Χριστιανική Γραμματεία ΙIΙ Ενότητα 2-Δ Β2: Πρωτοσχολαστικοί διαλεκτικοί Αναστάσιος Γ. Μαράς, Δρ Θ. Πρόγραμμα Ιερατικών Σπουδών
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας και στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3
Περιεχόμενα ενότητας 2-Δ Β2 1/2 Λατίνοι θεολόγοι και ιστορικό πλαίσιο Δύσης. Σχολαστικός και Σχολαστικοί. Σχολές. Ιδέες. Realismus Nominalismus. 4
Περιεχόμενα ενότητας 2-Δ Β2 2/2 Ροσκελίνος (1050-1125). Άνσελμος Καντερβουρίας (1033-1109). Gilbert de la Porree (1076-1154). Αβαιλάρδος (1079-1142). 5
Λατίνοι θεολόγοι και ιστορικό πλαίσιο Δύσης 1/2 Δημιουργία αστικών κέντρων. Σύγκρουση πολιτικής και εκκλησιαστικής εξουσίας. Σύγκρουση Ανατολής Δύσης. Σταυροφορίες (για τη Δύση) πλούτος, πείρα ανατολικού κοινωνικού βίου (Πανεπιστήμια, ναοί, κ.ά). 6
Λατίνοι θεολόγοι και ιστορικό πλαίσιο Δύσης 2/2 Παράγοντες πνευματικής ανάπτυξης της Δύσης: 1. Ομοιομορφία γλώσσας 2. Ίδια κέντρα σπουδών Νέα μορφή μοναχικού βίου. 7
Σχολαστικός και Σχολαστικοί 5 ος αι., Ανατολή = Καθηγητής ανωτέρων μαθημάτων, ιδίως Νομικής. 16 ος αι., Δύση = πανεπιστημιακός, ακαδημαϊκός. 11 ος -12 ος αι.: εμφάνιση της σχολαστικής θεολογίας με τις μεταφράσεις έργων του Αριστοτέλη, μεταφράσεις έργων Δαμασκηνού. 13 ος αι.: σύνθεση αριστοτελισμού με Χριστιανισμό = η βάση της λατινικής χριστιανικής φιλοσοφίας. Σχολαστική θεολογία = αποδεικτική διαλεκτική επιστήμη, δεν ερμηνεύει αλλά προσπαθεί να πείσει ότι τα δόγματα είναι σύμφωνα με τον ορθό λόγο. Αφηρημένη θεολογία, δεν την ενδιαφέρει το πρόσωπο του Χριστού και η ανθρώπινες ψυχές. 8
Σχολές 11 ος αι. αναδιοργάνωση Πανεπιστημίου Κων/πολης, αντιγραφή προγράμματός του από Νομική Μπολώνια. Universitas Magistorum et Studiorum: ένωση απομονωμένων διδασκάλων και φοιτητών. Πανεπιστήμια συνδεδεμένα με την Εκκλησία Theologia regina scientiarum Philosophia ancilla theologiae. Αρχάριοι: ερμηνεία Γραφής, προχωρημένοι: δογματική. Διπλή μέθοδος: διδαχή και συζήτηση. 9
Ιδέες 6 ος αι.: 13 ος Απόστολος ο Αριστοτέλης. Αραβικές μεταφράσεις: Αβικέννας (980-1037), Αβερρόης (1126-1198). Πλάτων: ιδέες άυλες, αυθύπαρκτες, ανεξάρτητες από τα εγκόσμια. Αντικείμενα: αντικατοπτρισμός ιδεών. Αριστοτέλης: Γενικές ιδέες = πραγματικές ιδεατές ή πλαστές. Πραγματικές: δεν υπάρχουν αυθυπόστατα, αλλά αποτελούν την ουσία των πραγμάτων. Με τις ιδέες είναι ενωμένες οι μορφές των πραγμάτων. Ιδέες ιδεατές: γιατί, λογικά, είναι ιδιότητες των πραγμάτων. 10
Realismus - Nominalismus Realismus = πραγματοκρατία (πραγματικότητα των λογικών εννοιών). Η πραγματικότητα δεν αποτελεί προϊόν της αντιληπτικής ικανότητας του ανθρώπου, αλλά υφίσταται έξω από αυτόν. Πλατωνίζοντες: universalia ante res οι ιδέες πριν από τα πράγματα. Αριστοτελιστές: universalia in rebus οι ιδέες μέσα στα πράγματα. Nominalismus=ονοματοκρατία. Οι γενικές ιδέες σχηματίζονται από τις αισθήσεις και είναι υποκειμενικά αποτελέσματα του ανθρώπινου νου. Universalia post res. 11
Ροσκελίνος (1050-1125) Κληρικός από την Κομπιένη, εισηγητής της ονοματοκρατίας. Δε σώζονται τα συγγράμματά του. Πραγματική ύπαρξη έχουν μόνο τα άτομα, όχι τα είδη ή τα γένη. Πέρα από τα άτομα υπάρχουν οι λέξεις, τις οποίες δημιουργούν οι άνθρωποι για μεταξύ τους επικοινωνία, π.χ. υπάρχουν άνθρωποι, αλλά όχι ανθρωπότητα. Τριάδα: τρία πρόσωπα, υπαρκτά σε τρεις διαφορετικές ουσίες. Δεν υπάρχει Θεότητα. (Θυμίζει Ιωάννη Φιλόπονο). Καταδίκες Ροσκελίνου και ονοματοκρατίας (Σουασσόν 1092, Ρείμοι 1094), πάλι μετά 1½ αιώνα. 12
Άνσελμος Καντερβουρίας (1033-1109)1/2 Αόστα. Σπούδασε κοντά στον Λαφράγκ, ηγούμενος του Λεμπέκ, Αρχιεπίσκοπος Καντέρμπουρι (1093). Εκκλησία χωρίς τον έλεγχο της Πολιτείας, αναμόρφωση. 1098 Σύνοδος του Μπάρι, υπέρ της εκπόρευσης. Θείος φωτισμός για να προχωρήσει η θεολογική σκέψη. Αδύνατη η ερμηνεία όλου του θείου μυστηρίου. Δεν είναι ο νους το κινούν, αλλά η πίστη για την κατανόηση των θρησκευτικών αληθειών: «εάν δεν πιστεύω, δεν θα νοήσω» Αυγ. Έργο της λογικής να ερμηνεύσει το περιεχόμενο της πίστης και να το δώσει τους ανθρώπους. 13
Άνσελμος Καντερβουρίας (1033-1109) 2/2 Πίστη-γνώση- μυστική άμεση εποπτεία Θεού. Μονολόγιον: λογικές αποδείξεις για το Θεό (μον. Μπεκ). Προσολόγιον: Οντολογική απόδειξη. Αποδεικνύει την ύπαρξη του Θεού από την ιδέα που έχουν γι Αυτόν οι άνθρωποι. Ακόμα και όσοι αρνούνται το Θεό έχουν μια ιδέα γι Αυτόν. Η ιδέα μπορεί να υπάρχει και χωρίς πραγματική υπόσταση ύπαρξη περί Θεού ιδέας χωρίς την ύπαρξη του Θεού. Cur deus homo (γιατί έγινε άνθρωπος ο Θεός) Satisfactio. Θυμίζει τη διδασκαλία του Μ. Αθανασίου, αλλά με έντονο δικανικό χρώμα. 14
Gilbert de la Porree (1076-1154) 1/2 Γεννημένος στο Πουατιέ, μαθητής & καθηγητής στη Σχολή της Σάρτρ, πραγματιστής, επίσκοπος Πουατιέ. Liber six principiorum: Ασχολείται με τις 6 από τις 10 λογικές κατηγορίες του Αριστοτέλη. Τα όντα αποτελούνται από είδος (μορφή) και ύλη. είδος (γενικό) + ύλη (ατομικό) = ον, υπόσταση. Από τα είδη συνάγονται Γενικές έννοιες (δεν είναι ακαθόριστα πλάσματα του νου χωρίς πραγματικότητα) αντιστοιχούν σε κάποια πραγματικότητα, αν και δεν έχουν αυτοτελή ύπαρξη, συνυπάρχουν στα όντα (μετριοπαθής αριστοτελικός πραγματισμός) Τριθεΐα; 15
Gilbert de la Porree (1076-1154) 2/2 Κάθε όν γίνεται ον δια της ουσίας-είδους (δεν ταυτίζεται μ αυτήν). 3 είδη θείας ουσίας 3 υποστάσεις. Η ουσία ως όλον βρίσκεται εκτός των τριών ειδών (προσώπων) τέταρτο πράγμα (τετραθεΐα). Καταδίκη (1147 Παρίσι, 1148 Ρείμων). Ανακάλεσε τις θεολογικές απόψεις του, διατήρησε μόνο τις λογικές-φιλοσοφικές. Διδάσκονταν σε όλα τα ευρωπαϊκά Πανεπιστήμια το 12 ο αιώνα. 16
Αβαιλάρδος (1079-1142) 1/5 Γεννημένος στη Βρεττάνη (κοντά στη Νάντ), σπουδές στο Παρίσι κοντά στο Ροσκελλίνο και τον Γουλιέλμο του Σαμπώ. Καθηγητής σε διάφορες πόλεις, στο Παρίσι σε ώριμη ηλικία. Γάμος με Ελοΐζα Φούλμπερ, εκτομή, μοναχός κατ ανάγκη Εγκατάσταση στη Μονή αγ. Διονυσίου, διδασκαλία. Καταδίκη του De Trinitate στη Σουασσόν (1092), καύση του εν λόγω βιβλίου. Πρόσκληση συζήτησης σε Βερνάρδο Κλερβινό στη σύνοδο του Σεν, κατηγορούμενος, καταδίκη της διδασκαλίας του. 17
Αβαιλάρδος (1079-1142) 2/5 Υποταγή στην απόφαση, απόσυρση στη μονή του Κλουνί. Introductio ad theologiam: Ελλιπές σύστημα θεολογίας, πολλαπλή επεξεργασία δογματική σε συνδυασμό με την πατερική παράδοση. Sic et non: 158 θεολογικά και ηθικά προβλήματα αναπτύσσονται με τη διαλεκτική μέθοδο, επικαλείται αντιφάσεις στις γνώμες των Πατέρων και κάποτε των βιβλικών - Επιφύλαξη για την αυθεντία τους. Scito te ipsum: θεωρεί αξιολογότερο το εσωτερικό ηθικό φρόνημα από τα εξωτερικά ηθικά έργα. Historia calamilatum: οι συμφορές του εξαιτίας της Ελοΐζας. Ζητά τη γνώση που επιτυγχάνεται στον μέλλοντα αιώνα, σ αυτόν μόνο η νόηση. Η Γνώση σε αναλογία με την πίστη. 18
Αβαιλάρδος (1079-1142) 3/5 Πίστη και ευσέβεια παράγοντες γνώσης. Αμφιβολία έρευνα αλήθεια. Δέχεται μόνο όσα γίνονται κατανοητά δια του λόγου. Nihil credentum, nisi prius intelectum. Θεός: ύψιστο και τελειότατο αγαθό. Τρείς κύριες ιδιότητες Θεού που αντιστοιχούν σε κάθε πρόσωπό Του: δύναμη, σοφία, αγάπη. 19
Αβαιλάρδος (1079-1142) 4/5 Δυνάμεις του Θεού που αντιστοιχούν στα τρία πρόσωπα Αρνείται προσωπική ύπαρξη Λόγου, Πνεύματος (Δυναμικός Μοναρχιανισμός). Μείωση της σημασίας του προπατορικού αμαρτήματος, αποτελεί παράδειγμα και όχι παράγοντα ριζικής αλλοίωσης της ανθρώπινης φύσης. Η πτώση δεν αλλοίωσε ριζικά την ανθρώπινη φύση. Πολλοί βρήκαν από παλιά το δρόμο προς το αγαθό Ο Σατανάς δεν απέκτησε κανένα δικαίωμα στον άνθρωπο. Έργο του Χριστού: η αποκάλυψη της αγάπης του Θεού. Αρνούνταν την προσωπική παρουσία του δευτέρου προσώπου της Τριάδας στο Χριστό. 20
Αβαιλάρδος (1079-1142) 5/5 Ενανθρώπιση: δυναμική ενοίκηση του Θεού στον άνθρωπο Ιησού. Ο Λόγος έλαβε τη μορφή μιας νέας ύπαρξης μέσα στην ανθρωπότητα, αλλά η ανθρωπότητα δεν είχε ιδιαίτερη υπόσταση χριστολογικός μηδενισμός. Δεκτή η μέθοδός του με τη δικανική μορφή του ναι ή όχι. 21
Ερωτήσεις 1/2 1. Ποιοι ήταν οι παράγοντες πνευματικής ανάπτυξης της Δύσης το Μεσαίωνα; 2. Τι είναι η Σχολαστική Θεολογία; 3. Πως προέκυψαν τα Πανεπιστήμια στη Δύση; 4. Τι αποδέχονταν η Πραγματοκρατία; 5. Τι πίστευε η Ονοματοκρατία; 6. Ποιος ήταν ο κύριος ονοματοκράτης θεολόγος της Δύσης κατά τον 12 αιώνα; 22
Ερωτήσεις 2/2 7. Ποιος ανέπτυξε την περί θείας ικανοποίησης θεολογία στη Δύση; 8. Ποιοι είναι οι παράγοντες γνώσης κατά τον Αβαιλάρδο; 9. Ποιες είναι κατά τον Αβαιλάρδο οι τρείς κύριες ιδιότητες Θεού που αντιστοιχούν σε κάθε πρόσωπό Του; 10. Ποια ήταν η πορεία της τριαδολογίας του Αβαιλάρδου; 23
Απαντήσεις 1/3 1. Ομοιομορφία γλώσσας και τα ίδιου τύπου κέντρα σπουδών. 2. Σχολαστική θεολογία είναι αποδεικτική διαλεκτική επιστήμη, δεν ερμηνεύει αλλά προσπαθεί να πείσει ότι τα δόγματα είναι σύμφωνα με τον ορθό λόγο. Πρόκειται για αφηρημένη θεολογία, που δεν την ενδιαφέρει το πρόσωπο του Χριστού και οι ανθρώπινες ψυχές. 3. Από την Universitas Magistorum et Studiorum (=ένωση απομονωμένων διδασκάλων και φοιτητών). 24
Απαντήσεις 2/3 4. Κατά τον Realismus (= πραγματοκρατία, πραγματικότητα των λογικών εννοιών) η πραγματικότητα δεν αποτελεί προϊόν της αντιληπτικής ικανότητας του ανθρώπου, αλλά υφίσταται έξω από αυτόν. 5. Κατά τον Nominalismus (=ονοματοκρατία) οι γενικές ιδέες σχηματίζονται από τις αισθήσεις και είναι υποκειμενικά αποτελέσματα του ανθρώπινου νου. 6. Ο Ροσκελίνος (1050-1125). 7. Ο Άνσελμος Καντερβουρίας. 25
Απαντήσεις 3/3 8. Κατά τον Αβαιλάρδο πίστη και ευσέβεια είναι οι παράγοντες γνώσης. 9. Οι τρείς κύριες ιδιότητες Θεού που αντιστοιχούν σε κάθε πρόσωπό Του είναι: δύναμη, σοφία, αγάπη. 10. Στη Σουασσόν (1092) καταδικάσθηκαν οι απόψεις του Αβαιλάρδου και διατάχθηκε η καύση του βιβλίου De Trinitate. 26
Ηλεκτρονικές πηγές Άνσελμος Καντερβουρίας «Προσλόγιον». 27
Ενδεικτική Βιβλιογραφία Χρήστου, Παναγιώτης Κ. (2005). Εκκλησιαστική Γραμματολογία: Πατέρες και θεολόγοι του Χριστιανισμού. Τόμος B - 2 η έκδοση, Θεσσαλονίκη: Κυρομάνος, σελ. 93-99. 28