I Wish IUAV Were Here

I Wish IUAV Were Here Istituto Universitario di Architettura di Venezia Β Εκδοχή - (1999-2000) EMBT = E.Miralles /B. Tagliabue Claudio Conenna «Η ρήξη είναι η πιο δύσκολη στιγμή στην αρχιτεκτονική κι αυτό επειδή πρόκειται για τη στιγμή διατήρησης του ουσιαστικού και υπεράσπισης μιας παράδοσης σε διαδικασία μετασχηματισμού... Ο συνθέτης μετασχηματίζει το τοπίο και το εμπλουτίζει» 1 Rogelio Salmona Η αρχιτεκτονική δεν είναι μονάχα το κατασκευασμένο έργο, αλλά κάτι περισσότερο. είναι η μορφολογική έκφραση μιας δημιουργικής χωρικής ιδέας. Η υλοποίησή της από το επίπεδο της αναπαράστασης έως και την κατασκευή επιβεβαιώνει αυτήν τη δημιουργικότητα. Ένα project μπορεί να μην έχει την ποιότητα που προϋποθέτει η αρχιτεκτονική, αλλά η αρχιτεκτονική είναι project, και συνεπώς ως project γεννάει την προσδοκία της υλοποίησης, της υλικής υπόστασης στο χωροχρόνο. Κατ επέκταση όταν μία χωρική κατασκευή ενέχει αρχιτεκτονική αξία, συμβάλλει στον εμπλουτισμό της ιστορίας και του πολιτισμού, καλεί να το επισκεφθείς, ενώ αφήνει το σημάδι του στο χρόνο ως μνημείο ή αρχαιολογικό ερείπιο όπως είναι σήμερα οι ρωμαϊκές θέρμες, οι ελληνικοί κλασικοί ναοί, οι μεσαιωνικοί καθεδρικοί ναοί, οι αναγεννησιακές και μπαρόκ εκκλησίες και άλλα σημαντικά έργα διαφόρων εποχών. Αντίθετα, το κατασκευασμένο έργο που δεν φέρει τις ποιότητες της αρχιτεκτονικής, είναι καταδικασμένο στη λησμονιά που γεννάει το πέρασμα του χρόνου. Κι ακόμη περισσότερο, είναι καταδικασμένο να απουσιάζει από τις ερμηνείες, τις διερευνήσεις, τους πειραματισμούς εκείνων των αρχιτεκτόνων, θεωρητικών και πρακτικών, που επιδιώκουν τον αδιάκοπο εμπλουτισμό της γνώσης γύρω από ζητήματα αρχιτεκτονικών χωρικών ποιοτήτων. Σχετικά με αυτό, ο Miralles υποστηρίζει: «το κατασκευασμένο έργο σου δίνει τη μεγάλη ελευθερία της ερμηνείας... Η υλοποίηση του έργου σου δημιουργεί τη διαλογική συνθήκη ανάμεσα σένα και την κατασκευή. Κι αυτός ο διάλογος εμπλουτίζει το ίδιο το έργο Αυτό που με ενδιαφέρει στο κατασκευασμένο έργο είναι ότι όσο πιο σύνθετο γίνεται τόσο πιο σχηματικά παρουσιάζεται, απελευθερωμένο από τις απορίες της πορείας» (Zaera 2002: 260-61) Σήμερα, μια δεκαετία μετά την ολοκλήρωση του project του IUAV θα επιχειρήσουμε να το επαναξιολογήσουμε και να φέρουμε στην επιφάνεια τις διδακτικές του αρετές, σχεδιαστικές καθώς και αρχιτεκτονικές. Θα ευχόμασταν το έργο αυτό να είχε κατασκευαστεί στον τόπο που του αναλογεί, και πρόθεσή μας εδώ είναι να ανιχνεύσουμε/αναγνωρίσουμε τις κυριολεκτικές και φαινομενικές αξίες που ενέχει. 1 C. Arcila, Tríptico Rojo, σ. 122 1

Η δεύτερη εκδοχή του IUAV των EMBT εμπεριέχει βασικά διδάγματα στα εξής επίπεδα σχέσεων: 1. Αρχιτεκτονική και Περιβάλλον 2. Αρχιτεκτονική μορφή και Αστική μορφολογία 3. Χωρική οργάνωση 1. Αρχιτεκτονική και Περιβάλλον Η πόλη της Βενετίας, με τις γνωστές γεωφυσικές της ποιότητες, διαθέτει ανάμεσα σε πλήθος αρετών δύο πολύ σημαντικές: Ποικιλία και Πρωτότυπη χωρικότητα. Το project για την καινούρια αρχιτεκτονική σχολή IUAV ανταποκρίνεται με ευαισθησία και δημιουργική ελευθερία στις απαιτήσεις της διπλής αυτής χωρικότητας. Με αυτόν τον τρόπο, οι συνθέτες δείχνουν να αντιλαμβάνονται τις δυσκολίες και τις ιδιαιτερότητες της ένταξης μιας τέτοιας κατασκευής στο περιβαλλοντικό, αστικό και αρχιτεκτονικό τοπίο της Βενετίας. Η χωρική ποικιλία και η πρωτοτυπία που κάνουν αυτήν την πόλη να προκαλεί εκπλήξεις σε όλο το δίκτυο των διαδρομών της, συναντώνται και στα ίδια τα χαρακτηριστικά του IUAV. Στην πρόκληση ενός τέτοιου τοπίου, οι αρχιτέκτονες EMBT στοχάζονται εκ νέου πάνω σε ήδη δοκιμασμένες πτυχές της σχεδιαστικής τους φιλοσοφίας: αναφερόμαστε στην έννοια της επανάληψης, η οποία διακρίνει το συγκεκριμένο τοπίο ως τρόπος εξέλιξής του. Η επανάληψη παρατηρείται από την Αναγέννηση στο σχέδιο του Cristóforo Sabbadino και σε κάποια αποσπάσματα της ζωγραφικής του Vittore Carpaccio (Curtis 2002: 80). Η επανάληψη αποτελεί ένα μηχανισμό επέμβασης και προσαρμογής στο πλαίσιο του διαλόγου με τα φυσικά χαρακτηριστικά και την κλίμακα του τόπου (Zaera 2002: 267). Η πρόταση για το IUAV, ανεξαρτήτως από τους επικρατούντες μορφολογικούς κανόνες του τόπου, εκφράζει έναν οργανικό χαρακτήρα χωροθέτησης και παράλληλα προσαρμόζεται στο περιβάλλον με μία σύγχρονη εκδοχή. Ποιότητες που διέθετε και η πρόταση του Le Corbusier για το Νοσοκομείο στην ίδια πόλη (1963-65), παρόλη την αυστηρή ορθογώνια γεωμετρία ανοιχτού καννάβου που τη χαρακτήριζε (δυστυχώς δεν υλοποιήθηκε ούτε αυτή η πρόταση). Στο νοσοκομείο η κεντρική ιδέα για τη σχέση αρχιτεκτονικής και περιβάλλοντος φαίνεται να ήταν η αρχιτεκτονική γεωμετρικοποίηση της τυπολογίας του «σπασμένου ή ραγισμένου πιάτου» που η μεσαιωνική πόλη παρουσιάζει, διατηρώντας τη χωρική ποικιλία και την κλίμακα στους ενδιάμεσους μεταβατικούς της χώρους (Conenna 2012). Τις μορφές χωροθέτησης, και στις δυο περιπτώσεις, θα μπορούσαμε να τις αποκαλέσουμε οργανικές, εφόσον θεωρούμε το οργανικό όχι από την αυστηρά γεωμετρική και μορφολογική άποψη, αλλά από την πλαστική ακριβή ενσωμάτωση στο άμεσο φυσικό περιβάλλον δίχως να το παραμορφώνει ούτε να το εξαρθρώνει. Το IUAV είναι μια δυνατή μουσική νότα μέσα στο ήρεμο περιβάλλον της Βενετίας, προσφέροντας στο πυκνό και συνεχές δομημένο τοπίο της πόλης, όπως θα έκανε μια ροκ συναυλία, παλμούς, χρωματισμούς και χωρική δύναμη. Προτείνει ένα εκρηκτικό μορφολογικό και χωρικό επεισόδιο συγκρινόμενο με αυτό που προκάλεσε το συγκρότημα Pink Floyd στη συναυλία του 1989 στην πλατεία του Αγίου Μάρκου, αποδεικνύοντας ότι το εφήμερο μπορεί να μη προκαλεί σύγκρουση, αλλά αντιθέτως να μετασχηματίζει, να ανανεώνει, να εκσυγχρονίζει το υπάρχον. 2

Η λαβυρινθική ποιότητα της πόλης στην πρόταση του IUAV μετατρέπεται σε κτιριακή κλίμακα ερμηνεύοντας αρχιτεκτονικά μια εγγενή αρετή της πόλης. Μ αυτόν τον τρόπο χαρακτηριστικά στοιχεία της Βενετίας μεθερμηνεύονται: περάσματα, γέφυρες, κατασκευές με μορφή γέφυρας, μικροί (αρθρωμένοι από τα περάσματα) δημόσιοι χώροι, σκάλα, στοά και μικρή αυλή-πλατεία μεταξύ άλλων. Γενικά η πόλη και η συγκεκριμένη τοποθεσία συμβάλλουν στο να παρθούν εμπνευσμένες αποφάσεις. Στο IUAV συνυπάρχουν ταυτόχρονα η έννοια της μορφολογικής πυκνότητας μαζί με τη χωρική ελευθερία στους ενδιάμεσους μεταβατικούς χώρους που δημιουργήθηκαν για το κτίριο και συγχρόνως για το αστικό περιβάλλον. Ο δημόσιος χώρος της πρότασης δεν περιορίζεται στο IUAV αλλά ανήκει, επίσης, και στην πόλη. Σ αυτό αρχιτεκτονική και πόλη συναντιούνται, συγχωνεύονται, συνδιαλλέγονται και προσφέρουν στον πολίτη ένα χώρο αναψυχής, συνάντησης και περιπάτου. Μ αυτόν τον τρόπο, η αίσθηση του ανήκειν γίνεται αντιληπτή σ όλα τα επίπεδα, τόσο για τους ειδικούς χρήστες του IUAV όσο και για το κοινό γενικά. 2. Αρχιτεκτονική Μορφή και Αστική Μορφολογία Κάθε τόπος έχει τα δικά του χαρακτηριστικά και μ αυτήν την έννοια είναι μοναδικός. Μία αρχιτεκτονική πρόταση που λαμβάνει υπόψη της αυτήν τη μοναδικότητα και ιδιαιτερότητα του τόπου δημιουργεί χώρο που ανήκει στον συγκεκριμένο τόπο. Ένα παράδειγμα αποτελούν οι σκάλες-χώροι ψυχαγωγίας και στοχασμού που συναντάμε στα κανάλια της Βενετίας. Οι EMBT αντιλήφθηκαν το πνεύμα των χώρων αυτών και το προτείνουν για το IUAV μπροστά στο Canale della Giudecca. Η πλαστική ερμηνεία της αστικής μορφής πραγματοποιείται αρχιτεκτονικά με ποιητικό τρόπο, μέσω των αλληλοεπικαλυπτόμενων μορφολογικών και χωρικών παιχνιδιών που το IUAV προτείνει. Η άρθρωση των κατόψεων, τομών, καθώς και του ογκομετρικού αποτελέσματος μας δίνουν το μοτίβο μιας αστικής μικρογραφίας μεταφρασμένης σε αρχιτεκτονική κλίμακα. Παρατηρώντας τη Βενετία από ψηλά γίνεται εύκολα αντιληπτή η πλαστικότητα τέτοιου τύπου. Η κρίσιμη διαφορά μεταξύ του υπάρχοντος ιστορικού περιβάλλοντος και της νέας πρότασης του IUAV είναι η εκσυγχρονισμένη μορφή της τελευταίας η οποία σέβεται από τη μια τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά της Βενετίας και από την άλλη τα σημάδια των καιρών μας στο κατώφλι του εικοστού πρώτου αιώνα. Από την άλλη πλευρά, θεωρούμε ότι το κτίριο μιας αρχιτεκτονικής σχολής πρέπει να είναι εμβληματικό μια κι εκεί διδάσκεται η αρχιτεκτονική. Κι αν ακόμη θεωρήσουμε τη δημιουργία σκοπό αυτής της διδασκαλίας τότε θα υποστηρίξουμε ότι το έργο που μελετάμε ενσωματώνει αυτό το δημιουργικό πνεύμα. Όπως η ίδια η πόλη της Βενετίας αποτελεί με κάθε της στοιχείο και λεπτομέρεια, ένα μάθημα αρχιτεκτονικής, έτσι και το IUAV απαντά μορφολογικά με ανάλογο τρόπο στην αρχιτεκτονική-αστική διάσταση, στην πλαστική και οργανική ποικιλία των ανοιχτών χώρων που δημιουργήθηκαν με την πάροδο του χρόνου, την απόσταση μεταξύ των κτιρίων και τη χρωματική ποικιλία ανάμεσα σε άλλες μοναδικότητες. Την ιδέα της μικρογραφίας της πόλης την πραγματοποιεί, επίσης, και ο Le Corbusier στο νοσοκομείο, παρόλο που το κάνει με έναν τρόπο πιο ορθογώνιο και ορθολογικό. Ο φυσικός πλαστικός ρυθμός των αστικών οικοδομικών τετραγώνων που διαμορφώνουν τα κανάλια, δημιουργεί μια αστική μορφολογία με ανορθόδοξη γεωμετρία. Σε αυτές τις οργανικές αστικές μορφές οι EMBT δίνουν στην πρότασή 3

τους για το IUAV μια ανάλογη αρχιτεκτονική απάντηση, με μια ανανεωμένη πλαστικότητα λόγω της έμφασης στη χρήση καμπύλων και επικαλυπτόμενων συνθέσεων. Πρόκειται για έναν τρόπο σύνθεσης τύπου κολάζ όπου επικαλύπτονται μορφές και διαφορετικές γεωμετρίες, που όχι μόνο προκαλούν το βλέμμα του θεατή αλλά και ενεργοποιούν το στοχασμό και την ερμηνευτική του διάθεση. Επίσης, η πυκνότητα των κτιρίων στην πόλη αντανακλάται με παρόμοιο τρόπο στην πρόταση του IUAV λόγω της στενότητας του οικοπέδου και του μεγέθους του κτιριολογικού προγράμματος. Η πυκνότητα που χαρακτηρίζει τη Βενετία με τη μοναδική ποιητικότητα μιας υδάτινης πόλης πολύ πιθανόν υπήρξε πηγή έμπνευσης. Οι EMBT, παράλληλα, διερεύνησαν τον τρόπο δημιουργίας στο IUAV μιας χωρικής άνεσης, έτσι ώστε το κτίριο να μην συμβάλλει μόνο ογκομετρικά στην αστική φάμπρικα, αλλά να αποτελεί ταυτόχρονα ένα αρχιτεκτόνημα που ανταποκρίνεται στις πολιτισμικές απαιτήσεις της εποχής του. Οι EMBT προτείνουν ένα ελεύθερο project. Η ελευθερία αυτή είναι αναγνώσιμη στον τρόπο με τον οποίο οργανώνονται οι λειτουργίες, δημιουργώντας χωρική ευελιξία και διαφάνεια τόσο στις έσω-εξωτερικές σχέσεις όσο και στις εσωτερικές, μαζί με μία ενδιαφέρουσα μορφολογική πλαστικότητα που εκδιπλώνεται ελεύθερα δίχως υπερβολές. Πρόκειται για προσωπικούς τρόπους αρχιτεκτονικής έκφρασης που επιβεβαιώνονται σε πολλές άλλες προτάσεις για δημόσια κτίρια με διαφορετικά κτιριολογικά προγράμματα και σε διαφορετικές χώρες του πλανήτη. Στο εν λόγω έργο, επιβεβαιώνεται ο πλούτος και η πληρότητα της συνάντησης μεταξύ αρχιτέκτονα και πόλης. Ο αρχιτέκτονας προσφέρει στην πόλη με την ένταση της αρχιτεκτονικής του, και η πόλη προσφέρεται γενναιόδωρα σ αυτόν ως πηγή έμπνευσης. Η γενναιοδωρία, ουσιαστική συνιστώσα της δημιουργικής αρχιτεκτονικής σκέψης, αναγνωρίζεται αβίαστα στην περίπτωση του IUAV. 3. Χωρική Οργάνωση Η κεντρική ιδέα της χωρικής οργάνωσης που χαρακτηρίζει το project είναι αυτή του cluster. Μία ομάδα κτιρίων οργανώνεται γύρω από έναν μικρό «αρχιτεκτονικό-αστικό χώρο», την αυλή-πλατεία. Από τις εντάσεις που δημιουργούν οι αποστάσεις ανάμεσα στα κτίρια διαμορφώνονται περάσματα και χώροι συνάντησης. Το πέρασμα, με μορφή ελεύθερη, μετατρέπεται σταδιακά σε αυλή στο επίπεδο της αστικής επαφής, δηλαδή στα δύο περίπου μέτρα, ενώ σε ένα δεύτερο επίπεδο, στα πέντε περίπου μέτρα, το συναντάμε ως γέφυρα. Η ιδιαιτερότητα αυτή προσφέρει τη χωρική συνέχεια αρχιτεκτονική και αστική με πολύ πιο φυσικό τρόπο από ότι μια αυστηρή γεωμετρικότητα, η οποία με την ακαμψία της θα εμπόδιζε κάθε μορφή ροϊκότητας. Ένα παράδειγμα του cluster σε αστική κλίμακα αποτελεί η σύνθεση της πλατείας του Αγίου Μάρκου με το παλάτι Ducale, το παλάτι Patriarcale, την piazzetta dei Leoncini, το Campanile, τη loggetta, τη βιβλιοθήκη και τους ενδιάμεσους μεταβατικούς χώρους. Όλα αυτά τα μνημεία κρατάνε κάποια απόσταση μεταξύ τους δημιουργώντας ένα χώρο αρχιτεκτονικό-αστικό πλούσιο και ποικίλο. Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι οι EMBT, στο zoning και την ενσωμάτωση των προγραμματικών στοιχείων, αντιπαραθέτουν μια ιδέα που εκπηγάζει από την ίδια την πόλη, όπως αυτή που περιγράψαμε παραπάνω. Ο πλαστικός χειρισμός των τεθλασμένων και καμπύλων γραμμών που διαμορφώνουν τους εσωτερικούς και εξωτερικούς χώρους του IUAV δημιουργεί μια χωρική μορφολογική και ογκομετρική ανησυχία. Η ανησυχία αυτή έρχεται σε 4

αντίθεση με αυτό που συμβαίνει πάνω στην εξωτερική οικοδομική γραμμή του ορίου του οικοπέδου, η οποία παρ όλο που εκφράζει διαφάνεια και αδιαφάνεια συμβάλλοντας στο αστικό τοπίο της Βενετίας, παρουσιάζει κάποια αυστηρότητα σχετικά με τις γραμμές του χώρου. Οι ενδιάμεσοι μεταβατικοί χώροι διαμορφωμένοι από την ογκομετρική αλληλεπίδραση των λειτουργιών στα διαφορετικά επίπεδα εμφανίζονται γεμάτοι από ένταση και δυναμισμό. Παρ όλο που η οργάνωση πραγματοποιείται με ασυμμετρία, μας θυμίζει τις παλμικές συνθέσεις του Francesco Borromini. Η σχεδιαστική ανησυχία των δυο -Borromini και EMBT- χαρακτηρίζεται από υπερβολικό σχεδιασμό (overdesign) των στοιχείων που συντίθενται σ ένα κτίριο. Στο IUAV όπως και στην αρχιτεκτονική του Borromini στο San Carlino alle quattro Fontane και στο Sant Ivo alla Sapienza για παράδειγμα καθώς και στο αστικό περιβάλλον της Βενετίας, η έκπληξη παίζει ουσιαστικό ρόλο τρέφοντας την περιέργεια του παρατηρητή. Η σκάλα προς το Canale della Giudecca, ως τόπος συνάντησης και στοχασμού, συνιστά έναν εκφραστικό τρόπο κατανόησης και ερμηνείας του αστικού τοπίου της Βενετίας καθώς και της βενετσιάνικης ζωής όπως αυτή αποτυπώνεται στη φράση che ben che se stà! (τι καλά που είμαστε εδώ). Στη συγκεκριμένη οργάνωση των αιθουσών οι συνθέτες φαίνεται να υιοθέτησαν τη φιλοσοφία του Louis Kahn ο οποίος αναφερόμενος στη σχέση διδασκαλίας-εκμάθησης, υποστήριζε ότι ο χώρος για τις δραστηριότητες αυτές δεν ήταν μονάχα οι αίθουσες, αλλά επίσης οι διάδρομοι και άλλοι χώροι συνάντησης. Στην περίπτωση του IUAV η σκάλα της εισόδου αποτελεί και τόπο εκμάθησης όπου οι φοιτητές στοχάζονται μπροστά στο κανάλι, διαβάζουν, μελετούν και συζητούν τις αρχιτεκτονικές τους προτάσεις και ανταλλάζουν ιδέες (Miralles και Tagliabue 2002: 87). Η ατελείωτη ποικιλία στην κλίμακα πλήρων και κενών που υπάρχουν στις όψεις της πόλης μεταφέρεται στο IUAV μέσα από τη μορφολογική ποικιλία. Η συνεχόμενη γυάλινη όψη που προτείνουν οι συνθέτες στο Μεγάλο Κανάλι, δείχνει την ιδέα της εξαφάνισης του παραθύρου. Θα ήταν σημαντικό να γνωρίζαμε την τεχνολογική μελέτη της γυάλινης αυτής επιφάνειας με στόχο τη θέα και τον φωτισμό καθώς και τον προβληματισμό των συνθετών γύρω από ζητήματα διαβάθμισης της διαφάνειας και ηλιακής προστασίας σε νότιο προσανατολισμό. Προς τα μικρά κανάλια τα παράθυρα ξαναεμφανίζονται με ποικίλο τρόπο. Τα παράθυρα που ανήκουν στην όψη του καναλιού που συναντάει κάθετα το Μεγάλο Κανάλι έχουν ορθογώνια μορφή, όπως εμφανιζόταν στην αρχιτεκτονική του Le Corbusier και του Νεοπλαστικισμού, απαντώντας στους εσωτερικούς χώρους των γραφείων, ενώ αυτά που βλέπουν προς το εσωτερικό κανάλι, παράλληλο στο Μεγάλο Κανάλι, χαρακτηρίζονται από οργανικό σχήμα και ακανόνιστες μορφές. Η όψη των βοηθητικών χώρων, οι σκάλες και οι ανελκυστήρες στο πίσω μέρος του θεάτρου διαμορφώνονται με κριτήρια που συναντάμε στην αρχιτεκτονική του Kahn. Ας σκεφτούμε για μια στιγμή τα μεγάλα ανοίγματα που πρότεινε ο αμερικανός αρχιτέκτων για το κτίριο της Βουλής στη Dacca. Παρόλο που τα ανοίγματα αυτά είναι αυστηρά γεωμετρικά, η ιδέα του εξωτερικού ανοίγματος δεν σχετίζεται με τα επίπεδα και τις λειτουργίες που βρίσκονται στον εσωτερικό χώρο. Αγνοεί κυριολεκτικά την επιθυμία εξωτερικής έκφρασης των διαχωριστικών οριζοντίων επιπέδων του εσωτερικού χώρου. Με αυτόν τον τρόπο, αντιλαμβανόμαστε και στις δυο περιπτώσεις του L. Kahn και των EMBT, μιαν άλλη ερμηνεία της ελεύθερης όψης, διαφορετική από αυτήν που πρότεινε ο Le Corbusier τη δεκαετία του 20. Οι αίθουσες στο IUAV φωτίζονται από τη στέγη αφήνοντας τον περίγυρο χώρο τους για την κυκλοφορία και τη συνάντηση. Ο τρόπος φωτισμού που επιλέγουν οι EMBT έχει ενδιαφέρον διότι προτείνουν μικρά skylights με μην ευκλείδεια γεωμετρία προσφέροντας στην πέμπτη όψη του κτιρίου ένα ανάλογο αποτέλεσμα με 5

αυτό που συναντάμε στους ενετικούς ναούς 2 και σε κτίρια του Kahn. Ο Louis Kahn λύνει με skylights αρχιτεκτονικά προβλήματα κεντρικότητας μιας κύριας λειτουργίας που περιβάλλεται από ένα χώρο κυκλοφορίας: η Βουλή στη Dacca, το Erdman Hall στο κολλέγιο Bryn Mawr και η Unitarian εκκλησία στο Rochester είναι τρία χαρακτηριστικά παραδείγματα όπου το φως από τη στέγη αποκτά υπεροχή και λύνεται με διαφορετικό τρόπο κάθε φορά. Αντί επιλόγου. Υλικές αξίες και Πνευματικές Αρετές. Οι υλικές αξίες σχετίζονται με συγκεκριμένα θέματα της αρχιτεκτονικής, ενώ οι πνευματικές αξίες υπερβαίνουν την καθαρά τεχνική-σχεδιαστική φάση και αναφέρονται στη φιλοσοφία του αρχιτέκτονα. Η απόσταση ανάμεσα σε υλικές και πνευματικές αξίες εκφράζεται ως το έλλειμμα που εμφανίζεται κατά την αναπαράσταση του πνευματικού. Η αναπαραστατική τελείωση αυτού του τελευταίου που σχετίζεται με τις έννοιες της ύπαρξης και του μη-μετρήσιμου στο έργο του Kahn είναι αδύνατη. Η παρουσία και το μετρήσιμο που αναφέρονται στο υλικό φέρουν τη συνθήκη της αναπαραστατικής ανεπάρκειας και της αναντιστοιχίας με το πνευματικό το οποίο ποτέ δεν αναπαρίσταται εν όλω. Οι αναρίθμητες εν δυνάμει εκφράσεις του αποτελούν το χαρακτηριστικό του. Το διδακτικό μήνυμα του IUAV, εκτός από τις γενικές και τις ειδικές σχεδιαστικές αρετές, βρίσκεται στην ερμηνευτική ποιότητα του φυσικού-ιστορικούπολιτισμικού τοπίου της αρχιτεκτονικής επέμβασης. Πρόκειται για μια επιθυμία ανακάλυψης, ανάμεσα στις γραμμές, όλων αυτών των στοιχείων που εμφανίζονται στην επιφάνεια, αλλά φαίνονται ξεχασμένα, μέσα στα ίδια τα ειδικά δεδομένα του τόπου, τα εμφανισιακά ή προφανή και τα κρυφά ή καλυμμένα, δουλεύοντας πάνω στις ιστορικές, πολιτισμικές και φυσικές χαράξεις. Μ άλλα λόγια, οι EMBT μας καλούν να ερευνήσουμε και να περιηγηθούμε στο βάθος μιας φυσικής και πολιτισμικής κατάστασης. Ο E. Miralles μας υπενθυμίζει ότι η φυσική και πολιτισμική πραγματικότητα, η υπάρχουσα και η απούσα, αυτή που υπήρχε και τώρα έχει εξαφανιστεί, μπορεί να είναι παρούσες ξανά στην πρόταση, εκφράζοντας την αντίθεσή του στην ιδέα της tabula rasa (Tuñon και Moreno Mansilla 2002: 11). Επίσης, μας δείχνει παράλληλα, ότι στην εξέλιξη μιας ιδέας και στη λύση μιας πρότασης πάντα είναι χρήσιμος ο στοχασμός πάνω στη γνώση του έργου άλλων αρχιτεκτόνων, στοχασμός ο οποίος θα εφαρμοστεί πάνω στον ειδικό τρόπο σχεδιασμού του συνθέτη, όπου φαντασία, λογική και τύχη παλεύουν. Χρειάζεται να διευκρινίσουμε εδώ ότι το θέμα αυτό της γνώσης του έργου άλλων αρχιτεκτόνων δεν αναφέρεται αποκλειστικά στο κατασκευασμένο έργο τους, στις ποιότητες και τα χαρακτηριστικά τους, αλλά και στον τρόπο σκέψης, την ιδεολογία και τη φιλοσοφία σχεδιασμού τους. Η συμπεριφορά αυτή η οποία είναι ξεκάθαρη στο IUAV αναγνωρίζεται επίσης σ άλλα έργα του, όπως στο Κοινοβούλιο του Εδιμβούργου, στις κατοικίες στο νησί Borneo στο Άμστερνταμ, στην αγορά Αγία Αικατερίνη και στις πέργολες στη λεωφόρο Icaria της Βαρκελώνης (στην πρώτη φάση του έργου με τη συμμετοχή της Carme Pinós). Επίσης, όπως και σ άλλα projects του E.Miralles, η ιδέα της καινοτομίας θεμελιωμένης στην περιέργεια (curiosity) γίνεται κεντρικό ζήτημα. Η περιέργεια (curiosity) όπως και η αντίληψη είναι δυο διανοητικά όπλα που ένας αρχιτέκτονας πρέπει να κατέχει για να αναπτύξει τη δραστηριότητά του δημιουργικά. Το να παρατηρεί κανείς πέρα από το φαινομενικό αποτελεί προϋπόθεση γι αυτήν τη δημιουργική δραστηριότητα. Η πρόκληση έγκειται ακριβώς στη μεταφορά της 2 Βλ. San Marco, Sta. María de la Salute, San Giorgio Maggiore, il Redentore, μεταξύ άλλων. 6

αφαιρετικής και ερμηνευτικής αυτής εικόνας του αρχιτέκτονα στον υλικό κόσμο της κατασκευής. Άλλο ενδιαφέρον μήνυμα που μας αφήνει αυτό το αρχιτεκτονικό παράδειγμα είναι ότι οι δυνατότητες μιας αρχιτεκτονικής πρότασης δεν εξαντλούνται ποτέ. Στο θέμα του IUAV επιβεβαιώνεται καθαρά η διαφορά που υπάρχει μεταξύ της πρώτης πρότασης (η οποία βραβεύτηκε στο διαγωνισμό) και της δεύτερης (θέμα του παρόντος δοκιμίου). Τα αποτελέσματα δεν καταλήγουν σε μια φιξαρισμένη απάντηση, αλλά σε μια πρόταση ανοιχτή σε καινούργιους μετασχηματισμούς. Η ιδέα της έντασης στην ποικιλία και τη ροϊκότητα παίζουν σημαντικό ρόλο στην εν λόγω πρόταση καθώς και στο συνολικό έργο του Miralles στις τρεις φάσεις του. Το IUAV, ένα από τα τελευταία έργα του E. Miralles, μας θυμίζει κι αυτό κάποιες σκέψεις του R. Moneo για τις αρχιτεκτονικές αρετές του μεγάλου καταλανού αρχιτέκτονα, που εκφράζονται στο έργο του με τρόπο ζωντανό, έντονο, εκρηκτικό, ενθουσιώδη κι ελεύθερο, πιο γνήσια δημιουργικό από το σχεδιαστικό και το υλικό ταυτόχρονα. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Arcila Cl. A. 2007. Tríptico Rojo. Conversaciones con Rogelio Salmona. Bogotá: Taurus. Conenna C. 2012. El Hospital de Venecia 1963-65 LC, Una micrografía de la ciudad. Στο www.architecthum.edu.mx Curtis W.J.R. 2002. Mapas mentales y Paisajes Sociales. Στο El Croquis, Edición Especial, Enric Miralles 1983-2000, Madrid. Latour A. 2003. Louis I. Kahn, escritos, conferencias y entrevistas. Στο El Cróquis, Madrid. Moneo R. Julio 2000. Un fulgurante cometa. Στο El País-Cultura, Madrid. Moneo R. 2002. Una vida intensa, una obra plena. Στο El Croquis, Edición Especial, Enric Miralles 1983-2000, Madrid. Tuñon E. και Moreno Mansilla L. 2002. Apuntes de una Conversación con E. Miralles. Στο El Croquis, Edición Especial, Enric Miralles 1983-2000, Madrid. Zaera A. 2002. Una Conversación con Enric Miralles. Στο El Croquis, Edici ón Especial, Enric Miralles 1983-2000, Madrid. 7