηθέο ηνπ αληηιήςεηο, γλψζεηο θαη παξαδνρέο, νη νπνίεο ζρεηίδνληαη φρη κφλν κε ηελ πξνζσπηθφηεηά ηνπ θαη ην πψο απηή έρεη δηακνξθσζεί, αιιά θαη κε απηά πνπ ζπκβαίλνπλ γχξσ ηνπ ζε πνιηηηθφ, νηθνλνκηθφ θαη θνηλσληθφ επίπεδν. Δμάιινπ, δελ είλαη ιίγα ηα παξαδείγκαηα ηζηνξηθψλ πξνζψπσλ πνπ πξνζπάζεζαλ λα ρξεζηκνπνηήζνπλ ηελ Ηζηνξία γηα ηελ εμππεξέηεζε ηδίσλ ζπκθεξφλησλ θαη ζθνπηκνηήησλ, θπξίσο ζε πεξηφδνπο απνιπηαξρηθψλ θαζεζηψησλ, φηαλ θαη ην έζλνο παξνπζηάζηεθε σο ε κνλαδηθή δηέμνδνο απφ ην «πξνβιεκαηηθφ» παξφλ θαη ηξάπεθε ζε κέζν κεηάδνζεο ηεο θπξίαξρεο ηδενινγίαο (Λενληζίλεο, 1994: 206 207, Black & McRaild, 1997: 10 11, Γηαλλφπνπινο, 1997: 152, Ξσρέιιεο, 2002: 15). Δίλαη εχινγε ε ππφζεζε φηη ε πξνζπάζεηα αιινίσζεο ηνπ ηζηνξηθνχ παξειζφληνο είρε απνδέθηεο ηνπο λένπο αλζξψπνπο, νη νπνίνη είλαη πξνθαλέο πσο είλαη πεξηζζφηεξν απνζηαζηνπνηεκέλνη απφ ην παξειζφλ θαη καζαίλνπλ γηα απηφ, ζε πξψην επίπεδν ηνπιάρηζηνλ, απφ ηα ζρνιηθά βηβιία Ηζηνξίαο. Σν κάζεκα ηεο Ηζηνξίαο ραξαθηεξίδεηαη, καδί κε ηε Γιψζζα θαη ηε Γεσγξαθία, σο θξνλεκαηηζηηθφ. Απηφ ζπκβαίλεη δηφηη ηα ηξία απηά καζήκαηα ζηνρεχνπλ ζην λα 15

θάλνπλ ηνπο καζεηέο θνηλσλνχο κηαο νπηηθήο ηνπ παξειζφληνο θαη, ελδερνκέλσο, ζπλερηζηέο ηεο νπηηθήο απηήο. Ηδηαηηέξσο κέζσ ηνπ καζήκαηνο ηεο Ηζηνξίαο, ε δηδαζθαιία ηνπ νπνίνπ γίλεηαη κε αθεγεκαηηθφ ηξφπν, νη λένη έξρνληαη ζε επαθή κε ην παξειζφλ θαη θαιιηεξγνχλ ηελ εζληθή ηνπο ηαπηφηεηα, ε νπνία κπνξεί λα ηνληζηεί ηφζν, φζν απηή λα ππεξηζρχζεη ησλ άιισλ ηαπηνηήησλ ηνπ αηφκνπ (Ληάθνο, 1994: 29, Γεκεξηδήο, 1995: 81 82, Φινπξή & Ηβξηληέιε, 2000: 247, Μπνλίδεο, 2004: 90). Υαξαθηεξηζηηθνί είλαη εμάιινπ νη ιφγνη γηα ηνπο νπνίνπο ην κάζεκα ηεο Ηζηνξίαο εηζήρζε ζηα ζρνιεία. Ο έλαο έρεη λα θάλεη κε ηνλ ελζηεξληζκφ ηεο εζληθήο θιεξνλνκηάο ή αιιηψο κε ηελ απφθηεζε θνηλήο εζληθήο ηαπηφηεηαο θαη ν άιινο κε ηελ εζηθή εθπαίδεπζε ηνπ καζεηή (Λενληζίλεο, 1994: 203). Μάιηζηα, ζην παξειζφλ, ε δηακφξθσζε ηεο θνηλήο εζληθήο ηαπηφηεηαο, εμππεξεηνχζε ηελ αλάγθε ησλ αλζξψπσλ λα νξηνζεηνχλ θαη λα αληηιακβάλνληαη ηνλ εαπηφ ηνπο θαζψο απνθηνχζαλ ηελ αίζζεζε ηνπ αλήθεηλ ζε κία επξχηεξε νκάδα (Θενδσξίδεο, 2004: 113). Γηα φινπο απηνχο ηνπο ιφγνπο πνπ αλαθέξζεθαλ παξαπάλσ, ην κάζεκα ηεο Ηζηνξίαο πάληνηε είρε ηε θξνληίδα ηεο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο ζε κία πξνζπάζεηα λα δηακνξθσζεί ε ηζηνξηθή, θνηλσληθή θαη εζληθή ζπλείδεζε ησλ λέσλ (Καηζνπιάθνο & Σζαληίλεο, 1994: 13 15). Σα ηξία απηά καζήκαηα ηείλνπλ λα θαιιηεξγνχλ ηελ αίζζεζε, κέζσ ηνπ πεξηερνκέλνπ ηνπο, ηειεηψλ, επεηείσλ θαη ινηπψλ εθδειψζεσλ, φηη ην παξειζφλ είλαη εληαίν θαη κέζα ζε απηφ έδξαζαλ νη πξφγνλνί ηνπο, νη νπνίνη κεγαινχξγεζαλ. Με ηνλ ηξφπν απηφ, νη καζεηέο απνθηνχλ θνηλή εζληθή ηαπηφηεηα θαη κλήκε, κία κλήκε φκσο επηιεθηηθή θάζε θνξά πνπ απνζησπνχληαη νη δηαθνξνπνηήζεηο ηνπ εζληθνχ ζψκαηνο, νη δπζάξεζηεο πηπρέο ηνπ παξφληνο θαη ηνπ παξειζφληνο ή αθφκε θαη νη ηξφπνη κε ηνπο νπνίνπο ηα ζχγρξνλα έζλε θξάηε δηαηήξεζαλ ηελ ππφζηαζή ηνπο κέζα ζην ρξφλν (Αβδειά, 1998:59, 65, 153, Φινπξήο & Ηβξηληέιε, 2000: 232). Αλαπφθεπθην είλαη επνκέλσο, νη απξηαλνί πνιίηεο ζηαδηαθά λα δηακνξθψλνπλ ηελ αληίιεςε γηα ηνλ εζληθφ «εαπηφ» θαη ηνλ εζληθφ «άιιν» θαη λα πξνζδνθνχλ λα έρνπλ ηελ ίδηα αλαγλψξηζε κε ηνπο πξνγφλνπο ηνπο θαη κάιηζηα λα ληψζνπλ αδηθεκέλνη φηαλ απηφ δε ζπκβαίλεη (Αβδειά, 1998: 155 156, 158, Γξαγψλα & Φξαγθνπδάθε, 1997: 13, 15, Γξαγψλα, 1997: 84, 85, Σζνπθαιάο, 1995: 287, 296 297). Σν έζλνο ηνπ παξειζφληνο κνηάδεη λα ζπλέρηζε ηελ πνξεία ηνπ κέζα ζην 16

ρσξφρξνλν δίρσο λα ππνζηεί ζεκαληηθέο αιινηψζεηο ή έζησ αιιαγέο. Έηζη, νη λένη θαινχληαη λα είλαη ζπλερηζηέο ή θαη κηκεηέο ηνπ έλδνμνπ παξειζφληνο ηνπο, ην νπνίν είλαη γεκάην επηηεχγκαηα θαη αλαγλσξίδεηαη ζην παγθφζκην ζηεξέσκα (Γεκεξηδήο, 1995: 76 78). Σα ραξαθηεξηζηηθά πνπ πξνβάιινληαη σο «απνδείμεηο» ηεο εζληθήο ζπλέρεηαο είλαη ζπλήζσο ε γιψζζα, νη παξαδφζεηο, ε θνπιηνχξα, ν πνιηηηζκφο, ε ζξεζθεία, ν γεσγξαθηθφο ρψξνο, ε θνηλή ζπλείδεζε θιπ. Χζηφζν, δελ ππάξρεη γεληθή ζπλαίλεζε ησλ κειεηεηψλ γηα ην αλ ηα ζηνηρεία απηά αξθνχλ, πξνθεηκέλνπ λα εμαζθαιηζηεί ε δηαρξνληθφηεηα ελφο έζλνπο. (Γηαλλφπνπινο, 1997: 54, Αβδειά, 1998: 33, Αγγειφπνπινο, 2000: 324 325, Βέηθνο, 1999: 29 39, Μήιιαο, 2001: 289 291). Απνηειεί πάλησο θνηλφ ηφπν ην γεγνλφο φηη ν εζληθφο «εαπηφο» δηακνξθψλεηαη βάζεη ησλ δηαθνξψλ ηνπ κε ηνλ «άιιν». Σν άηνκν αλαζηξέθεη ηα αξλεηηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ «άιισλ» θαη πξνζδηνξίδεη ηνλ «εαπηφ» ηνπ βάζεη ηνπ αλήθεηλ ζε κία νκάδα πνπ δελ έρεη ηα ραξαθηεξηζηηθά απηά. Μία ηέηνηα αξλεηηθή εηθφλα ηνπ «άιινπ» έξρνληαη λα εληζρχζνπλ ή θαη λα ηξνθνδνηήζνπλ κχζνη, πξνζσπηθέο κλήκεο θαη αθεγήζεηο ησλ νδπλεξψλ ζπλαληήζεσλ κε ηνπο «άιινπο»(αβδειά, 1998: 156 158, Βέηθνο, 1999: 16, 28, Theodossopoulos, 2006: 6, 13). Πξφθεηηαη βεβαίσο γηα κία αμηνινγηθή δηαθνξνπνίεζε, δηφηη ν «εαπηφο» δελ νξηνζεηείηαη πεξηγξαθηθά αιιά, αληίζεηα, ελέρεη ζχγθξηζε θαη πην ζπγθεθξηκέλα, είλαη αλψηεξν απφ ην «άιινο», ζπλεπψο «εκείο» έρνπκε δίθην θαη πξέπεη λα δείμνπκε ην ζσζηφ ζηνπο «άιινπο» (Λενληζίλεο, 1994: 193 194, Φινπξήο & Ηβξηληέιε, 2000: 233, Μήιιαο, 2001: 24). Κάηη ηέηνην φκσο είλαη ξαηζηζηηθφο ιφγνο επί ηεο νπζίαο (Γξαγψλα, 1997: 95) θαη κπνξεί λα νδεγήζεη ζηελ μελνθνβία, ζηελ θαηαπάηεζε ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ, ζηελ άξζε ηεο ειεπζεξίαο πνπ απνηειεί ηε βάζε ηεο δεκνθξαηίαο θαη ζηελ θνηλσληθή αληζνξξνπία, επεηδή νη κε θπξίαξρεο νκάδεο ζα έρνπλ κία αξλεηηθή θαη εκηηειή εηθφλα ηεο δηθήο ηνπο εζληθήο ηαπηφηεηαο κε απνηέιεζκα λα ληψζνπλ κεηνλεθηηθά θαη πηζαλφηαηα λα κελ κπνξνχλ λα ιεηηνπξγήζνπλ κε ζεηηθφ ηξφπν γηα ην θνηλσληθφ ζχλνιν φπνπ δνπλ (Γεκεξηδήο, 1995: 76 78). Αθφκε, κπνξεί λα επηθέξεη ηελ ηεικάησζε ηεο ηζηνξηθήο γλψζεο (Αβδειά, 1998: 160), ηελ αληίιεςε φηη ην παξειζφλ είλαη έλα άζξνηζκα πνιεκηθψλ γεγνλφησλ (Höpken, 2000: 35 36), ηε ζηξεβιή εηθφλα ηνπ εζληθνχ «εαπηνχ» θαη «άιινπ», ηελ αλαπαξαγσγή ησλ ζηεξενηχπσλ θαη ηεο ερζξφηεηαο (Φξαγθνπδάθε, 17

1997: 143 195) αιιά θαη ζηελ θαρχπνπηε πξφζιεςε θαη αληηκεηψπηζε ησλ δηεζλψλ ζρέζεσλ θαη εμειίμεσλ θιπ. (Ξσρέιιεο, 2000: 29). Αζθαιψο, ν εζλνθεληξηζκφο δελ είλαη κνλαδηθφ πξνλφκην ησλ ειιεληθψλ ζρνιηθψλ βηβιίσλ. Ο εζληθηζκφο άιισζηε, εκθαλίζηεθε ζηα ηέιε ηνπ 18νπ αηψλα ζηε Γπηηθή Δπξψπε, ζε κία πξνζπάζεηα λα ζπγθξνηεζνχλ θαη λα παγησζνχλ ηα φξηα ησλ εζλψλ θξαηψλ, ησλ νπνίσλ νη πνιίηεο ζα κνηξάδνληαλ ηνλ ίδην θψδηθα ζπκβφισλ, επηθνηλσλίαο θαη ηδενινγίαο. Ζ εθπαίδεπζε πάλησο, βνήζεζε ζηε δηαδηθαζία ζπγθξφηεζεο ηνπ έζλνπο (Λέθθαο, 1995: 233 234, Ληάθνο, 1997: 29, Αβδειά, 1998: 28, 30,). ε φιεο ηηο ρψξεο ππήξμε θαη ππάξρεη εζλνθεληξηζκφο ζηα ζρνιηθά βηβιία, εηδηθά ηεο Ηζηνξίαο, ζε δηαθνξεηηθφ βέβαηα βαζκφ, θάηη πνπ επεξεάδεηαη απφ ηηο ηζηνξηθέο, θνηλσληθέο, νηθνλνκηθέο, πνιηηηθέο, πνιηηηζκηθέο θ.ι.π. ζπλζήθεο ηεο εθάζηνηε επνρήο (Γξαγψλα & Φξαγθνπδάθε, 1997: 149, Αβδειά, 1998: 153). ήκεξα γηα παξάδεηγκα, κε ην δεκνθξαηηθφ πνιίηεπκα ζηελ Διιάδα, κε ηε δηεχξπλζε ησλ δηεζλψλ ζρέζεσλ, κε ηελ νηθνλνκηθή εμάξηεζε αλάκεζα ζηηο επξσπατθέο ρψξεο, κε ηελ Δπξσπατθή Έλσζε λα δηεπξχλεηαη, κε ηελ Διιάδα λα απνθηά πνιππνιηηηζκηθφ ραξαθηήξα θ.ν.θ., επεξεάδεηαη ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν αληηιακβαλφκαζηε ην έζλνο θαη ηελ πξαγκαηηθφηεηα γχξσ καο θαη επαλαπξνζδηνξηδφκαζηε (Theodossopoulos, 2006: 22 23). Γελ είλαη ιίγνη εθείλνη πνπ ηζρπξίδνληαη φηη ε εζληθή ηαπηφηεηα δελ έρεη ηφζε ζεκαζία πηα, αιιά ππάξρεη θαη ζεκαληηθή κεξίδα αλζξψπσλ, νη νπνίνη θνβνχληαη ηνλ πηζαλφ ππνζθειηζκφ ηεο εζληθήο ηνπο ηαπηφηεηαο κε απνηέιεζκα λα ζηξέθνληαη πεξηζζφηεξν πξνο απηήλ (Κξεκκχδαο, 1995: 363, Αβδειά, 1998: 55). Πάλησο, είλαη ζεκαληηθφ ην λα θαηαλνήζεη ε εθπαηδεπηηθή θνηλφηεηα θαη ε θνηλσλία φπνπ απηή αλήθεη, φηη ην παξειζφλ θαη ην πψο ζα ην ρεηξηζηνχλ δελ είλαη εχθνιε ππφζεζε θαη πιήξεο εηθφλα γηα ην παξειζφλ δελ είλαη δπλαηφ λα ππάξμεη πνηέ. πλεπψο είλαη αλ φρη παξάινγε, ηνπιάρηζηνλ αθειήο ε πεπνίζεζε φηη νη καζεηέο κπνξνχλ κάζνπλ φια φζα ζπλέβεζαλ ζην παξειζφλ, εηδηθφηεξα κέζα απφ ηα ζρνιηθά βηβιία Ηζηνξίαο, ηα νπνία γξάθνληαη απφ ζπγθεθξηκέλνπο αλζξψπνπο, βάζεη ησλ Αλαιπηηθψλ Πξνγξακκάησλ Γηδαζθαιίαο, πεξλνχλ απφ δηαδηθαζία έγθξηζεο θαη ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ζπγθεθξηκέλν ρξνληθφ δηάζηεκα (Αβδειά, 1998: 62, 168). ια απηά, φπσο είλαη θπζηθφ, αληαλαθιψληαη θαη ζηε δηδαζθαιία ηνπ καζήκαηνο 18

ηεο Ηζηνξίαο θαη ζε ζπλδπαζκφ κε άιιεο πξαθηηθέο θαη κε δπζθνιίεο (ν δηαζέζηκνο ρξφλνο δηδαζθαιίαο, ην θιεηζηφ Αλαιπηηθφ Πξφγξακκα πνπδψλ, ε θαηάξηηζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ, ν ζρνιηθφο εμνπιηζκφο, ε πξνζπάζεηα λα κε κεηαηξαπεί ην κάζεκα ζε θαηήρεζε, ε ζρέζε θξάηνπο νξζνδνμίαο, ν θξαηηθφο παξεκβαηηζκφο, νη πνιηηηθέο ζπλζήθεο ηνπ παξειζφληνο θ.ν.θ.), θαζηζηνχλ ηε δηδαζθαιία απηνχ ηνπ καζήκαηνο αλ κε ηη άιιν απαηηεηηθή (Λενληζίλεο, 1994: 198, Αβδειά, 1998: 190, Μαπξνζθνχθεο, 2003: 19 20). 2.2.1 Η Εικονογράφηςη των χολικών Βιβλίων Ζ δχλακε κηαο εηθφλαο κπνξεί λα είλαη πνιχ κεγαιχηεξε απφ ηα ιφγηα, φπσο ππνζηεξίδεηαη απφ πνιινχο. Με ηνλ ίδην ηξφπν πνπ θνηλσληθνπνηεί ην γξαπηφ θείκελν ελφο ζρνιηθνχ βηβιίνπ θαη κία εηθφλα κπνξεί λα πεξάζεη ζηάζεηο, θαη αμίεο, ζηεξεφηππα θαη πξνθαηαιήςεηο, ηδενινγία θαη λα παξνηξχλεη ηνπο απνδέθηεο ηεο πξνο κία ζπκπεξηθνξά. Σε ζηηγκή κάιηζηα πνπ κπνξεί λα εληππσζεί γηα πνιχ κεγαιχηεξν ρξνληθφ δηάζηεκα ζηε κλήκε θάπνηνπ, γηαηί πηζαλφλ ηνπ έθαλε εληχπσζε ή γηαηί, κε ην πέξαζκα ησλ ρξφλσλ θαη ηελ θαζηέξσζε ηεο ζέζεο ηεο εηθφλαο ζηε δσή φισλ, ηδηαίηεξα νη λένη είλαη πεξηζζφηεξν εμνηθεησκέλνη κε ηε ρξήζε θαη ηελ θαηαλφεζή ηεο, νη εηθφλεο ησλ ζρνιηθψλ εγρεηξηδίσλ παίδνπλ ην δηθφ ηνπο ζεκαληηθφ ξφιν θαη δε ζα πξέπεη λα πεξλνχλ απαξαηήξεηεο θαηά ηελ εμέηαζε ησλ ζρνιηθψλ βηβιίσλ (Καςάιεο & Υαξαιάκπνπο, 1995: 160). ε έλα ζρνιηθφ εγρεηξίδην κία εηθφλα κπνξεί λα έρεη απιψο δηαθνζκεηηθφ ξφιν. Πηζαλφ είλαη επίζεο λα ζπκπιεξψλεη, παξνπζηάδεη ή επεμεγεί ην θείκελν ηνπ ζρνιηθνχ βηβιίνπ. Αθφκε, δελ είλαη απίζαλν λα απνηειεί αθεηεξία εθθίλεζεο κηαο ζπδήηεζεο κέζα ζηελ ηάμε πξνθεηκέλνπ λα γίλεη κία εηζαγσγή ζηε ζεκαηηθή κηαο ελφηεηαο ή γηα πεξαηηέξσ επεμεξγαζία ησλ πιεξνθνξηψλ κηαο ελφηεηαο ηνπ ζρνιηθνχ βηβιίνπ. Αθφκε, κία εηθφλα, κπνξεί λα πξνζθέξεηαη γηα ηελ επθνιφηεξε απνκλεκφλεπζε θάπνηαο πιεξνθνξίαο, ηελ νπνία είηε απινπζηεχεη είηε αλαπαξηζηά νπηηθά (Καςάιεο & Υαξαιάκπνπο, 1995: 168). Δπηπξνζζέησο, νη εηθφλεο δξαζηεξηνπνηνχλ ηνπο καζεηέο θαη ηνπο παξαθηλνχλ λα πξνζεγγίζνπλ ζπλαθή ζέκαηα, βνεζνχλ ζηελ πιεξέζηεξε θαηαλφεζε ησλ ηζηνξηθψλ γεγνλφησλ θαη ησλ πξνζσπηθνηήησλ, ελεξγνπνηνχλ ηα θίλεηξα κάζεζεο, δσληαλεχνπλ ην παξειζφλ. Παξάιιεια, νη καζεηέο καζαίλνπλ κέζσ ηεο αλαθάιπςεο, θάηη πνπ ζπλεπάγεηαη, 19

αθελφο, ηελ αθνκνίσζε ησλ γλψζεσλ θαη, αθεηέξνπ, ηελ θαιιηέξγεηα ηεο θξηηηθήο ηθαλφηεηαο (Γάιθνο, 1990:94 95, Βξεηηφο, 1994). Σέινο, κία εηθφλα δελ απνθιείεηαη λα έρεη ραξαθηήξα ληνθνπκέληνπ, απηφλνκνπ ζε ζρέζε κε ην θείκελν ή φρη, κε ζθνπφ λα πείζεη, λα ακθηζβεηήζεη, λα επεμεγήζεη, λα εγείξεη ζπλαηζζεκαηηθέο αληηδξάζεηο ή αθφκε θαη λα παξαπιαλήζεη ηνλ αλαγλψζηε (Μαπξνζθνχθεο, 1999: 51 52, Μπνλίδεο θ.ά.: 2002: 77). Ζ παξαπιάλεζε ηνπ αλαγλψζηε απφ ηελ εηθφλα, κπνξεί λα είλαη εζειεκέλε ή φρη θαη λα πεγάδεη απφ ην πεξηερφκελφ ηεο ή θαη απφ ηε ζπρλφηεηά ηεο. Γηα παξάδεηγκα, νη ζπρλέο πξνζσπνγξαθίεο ζηα ζρνιηθά βηβιία κπνξεί λα δεκηνπξγήζνπλ ηελ εληχπσζε πσο νη πξνζσπηθφηεηεο είλαη εθείλεο πνπ θαζνξίδνπλ ηα γεγνλφηα ελψ επί ηεο νπζίαο, νη πξνζσπηθφηεηεο αλαδεηθλχνληαη κέζσ ησλ γεγνλφησλ (Γάιθνο, 1990: 111). Αζθαιψο, δελ είλαη φιεο νη εηθφλεο θαηάιιειεο γηα ηε δηδαθηηθή πξάμε. Καιφ ζα είλαη νη εηθφλεο ησλ ζρνιηθψλ εγρεηξηδίσλ λα είλαη αηζζεηηθά θαη πνηνηηθά άξηηεο, λα ζρεηίδνληαη κε ην θείκελν ηνπ ζρνιηθνχ βηβιίνπ θαη λα ιεηηνπξγνχλ ζπκπιεξσκαηηθά ζε απηφ (Μαπξνζθνχθεο, 1999: 170). Αθφκε, νη εηθφλεο ησλ ζρνιηθψλ βηβιίσλ ζα πξέπεη λα είλαη πξνζεθηηθά θαη νξζά ηνπνζεηεκέλεο γηα θάζε ζεκαηηθή ελφηεηα θαη λα επηηξέπνπλ πνιιαπιέο, ζηνηρεηνζεηεκέλεο πάληνηε, εξκελείεο (Γάιθνο, 1990: 95, 98, 101 102, Μαπξνζθνχθεο, 1999: 53). Δπίζεο, νη εηθφλεο είλαη πηζαλφ λα ιεηηνπξγήζνπλ πεξηζζφηεξν απνηειεζκαηηθά, πξάγκα πνπ ζεκαίλεη λα ηηο πξνζέμνπλ νη καζεηέο πεξηζζφηεξν θαη λα ηηο επεμεξγαζηνχλ δηεμνδηθφηεξα, φηαλ ζπκβαδίδνπλ κε ηηο ηδηνκνξθίεο θαη ην ραξαθηήξα ηνπ εθάζηνηε γλσζηηθνχ αληηθεηκέλνπ θαη θπζηθά κε ηηο αλάγθεο, απαηηήζεηο θαη πξνζδνθίεο ηεο ειηθηαθήο νκάδαο ζηελ νπνία απεπζχλνληαη (Γθηδειή, 2005: 173, Μαπξνζθνχθεο, 1999: 52). Μέζα ζε κία ζρνιηθή αίζνπζα θαη ηδηαίηεξα φζν αλεβαίλνπλ νη εθπαηδεπηηθέο βαζκίδεο, ε απιή πεξηγξαθή κηαο εηθφλαο δελ είλαη αξθεηή. Καιφ είλαη νη καζεηέο λα πξνηξέπνληαη λα ηελ απνθσδηθνπνηήζνπλ, λα αλαθαιχςνπλ δειαδή ηα ξεηά θαη άξξεηα κελχκαηά ηεο (Μαπξνζθνχθεο, 1999: 52). Γηα απηφ ην ιφγν βέβαηα, θαιφ ζα είλαη νη καζεηέο λα γλσξίδνπλ ην πιαίζην ζην νπνίν παξήρζε ε εηθφλα γηα ηελ νπνία ζπδεηνχλ, θαη ην δεκηνπξγφ ηεο, πξνθεηκέλνπ ηα ζπκπεξάζκαηα ζηα νπνία ζα θαηαιήμνπλ λα είλαη αζθαιή θαη φρη απζαίξεηα. Δπίζεο, σθέιηκν είλαη λα ιακβάλεηαη ππφςε φηη θαη ε 20

ίδηα ε επηινγή κηαο εηθφλαο έγηλε γηα λα εμππεξεηήζεη θάπνηνπο ζθνπνχο, πνιηηηθνχο, εζληθνχο θ.ν.θ. Ζ θξηηηθή πξνζέγγηζή ηεο θάζε εηθφλαο ινηπφλ, πξνθπιάζζεη ην δέθηε ηεο απφ ηελ παξεξκελεία ή θαη ηε ρεηξαγψγεζε (Μαπξνζθνχθεο, 1999: 52 53). Γπζηπρψο, δελ είλαη ιίγα ηα παξαδείγκαηα ζηα ειιεληθά ζρνιηθά εγρεηξίδηα πνπ θαηαδεηθλχνπλ πσο ε επηινγή ηεο εηθνλνγξάθεζεο δελ είλαη πξνζεθηηθά ζρεδηαζκέλε απφ ηνπο ηζχλνληεο. Πηζαλφλ απηφ λα νθείιεηαη ζηελ έιιεηςε θαηάξηηζεο, ζηελ ειιηπή παξνρή νδεγηψλ ή θαη ζηελ απξνζεμία θαηά ηελ ζπγγξαθή θαη παξαγσγή ησλ ζρνιηθψλ βηβιίσλ. Κάηη ηέηνην βέβαηα, ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ ειιηπή παξνρή πιεξνθνξηψλ ζηνλ εθπαηδεπηηθφ γηα ηε ρξήζε ηεο εηθφλαο θαη κε ηελ θαηάξηηζή ηνπ λα παξνπζηάδεη θελά, κπνξεί λα αθπξψζνπλ ηνλ πνιιαπιφ ξφιν κηαο εηθφλαο (Βξεηηφο, 1994, Μαπξνζθνχθεο, 1999: 53 54). Δμάιινπ, κεξίδα ησλ εθπαηδεπηηθψλ, φπσο θαη ε ίδηα δειψλεη, αδπλαηεί λα εληνπίζεη ηα ζεκαληηθά ζεκεία θάπνησλ εηθφλσλ ή λα ηηο ζπλδέζεη κε ην πεξηερφκελν ηνπ θεηκέλνπ (Γάιθνο, 1990: 102). Έηζη φκσο, ηζρπξνπνηείηαη ε θπξίαξρε ηδενινγία πνπ ζε πξψην βαζκφ επέιεμε ηελ εηθφλα κε απνηέιεζκα απηή λα κεηαδίδεηαη ζηνπο καζεηέο άθξηηα θαη αβίαζηα, αλαθπθιψλνληαο κελχκαηα, πξνθαηαιήςεηο, ζηεξεφηππα. Σξέπεηαη ινηπφλ ην ζρνιηθφ βηβιίν ζε «ιεχθσκα» αδηάθνξσλ ή θαη αθαηάιιεισλ γηα ηε καζεηηθή θνηλφηεηα θσηνγξαθηψλ, ην νπνίν ηειηθά ρξεζηκνπνηείηαη κφλν γηα ιφγνπο ρεηξαγψγεζεο (Γάιθνο, 1990: 54). Σειηθά, ην ίδην ην ζρνιηθφ βηβιίν, φηαλ απηφ νινθιεξσζεί, απνηειεί κία κνξθή ηέρλεο πνπ αληαλαθιά ηελ ηδενινγία θαη ηελ αηζζεηηθή πνηφηεηα ηεο θνηλσλίαο κέζα ζηελ νπνία απηφ παξήρζε θαη ιεηηνχξγεζε (Γθηδειή, 2005: 169). Αζθαιψο, θξίλεηαη ζθφπηκν λα επηζεκαλζεί γηα κία αθφκε θνξά πσο ηα ζρνιηθά βηβιία έρνπλ κε ηελ πάξνδν ησλ ρξφλσλ εμειηρζεί θαη πξνζπαζνχλ λα αθνινπζήζνπλ ηηο ζχγρξνλεο παηδαγσγηθέο θαη θαιιηηερληθέο επηηαγέο. Χζηφζν, δελ είλαη ιίγνη εθείλνη πνπ πηζηεχνπλ πσο ππάξρνπλ ζεκαληηθά βήκαηα πνπ πξέπεη λα πξαγκαηνπνηεζνχλ, αλάκεζα ζηα νπνία ζπκπεξηιακβάλεηαη ε θαηάξηηζε θαη επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ. 21

2.3 Η εικόνα του εθνικού «εαυτού» και του εθνικού «άλλου» ςτα ελληνικά ςχολικά βιβλία Σν ζέκα ηεο παξνπζίαζεο ηνπ εζληθνχ «εαπηνχ» θαη ηνπ εζληθνχ «άιινπ» ζηα ειιεληθά ζρνιηθά βηβιία δελ είλαη θαηλνχξην. Έρνπλ ππάξμεη αξθεηά πνξίζκαηα ζρεηηθά θαη έρνπλ δηεμαρζεί αξθεηέο ζπδεηήζεηο επάλσ ζε απηά, ζε κία πξνζπάζεηα ηα ειιεληθά ζρνιηθά εγρεηξίδηα λα απαιιαγνχλ, φζν απηφ είλαη εθηθηφ, απφ ηα αξλεηηθά ζηεξεφηππα γηα ηνπο άιινπο ιανχο, ηδηαηηέξσο ηνπο γείηνλεο ιανχο θαη ηε κπζνπνίεζε ηεο εζληθήο ηαπηφηεηαο. Απηφ, ζα βνεζήζεη ηνπο καζεηέο λα απνθηήζνπλ κία πιεξέζηεξε θαη πεξηζζφηεξν θξηηηθή εηθφλα ηνπ εαπηνχ ηνπο θαη ηνπ θφζκνπ γχξσ ηνπο, ε νπνία δε ζα βαζίδεηαη ζε κπζνπιαζίεο θαη αλαζθάιεηεο. Να ζεκεησζεί ζε απηφ ην ζεκείν πσο ηα ζρνιηθά βηβιία ηα νπνία ζπλήζσο εξεπλψληαη είλαη απηά ηνπ καζήκαηνο ηεο Γιψζζαο θαη ηεο Ηζηνξίαο. ηα ειιεληθά ζρνιηθά βηβιία, ν εζληθφο «εαπηφο» θαη ν εζληθφο «άιινο» δε γίλνληαη αληηιεπηά μερσξηζηά ν έλαο απφ ηνλ άιιν. Δηδηθφηεξα, ν εζληθφο «εαπηφο» απηνπξνζδηνξίδεηαη ζε ζρέζε κε ηνλ «άιιν». Πην ζπγθεθξηκέλα, ν «εαπηφο» έρεη φια ηα ζεηηθά ραξαθηεξηζηηθά πνπ ζηεξείηαη ν «άιινο» (Αγγειφπνπινο, 2000: 332, Μήιιαο, 2001: 16, 22, 302). Βεβαίσο, ν εζληθφο «εαπηφο» είλαη εθείλνο πνπ ζπγθεληξψλεη φιεο ηηο αξεηέο θαη ηα πξνηεξήκαηα, ζε φινπο ηνπο ηνκείο ηεο δσήο. Απνηειεί πάληνηε πξφηππν ζπκπεξηθνξάο θαη αμηψλ ζπλεπψο, είλαη ζε ζέζε λα δηδάμεη ην δένλ ζηνλ «άιιν», ν νπνίνο πξέπεη λα αθνινπζήζεη ηηο παξαηλέζεηο ηνπ (Λενληζίλεο, 1994: 193 194, Φινπξήο & Ηβξηληέιε, 2000: 233, Μήιιαο, 2001: 24). Δπίζεο, δίλεηαη έκθαζε ζηηο πνιεκηθέο ζπγθξνχζεηο πνπ είρε ν «εαπηφο» κε ηνλ «άιιν» (Höpken, 2000: 37). Ηδηαίηεξα ην κάζεκα ηεο Ηζηνξίαο αλαθέξεηαη ζηα θαηνξζψκαηα ησλ Διιήλσλ απφ ηελ αξραηφηεηα κέρξη θαη ζήκεξα έηζη ψζηε λα θαιιηεξγείηαη ε εζληθή ππεξεθάλεηα (Αβδειά, 1998: 31). πλήζσο, ν «εαπηφο» ακχλεηαη ησλ θεθηεκέλσλ ηνπ ή ππεξαζπίδεηαη ην δίθαην, ην νπνίν ν «άιινο» θαηαπαηά, πξνθεηκέλνπ λα ηθαλνπνηήζεη ηα δηθά ηνπ ζπκθέξνληα θαη ηηο δηθέο ηνπ αιχηξσηεο δηαζέζεηο (Πηπεξηδή, 1995: 61, Φινπξήο Ηβξηληέιε, 2000: 247, 251). κσο, ζπαλίσο αλαθέξνληαη νη ζπλέπεηεο ησλ πνιεκηθψλ ζπξξάμεσλ (Höpken, 2000: 38) θαζψο επίζεο δελ αλαθέξνληαη θαζφινπ νη «άιινη» 22

κε ηνπο νπνίνπο ν «εαπηφο» δελ είρε ζηξαηησηηθή εκπινθή (Γηακαληφπνπινο θ. ά., 1995: 53, Μπνλίδεο, 1995: 25). Απφ ηελ άιιε πιεπξά, απνπζηάδνπλ νη αλαθνξέο ζηηο εηξεληθέο πεξηφδνπο ζπκβίσζεο θαη πνιηηηζκηθήο αιιειεπίδξαζεο πνπ ζήκεξα, ζεσξείηαη απηνλφεην πσο ππήξμαλ αλάκεζα ζηνπο ιανχο (Άριεο, 1983: 35 39, Μπνλίδεο, 1995: 30, Πηπεξηδή, 1995: 60, Φινπξήο & Ηβξηληέιε, 2000: 246 247). πγρξφλσο, θαιιηεξγείηαη ε εληχπσζε πσο κε πξσηνβνπιία ηεο Διιάδαο αλαπηχζζνληαλ νη φπνηεο θαιέο ζρέζεηο γεηηλίαζεο (Μπνλίδεο, 1995: 30). πγρξφλσο, ην ειιεληθφ έζλνο, θαίλεηαη λα έρεη δηαηεξήζεη ηε ζπλέρεηά ηνπ απφ ηελ αξραηφηεηα έσο θαη ζήκεξα. Σα ζηνηρεία πνπ «απνδεηθλχνπλ» ηελ εληαία ηνπ πνξεία ζην ρσξφρξνλν είλαη ε γιψζζα, ε ζξεζθεία, ηα ήζε θαη έζηκα θ.ν.θ. (Μπνλίδεο, 1998: 76, Μήιιαο, 2001: 289 291). Σα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ειιεληθνχ έζλνπο παξνπζηάδνληαη ζα λα δελ έρνπλ ππνζηεί αιινηψζεηο απφ ηνπο «άιινπο», αληίζεηα, απηφ ήηαλ πνπ έδσζε ζε απηνχο ρξήζηκα ζηνηρεία γηα φινπο ηνπο ηνκείο (Γεκεξηδήο, 1995: 76 78). Υαξαθηεξηζηηθφ είλαη πσο απνπζηάδνπλ νη αλαθνξέο ζηνλ πνιηηηζκφ θαη ηε ζξεζθεία ησλ «άιισλ» εθηφο θαη αλ απηέο ζρεηίδνληαη κε ηνλ εζληθφ «εαπηφ». Γηα παξάδεηγκα, γίλεηαη ιφγνο γηα ηνλ πνιηηηζκφ ησλ Βνπιγάξσλ θαη ησλ Σνχξθσλ θάζε θνξά πνπ απηφο δέρηεθε ηελ ειιεληθή επίδξαζε (Γηακαληφπνπινο θ. ά., 1995: 49 50, Πηπεξηδή, 1995: 62). Δμάιινπ, θαζίζηαηαη ζαθέο πσο ε νπνηαδήπνηε επίδξαζε ηνπ πνιηηηζκνχ ησλ «άιισλ» ζα είρε αξλεηηθέο επηπηψζεηο ζηνλ «εαπηφ» (Γηακαληφπνπινο θ. ά., 1995: 50). Ο αξραηνειιεληθφο πνιηηηζκφο, σο δείγκα αλψηεξνπ πνιηηηζκνχ, νθείιεη λα είλαη παξάδεηγκα πξνο κίκεζε γηα φινπο ηνπο «άιινπο» αιιά θαη γηα ηνπο ζχγρξνλνπο Έιιελεο. (Αβδειά, 1998: 55, Άριεο, 1983: 54 56, Μπνλίδεο, 1998: 76, Μπνλίδεο, 1995: 23, 30). ηαλ σζηφζν ν «εαπηφο» δελ θαηαθέξλεη λα θαλεί αληάμηνο ησλ πξνγφλσλ ηνπ, επζχλεηαη θάπνηνο άιινο, γηα απηφ ην ιφγν θαη ν «εαπηφο» ληψζεη αδηθεκέλνο (Γξαγψλα, 1997: 84). Αθφκε, γίλεηαη κία πξνζπάζεηα, ν «εαπηφο» λα ζπλδεζεί κε ηελ πξνεγκέλε Γχζε, έλαο «άιινο» κε ηνλ νπνίν ν «εαπηφο» επηδηψθεη λα απνδείμεη φηη έρεη ζρέζε ηελ 23

ίδηα ζηηγκή πνπ πξνζπαζεί λα απνηηλάμεη απφ πάλσ ηνπ ηελ νπνηαδήπνηε ζρέζε κε ηελ «ππναλάπηπθηε» Αλαηνιή (Κσλζηαληηλίδνπ, 2000: 387, Μπνλίδεο, 1998: 76). Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ε Διιάδα εκθαλίδεηαη λα ζπκκεηέρεη ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε θπξίσο γηα νηθνλνκηθνχο ιφγνπο θαη δελ πξνηίζεηαη λα βάιιεη ζε δεχηεξε κνίξα ηελ εζληθή ηεο ηαπηφηεηα. Αζθαιψο, πξφθεηηαη γηα κία ζέζε ε νπνία έρεη ηφζνπο ππνζηεξηθηέο φζνπο θαη αληηξξεζίεο, σζηφζν, ζε απηφ ην ζεκείν παξαηίζεηαη γηα ηππηθνχο ιφγνπο. Δπηπξφζζεηα, νη Σνχξθνη είλαη εθείλνη πνπ εκθαλίδνληαη ζπρλφηεξα σο ε πάγηα απεηιή γηα ηνπο Έιιελεο. Αθνινπζνχλ ζε ζπρλφηεηα θαη ζε κέλνο νη βαιθαληθνί ιανί, ηδηαηηέξσο νη Βνχιγαξνη. Οη Σνχξθνη ζπγθεληξψλνπλ ζπρλφηεξα ηα πην αξλεηηθά εγγελή ραξαθηεξηζηηθά, νη νπνίνη κε ηελ πξψηε επθαηξία ζα επηρεηξήζνπλ λα βιάςνπλ ηνπο Έιιελεο (Άριεο, 1983: 41 52, Γηακαληφπνπινο θ.ά., 1995: 48, Ξσρέιεο θ.ά., 2000: 79 80, 90, Μήιιαο, 2001, : 314). Μάιηζηα, νη «άιινη» κε ηελ πξψηε επθαηξία ζα ζπλεξγαζηνχλ κεηαμχ ηνπο πξνθεηκέλνπ λα βιάςνπλ ηνλ «εαπηφ» ησλ Διιήλσλ (Γηακαληφπνπινο θ. ά., 1995: 49, Μπνλίδεο, 1995: 27, Πηπεξηδή, 1995: 61). Ζ αξλεηηθή εηθφλα ησλ «άιισλ» δηαηεξεί ηελ εζληθή ζπλνρή θαζψο ν «εαπηφο» ζπγθεληξψλεηαη γχξσ απφ απηά πνπ ν ίδηνο ζεσξεί ζεηηθά ραξαθηεξηζηηθά θαη δηθαηνινγεί ηε δηαρξνληθή αληίζηαζή ηνπ απέλαληη ζηνλ «άιιν» (Μήιιαο,2001 :293). Αζθαιψο, κε ην πέξαζκα ησλ ρξφλσλ, νη αξλεηηθνί ραξαθηεξηζκνί έρνπλ κεηξηαζηεί εληνχηνηο, ε αξλεηηθή εθηίκεζε παξακέλεη, φπσο απνδεηθλχνπλ θαη νη πην πξφζθαηεο έξεπλεο (Γηακαληφπνπινο θ. ά., 1995: 49, Μπνλίδεο, 1995: 31, Κνπιιάπεο, 2000: 371). ηελ απνθφξηηζε ηεο αηκφζθαηξαο ζπλεηέιεζε ε αλαδηακφξθσζε ηνπ δηεζλνχο ζθεληθνχ, ε αλάπηπμε δηπισκαηηθψλ ζρέζεσλ κε ηηο ελ ιφγσ ρψξεο, ε νηθνλνκηθή αλάπηπμε ηεο Διιάδαο θαη ε πξφνδφο ηεο ζε πνηθίινπο ηνκείο, ζπλεπψο φρη κφλν δελ ηε ζπκθέξεη ε εκπινθή ηεο ζε θξίζεηο αιιά θαη ππαθνχεη ζηε γεληθφηεξε επηζπκία ησλ πνιηηψλ ηεο γηα εηξεληθή δηαβίσζε θαη πεξαηηέξσ αλάπηπμε. Βεβαίσο, αξθεηά βήκαηα έρνπλ λα γίλνπλ αθφκε, πξνθεηκέλνπ ε Διιάδα λα αληηκεησπίζεη ην παξειζφλ ηεο. 24

2.4 Η Έρευνα των χολικών Βιβλίων- Επιςκόπηςη βιβλιογραφίασ Σα ζρνιηθά βηβιία απνηέιεζαλ αληηθείκελν έξεπλαο θαη κειέηεο απφ ηα ηέιε ηνπ 19νπ αηψλα ζην πιαίζην ηεο Αγσγήο γηα ηελ εηξήλε. Αθεηεξία ησλ ζρεηηθψλ εξεπλψλ ππήξμε ε δηαπίζησζε φηη ηα ζρνιηθά βηβιία εκπεξηείραλ αξλεηηθέο εηθφλεο θαη ζηεξεφηππα, ηδηαηηέξσο φζνλ αθνξά ζηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα ησλ ρσξψλ πνπ ππήξμαλ πνιεκηθνί αληίπαινη. ηαλ κάιηζηα ηα ζρνιηθά βηβιία παξέρνπλ ην βαζηθφ θνξκφ γλψζεσλ ζηνπο καζεηέο θαη ηνπο εθπαηδεπηηθνχο θαη παξάιιεια είλαη βαζηθά κέζα θνηλσληθνπνίεζεο, δεηήκαηα ηα νπνία παξνπζηάζηεθαλ δηεμνδηθφηεξα ζε πξνεγνχκελν θεθάιαην, είλαη ινγηθφ λα ζεσξεζνχλ ηα ζρνιηθά βηβιία ελ κέξεη ππεχζπλα γηα ηελ αλαπαξαγσγή ζηεξενηχπσλ θαη εληάζεσλ θαη λα γίλνπλ πξνζπάζεηεο γηα ηε βειηίσζε θαη απνθφξηηζή ηνπο (Fritzsche, 1992: 173, Ξσρέιιεο, 1995: 9, Μπνλίδεο, 2004α: 2-3, 17). πλνπηηθά, ηα πην ζεκαληηθά βήκαηα πνπ έγηλαλ γηα ηελ αλαζεψξεζε ησλ ζρνιηθψλ βηβιίσλ, μεθηλνχλ κε ην Α Παγθφζκην πλέδξην Δηξήλεο ηνπ 1899. Οη πξνηάζεηο φκσο πνπ δηαηππψζεθαλ ζε απηφ δελ είραλ αληίθξηζκα, φπσο απνδείρζεθε θαη απφ ηηο πνιεκηθέο ζπξξάμεηο πνπ αθνινχζεζαλ. Με ην πέξαο ηνπ Α Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ, επαλήξζε ζην πξνζθήλην ην αίηεκα ηεο αλαζεψξεζεο ησλ ζρνιηθψλ βηβιίσλ κε ηελ Κνηλσλία ησλ Δζλψλ λα ελεξγεί πξνο απηήλ ηελ θαηεχζπλζε. Γηα κία αθφκε θνξά φκσο, νη ζρεηηθέο ελέξγεηεο δηεθφπεζαλ θαη νη ειπίδεο δηαςεχζζεθαλ κε ηελ έλαξμε ηνπ Β Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ, κε ην ηέινο ηνπ νπνίνπ ν Οξγαληζκφο Ζλσκέλσλ Δζλψλ αλέζεζε ζηελ UNESCO ηελ επαλεμέηαζε θαη βειηίσζε ησλ ζρνιηθψλ εγρεηξηδίσλ (Fritzsche, 1992: 173, Μπνλίδεο, 2004α: 17, 21). Ζ UNESCO απφ ηελ πξψηε ηεο Γηάζθεςε ζην Παξίζη ην 1946, νξγάλσζε ζπλαληήζεηο αλάκεζα ζηα θξάηε, ζπλέδξηα θαηά ηα νπνία αληαιιάρζεθαλ απφςεηο, παξήρζεζαλ πιεξνθνξίεο θαη δηαηππψζεθαλ πξνηάζεηο γηα ην πψο ζα κπνξνχζαλ λα είλαη ηα κεηαπνιεκηθά ζρνιηθά εγρεηξίδηα. Δπίζεο, ε UNESCO φξηζε θξηηήξηα αμηνιφγεζεο ησλ ζρνιηθψλ βηβιίσλ ψζηε ε δηαθξαηηθή πξνζπάζεηα βειηίσζεο ησλ εγρεηξηδίσλ λα γηλφηαλ κε βάζε θάπνην θνηλφ άμνλα, πξνθεηκέλνπ νη θηλήζεηο ησλ θξαηψλ λα κελ είλαη κεκνλσκέλεο, λα θηλνχληαη πξνο ηελ ίδηα θαηεχζπλζε θαη ηα πνξίζκαηα ησλ αμηνινγήζεσλ λα είλαη θαηαλνεηά θαη αμηνπνηήζηκα απφ κεγάιν 25

αξηζκφ θξαηψλ. Σέινο, πξνέβε ζηε ζπγγξαθή ηνπ έξγνπ «Ηζηνξία ηεο Αλζξσπφηεηαο Μηα πνιηηηζκηθή θαη επηζηεκνληθή Ηζηνξία ηνπ Κφζκνπ», πξνζπάζεηα πνπ δηήξθεζε απφ ην 1961 έσο ην 1976 (Μπνλίδεο, 2004α: 21, 23). Απφ ην 1980 θαη κεηά, ε ζρεηηθή κε ηα ζρνιηθά βηβιία ζπδήηεζε επεθηάζεθε θαη ζηα Αλαιπηηθά Πξνγξάκκαηα πνπδψλ, ζηνλ εθπαηδεπηηθφ θαη ην καζεηή θαη ζην πψο απηνί αιιειεπηδξνχλ κε ηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα. Δληάρζεθε δειαδή ην ζρνιηθφ βηβιίν ζε κία επξχηεξε εθπαηδεπηηθή ζεκαηηθή (Μπνλίδεο, 2004α: 24). πλνςίδνληαο, γεγνλφο είλαη πσο παξ φιν πνπ ε UNESCO θαηέβαιε ζεκαληηθέο πξνζπάζεηεο, ην έξγν ηεο δελ είρε ηα πξνζδνθψκελα απνηειέζκαηα εμαηηίαο ηνπ φηη απηή είλαη έλαο δηαθξαηηθφο νξγαληζκφο θαη γηα ην ιφγν απηφ, θάζε ζπκκεηέρνλ θξάηνο πξνζπάζεζε λα πξνσζήζεη ή θαη επηβάιιεη ην δηθφ ηνπ πξνθίι θαη ηα δηθά ηνπ ζπκθέξνληα (Μπνλίδεο, 2004α: 26). Δπηπξφζζεηα, ην πκβνχιην ηεο Δπξψπεο αζρνιήζεθε κε ηελ έξεπλα ησλ ζρνιηθψλ βηβιίσλ θαη ην πψο απηά κπνξνχλ λα γίλνπλ φζν ην δπλαηφλ πην αληηθεηκεληθά, δίλνληαο έκθαζε ζηα καζήκαηα ηεο Ηζηνξίαο θαη ηεο Γεσγξαθίαο (Μπνλίδεο, φ.π.). Σέινο, ην Ηλζηηηνχην Georg Eckert ζπλερίδεη απφ ην 1951 έσο θαη ζήκεξα ηηο έξεπλεο γηα ην πεξηερφκελν ησλ ζρνιηθψλ βηβιίσλ. ηφρνη ηνπ είλαη ε έξεπλα ησλ ζρνιηθψλ βηβιίσλ, ε πξνψζεζε ηεο ζπλεξγαζίαο αλάκεζα ζηηο ρψξεο, ε παξνρή ζπζηάζεσλ ζηνπο ζπγγξαθείο θαη ηνπο εθδφηεο θαη ε δεκηνπξγία ελφο δηεζλνχο ή θαη παγθφζκηνπ δηθηχνπ αληαιιαγήο πιεξνθνξηψλ θαη επξχηεξεο ζπλεξγαζίαο επάλσ ζηελ έξεπλα ησλ ζρνιηθψλ βηβιίσλ. Ζ ζεκαηηθή ησλ εξεπλψλ ηνπ Ηλζηηηνχηνπ εζηηάδεη θπξίσο ζηελ εηθφλα ηνπ εζληθνχ «εαπηνχ» θαη «άιινπ», ζηα ζηεξεφηππα θαη ηηο πξνθαηαιήςεηο πνπ ελππάξρνπλ ξεηά ή φρη θαη αλαθπθιψλνληαη ππνδαπιίδνληαο ηα ζεκέιηα ηεο εηξεληθήο ζπκβίσζεο αλά ηνλ θφζκν (Fritzsche, 1992: 174, Μπνλίδεο, 2004α: 28, 30). Ζ έξεπλα ησλ ζρνιηθψλ εγρεηξηδίσλ δελ ήηαλ θαη δελ είλαη αλεμάξηεηε απφ ηα ηξέρνληα ηζηνξηθά γεγνλφηα θαη πξνβιεκαηηζκνχο. Ξεθίλεζε κε ηελ αθαίξεζε ησλ αξλεηηθψλ ζηνηρείσλ απφ ηα ζρνιηθά βηβιία ησλ πξψελ πνιεκηθψλ αληηπάισλ, ζπλέρηζε κε ηα αξλεηηθά ζηνηρεία ησλ ζρνιηθψλ βηβιίσλ Αλαηνιήο θαη Γχζεο, ηα νπνία ηξνθνδνηνχληαλ απφ ηνλ ςπρξφ πφιεκν θαη ηνλ αληαγσληζκφ ησλ δχν απηψλ «θφζκσλ». Αληίζηνηρεο έξεπλεο έγηλαλ γηα ηνλ εληνπηζκφ θαη ηελ εμάιεηςε ησλ ζηεξενηχπσλ ηνπ «αλεπηπγκέλνπ Βνξξά» θαη ηνπ «ππνδεέζηεξνπ Νφηνπ». 26

ηαδηαθά ε έξεπλα κεηαθηλήζεθε ζε ελδνθνηλσληθφ επίπεδν, κε ην πψο αληηκεησπίδνληαη ζπγθεθξηκέλεο θνηλσληθέο νκάδεο ζην εζσηεξηθφ κηαο θνηλσλίαο. Σα ηειεπηαία ρξφληα, νη έξεπλεο ησλ ζρνιηθψλ εγρεηξηδίσλ αθνξνχλ ζε δεηήκαηα θνηλά γηα ηε δηεζλή ή θαη ηελ παγθφζκηα θνηλή γλψκε, φπσο είλαη γηα παξάδεηγκα ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα θαη ε νηθνινγία (Fritzsche, 1992: 175, Ξσρέιιεο, 1995: 9 10, Μπνλίδεο, 2004α: 29, www.gei.de). ηελ Διιάδα απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1980 θαη κεηά μεθίλεζαλ νη ζρεηηθέο έξεπλεο, νη νπνίεο ζπλδένληαη κε ηελ ίδξπζε ζρεηηθψλ εξεπλεηηθψλ κνλάδσλ. Δλδεηθηηθά αλαθέξσ κε ρξνλνινγηθή ζεηξά, ηελ Οκάδα Γπλαηθείσλ πνπδψλ ηνπ Αξηζηνηειείνπ Παλεπηζηεκίνπ Θεζζαινλίθεο, πνπ ηδξχζεθε ην 1983, ην Ηλζηηηνχην Δθπαίδεπζεο γηα ηελ Δηξήλε, πνπ ηδξχζεθε ην 1986 θαη ηε Μνλάδα Έξεπλαο ρνιηθνχ Βηβιίνπ ηνπ Αξηζηνηειείνπ Παλεπηζηεκίνπ Θεζζαινλίθεο, ην νπνίν ηδξχζεθε ην 1992 θαη ιεηηνπξγεί ζην πιαίζην ηνπ ηνκέα Παηδαγσγηθήο ηεο Φηινζνθηθήο ρνιήο. Σν Κέληξν αξγφηεξα κεηνλνκάζηεθε ζε Κέληξν Έξεπλαο ρνιηθψλ Βηβιίσλ θαη Γηαπνιηηηζκηθήο Δθπαίδεπζεο (Μπνλίδεο, 2004α: 39, Ξσρέιιεο, 2000: 28, Ξσρέιιεο, 1995: 11 12). Οη έξεπλεο πνπ δηεμάγνληαη ζε φια ηα αληίζηνηρα Κέληξα θαη Ηλζηηηνχηα κπνξεί λα είλαη θαζνξηζηηθήο ζεκαζίαο γηα ηελ πνξεία ησλ ζρνιηθψλ βηβιίσλ θαη ηε βειηίσζή ηνπο, δηφηη κέζσ ηεο έξεπλαο κπνξνχλ λα απνθνξηηζηνχλ ηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα θαη λα εληνπηζηνχλ άιιεο παξάκεηξνη πνπ πηζαλφλ λα αγλννχληαλ δίρσο ηε ζπζηεκαηηθή έξεπλα (Ξσρέιιεο, 1995: 9, Αβδειά, 1998: 163, Kupermintz & Salomon, 2005: 300). Αθφκε, κέζσ ηεο έξεπλαο ησλ ζρνιηθψλ εγρεηξηδίσλ, απνηππψλεηαη ν βαζκφο εζλνθεληξηζκνχ φρη κφλν ησλ ζρνιηθψλ βηβιίσλ αιιά θαη ηνπ ίδηνπ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο, ησλ εθάζηνηε πνιηηηθψλ επηινγψλ θαζψο επίζεο θαη ηεο ίδηαο ηεο θνηλσλίαο κέζα ζηελ νπνία ηα ζρνιηθά βηβιία παξάγνληαη θαη ιεηηνπξγνχλ. πγρξφλσο, δηαθαίλεηαη ην πφζν ηθαλφ είλαη ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα θαη ηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα λα μεπεξάζνπλ ηα φξηα ηνπ εζλνθεληξηζκνχ θαη λα πξνζαξκνζηνχλ ζε κηα θνηλσλία πνπ αιιάδεη θαη γίλεηαη πεξηζζφηεξν πνιππνιηηηζκηθή, θαζψο θηινμελεί ζηνπο θφιπνπο ηεο πεξηζζφηεξεο απφ κία πνιηηηζκηθέο θνηλφηεηεο (Άριεο, 1993: 94, Αβδειά, 1998: 159, 160, Γακαλάθεο, 2001: 89). 27

Μέζσ ηνπ εληνπηζκνχ ησλ αξλεηηθψλ ζηνηρείσλ ησλ ζρνιηθψλ εγρεηξηδίσλ, κπνξνχλ λα θαηαηεζνχλ πξνηάζεηο βειηίσζεο, ζπζηάζεηο πξνο απνθπγή αληίζηνηρσλ θαηλνκέλσλ θαη ελ ηέιεη λα θαηαζηξσζνχλ ζηξαηεγηθέο πνπ ζηνρεχνπλ ζηελ παγίσζε ηεο εηξήλεο (Kupermintz & Salomon, 2005: 300) θαη ηξέπνπλ ηα ζρνιηθά βηβιία ζε κέζν θαιιηέξγεηαο ηεο θηιεηξεληθήο ζπλείδεζεο (Άριεο, 1993: 93). Πην ζπγθεθξηκέλα: Ο Ν. Άριεο ζε έξεπλα ηνπ εμέηαζε ηνπο γεηηνληθνχο ιανχο, Βνχιγαξνπο θαη Σνχξθνπο ζηα ζρνιηθά βηβιία Ηζηνξίαο Γπκλαζίνπ θαη Λπθείνπ. Έρεη θαηαιήμεη ζην ζπκπέξαζκα ηφζν απφ ην πνζνζηφ ησλ αξλεηηθψλ αλαθνξψλ, φζν θαη απφ ηε γεληθφηεξε παξνπζίαζε ησλ ιαψλ απηψλ ζηα βηβιία ηεο Ηζηνξίαο, φηη νη ιανί απηνί παξνπζηάδνληαη «ερζξηθνί, αληηπαζεηηθνί, θαηψηεξνη θαη κε πνιιά κεηνλεθηήκαηα». Απηή ηνπο ε εηθφλα δελ είλαη παληνχ θαη πάληνηε κέζα ζηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα θαζνιηθή (Άριεο, 1983). Ο Κ. Μπνλίδεο εμέηαζε πσο παξνπζηάδνληαη νη «άιινη» ιανί ζηα βηβιία ηεο Ηζηνξίαο θαη ηεο Γιψζζαο θαη ην ηειηθφ ηνπ ζπκπέξαζκα ήηαλ φηη ηα βηβιία πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζην ζρνιείν είλαη εζλνθεληξηθά, αθνχ ζην ζχλνιφ ηνπο ζρεδφλ πξνβάιινπλ ηελ Διιάδα κέζα απφ ηελ ηζηνξία ηεο θαη ηνλ πνιηηηζκφ ηεο. Αθφκε, ζχκθσλα κε ηνλ ίδην εξεπλεηή, ππάξρνπλ πνιιά αξλεηηθά ζπλαηζζήκαηα θαη πξνθαηαιήςεηο γηα ηνπο άιινπο ιανχο, νη νπνίνη θαηά θαλφλα παξνπζηάδνληαη κέζα απφ πνιεκηθέο ζπξξάμεηο πνπ είραλ κε ηελ Διιάδα απιά θαη κφλν σο ερζξνί ηεο( Μπνλίδεο, 1995). Ο Γ. Φινπξήο κε ηε Π. Καινγηαλλάθε εμέηαζαλ ηελ εηθφλα ησλ βαιθαληθψλ ιαψλ ζηα βηβιία ηεο ππνρξεσηηθήο εθπαίδεπζεο ζηελ Διιάδα. Με ηελ έξεπλά ηνπο νδεγήζεθαλ ζην ζπκπέξαζκα φηη νη Σνχξθνη θαη νη Βαιθάληνη ιανί παξνπζηάδνληαη κε κηθξφ πνζνζηφ αλαθνξψλ θαη φηη ην κεγαιχηεξν κέξνο απηψλ ησλ αλαθνξψλ εθθξάδεη αξλεηηθέο ζηάζεηο θαη αληηιήςεηο θαη αλαθνξέο πνπ πξνθαινχλ αξλεηηζκφ(φινπξήο, Καινγηαλλάθε, 1996). Ζ Α. Φξαγθνπδάθε πξαγκαηνπνίεζε έξεπλα ζε δείγκα ζρνιηθψλ βηβιίσλ ηεο ηζηνξίαο ηεο ππνρξεσηηθήο εθπαίδεπζεο (Γ, Σ Γεκνηηθνχ θαη Γ Γπκλαζίνπ) κε αληηθείκελν ηελ εηθφλα ηνπ εζληθνχ «εαπηνχ» θαη ησλ εζληθψλ «άιισλ». Ζ εξεπλήηξηα θαηαιήγεη ζην ζπκπέξαζκα φηη ε αδηάζπαζηε ζπλέρεηα θαη ε δηαηήξεζε 28