ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΥΠΑΤΗ ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΓΙΑ ΘΕΜΑΤΑ ΚΟΙΝΗΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ Βρυξέλλες, 5.3.2014 JOIN(2014) 8 final ΚΟΙΝΗ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ Υπεύθυνη προμήθεια ορυκτών που προέρχονται από περιοχές συγκρούσεων και υψηλού κινδύνου: προς μια ολοκληρωμένη ενωσιακή προσέγγιση EL EL
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το διεθνές εμπόριο ορυκτών που προέρχονται από ασταθείς περιοχές του κόσμου μπορεί να συμβάλει στην ενίσχυση και τη διαιώνιση των βίαιων συγκρούσεων. Το εν λόγω εμπόριο, αν και σπάνια αποτελεί τη γενεσιουργό τους αιτία, παρέχει σημαντικά οικονομικά μέσα στα ένοπλα κινήματα ώστε να διατηρούν τη μαχητική τους ικανότητά, κάτι που έχει σοβαρές συνέπειες για εκατομμύρια ανθρώπους που εγκλωβίζονται στη δίνη της βίας. Αυτό το πρόβλημα είναι ιδιαίτερα έντονο στην Αφρική, και ιδίως στην περιοχή των Μεγάλων Λιμνών. Το Ινστιτούτο της Χαϊδελβέργης 1 διαπιστώνει ότι υπάρχει σύνδεση μεταξύ φυσικών πόρων και συγκρούσεων στο 20 % περίπου των σχεδόν 400 συγκρούσεων που έχει καταγράψει: επί του παρόντος, συγκρούσεις με αντικείμενο τους πόρους διεξάγονται συνηθέστερα στην Αφρική (27 περιπτώσεις) και στην Αμερικανική Ήπειρο (21 περιπτώσεις), αλλά είναι λιγότερο συνηθισμένες στην Ασία και την Ωκεανία (11 περιπτώσεις), στη Μέση Ανατολή και στο Μαγκρέμπ (7 περιπτώσεις), καθώς και στην Ευρώπη (4 περιπτώσεις). Η συνολική κατάσταση σε παγκόσμιο επίπεδο δεν είναι στατική και παραμένει ο κίνδυνος εκτενέστερων ή νέων συγκρούσεων στις οποίες θα εμπλέκονται οι φυσικοί πόροι. Η διάρρηξη της σύνδεσης μεταξύ της εξόρυξης ορυκτών και των συγκρούσεων συνιστά σύνθετη πρόκληση. Πρωτίστως, πρέπει να εντοπιστούν τα γενεσιουργά και τα άμεσα αίτια των προβλημάτων, καθώς και οι αφορμές των συγκρούσεων και της διαρθρωτικής αστάθειας, η δυναμική τους και ο ρόλος των διάφορων εμπλεκόμενων φορέων. Για την εξεύρεση λύσεων πρέπει, αφενός, να ληφθούν υπόψη παράγοντες αστάθειας όπως η ανίσχυρη διακυβέρνηση, η απουσία ασφάλειας, η αδυναμία εξασφάλισης του κράτους δικαίου, η φτώχεια, η έλλειψη υπηρεσιών και υποδομών, η ενδημική διαφθορά και οι διαρκείς πολιτικές και εδαφικές διαφορές και, αφετέρου, να ληφθεί ευρύ φάσμα δράσεων εγχώριων, διεθνών, πολιτικών, εμπορικών και εκπαιδευτικών, πολλές από τις οποίες έχουν ήδη δρομολογηθεί. Κάθε νέο μέτρο της ΕΕ που σχετίζεται με το εμπόριο στον συγκεκριμένο τομέα πρέπει να τοποθετείται σ αυτό το ευρύτερο πλαίσιο και να συμπληρώνει την ενωσιακή εξωτερική πολιτική και τις πρωτοβουλίες συνεργασίας για την ανάπτυξη. Πρέπει επίσης να συνυπολογίζει την κατάσταση που επικρατεί όσον αφορά τις επιχειρήσεις στην ΕΕ και τις σχετικές ενωσιακές πολιτικές. Η παρούσα κοινή ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Ύπατης Εκπροσώπου παρουσιάζει σειρά πρωτοβουλιών που αντικατοπτρίζουν τους παραπάνω προβληματισμούς. Διέπεται από το σκεπτικό ότι η υπεύθυνη συμπεριφορά των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται σε περιοχές συγκρούσεων ή υψηλού κινδύνου μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό και θετικό κοινωνικοοικονομικό ρόλο στις εν λόγω περιοχές. Βασίζεται στις ανακοινώσεις του 2011 και του 2012 2, στις οποίες η Επιτροπή παρουσίασε αδρομερώς την πρόθεσή της να διερευνήσει τρόπους βελτίωσης της διαφάνειας, συμπεριλαμβανομένης της δέουσας επιμέλειας, σε όλο το μήκος της αλυσίδας εφοδιασμού, για περιπτώσεις όπου τα έσοδα που προέρχονται από τις εξορυκτικές βιομηχανίες χρησιμοποιούνται για τη χρηματοδότηση πολέμων ή εσωτερικών συγκρούσεων σε αναπτυσσόμενες χώρες με ορυκτό πλούτο. 1 2 Conflict Barometer, Heidelberg Institute for International Conflict Research, 2012. COM(2011) 25 τελικό και COM(2012) 22 τελικό. 2
Η παρούσα ανακοίνωση συνοδεύει την πρόταση της Επιτροπής για κανονισμό του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη θέσπιση ενωσιακού συστήματος αυτοπιστοποίησης της δέουσας επιμέλειας όσον αφορά την αλυσίδα εφοδιασμού των υπεύθυνων εισαγωγέων κασσιτέρου, τανταλίου και βολφραμίου, των μεταλλευμάτων τους, καθώς και χρυσού 3, που προέρχονται από περιοχές συγκρούσεων και υψηλού κινδύνου 4. Η ανακοίνωση παρουσιάζει, αφενός, τα συνοδευτικά μέτρα που θα βελτιώσουν τον αντίκτυπο του κανονισμού και, αφετέρου, μια ολοκληρωμένη προσέγγιση της ΕΕ, η οποία είναι προϊόν δημόσιας διαβούλευσης, συναντήσεων με τους ενδιαφερομένους και της εκτίμησης επιπτώσεων που διενεργήθηκε το 2013 5. Η ολοκληρωμένη προσέγγιση που παρουσιάζεται στην παρούσα ανακοίνωση εξετάζει τρία βασικά ζητήματα: τον περιορισμό των ευκαιριών που έχουν οι ένοπλες ομάδες να εμπορεύονται κασσίτερο, βολφράμιο, ταντάλιο και χρυσό σε περιοχές συγκρούσεων τη βελτίωση της ικανότητας των φορέων της ΕΕ ιδίως στο κατάντη σκέλος της αλυσίδας εφοδιασμού να συμμορφώνονται με τα ισχύοντα πλαίσια δέουσας επιμέλειας και στη μείωση των στρεβλώσεων στις παγκόσμιες αγορές όσον αφορά τα τέσσερα προαναφερόμενα ορυκτά που προέρχονται από περιοχές συγκρούσεων και υψηλού κινδύνου, όπως είναι σήμερα η περιοχή των Μεγάλων Λιμνών. 1. ΠΛΑΙΣΙΟ 1.1 Οι φυσικοί πόροι ως μοχλός ανάπτυξης Οι βιομηχανίες εξόρυξης ορυκτών έχουν τη δυνατότητα να συμβάλουν σημαντικά στην οικονομική ανάπτυξη σε παγκόσμιο επίπεδο. Ο Οργανισμός Βιομηχανικής Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών αναφέρει σε έκθεσή του 6 ότι η εξορυκτική παραγωγή αντιπροσωπεύει το 24 % του ΑΕΠ της Αφρικής και το 9,9 % και 20,4 % της Λατινικής Αμερικής και της Ασίας, αντίστοιχα. Στο έδαφος της Αφρικής 7 και μόνο βρίσκεται το 30% των παγκόσμιων ορυκτών αποθεμάτων και ακόμα μεγαλύτερο ποσοστό των κοιτασμάτων χρυσού, λευκόχρυσου, διαμαντιών και μαγγανίου. Οι χώρες της Ασίας και του Ειρηνικού συγκαταλέγονται στους κυριότερους παραγωγούς βολφραμίου, νικελίου, χαλκού, κασσιτέρου και σιδηρομεταλλευμάτων, ενώ στο έδαφός τους βρίσκεται μεγάλο τμήμα του συνολικού αριθμού μεταλλουργείων στον κόσμο. Οι εξαγωγές ορυκτών συνεπάγονται επίσης σημαντικά οικονομικά οφέλη για τη Λατινική Αμερική 8, και ιδίως για τη Βολιβία, την Κολομβία και το Περού και, πιο πρόσφατα, τη Γουατεμάλα. 3 4 5 6 7 8 Αυτά τα τέσσερα ορυκτά καλύπτονται από δύο βασικά διεθνή μέσα δέουσας επιμέλειας βλ. επίσης ενότητα 1.2. Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη θέσπιση ενωσιακού συστήματος αυτοπιστοποίησης της δέουσας επιμέλειας όσον αφορά την αλυσίδα εφοδιασμού των υπεύθυνων εισαγωγέων κασσιτέρου, τανταλίου και βολφραμίου, των μεταλλευμάτων τους, καθώς και χρυσού, που προέρχονται από περιοχές συγκρούσεων και υψηλού κινδύνου. Έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής Εκτίμηση επιπτώσεων που συνοδεύει το έγγραφο «Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη θέσπιση ενωσιακού συστήματος αυτοπιστοποίησης της δέουσας επιμέλειας όσον αφορά την αλυσίδα εφοδιασμού των υπεύθυνων εισαγωγέων κασσιτέρου, τανταλίου και βολφραμίου, των μεταλλευμάτων τους, καθώς και χρυσού, που προέρχονται από περιοχές συγκρούσεων και υψηλού κινδύνου». World Statistics on Mining and Utilities, 2010 στοιχεία για την εξορυκτική παραγωγή το 2007. Africa Progress Report 2013. Το 2012 ο εξορυκτικός τομέας αντιστοιχούσε, κατά μέσο όρο, στη μεν Βολιβία στο 7,3 % του ΑΕΠ και στο 27,8 % των συνολικών εξαγωγών, στη δε Κολομβία στο 2,4 % του ΑΕΠ και στο 17,1 % των συνολικών 3
Ωστόσο, πολλές από τις χώρες με τεράστιους φυσικούς πόρους κατατάσσονται χαμηλά όσον αφορά τον δείκτη ανθρώπινης ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών. Αυτό εξηγείται, μεταξύ άλλων, από το γεγονός ότι η εξόρυξη πόρων συνεπάγεται μια σειρά κινδύνους και προκλήσεις για την ανάπτυξη, όπως την αυξημένη έκθεση στη διαφθορά, την τάση των εξαγωγών πόρων να παραγκωνίζουν οικονομική δραστηριότητα με υψηλότερη προστιθέμενη αξία και, τέλος, την αυξημένη καταστροφή του περιβάλλοντος. Η εξόρυξη πόρων συνδέεται συχνά με τις συγκρούσεις και την αστάθεια κάτι που αποτελεί το αντικείμενο της παρούσας ανακοίνωσης. Η ανάγκη να μειωθούν ορισμένοι απ αυτούς τους κινδύνους με τη βελτίωση της διαχείρισης των φυσικών πόρων έχει πλέον συγκεντρώσει την παγκόσμια προσοχή. Τρία αξιοσημείωτα παραδείγματα, τα οποία υποστηρίζει η Ευρωπαϊκή Ένωση, αφορούν τα διαμάντια, τη χρηματοοικονομική διαφάνεια στον εξορυκτικό τομέα και τα απειλούμενα είδη φυτών και ζώων, συμπεριλαμβανομένης της ξυλείας: Το 2000 η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών ενέκρινε ομόφωνα ψήφισμα που καταδίκαζε τον ρόλο των διαμαντιών στη χρηματοδότηση των συγκρούσεων και υποστήριζε την καθιέρωση παγκόσμιου καθεστώτος πιστοποίησης, το οποίο οδήγησε στο σύστημα πιστοποίησης της διαδικασίας Κίμπερλυ (KPCS). Η ΕΕ εφαρμόζει το σύστημα δυνάμει του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 2368/2002. Το 2002, στην παγκόσμια διάσκεψη κορυφής για την αειφόρο ανάπτυξη, εγκαινιάστηκε η πρωτοβουλία για τη διαφάνεια των εξορυκτικών βιομηχανιών με σκοπό τη μείωση της διαφθοράς μέσω της ενθάρρυνσης της δημοσιοποίησης στοιχείων σχετικά με τις πληρωμές των επιχειρήσεων προς τις κυβερνήσεις για την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων. Η οδηγία 2013/34/ΕΕ περιλαμβάνει διατάξεις που προωθούν τη χρηματοοικονομική διαφάνεια στον εξορυκτικό τομέα και τον τομέα της υλοτομίας. Σύμφωνα με τη σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών του 1973 για τη διεθνή εμπορία ειδών της άγριας πανίδας και χλωρίδας που κινδυνεύουν να εξαφανιστούν (CITES), η ΕΕ εξέδωσε τον κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 995/2010, σύμφωνα με τον οποίο όλοι οι φορείς εκμετάλλευσης που διαθέτουν προϊόντα ξυλείας στην αγορά της ΕΕ απαιτείται να επιδεικνύουν τη δέουσα επιμέλεια ώστε να σταματήσει η παράνομη προσφορά ξυλείας. Η πείρα που έχει αποκτηθεί σ αυτούς τους τομείς μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη διαμόρφωση ολοκληρωμένης προσέγγισης της ΕΕ με σκοπό την προώθηση της υπεύθυνης προμήθειας ορυκτών από περιοχές συγκρούσεων. Μέσω της δέουσας επιμέλειας, οι εταιρείες μπορούν να εξασφαλίζουν ότι σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα και δεν προκαλούν συγκρούσεις 9, αλλά συμβάλλουν στην καλύτερη διαχείριση του εξορυκτικού τομέα. Ωστόσο, η δέουσα επιμέλεια πρέπει να ενθαρρύνεται κατά τρόπο που δεν αποτρέπει τη νόμιμη εξορυκτική δραστηριότητα και το συναφές εμπόριο στις περιοχές συγκρούσεων και υψηλού κινδύνου. 9 εξαγωγών. Το 2011 τα αντίστοιχα ποσοστά για το Περού ανέρχονταν, κατά μέσο όρο, στο 14,5 % του ΑΕΠ και στο 59 % των συνολικών εξαγωγών. OECD Due Diligence Guidance for Responsible Supply Chains of Minerals from Conflict-Affected and High- Risk Areas δεύτερη έκδοση, εκδόσεις ΟΟΣΑ 2013, http://dx.doi.org/10.1787/9789264185050-en, σ. 8. 4
1.2 Υφιστάμενες διεθνείς πρωτοβουλίες για την υπεύθυνη προμήθεια Η έννοια της υπεύθυνης προμήθειας αναφέρεται στις επικαιροποιημένες κατευθυντήριες γραμμές του ΟΟΣΑ για τις πολυεθνικές επιχειρήσεις 10 και συμφωνεί με τους στόχους και τις κατευθυντήριες αρχές των Ηνωμένων Εθνών για τις επιχειρήσεις και τα ανθρώπινα δικαιώματα 11. Στόχος και των δύο εγγράφων είναι να ενθαρρύνουν τις επιχειρήσεις να επαληθεύουν εκ των προτέρων και εκ των υστέρων, μέσω μιας συνεχούς διαδικασίας γνωστής ως «δέουσα επιμέλεια», ότι οι εμπορικές τους δραστηριότητες δεν προκαλούν συγκρούσεις και δεν επιφέρουν δυσμενείς συνέπειες. Στο υψηλότερο διεθνές επίπεδο, το ψήφισμα 1952 του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών (2010) το οποίο αφορούσε ειδικά τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό (ΛΔΚ) και τους γείτονές της στην περιοχή των Μεγάλων Λιμνών ζητούσε να υπάρξει δέουσα επιμέλεια για τη διαχείριση της αλυσίδας εφοδιασμού. Τον Ιούνιο του 2013, οι ηγέτες της Ομάδας των Οκτώ (G8) δήλωσαν ότι δεσμεύονται 12 να αυξήσουν τη διαφάνεια στον τομέα της εξορυκτικής βιομηχανίας και να υποστηρίξουν την υπεύθυνη προμήθεια ορυκτών που προέρχονται από περιοχές συγκρούσεων αλλά δεν έχουν σχέση μ αυτές τις συγκρούσεις. Η G8 ανήγγειλε επίσης εταιρικές σχέσεις με τη Μπουρκίνα Φάσο, την Κολομβία, την Γκάνα, τη Γουϊνέα, τη Μογγολία, τη Βιρμανία/Μιανμάρ, το Περού και την Τανζανία στο πλαίσιο αυτών των εταιρικών σχέσεων αναμένεται να αυξηθεί η συνεργασία για τη διαχείριση των φυσικών πόρων, με την υποστήριξη πολιτικών μεταρρυθμίσεων στις χώρες αυτές. Η ΕΕ έχει αναλάβει ενεργό ρόλο στην πρωτοβουλία του ΟΟΣΑ σχετικά με ορυκτά που προέρχονται από περιοχές συγκρούσεων κατευθυντήριες γραμμές για τη δέουσα επιμέλεια 13 και δεσμεύτηκε να προωθήσει την τήρησή της κατά το συμβούλιο υπουργών του ΟΟΣΑ τον Μάιο του 2011. Στόχος των κατευθυντήριων γραμμών είναι να βοηθήσουν τις εταιρείες να σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα και να μη συμβάλλουν σε συγκρούσεις μέσω των πρακτικών που εφαρμόζουν όσον αφορά την προμήθεια κασσιτέρου, βολφραμίου, τανταλίου και χρυσού. Το πεδίο εφαρμογής τους είναι παγκόσμιο και προβλέπουν μια διαδικασία στο πλαίσιο της οποίας οι εταιρείες μπορούν να εφαρμόζουν εθελοντικά ένα σύστημα ελέγχων και διαφάνειας για την αλυσίδα εφοδιασμού τους με ορυκτά: συλλογή και γνωστοποίηση πληροφοριών στους άμεσους αγοραστές σχετικά, μεταξύ άλλων, με το ορυχείο καταγωγής, τις εμπορικές διαδρομές και τις συνθήκες, ώστε να ταυτοποιούνται, να αξιολογούνται και να αντιμετωπίζονται οι κίνδυνοι που είναι συνυφασμένοι με την αλυσίδα εφοδιασμού. Απαιτείται ανεξάρτητος έλεγχος από τρίτους σε συγκεκριμένα σημεία της αλυσίδας εφοδιασμού. Οι επιχειρήσεις πρέπει να δημοσιεύουν ετήσια έκθεση σχετικά με τις πολιτικές και τις πρακτικές που εφαρμόζουν, ώστε το κοινό να αποκτά εμπιστοσύνη στα μέτρα που λαμβάνουν. Το 2010 οι Ηνωμένες Πολιτείες ψήφισαν τον νόμο Dodd-Frank για τη μεταρρύθμιση της Wall Street και την προστασία των καταναλωτών (Dodd-Frank Wall Street Reform and Consumer Protection Act the Dodd-Frank Act). Στο άρθρο 1502 του εν λόγω νόμου εισάγεται η διαφάνεια στην αλυσίδα εφοδιασμού, αφού οι εισηγμένες σε χρηματιστήρια των 10 11 12 13 OECD Guidelines for Multinational Enterprises, έκδοση του ΟΟΣΑ 2011. Guiding Principles on Business and Human Rights, Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τα ανθρώπινα δικαιώματα, Νέα Υόρκη και Γενεύη 2011. Σύνοδος κορυφής των ηγετών της G8 στο Lough Erne, ανακοινωθέν, παράγραφος 40, 18 Ιουνίου 2013. OECD Due Diligence Guidance for Responsible Supply Chains of Minerals from Conflict-affected and Highrisk Areas: δεύτερη έκδοση, εκδόσεις ΟΟΣΑ 2013, http://dx.doi.org/10.1787/9789264185050-en. 5
ΗΠΑ επιχειρήσεις που χρησιμοποιούν «ορυκτά από περιοχές συγκρούσεων» 14 στη διαδικασία παραγωγής τους πρέπει να δηλώνουν την καταγωγή αυτών των ορυκτών και να ασκούν δέουσα επιμέλεια. Οι διατάξεις του άρθρου 1502 είναι εκτελεστές από τις 31 Μαΐου 2014 από την ημερομηνία αυτή, οι οικείες εταιρείες πρέπει να υποβάλουν την πρώτη τους ετήσια έκθεση σχετικά με τα ορυκτά από περιοχές συγκρούσεων στην Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς των ΗΠΑ. Παρά το γεγονός ότι το πεδίο εφαρμογής της συγκεκριμένης νομοθεσίας περιορίζεται τυπικά σε εταιρείες που είναι εισηγμένες σε χρηματιστήρια των ΗΠΑ, έχει σημαντικές συνέπειες στο εξωτερικό, συμπεριλαμβανομένης της ΕΕ, κυρίως μέσω των παγκόσμιων αλυσίδων εφοδιασμού, αφού οι προμηθευτές των εν λόγω εισηγμένων εταιρειών καλούνται να παράσχουν πληροφορίες στο πλαίσιο της δέουσας επιμέλειας. Το 2010 οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων της περιοχής των Μεγάλων Λιμνών στο πλαίσιο της Διεθνούς Διάσκεψης για την περιοχή των Μεγάλων Λιμνών (ICGLR) δεσμεύτηκαν να καταπολεμήσουν την παράνομη εκμετάλλευση των φυσικών πόρων και ενέκριναν την περιφερειακή πρωτοβουλία για τους φυσικούς πόρους και τα έξι ειδικά εργαλεία της, δηλαδή: την έγκριση ενός περιφερειακού μηχανισμού πιστοποίησης την εναρμόνιση των εθνικών νομοθεσιών την περιφερειακή βάση δεδομένων για τις ροές ορυκτών την επισημοποίηση του βιοτεχνικού εξορυκτικού κλάδου την προώθηση της πρωτοβουλίας για τη διαφάνεια των εξορυκτικών βιομηχανιών και την εφαρμογή ενός μηχανισμού κοινοποίησης των δυσλειτουργιών. Αυτή η περιφερειακή πρωτοβουλία είχε ως αποτέλεσμα, το 2012, η ΛΔΚ και η Ρουάντα να εκδώσουν νομοθεσία για τη θέσπιση απαιτήσεων δέουσας επιμέλειας όσον αφορά τους φορείς τους εκμετάλλευσης με βάση τις κατευθυντήριες γραμμές του ΟΟΣΑ για τη δέουσα επιμέλεια. Άλλες χώρες της περιοχής των Μεγάλων Λιμνών έχουν επίσης αρχίσει να εφαρμόζουν το πλαίσιο ICGLR. Οι τρεις αυτές πρωτοβουλίες προκάλεσαν ή ενέτειναν την περαιτέρω ανάπτυξη ειδικότερων δημόσιων και ιδιωτικών πρωτοβουλιών. Ένας μη εξαντλητικός κατάλογος περιλαμβάνει την πρωτοβουλία του Διεθνούς Ινστιτούτο Ερευνών για τον κασσίτερο σχετικά με την αλυσίδα εφοδιασμού κασσιτέρου, την πρωτοβουλία για πιστοποιημένες εμπορικές αλυσίδες, το πρόγραμμα για μεταλλουργεία που δεν χρησιμοποιούν ορυκτά από περιοχές συγκρούσεων, το αναλυτικό αποτύπωμα, το πρόγραμμα «Solutions for Hope», την πρωτοβουλία για τον κασσίτερο που δεν προέρχεται από περιοχές συγκρούσεων, την πρωτοβουλία «Public Private Alliance for Responsible Minerals Trade» (συμμαχία δημόσιου και ιδιωτικού τομέα για την υπεύθυνη εμπορία ορυκτών), το σχέδιο PROMINES, την πρωτοβουλία για κέντρα εμπορίας («Trading Centres Initiative»), το πρότυπο του Παγκόσμιου Συμβουλίου Χρυσού για τον χρυσό που δεν προέρχεται από περιοχές συγκρούσεων, τις προδιαγραφές καλής παράδοσης της London Bullion Market Association και, τέλος, τις πρακτικές και τα πρότυπα του Responsible Jewellery Council 15. 14 15 Στον νόμο ορίζονται ως τέτοια ορυκτά ο κασσίτερος, το βολφράμιο, το ταντάλιο ή ο χρυσός, καταγωγής ΛΔΚ ή γειτονικής χώρας. Conflict minerals - an evaluation of the Dodd-Frank Act and other resource related measures. Öko-Institut e.v. Freiburg, Αύγουστος 2013, κεφάλαιο 6. 6
1.3 Περιβάλλον λειτουργίας των εταιρειών στην ΕΕ Το σχήμα 1 αναπαριστά, σε απλουστευμένη μορφή, την αλυσίδα εφοδιασμού ορυκτών και μετάλλων. Οι δραστηριότητες του ανάντη σκέλους περιλαμβάνουν την εξόρυξη, την εμπορία και τη μεταλλουργία και πραγματοποιούνται στη χώρα παραγωγής. Στις περισσότερες χώρες που πλήττονται από συγκρούσεις, η μεταλλουργία συντελείται σε τρίτη χώρα. Οι δραστηριότητες του κατάντη σκέλους περιλαμβάνουν την εμπορία, την περαιτέρω μεταποίηση και τη συναρμολόγηση σε τελικό προϊόν, το οποίο πωλείται στους καταναλωτές. Οι βιομηχανικοί κλάδοι που εμπορεύονται ή μεταποιούν κασσίτερο, ταντάλιο, βολφράμιο και χρυσό καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα, το οποίο περιλαμβάνει τα αυτοκίνητα, τα ηλεκτρονικά είδη, την αεροδιαστημική, τη συσκευασία, τις κατασκευές, τον φωτισμό, τα βιομηχανικά μηχανήματα και εργαλεία καθώς και τα κοσμήματα. Το φάσμα αυτό μπορεί να περιλαμβάνει περίπου 880 000 επιχειρήσεις στην ΕΕ, οι περισσότερες από τις οποίες είναι μικρές ή μεσαίες επιχειρήσεις. Στην εκτίμηση επιπτώσεων που διενεργήθηκε για τον κανονισμό αναφερόταν ότι υπάρχουν περίπου 300 ενωσιακοί έμποροι, περίπου 20 μεταλλουργεία/εγκαταστάσεις εξευγενισμού που εισάγουν μεταλλεύματα και μέταλλα που προέρχονται από τα τέσσερα ορυκτά, και περισσότεροι από 100 ενωσιακοί κατασκευαστές εξαρτημάτων που εισάγουν παράγωγα μέταλλα. Συνολικά, υπάρχουν περίπου 140 εγκαταστάσεις εξευγενισμού χρυσού και 280 μεταλλουργεία για τα άλλα τρία ορυκτά. Σχήμα 1 Απλουστευμένη αλυσίδα εφοδιασμού Ορυχείο Έμπορος Μεταλλουργείο / εγκατ. εξευγενισμού Έμπορος Κατασκευαστής εξαρτημάτων Υπεργολάβος / συναρμολόγηση Τελικός χρήστης Ανάντη Κατάντη Τα ορυκτά από περιοχές συγκρούσεων εξακολουθούν να υπόκεινται στη ζήτηση των μεταλλουργείων/εγκαταστάσεων εξευγενισμού. Οι υπεύθυνοι των εν λόγω εγκαταστάσεων είναι σε θέση να ταυτοποιούν την καταγωγή των ορυκτών που έχουν αγοραστεί. Αποτελούν τον τελευταίο κρίκο της αλυσίδας εφοδιασμού όπου εξακολουθεί να είναι τεχνικά εφικτό να ιχνηλατηθεί προς τα πίσω η καταγωγή των ορυκτών και μπορούν να προωθήσουν την υπεύθυνη συμπεριφορά ως προς τον εφοδιασμό στις χώρες παραγωγής. Οι υφιστάμενες πρωτοβουλίες δέουσας επιμέλειας αναγνωρίζουν την αξία της συνεργασίας με υπεύθυνα μεταλλουργεία. Με βάση την έρευνα που διενήργησε η ίδια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μόνο το 16 % των μεταλλουργείων παγκοσμίως και το 18 % των ενωσιακών μεταλλουργείων κασσιτέρου, τανταλίου και βολφραμίου ασκούν, επί του παρόντος, δέουσα επιμέλεια. Περίπου το 40 % των εγκαταστάσεων εξευγενισμού χρυσού παγκοσμίως και το 89 % των εγκαταστάσεων εξευγενισμού χρυσού στην ΕΕ συμμετέχουν σε συστήματα δέουσας επιμέλειας 16. Αν και οι κατευθυντήριες γραμμές του ΟΟΣΑ για τη δέουσα επιμέλεια παρέχουν ένα πλαίσιο δράσης, οι τρέχουσες προσπάθειες συμμόρφωσης είναι κατακερματισμένες, ενώ τα κίνητρα που παρέχονται στις ενδιαφερόμενες εταιρείες για να αναλάβουν δράση είναι περιορισμένα. 16 Τα στοιχεία για τον χρυσό προέρχονται από την London Bullion Market Association, τα περισσότερα μέλη της οποίας ασκούν δέουσα επιμέλεια. Εκτιμάται ότι, σε παγκόσμιο επίπεδο, λειτουργούν 50 εγκαταστάσεις εξευγενισμού εκτός της ένωσης αυτής. 7
Οι μισοί φορείς του κατάντη σκέλους που ανταποκρίθηκαν στη δημόσια διαβούλευση εκδήλωσαν ενδιαφέρον ή υποχρεούνται από τον νόμο, και ιδίως τον «Dodd-Frank» να προμηθεύονται υπεύθυνα και να ασκούν δέουσα επιμέλεια όσον αφορά την αλυσίδα εφοδιασμού. Οι μη κανονιστικοί μοχλοί συμμόρφωσης είναι, μεταξύ άλλων, οι πολιτικές για την εταιρική κοινωνική ευθύνη, η εικόνα των επιχειρήσεων και η ζήτηση των καταναλωτών. Σύμφωνα με μελέτη του 2013 17, η δέουσα επιμέλεια δεν είναι ευρέως διαδεδομένη στην ΕΕ. Μόνο το 12 % των επιχειρήσεων που είναι εισηγμένες σε χρηματιστήρια της ΕΕ που δεν υπάγονται άμεσα στη νομοθεσία των ΗΠΑ κάνουν αναφορά σε ορυκτά από περιοχές συγκρούσεων στους δικτυακούς τους τόπους. Αυτό οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι οι κατευθυντήριες γραμμές του ΟΟΣΑ για τη δέουσα επιμέλεια, ο νόμος Dodd-Frank και το πλαίσιο ICGLR είναι πρόσφατα, αλλά και στο γεγονός ότι οι επιχειρήσεις της ΕΕ έρχονται αντιμέτωπες με προκλήσεις σε επίπεδο εφαρμογής (δηλ. μεγάλες αλυσίδες εφοδιασμού, πληθώρα φορέων, έλλειψη ενημέρωσης). Ωστόσο, 150 000-200 000 επιχειρήσεις της ΕΕ κυρίως από το κατάντη σκέλος δραστηριοποιούνται στις αλυσίδες εφοδιασμού των 6 000 εμπλεκόμενων εταιρειών που είναι εισηγμένες σε χρηματιστήρια των ΗΠΑ. Στην ειδική περίπτωση της περιοχής των Μεγάλων Λιμνών, απαιτείται περαιτέρω ανάπτυξη ικανοτήτων, ώστε να εξασφαλιστεί η επιτυχής εφαρμογή του πλαισίου ICGLR. Ειδικότερα, η συμμόρφωση με τον νόμο «Dodd-Frank» συνιστά επιπλέον πρόκληση. Υπάρχουν ενδείξεις ότι ο νόμος αυτός λειτούργησε αποτρεπτικά για την προμήθεια ορυκτών από την περιοχή των Μεγάλων Λιμνών, ανεξάρτητα από το κατά πόσον τα ορυκτά εξορύσσονται νόμιμα ή όχι 18. Ορισμένες από τις θιγόμενες εταιρείες εφαρμόζουν στρατηγική μηδενικού κινδύνου και προμηθεύονται ορυκτά από ορυχεία εκτός της συγκεκριμένης περιοχής ή ακόμη και εκτός Αφρικής. Τα υπόλοιπα ορυκτά που δεν προέρχονται από περιοχές συγκρούσεων συναντούν δυσκολίες για να φτάσουν στις αγορές των ΗΠΑ ή της ΕΕ και συχνά πωλούνται σε τιμές χαμηλότερες της αγοράς. Η απώλεια εμπορικών συναλλαγών συνεπάγεται απώλεια μέσων διαβίωσης για τις τοπικές κοινότητες, όπου οι ευκαιρίες εναλλακτικής απασχόλησης είναι ελάχιστες, ιδίως στην περίπτωση των βιοτεχνικών και μικρής κλίμακας εξορυκτικών δραστηριοτήτων. Μια ολοκληρωμένη προσέγγιση της ΕΕ για την προώθηση της υπεύθυνης προμήθειας πρέπει να βασίζεται στις υφιστάμενες πρωτοβουλίες και να στηρίζει την υιοθέτηση των κατευθυντήριων γραμμών του ΟΟΣΑ για τη δέουσα επιμέλεια. Θα πρέπει να προωθείται η βελτίωση της συμμόρφωσης όσον αφορά τα μεταλλουργεία και εκτός ΕΕ και να διευκολύνεται η καλύτερη ροή των πληροφοριών στο πλαίσιο της δέουσας επιμέλειας προς τους επόμενους κρίκους της αλυσίδας εφοδιασμού με σχετικά χαμηλό κόστος 19. 17 18 19 Conflict due diligence by European Companies, Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen, Οκτώβριος 2013. Conflict minerals - an evaluation of the Dodd-Frank Act and other resource related measures. Öko-Institut e.v. Freiburg, Αύγουστος 2013, σ. 27. Βλ. υποσημείωση 5. Το έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής, που παρατίθεται στο παράρτημα III, περιέχει εξωτερική μελέτη σχετικά με την αξιολόγηση του κόστους που συνεπάγεται η συμμόρφωση με τη δέουσα επιμέλεια, των οφελών και του σχετικού αντικτύπου σε επιλεγμένους φορείς εκμετάλλευσης όσον αφορά την υπεύθυνη προμήθεια επιλεγμένων ορυκτών (κασσίτερος, ταντάλιο, βολφράμιο και χρυσό). Η κύρια διαπίστωση της έρευνας στις ενδιαφερόμενες βιομηχανίες που διεξήχθη στο πλαίσιο της εν λόγω μελέτης είναι ότι οι περισσότεροι ερωτηθέντες ανέφεραν ότι η δέουσα επιμέλεια και η υποβολή στοιχείων συνεπάγονταν σχετικά χαμηλό επίπεδο δαπανών. Εκτιμάται ότι οι δαπάνες ανέρχονταν κυρίως σε 13 500 ευρώ για τις αρχικές προσπάθειες (74 %) και σε 2 700 ευρώ για τις επόμενες συνεχείς προσπάθειες (63,8 %). 8
1.4 Τρέχουσες δράσεις της ΕΕ για την εξωτερική πολιτική, την ανάπτυξη και άλλους τομείς Η διάρρηξη της σύνδεσης μεταξύ της εξόρυξης πόρων και των συγκρούσεων απαιτεί συνολική προσέγγιση που να αντιμετωπίζει το πρόβλημα στη ρίζα του: συγκρούσεις, ανίσχυρη διακυβέρνηση και έλλειψη ανάπτυξης. Η επίλυση αυτών των προβλημάτων αποτελεί μέρος της εξωτερικής δράσης της ΕΕ και συνιστά τον ειδικό στόχο της ενωσιακής στρατηγικής για την υποστήριξη των προσπαθειών που καταβάλλουν οι αναπτυσσόμενες χώρες για την εξάλειψη της φτώχειας, όπως αναφέρεται στην ανακοίνωση του 2011 με τίτλο «Ένα πρόγραμμα δράσης για αλλαγή» 20. Το εν λόγω πρόγραμμα δράσης προβάλλει τόσο τη χρηστή διακυβέρνηση και τα ανθρώπινα δικαιώματα όσο και τη χωρίς αποκλεισμούς οικονομική ανάπτυξη. Προωθεί επίσης τη συνεργασία όχι μόνο με τους εταίρους της ΕΕ για την ανάπτυξη δηλ. τις κυβερνήσεις των αναπτυσσόμενων χωρών αλλά και με τον ιδιωτικό τομέα, καθώς και με διεθνείς οργανισμούς, όπως ο ΟΗΕ. Για την υλοποίηση του προγράμματος, η ΕΕ δίνει ιδιαίτερη προσοχή στον ρόλο της κοινωνίας των πολιτών, στην ενίσχυση των τοπικών κοινοτήτων και στη διαφάνεια και λογοδοσία της διαδικασίας λήψης αποφάσεων. Μια άλλη σχετική πρωτοβουλία είναι η εταιρική σχέση ΕΕ-ΟΗΕ του 2008 για τις συγκρούσεις λόγω εδαφικών διεκδικήσεων και φυσικών πόρων 21, η οποία υποστηρίζεται από την ΕΕ μέσω του μηχανισμού σταθερότητας χάρη σ αυτή την πρωτοβουλία παρέχεται από κοινού βοήθεια σε τρίτες χώρες με σκοπό την πρόληψη και την αντιμετώπιση συγκρούσεων λόγω φυσικών πόρων. Μέσω αυτής της εταιρικής σχέσης, η ΕΕ προωθεί την εφαρμογή διυπηρεσιακής προσέγγισης σε επίπεδο ΟΗΕ στον συγκεκριμένο τομέα, σύμφωνα με την έκθεση του Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών για την οικοδόμηση της ειρήνης μετά τον τερματισμό των συγκρούσεων (2012). Η ΕΕ ακολουθεί συνεκτική και ολοκληρωμένη στρατηγική όσον αφορά την πρόσβαση σε πρώτες ύλες που προορίζονται γι αυτήν. Η πρωτοβουλία για τις πρώτες ύλες 22 και η ευρωπαϊκή σύμπραξη καινοτομίας για τις πρώτες ύλες 23 συνιστούν πλήρεις ενωσιακές πολιτικές που καλύπτουν τη βιώσιμη πρόσβαση σε πρώτες ύλες, ενώ ασχολούνται και με τη διακυβέρνηση, τις υποδομές και τις δεξιότητες στις τρίτες χώρες. Μέσω της στρατηγικής της ΕΕ για την εταιρική κοινωνική ευθύνη (ΕΚΕ) 24, η Επιτροπή προωθεί την υπεύθυνη επιχειρηματική συμπεριφορά, ιδίως όσον αφορά τη συμμόρφωση με τις διεθνώς αναγνωρισμένες αρχές και κατευθυντήριες γραμμές ΕΚΕ, όπως τις κατευθυντήριες γραμμές του ΟΟΣΑ για τις πολυεθνικές επιχειρήσεις και τις κατευθυντήριες αρχές του ΟΗΕ για τις επιχειρήσεις και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Το 2013 η ΕΕ δημοσίευσε κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με την εφαρμογή των κατευθυντήριων αρχών του ΟΗΕ για τις επιχειρήσεις και τα ανθρώπινα δικαιώματα σε 3 20 COM(2011) 637 τελικό. 21 http://www.un.org/en/land-natural-resources-conflict/index.shtml 22 COM(2008) 699 τελικό. 23 COM(2012) 82 τελικό. 24 COM(2011) 681 τελικό. 9
επιχειρηματικούς τομείς, συμπεριλαμβανομένων των ΤΠΕ και του τομέα του πετρελαίου και του αερίου 25. Στο πλαίσιο της εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ, δρομολογείται περαιτέρω σχετική περιφερειακή δράση. Το δίλημμα που αντιμετωπίζει η Αφρική ως προς τους πόρους είχε αναγνωριστεί το 2007 στην κοινή στρατηγική Αφρικής-ΕΕ, η οποία έθετε τη χρηστή διαχείριση των φυσικών πόρων ως σημαντικό στόχο συνεργασίας. Η ΕΕ στηρίζει το αφρικανικό όραμα για τον μεταλλευτικό τομέα, το οποίο εγκρίθηκε από την Αφρικανική Ένωση το 2009 για να εξασφαλιστεί η διαφανής, δίκαιη και βέλτιστη εκμετάλλευση των ορυκτών πόρων, καθώς και ο φορέας υλοποίησής της, δηλ. το Αφρικανικό κέντρο για την ανάπτυξη των ορυκτών πόρων. Επιπλέον αυξάνει τη στήριξη προς άλλες κοινές δράσεις, όπως τον αφρικανικό μηχανισμό νομικής υποστήριξης, ο οποίος βοηθά τις αφρικανικές κυβερνήσεις κατά τις διαπραγματεύσεις πολύπλοκων συμβάσεων με τον ιδιωτικό τομέα και, με τον τρόπο αυτό, ενισχύει τη βιωσιμότητα των εν λόγω συναλλαγών και την απουσία αποκλεισμών κατά την εκτέλεσή τους. Η συνεργασία στον γεωλογικό τομέα θα υποστηριχθεί στο πλαίσιο του νέου παναφρικανικού προγράμματος της ΕΕ. Η ΕΕ υποστηρίζει επίσης την εφαρμογή στη συγκεκριμένη περιφέρεια πρωτοβουλιών παγκόσμιας εμβέλειας σχετικά με την υπεύθυνη προμήθεια διαμαντιών πολέμου, τη διαφάνεια και τα δασοκομικά προϊόντα (KPCS, EITI και CITES). Επίσης, η ΕΕ έχει λάβει ειδικότερες ενέργειες για την περιοχή των Μεγάλων Λιμνών. Τον Ιούνιο του 2013 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η Ύπατη Εκπρόσωπος εξέδωσαν κοινή ανακοίνωση για ένα «στρατηγικό πλαίσιο για την περιοχή των Μεγάλων Λιμνών» 26, το οποίο καθορίζει συνεκτική και ολοκληρωμένη προσέγγιση της ΕΕ σε περιφερειακό, εθνικό και τοπικό επίπεδο για τις διάφορες γενεσιουργούς αιτίες της κρίσης. Σ αυτό το πλαίσιο, η ΕΕ έχει κάνει προτάσεις πολιτικής προκειμένου να αντιμετωπίσει τη διασύνδεση μεταξύ, αφενός, της εκμετάλλευσης και του εμπορίου φυσικών ορυκτών πόρων και, αφετέρου, των συγκρούσεων και της αστάθειας στην περιοχή των Μεγάλων Λιμνών. Η ΕΕ υποστηρίζει επίσης την περιφερειακή πρωτοβουλία της ICGLR για τους φυσικούς πόρους και το πρόγραμμα εφαρμογής των κατευθυντήριων γραμμών του ΟΟΣΑ για τη δέουσα επιμέλεια με χρηματοδότηση από το μέσο σταθερότητας. Στο μέλλον, θα μπορούσε να εξεταστεί το ενδεχόμενο διασυνοριακών έργων, συμπεριλαμβανομένης της διαχείρισης των συνόρων και των τελωνείων. Στις περιοχές της Ασίας και του Ειρηνικού, η ΕΕ επεξεργάζεται λύσεις για τα ζητήματα που αφορούν τους πόρους, προωθώντας τη συμμετοχή στην πρωτοβουλία EITI, η οποία καταγράφει ενθαρρυντική τάση (συμμετέχουσες χώρες: η Μογγολία και το Ανατολικό Τιμόρ υποψήφιες χώρες: το Αφγανιστάν, η Ινδονησία και οι Νήσοι Σολομώντος η Βιρμανία/Μιανμάρ και η Παπουασία-Νέα Γουινέα ανακοίνωσαν την πρόθεσή τους να εφαρμόσουν την πρωτοβουλία EITI, ενώ οι Φιλιππίνες έχουν υποβάλει αίτηση για τη χορήγηση καθεστώτος υποψήφιας χώρας στην EITI). Από τα 280 γνωστά μεταλλουργεία 25 26 http://ec.europa.eu/enterprise/policies/sustainable-business/corporate-socialresponsibility/humanrights/index_en.htm JOIN(2013) 23 final. 10
στον κόσμο όσον αφορά τον κασσίτερο, το ταντάλιο και το βολφράμιο, περίπου το 65 % βρίσκεται στο έδαφος της Ασίας, σε χώρες όπως η Κίνα (73), η Μαλαισία (5) και η Ινδονησία (34). Επίσης, ενόψει της οικονομικής τους ανάπτυξης και των αντίστοιχων αναγκών τους σε σχετικές προμήθειες, οι χώρες αυτές θα αποτελούν εταίρους προτεραιότητας για τη δράση της ΕΕ. Στη Λατινική Αμερική, η ΕΕ και οι χώρες των Άνδεων έχουν αρχίσει διάλογο για τις εξορυκτικές βιομηχανίες και την υπεύθυνη προμήθεια, εντοπίζοντας τους πιθανούς τομείς συνεργασίας και προσδιορίζοντας τον ευρύτερο κοινωνικοοικονομικό και περιβαλλοντικό αντίκτυπο των εξορυκτικών δραστηριοτήτων. Η αντιμετώπιση αυτών των ζητημάτων αποτελεί μέρος της εξωτερικής δράσης της ΕΕ. Παρά το γεγονός ότι η συμμόρφωση με την πρωτοβουλία EITI στην εν λόγω περιοχή είναι περιορισμένη ουσιαστικά, μόνο μία χώρα συμμορφώνεται μ αυτήν: το Περού, το σχετικό ενδιαφέρον αυξάνεται, ιδίως στην Ονδούρα, τη Γουατεμάλα και την Κολομβία. 2. ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΕΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ Με βάση τα παραπάνω, θα πρέπει να διαμορφωθεί ολοκληρωμένη ενωσιακή προσέγγιση για την προώθηση της υπεύθυνης προμήθειας ορυκτών από περιοχές συγκρούσεων και υψηλού κινδύνου. Γι αυτό, σκοπός της πρότασης της Επιτροπής για την έκδοση κανονισμού και μιας σειράς συνοδευτικών μέτρων είναι να περιοριστούν οι ευκαιρίες των ένοπλων ομάδων να καταφεύγουν στην εμπορία κασσιτέρου, τανταλίου, βολφραμίου και χρυσού σε περιοχές συγκρούσεων. Επιπλέον, στόχος των εν λόγω μέτρων είναι να βελτιωθεί η ικανότητα των επιχειρήσεων της ΕΕ ιδίως στο κατάντη σκέλος της αλυσίδας εφοδιασμού να συμμορφώνονται με τα ισχύοντα πλαίσια δέουσας επιμέλειας και να μειώνουν τις στρεβλώσεις στις παγκόσμιες αγορές σχετικά με τα προαναφερόμενα τέσσερα ορυκτά που προέρχονται από περιοχές συγκρούσεων και υψηλού κινδύνου. Γενικότερα, η ολοκληρωμένη προσέγγιση της ΕΕ, καθώς και οι πολιτικές και οι πρωτοβουλίες της για την υπεύθυνη προμήθεια έχουν ενσωματωθεί στην ευρύτερη και σφαιρική προσέγγισή της για τις περιοχές συγκρούσεων και υψηλού κινδύνου. Τα μέτρα αυτά, προωθούν, μεταξύ άλλων, τη διευθέτηση των συγκρούσεων, την ειρήνη και την ασφάλεια, τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων συμπεριλαμβανομένης της ανάγκης να αντιμετωπιστεί η εμπορία ανθρώπων και σωματεμπορία, τη χρηστή διακυβέρνηση και το κράτος δικαίου, καθώς και την αειφόρο ανάπτυξη. Στα παραδείγματα περιλαμβάνονται το στρατηγικό πλαίσιο για την περιοχή των Μεγάλων Λιμνών σχετικά με την παράνομη εκμετάλλευση των φυσικών πόρων, αλλά και το στρατηγικό πλαίσιο για το Κέρας της Αφρικής και η στρατηγική της ΕΕ για την ασφάλεια και την ανάπτυξη στο Σαχέλ. 2.1 Πρόταση κανονισμού για τη θέσπιση ενωσιακού συστήματος εθελοντικής αυτοπιστοποίησης «υπεύθυνου εισαγωγέα» της ΕΕ Η πρόταση της Επιτροπής σχετικά με την έκδοση κανονισμού για τη θέσπιση ενωσιακού συστήματος αυτοπιστοποίησης της δέουσας επιμέλειας όσον αφορά την αλυσίδα εφοδιασμού των υπεύθυνων εισαγωγέων κασσιτέρου, βολφραμίου και τανταλίου, των μεταλλευμάτων τους, καθώς και χρυσού αποβλέπει στη στήριξη των επιχειρήσεων της ΕΕ που ασκούν δέουσα επιμέλεια, ώστε να τις βοηθήσουν να ελαχιστοποιήσουν τον κίνδυνο χρηματοδότησης ένοπλων ομάδων. Επιπλέον, επιδιώκει να προωθηθεί η υπεύθυνη προμήθεια των εν λόγω ορυκτών από περιοχές συγκρούσεων και υψηλού κινδύνου, ώστε να αυξηθεί ο όγκος των 11
θεμιτών εμπορικών συναλλαγών. Η προσέγγιση της ΕΕ θα εστιάσει τη δέουσα επιμέλεια στις επιχειρήσεις που βρίσκονται στο ανάντη σκέλος της αλυσίδας εφοδιασμού και θα διευκολύνει τη διαβίβαση των πληροφοριών σχετικά με την ποιότητα και τις βέλτιστες πρακτικές προς το κατάντη σκέλος. Η προσέγγιση, ευθυγραμμιζόμενη με το βασικό αίτημα των συμμετεχόντων στη δημόσια διαβούλευση, έχει σχεδιαστεί σεβόμενη τον παγκόσμιο χαρακτήρα των σύνθετων αλυσίδων εφοδιασμού και, παράλληλα, προϋποθέτει και προωθεί την περαιτέρω συμμόρφωση με τις κατευθυντήριες γραμμές του ΟΟΣΑ για τη δέουσα επιμέλεια. Με βάση τα παραπάνω, το γεωγραφικό πεδίο εφαρμογής τόσο του κανονισμού όσο και των συνοδευτικών μέτρων είναι παγκόσμιο, ενώ οι δραστηριότητες εστιάζονται πρωτίστως στις διαδικασίες. Από λειτουργική άποψη, το σχέδιο κανονισμού θεσπίζει ένα εθελοντικό σύστημα αυτοπιστοποίησης για τους εισαγωγείς που επιθυμούν να εισαγάγουν οποιοδήποτε από τα τέσσερα ορυκτά ή μέταλλα στην ΕΕ με υπεύθυνο τρόπο. Οι εισαγωγείς που θα επιλέξουν να συμμετάσχουν θα πρέπει να εφαρμόζουν τις κατευθυντήριες γραμμές του ΟΟΣΑ για τη δέουσα επιμέλεια, να παρέχουν διαβεβαιώσεις ελέγχου και να κοινοποιούν πληροφορίες στις αρμόδιες αρχές των κρατών μελών. Η ΕΕ, με βάση τις πληροφορίες που κοινοποιούνται και έπειτα από διαβούλευση με τον ΟΟΣΑ, θα εκδίδει ετήσιο κατάλογο των μεταλλουργείων και των εγκαταστάσεων εξευγενισμού που θεωρούνται υπεύθυνοι προμηθευτές. Αυτό θα εξασφαλίζει μεγαλύτερη προβολή και θα ενισχύει την αποτελεσματικότερη δημόσια λογοδοσία. Στον κατάλογο θα γίνεται ειδική μνεία στα μεταλλουργεία και στις εγκαταστάσεις εξευγενισμού που προμηθεύονται υπεύθυνα από ζώνες συγκρούσεων, ώστε να δίνονται κίνητρα για το νόμιμο εμπόριο. Το καθεστώς θα αξιολογείται μετά την πάροδο τριών ετών ή νωρίτερα, εάν είναι εφικτό από τα διαθέσιμα στοιχεία και τα αποτελέσματα θα χρησιμοποιούνται για ανάγκες λήψης αποφάσεων σχετικά με το μέλλον της ενωσιακής προσέγγισης, καθώς και για τροποποιήσεις του κανονιστικού πλαισίου, και θα αποκτά υποχρεωτικό χαρακτήρα, κατά περίπτωση και με βάση την περαιτέρω εκτίμηση επιπτώσεων. 2.2 Συνοδευτικά μέτρα της ΕΕ για την προώθηση της υπεύθυνης προμήθειας Για να ενθαρρυνθεί περαιτέρω η υπεύθυνη προμήθεια ορυκτών, προβλέπονται τα ακόλουθα συνοδευτικά μέτρα: Κίνητρα στις επιχειρήσεις προκειμένου να προωθήσουν την υπεύθυνη προμήθεια Η Επιτροπή καλεί τις επιχειρήσεις της ΕΕ να χρησιμοποιήσουν τη θέση τους στην αγορά ώστε να προωθήσουν την υπεύθυνη προμήθεια. Για τον σκοπό αυτό, παρέχονται κίνητρα με τα ακόλουθα μέτρα. Προώθηση υπεύθυνων πρακτικών από μεταλλουργεία και εγκαταστάσεις εξευγενισμού Η ΕΕ παρέχει οικονομική στήριξη για την εφαρμογή των κατευθυντήριων γραμμών του ΟΟΣΑ για τη δέουσα επιμέλεια από τον Ιανουάριο του 2014 και θα συνεχίσει να το πράττει με το μέσο σταθερότητας. Η στήριξη θα εστιάζεται στη δημιουργία ικανοτήτων και σε δραστηριότητες ευαισθητοποίησης, που θα απευθύνονται στις δημόσιες αρχές, τον ιδιωτικό τομέα και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που δραστηριοποιούνται στην αλυσίδα εφοδιασμού ορυκτών από περιοχές συγκρούσεων και υψηλού κινδύνου. Η Επιτροπή θα αξιολογήσει περαιτέρω κατά πόσον είναι εφικτή η παροχή χρηματοδοτικής βοήθειας στον ΟΟΣΑ ή σε άλλους οργανισμούς για 12
προγράμματα που προωθούν τη διαφάνεια και τις πρακτικές δέουσας επιμέλειας στα μεταλλουργεία και τις εγκαταστάσεις εξευγενισμού, εντός και εκτός ΕΕ. Δυνατότητες χρηματοδότησης ΜΜΕ για το σύστημα εθελοντικής πιστοποίησης Η Επιτροπή θα εξετάσει τις δυνατότητες χρηματοδότησης με σκοπό την προώθηση του μελλοντικού συστήματος εθελοντικής πιστοποίησης στους εισαγωγείς της ΕΕ. Οι δυνατότητες χρηματοδότησης θα εξεταστούν στο πλαίσιο του προγράμματος για την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων και τις ΜΜΕ (COSME) 27, το οποίο εγκρίθηκε στις 5 Δεκεμβρίου 2013. Κίνητρα στο πλαίσιο των δημόσιων προμηθειών Η Επιτροπή θα προωθήσει την εισαγωγή τόσο του πιστοποιητικού υπεύθυνου εισαγωγέα όσο και τον κατάλογο των υπεύθυνων μεταλλουργείων/εγκαταστάσεων εξευγενισμού μέσω ρητρών εκτέλεσης στις δημόσιες συμβάσεις της ίδιας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Ως εκ τούτου, τα προϊόντα που αγοράζονται με τη διαδικασία δημόσιων συμβάσεων και τα οποία περιέχουν κασσίτερο, ταντάλιο, βολφράμιο και/ή χρυσό θα πρέπει να τηρούν τις κατευθυντήριες γραμμές του ΟΟΣΑ για τη δέουσα επιμέλεια ή ισοδύναμα συστήματα δέουσας επιμέλειας, ώστε να ανταποκρίνονται στις συμβατικές υποχρεώσεις. Χρήση δικτύων μεταξύ κράτους και επιχειρήσεων, για τη ευχερέστερη εισαγωγή του ενωσιακού πιστοποιητικού υπεύθυνου εισαγωγέα Για την προώθηση της διαδικασίας πιστοποίησης που θεσπίζεται σύμφωνα με το σχέδιο κανονισμού, η Επιτροπή θα καλέσει τα εθνικά κέντρα επαφής που συστήνονται σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές του ΟΟΣΑ για τις πολυεθνικές επιχειρήσεις και άλλα σχετικά δίκτυα να συμβάλουν στην προσπάθεια ευαισθητοποίησης. Το Enterprise Europe Network (EEN) ένα δίκτυο που παρέχει υπηρεσίες για την υποστήριξη των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων θα μπορούσε να ευαισθητοποιήσει τους ενωσιακούς επιχειρηματίες σχετικά με την ολοκληρωμένη προσέγγιση της ΕΕ, τη σημασία της δέουσας επιμέλειας και τις συνέπειες από τη μη υπεύθυνη προμήθεια από περιοχές συγκρούσεων. «Επιστολές προθέσεων» Οι δεσμεύσεις της βιομηχανίας Οι ενωσιακοί επιχειρηματίες μέσω δημόσιας διαβούλευσης, εγγράφων λήψης θέσης και μελετών έχουν δηλώσει την ετοιμότητά τους να εντείνουν την προσήλωσή τους στην υπεύθυνη προμήθεια ορυκτών από περιοχές συγκρούσεων και υψηλού κινδύνου. Η ΕΕ θα αναλάβει δράση ώστε να προβάλλονται οι προσπάθειες των επιχειρήσεων που εκδίδουν επιστολές προθέσεων αναγγέλλοντας σχετικές δεσμεύσεις. Διάλογοι πολιτικής με τρίτες χώρες και άλλους ενδιαφερομένους Προεκτείνοντας τους διαλόγους πολιτικής που διενεργούνται σήμερα 27 Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 1287/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 11ης Δεκεμβρίου 2013, για τη θέσπιση προγράμματος για την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων και τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις (COSME) (2014 2020) και για την κατάργηση της απόφασης αριθ. 1639/2006/EK Το πρόγραμμα COSME προβλέπει μέτρα για την ευχερέστερη πρόσβαση των ΜΜΕ σε αγορές εντός και εκτός της Ένωσης, όπως την παροχή πληροφοριών σχετικά με τα υφιστάμενα εμπόδια όσον αφορά την είσοδο στην αγορά και τις νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες, τις δημόσιες συμβάσεις και τις τελωνειακές διαδικασίες, καθώς και τη βελτίωση των υπηρεσιών υποστήριξης όσον αφορά τα πρότυπα και τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας. 13
Η ΕΕ θα αξιοποιήσει τις συνομιλίες και τις επαφές που διατηρεί όσον αφορά την πολιτική, την ανάπτυξη, το εμπόριο και την ασφάλεια με τις κυβερνήσεις των χωρών όπου πραγματοποιούνται η εξόρυξη, η παραγωγή, η επεξεργασία και η κατανάλωση, ώστε να διαμορφωθεί περαιτέρω μια κοινή αντίληψη σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο ως προς τις ανάγκες, τις προκλήσεις και τις ευκαιρίες που συνεπάγεται η υπεύθυνη εξόρυξη ορυκτών που δεν προέρχονται από περιοχές συγκρούσεων. Για παράδειγμα, η ΕΕ θα εξετάσει την υπεύθυνη προμήθεια και τη συμβολή της στην αειφόρο ανάπτυξη στο πλαίσιο του διαλόγου που διεξάγει με τις χώρες της Νότιας Αμερικής και της Καραϊβικής, δίνοντας τη δέουσα προσοχή στις προκλήσεις βιωσιμότητας που συνεπάγεται η βιοτεχνική και άναρχη εξόρυξη. Παράλληλα, θα επιδιωχθεί η συμπληρωματική δέσμευση τόσο του ιδιωτικού τομέα όσο και της κοινωνίας των πολιτών, ιδίως στις χώρες παραγωγής. Προσεγγίζοντας χώρες όπου λειτουργούν μεταλλουργεία Η ΕΕ θα συνεργαστεί με τις χώρες όπου βρίσκεται το μεγαλύτερο μέρος των μεταλλουργείων/εγκαταστάσεων εξευγενισμού στον κόσμο, και ιδίως με την Κίνα, τη Μαλαισία, την Ινδονησία, την Ταϊλάνδη και τη Ρωσία, ώστε να προωθήσει την ολοκληρωμένη της προσέγγιση όσον αφορά την υπεύθυνη προμήθεια και να εξασφαλίσει τη μεγαλύτερη συμμετοχή επιχειρήσεων από χώρες που δεν υπάγονται στη δικαιοδοσία της ΕΕ. Το 2015 η ΕΕ θα διοργανώσει διεθνή διάσκεψη για την υπεύθυνη προμήθεια ορυκτών που προέρχονται από περιοχές συγκρούσεων και υψηλού κινδύνου. Οι συνομιλίες για τις πρώτες ύλες θα περιλαμβάνουν πτυχή που θα αφορά την υπεύθυνη προμήθεια Η ΕΕ θα αξιοποιήσει τις συνομιλίες σχετικά με τις πρώτες ύλες που διεξάγει, μεταξύ άλλων, με την Κίνα, την Ιαπωνία και τη Μογγολία, για να προωθήσει την ολοκληρωμένη προσέγγιση για την υπεύθυνη προμήθεια. Η Επιτροπή ξεκίνησε πρόσφατα διάλογο για τις πρώτες ύλες με τη Βιρμανία/Μιανμάρ. Γενικότερα, η Επιτροπή και η Ύπατη Εκπρόσωπος θα εξακολουθούν να προωθούν μια ισχυρή και συνεκτική ενωσιακή διπλωματία για τις πρώτες ύλες, αντιμετωπίζοντας τη σχέση ασφάλειας-ανάπτυξης με συντονισμένο και στρατηγικό τρόπο. Διοικητική συνεργασία με τρίτες χώρες Η ΕΕ θα αξιοποιήσει επίσης τις υφιστάμενες σχέσεις συνεργασίας με κυβερνήσεις της Αφρικής, της Ασίας, της Λατινικής Αμερικής και της Καραϊβικής για να εξετάσει την υπεύθυνη εξόρυξη και εμπορία ορυκτών που δεν προέρχονται από περιοχές συγκρούσεων. Οι βασικοί άξονες των παρεμβάσεων μέσω των οποίων η ΕΕ μπορεί να στηρίξει τις χώρεςεταίρους είναι οι εξής: μεταφορά των κατευθυντήριων γραμμών του ΟΟΣΑ για τη δέουσα επιμέλεια στα σχετικά εθνικά πλαίσια και νομοθεσίες περαιτέρω ανάπτυξη ικανοτήτων με στόχο την εφαρμογή των εθνικών πλαισίων της δέουσας επιμέλειας υποστήριξη των ενεργειών και του πολιτικού διαλόγου στις ενδιαφερόμενες χώρες μεταξύ των τοπικών και κεντρικών κυβερνητικών αρχών, των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και των φορέων εκμετάλλευσης 14
προβολή των ενεργειών που πραγματοποιούνται και των αποτελεσμάτων που επιτυγχάνονται από τις χώρες παραγωγής. Η ΕΕ θα προωθήσει επίσης τη συνεργασία μεταξύ των παραγωγών και καταναλωτριών χωρών και μέσω κοινών έργων π.χ. για τη βιώσιμη λειτουργία και τη χρηστή διακυβέρνηση του εξορυκτικού τομέα, λαμβανομένης επίσης υπόψη της ιδιαιτερότητας του βιοτεχνικού εξορυκτικού κλάδου. Έντιμος διαμεσολαβητής Διπλωματία στον τομέα των πρώτων υλών Η ΕΕ είναι έτοιμη να ενεργήσει ως έντιμος διαμεσολαβητής στο πλαίσιο πολυμερών πρωτοβουλιών, υποστηρίζοντας και ενθαρρύνοντας την υπεύθυνη προμήθεια και εμπορία μεταξύ των συμμετεχόντων. Οι υπηρεσίες της Επιτροπής και η ΕΥΕΔ θα συλλέξουν και θα αναλύσουν τα στοιχεία που αφορούν τις πολυμερείς πρωτοβουλίες. Οι συμπράξεις δημόσιουιδιωτικού τομέα θα εξεταστούν με τη δέουσα προσοχή. Κράτη μέλη της ΕΕ Η Επιτροπή και η Ύπατη Εκπρόσωπος καλούν τα κράτη μέλη της ΕΕ να υποστηρίξουν τις προσπάθειες που καταβάλλουν οι επιχειρήσεις που εμπίπτουν στη δικαιοδοσία τους σχετικά με τη δέουσα επιμέλεια, μέσω κατάλληλης δράσης σε εθνικό επίπεδο. Θα μπορούσαν να αναπτυχθούν συμπληρωματικές πρωτοβουλίες όσον αφορά την ενημέρωση των καταναλωτών και την επισήμανση, ενώ θα μπορούσαν να δοθούν περαιτέρω κίνητρα για την υπεύθυνη συμπεριφορά των επιχειρήσεων. Επιπλέον, η Επιτροπή θα ενθαρρύνει τα κράτη μέλη της ΕΕ να βελτιώσουν την εφαρμογή των κατευθυντήριων γραμμών του ΟΟΣΑ για τη δέουσα επιμέλεια ή ισοδύναμων συστημάτων μέσω ρητρών εκτέλεσης των συμβάσεων που έχουν υπογραφεί από τις αρχές τους, όπως προβλέπεται στην οδηγία της ΕΕ για τις δημόσιες συμβάσεις. Για τον σκοπό αυτό, η Επιτροπή θα συντάξει συστάσεις και κατευθυντήριες γραμμές εφαρμογής που θα απευθύνονται στους διατάκτες των κρατών μελών. 3. ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΜΙΑ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΕΝΩΣΙΑΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Το σαφέστερο πλαίσιο της ΕΕ που θα βασίζεται στις κατευθυντήριες γραμμές του ΟΟΣΑ για τη δέουσα επιμέλεια αναμένεται ότι θα διευκολύνει τις συνεχιζόμενες προσπάθειες που καταβάλλουν οι επιχειρήσεις της ΕΕ για τη θέσπιση των κατάλληλων διαδικασιών δέουσας επιμέλειας. Δεδομένου ότι η ΕΕ συνιστά τη μεγαλύτερη αγορά ορυκτών και μετάλλων στον κόσμο, η μεγαλύτερη συνοχή εντός της ΕΕ αναμένεται ότι θα τονώσει τη ζήτηση για υπεύθυνη προμήθεια και, κατ επέκταση, θα διευκολύνει το εμπόριο των ορυκτών που εξορύσσονται σύμφωνα με τις απαιτήσεις δέουσας επιμέλειας είτε των χωρών είτε του ΟΟΣΑ. Η επιτυχία αυτής της πρωτοβουλίας θα εξαρτηθεί, σε μεγάλο βαθμό, από τη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα της ΕΕ, ιδίως των εταιρειών που εισάγουν μεταλλεύματα ή παράγωγα μέταλλα κασσιτέρου, τανταλίου και βολφραμίου, καθώς και χρυσό. Η Επιτροπή και η Ύπατη Εκπρόσωπος καλούν τις ενωσιακές επιχειρήσεις να ενστερνιστούν την προτεινόμενη ολοκληρωμένη προσέγγιση, να συμβάλουν στην εδραίωση των αποτελεσμάτων της και να την αναπτύξουν περαιτέρω. Η Επιτροπή και η Ύπατη Εκπρόσωπος καλούν το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να εγκρίνουν την ολοκληρωμένη ενωσιακή προσέγγιση για την υπεύθυνη προμήθεια ορυκτών. 15
16