ΕΡΓΟ: «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας» ΦΑΣΗ Γ: Σχέδια Δράσης ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Σχέδιο Δράσης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR3000015 Όρος Υμηττός» ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΙΔΙΚΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑΣ - ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΟΣ: Ελευθέριος Σταύρακας ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ: Τάσος Δημαλέξης Δημήτρης Μπούσμπουρας Θάνος Καστρίτης Αθήνα Οκτώβριος 2009
Το έργο «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», χρηματοδοτήθηκε από το «Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον» του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Η πλήρης αναφορά στο παρόν κείμενο είναι: Σταύρακας Ε. (2009). Σχέδιο δράσης για τη Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR3000015 Όρος Υμηττός». Στο: Δημαλέξης, Α. Μπούσμπουρας, Δ., Καστρίτης, Θ., Μανωλόπουλος Α. και Saravia V. (Συντονιστές Έκδοσης). Τελική αναφορά προγράμματος επαναξιολόγησης 69 σημαντικών περιοχών για τα πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της Ορνιθοπανίδας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα. This document may be cited as follows: Stavrakas Ε. (2009). Action Plan for the Special Protection Area «GR3000015 Oros Ymittos». In: Dimalexis A., Bousbouras D., Kastritis T., Manolopoulos A. & Saravia V. (editors). Final project report for the evaluation of 69 Important Bird Areas as Special Protection Areas. Hellenic Ministry for the Environment, Physical Planning and Public Works, Athens. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 1
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ...3 2. ΣΤΟΧΟΣ...3 3. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ...4 4. ΕΙΔΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ...6 5. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ...7 6. ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΕΙΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 1...10 7. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ...11 8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...13 ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 2
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το παρόν Σχέδιο Δράσης εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Σκοπός του Σχεδίου Δράσης είναι αποτελεσματική προστασία και διατήρηση της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) «GR3000015 Όρος Υμηττός». Για το σκοπό αυτό προτείνονται κατάλληλα διαχειριστικά και θεσμικά μέτρα με βάση τις οικολογικές απαιτήσεις και απειλές των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης της ΖΕΠ. 2. ΣΤΟΧΟΣ Σκοπός του Σχεδίου Δράσης είναι η παροχή γενικών κατευθύνσεων για την αποτελεσματική προστασία και διατήρηση της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) «GR3000015 Όρος Υμηττός», ιδίως σε ότι αφορά τη διατήρηση των ειδών χαρακτηρισμού της. Έτσι, προτείνονται κατάλληλα μέτρα με βάση τις οικολογικές απαιτήσεις και απειλές των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης της ΖΕΠ, με τελικό στόχο την επίτευξη Ικανοποιητικού Καθεστώτος Προστασίας στην περιοχή. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 3
3. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Η περιοχή περιλαμβάνει το μεγαλύτερο τμήμα του ορεινού όγκου του Υμηττού συμπεριλαμβανομένης της κορυφής Εύζωνα (1.026 μέτρα) Από Βορρά το όριο ακολουθεί τη χάραξη της Περιφερειακής Υμηττού και στη συνέχεια της Λεωφ. Καρέα όπου και συνεχίζει νότια ακολουθώντας τα όρια του βουνού με τις οικοδομημένες εκτάσεις έως και το Δήμο Βούλας όπου εκεί κινείται ανατολικά έως τη Βάρη και συνεχίζει βόρεια, συμπεριλαμβανόμενων των λοφωδών εκτάσεων δυτικά και νοτιοδυτικά του Κορωπίπου, ακολουθώντας τις παρυφές του Όρους, εκτός της περιοχής Καλυβίων στην οποία διέρχεται εντός πεδινής έκτασης και μετά συνεχίζει ακολουθώντας πάλι τις παρυφές του Όρους μέχρι να συναντήσει τη σήραγγα εξόδου της Περιφερειακής Υμηττού προς Μεσόγεια. Η συνολική έκταση της ΖΕΠ είναι 8.319 εκτάρια. Από την προτεινόμενη οριοθέτηση εξαιρούνται οι οικισμοί που βρίσκονται εντός της περιοχής με βάση τα νόμιμα όριά τους. Στο βόρειο τμήμα του Όρους επικρατεί το δάσος Χαλέπιας Πεύκης, το οποίο αναπτύχθηκε μετά από εκτεταμένες αναδασώσεις στη περιοχή της Καισαριανής στο μετά το τέλος του 2 ου Παγκοσμίου Πολέμου. Η Χαλέπια Πεύκη αντικαθίσταται από θαμνώνες αείφυλλων-σκληρόφυλλων και φρύγανα στο κεντρικό και νότιο τμήμα. Χαλέπια Πεύκη υπό μορφή δάσους συναντάται και σε ορισμένα σημεία των νότιων κορυφών, ενώ στα μεγαλύτερα υψόμετρα (800-1000 μέτρα) κυριαρχούν οι θαμνώνες. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 4
Χάρτης 1. Όρια Ζώνης Ειδικής Προστασίας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 5
GR3000015 ΤΚΣ:GR3000006 GR3000015 Οριογραμμή ΤΚΣ GR3000015 ; GR3000015 ΟΡΟΣ ΥΜΗΤΤΟΣ ΤΚΣ:GR3000004 Ν. ΑΤΤΙΚΗΣ GR3000015 Συντάκτες χάρτη: Άρης Μανωλόπουλος, Victoria Saravia Ν. ΒΟΙΩΤΙΑΣ EΓΣΑ87 490000 ΚΛΙΜΑΚΑ 1:100.000 480000 Κοινή οριογραμμή ΤΚΣ & ΖΕΠ Οριογραμμή ΖΕΠ ΖΕΠ&ΤΚΣ:GR3000001 Προτε νόμενη Οριογραμμή ΖΕΠ 470000 4210000 4200000 4190000 4180000
Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας 4. ΕΙΔΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Πίνακας 1. Είδη χαρακτηρισμού ανά κριτήριο για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR3000015 Όρος Υμηττός»: A/A Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία Είδη χαρακτηρισμού Πιν. Ι Κριτήριο 1 Κριτήριο 2 Κριτήριο 3 Κριτήριο 4 Κριτήριο 5 Κριτήριο 6 85 Buteo rufinus Αετογερακίνα 1 πληθυσμού ΕΕ 334 Sylvia rueppelli Αιγαιοτσιροβάκος >1 πληθυσμού ΕΕ Πίνακας 2. Είδη οριοθέτησης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR3000015 Όρος Υμηττός»: A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία Είδη οριοθέτησης 103 Falco peregrinus Πετρίτης 1 ελάχ. αναπ. πληθ. Ελλάδας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 6
5. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Αετογερακίνα (Buteo rufinus) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Τρωτό Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός της Αετογερακίνας στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί στα 200-300 ζευγάρια (BirdLife International, 2004). Στην περιοχή μελέτης αναπαράγονται 2 ζευγάρια, στο κεντρικό και νότιο τμήμα του βουνού. Το κεντρικό και νότιο τμήμα του Όρους Υμηττού αποτελεί τυπικό βιότοπο για την Αετογερακίνα: ανοιχτές εκτάσεις με φρύγανα και θάμνους, και αρκετές θέσεις με βράχια για φώλιασμα και κούρνια. Το είδος είχε σταματήσει να εμφανίζεται τη δεκαετία του 90 στη περιοχή, αλλά από τα τέλη της και έως σήμερα έχει επιστρέψει. Οικολογία. Η Αετογερακίνα ζει σε χαμηλού και μέσου υψομέτρου ανοιχτές και ξηρές εκτάσεις, με θάμνους και φρύγανα. Παρατηρείται επίσης και σε ανοιχτά δάση, καθώς και σε αγροτικές εκτάσεις, αναζητώντας ερπετά, τρωκτικά, αλλά και μεγάλα έντομα. Φωλιάζει σε βράχια, ενώ στην περιοχή παραμένει όλο το χρόνο και δεν είναι καλοκαιρινός επισκέπτης μόνο, όπως στη Βόρεια Ελλάδα. Αιγαιοτσιροβάκος (Sylvia rueppelli) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Σχεδόν Απειλούμενο Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 7
Καθεστώς Παρουσίας Πληθυσμός. Ο πληθυσμός του Αιγαοτσιροβάκου στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί στα 3.000 10.000 ζευγάρια (Tucker & Heath, 2004). Στην περιοχή μελέτης αναπαράγονται τουλάχιστον 40 ζευγάρια, στο κεντρικό και νότιο τμήμα του βουνού. Οικολογία. Ολόκληρος ο πληθυσμός του είδους στην Ευρωπαϊκή Ένωση συγκεντρώνεται μόνο στην Ελλάδα. Ο Αιγαοτσιροβάκος αποτελεί καλοκαιρινό επισκέπτη της νότιας ηπειρωτικής Ελλάδας και των νησιών του Αιγαίου. Φωλιάζει σε ξηρές εκτάσεις με μακκία, και προτιμάει θάμνους όπως το Πουρνάρι και ο Σχίνος (Handrinos & Akriotis, 1997). Στην περιοχή μελέτης ο Αιγαιοτσιροβάκος φωλιάζει σε υψόμετρα άνω των 400 μέτρων, πιθανόν λόγω του ανταγωνισμού που υπάρχει με τον Μαυροτσιροβάκο ο οποίος είναι μόνιμος κάτοικος της περιοχής και παρατηρείται σε μεγάλους αριθμούς παντού. Πετρίτης (Falco peregrinus) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς Παρουσίας Πληθυσμός. Ο πληθυσμός του είδους στη χώρα μας εκτιμάται στα 200-500 ζευγάρια (Tucker & Heath, 2004). Στην περιοχή μελέτης αναπαράγονται τουλάχιστον δύο ζευγάρια στο κεντρικό και νότιο τμήμα ενώ υπάρχουν ενδείξεις και για τρίτο ζευγάρι στο βόρειο τμήμα. Οικολογία. Ο πληθυσμός του Πετρίτη στην Ευρωπαϊκή Ένωση εκτιμάται στα 10.000 ζευγάρια περίπου (Tucker & Heath, 2004). Μετά από μια μεγάλη μείωση τις δεκαετίες του 60 και του 70, κυρίως λόγω της χρήσης φυτοφαρμάκων όπως το DDT, το είδος φαίνεται να έχει επανακάμψει σε πολλές χώρες. Στην Ελλάδα φωλιάζει το υποείδος ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 8
F.p.brookei, το οποίο προτιμάει απότομα βράχια και ορθοπλαγιές, από το ύψος της θάλασσας ως και τα 1.500 μέτρα (Handrinos & Akriotis, 1997). Στη περιοχή μελέτης, οι δύο φωλιές έχουν εντοπιστεί σε τυπικό βιότοπο για το είδος, δηλαδή ορθοπλαγιές, ενώ το είδος χρησιμοποιεί όλο τον ορεινό όγκο αλλά και τις παρακείμενες εκτάσεις για τροφοληψία. Τρέφεται σχεδόν αποκλειστικά με μικρού και μεσαίου μεγέθους πουλιά. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 9
6. ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΕΙΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 1 Οικιστική ανάπτυξη, αστική ή εκτός σχεδίου, νόμιμη ή αυθαίρετη Εντατικοποίηση πολυετών καλλιεργειών (αμπέλια, οπωρώνες, ελαιώνες κλπ) Υποδομές τουρισμού-αναψυχής (χιονοδρομικά, γκολφ, γήπεδα, κατασκηνώσεις) Μεταβολές στη συχνότητα και ένταση δασικών πυρκαγιών (αύξηση ή και μείωση) Εγκατάλειψη παραδοσιακών αγροτικών πρακτικών και χρήσεων γης, συμπεριλαμβανομένης της εγκατάλειψης της εκτατικής γεωργίας και κτηνοτροφίας 1: Η κατηγοριοποίηση ορολογία των απειλών ακολουθεί την αντίστοιχη του BirdLife International, σύμφωνα και με τις τροποποιήσεις και τις περιγραφές του προγράμματος «Προσδιορισμός συμβατών δραστηριοτήτων σε σχέση με τα είδη χαρακτηρισμού των Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας» (Δημαλέξης κ.α., 2009) ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 10
7. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ Γενικές προϋποθέσεις για την ορθή διαχείριση των ελληνικών ΖΕΠ: Εθνικός Συντονισμός Διαχείρισης Παρακολούθησης των ΖΕΠ με κατάλληλο μηχανισμό διοικητικής και επιστημονικής υποστήριξης. Χαρτογράφηση πυρήνων κατανομής και κρίσιμων ενδιαιτημάτων των ειδών χαρακτηρισμού στο σύνολο των ΖΕΠ. Καθορισμός Επιθυμητών Τιμών Αναφοράς για τα είδη χαρακτηρισμού (FRVs) στο σύνολο των ΖΕΠ. Παρακολούθηση πληθυσμιακών τάσεων των ειδών προτεραιότητας των ΖΕΠ. Εθνικά Σχέδια Δράσης για τα είδη χαρακτηρισμού. Απαγόρευση εισαγωγής αλλόχθονων ειδών ή υβριδίων. Χαρτογράφηση και οριοθέτηση υγροτόπων εντός των ΖΕΠ. Απαγόρευση χρήσης μολύβδινων βολίδων στους υγροτόπους. Υποχρέωση εκπόνησης Ειδικής Ορνιθολογικής Μελέτης για τα έργα των κατηγοριών Α1,Α2,Β3 στην διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης. Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση ειδικών ομάδων χρηστών της περιοχής. Ειδικά μέτρα για την περιοχή: Μέτρο Εκπόνηση Σχεδίου Διαχείριση για τη ΖΕΠ Σχέδιο Διακίνησης Επισκεπτών για την περιοχή που θα επιτρέψει την ολοκληρωμένη αντιμετώπιση του θέματος της όχλησης, αλλά και τον σχεδιασμό κατάλληλων παρεμβάσεων που θα κάνουν την ορνιθοπανίδα και γενικά την παρατήρηση της φύσης προσιτή και ελκυστική για τους επισκέπτες. Στο σχέδιο θα περιλαμβάνονται επίσης προτάσεις για σχεδιασμό παρεμβάσεων ενημέρωσης ευαισθητοποίησης καθώς και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης Για την προστασία των ειδών χαρακτηρισμού, θα πρέπει να δοθεί έμφαση στη διατήρηση των κρίσιμων ενδιαιτημάτων τους, δηλαδή τις ανοιχτές θαμνώδεις εκτάσεις. Ιδιαίτερα για την Αετογερακίνα, απαιτείται και η διατήρηση των γεωργικών καλλιεργειών στους Προτεραιότητα Υψηλή Υψηλή Υψηλή ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 11
πρόποδες του όρους και η αποτροπή της περαιτέρω οικοδόμησής τους. Η έκδοση νέου ΠΔ για την προστασία του ορεινού όγκου του Υμηττού, το οποίο όμως δεν θα αφήνει κανένα «παράθυρο» νομιμοποίησης δραστηριοτήτων ασύμβατων με την διατήρηση της βιοποικιλότητας κρίνεται απολύτως αναγκαία. Επίσης, θα πρέπει να υπάρξει τροποποίηση στα σχέδια του ΥΠΕΧΩΔΕ για χάραξη επιφανειακής λεωφόρου στον ανατολικό Υμηττό, ο οποίος θα περνάει μέσα από σημαντικούς βιοτόπους του είδους και αναμένεται να επιφέρει σημαντική υποβάθμιση Θεσμοθέτηση ΚΑΖ στα όρια της ΖΕΠ με στόχο τη διατήρηση των ειδών χαρακτηρισμού της Υψηλή Υψηλή ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 12
8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ BirdLife International 2004. Birds in Europe: population estimates, trends and conservation status. Cambridge, UK: BirdLife International. (BirdLife Conservation Series No.12). BirdLife International (2000) Threatened Birds of the World. BirdLife International & Lynx Edicions, Barcelona & Cambridge. Bourdakis S. & Vareltzidou, S. 2000. Greece pp 261-333. In Heath, M. F. and Evans, M. I., eds. 2000. Important Bird Areas in Europe: Priority sites for conservation. 2: Southern Europe. Cambridge, UK: BirdLife International. BirdLife Conservation Series No. 8, p. 791. Cramp, S. and Perrins, C. M. (1994) The Birds of the Western Palearctic. Vol. 9. Oxford University Press, Oxford. Gensbol, B. 2008. Birds of Prey. HarperCollinsPublishers, London. Hagemeijer, E.J.M. and M.J. Blair (Editors). 1997. The EBCC Atlas of European Breeding Birds: Their Distribution and Abundance. T & A D Poyser, London. Hatzirvasanis, V., and E. Bourdakis (compilers).1999. Important Bird Areas in Greece: 126. Mount Ymittos. In: Bourdakis S. & Vareltzidou S. (compilers). Important Bird Areas in Greece Database. Hellenic Ornithological Society, BirdLife International. (unpublished report) Shirihai, H., Gargallo G., Helbig, A. 2001. Sylvia Warblers. Princeton University, New Jersey, Snow, D. and Perrins, C. M. (eds.) (1998) The Birds of the Western Palearctic, Concise Edition. Vol. 2. Oxford University Press, Oxford. Δημαλέξης Α., E. Μπουρδάκης και Έλενα Χατζηχαραλάμπους. 2004. Προδιαγραφές οριοθέτησης Ζωνών Ειδικής Προστασίας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα και Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων (ΕΚΒΥ), Θέρμη. 117 σελ. + i παράρτημα. Δημαλέξης Τ., Καστρίτης Θ., Μανωλόπουλος Α., & Κ. Γρίβας. 2009. Προσδιορισμός συμβατών δραστηριοτήτων σε σχέση με τα είδη χαρακτηρισμού των Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Τελική Έκθεση, ΥΠΕΧΩΔΕ Μπούσμπουρας, Δ. και Σ. Μπουρδάκης. 1992. Υμηττός, ένας από τους τελευταίους πνεύμονες πρασίνου της Αττικής. Η οικολογική του σημασία και οι επιπτώσεις από την κατασκευή της περιφερειακής λεωφόρου. Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία. Μισιακός, Κ. 1998. Μελέτη αξιολόγησης της πανίδας και των επιπτώσεων σε αυτή, της περιφερειακής λεωφόρου Υμηττού στα όρια του δήμου Παπάγου. Μπουρδάκης, Ε. (συντάκτης). 2001. Ορνιθολογικά Στοιχεία για το Τυποποιημένο Δελτίο Δεδομένων της υποψήφιας ΖΕΠ «Όρος Υμηττός» με κωδικό ΣΠΠΕ GR126. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 13
ΕΟΕ:Παραδοτέο Προγράμματος «Άμεσες ενέργειες για την προστασία έξη ειδών αρπακτικών» - ΥΠΕΧΩΔΕ, Δ/νση Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού, ΤΔΦΠ. Προμπονάς, Ν. 1999. Η ορνιθοπανίδα του Υμηττού. Οιωνός 9: 20-21. Χανδρινός Γ., Καστρίτης Θ. 2009. Πουλιά Στο: Α. Λεγάκις & Π. Μαραγκού (επιμ.) (2009). Το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας. Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία. Αθήνα (υπό έκδοση). ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 14