YΠOYPΓEIO ΠAΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ, ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ [Type here] Γ.Γ.Ε.Τ. ΕΣΠΑ 2007-2013 ΔΡΑΣΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΕΜΒΕΛΕΙΑΣ «Αναπτυξιακές προτάσεις ερευνητικών φορέων- ΚΡΗΠΙΣ» ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΚΑΙ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ Ανάπτυξη συστήματος ολοκληρωμένης διαχείρισης λεκανης απορροής και της συνδεόμενης παράκτιας και θαλάσσιας ζώνης ΤΙΤΛΟΣ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟΥ 5.1 «ΕΠΟΧΙΑΚΟΙ ΧΑΡΤΕΣ ΚΑΤΑΝΟΜΗΣ ΤΩΝ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΨΕΥΔΟΕΙΔΩΝ ΠΛΑΓΚΤΟΝΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΙΣ ΕΚΡΟΕΣ ΤΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ» 2015
Οι βιβλιογραφικές αναφορές στις εργασίες της παρούσας έκθεσης παρακαλούμε να γίνονται σύμφωνα με τον ακόλουθο τρόπο: Γιαννουλάκη Μ., Παπαντωνίου Γ., Πυρουνάκη Μ. Μ. και Δοργιάκη Δ., 2015. Τεχνική έκθεση με τους εποχιακούς χάρτες κατανομής των διαφόρων ψευδοειδών πλαγκτονικών οργανισμών σε σχέση με τις εκροές του ποταμού. ΚΡΗΠΙΣ-ΙΘΑΒΙΠΕΥ, 28 σελ. 2
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 5 1.1. Αντικείμενο και σκοπός της παρούσας μελέτης... 5 1.2 Ομάδα έργου... 6 2. ΜΑΛΙΑΚΟΣ ΚΟΛΠΟΣ... 7 2.1. Γενικά... 7 2.2. Φυσιογραφικά χαρακτηριστικά του Μαλιακού κόλπου... 8 3. ΧΑΡΤΕΣ ΚΑΤΑΝΟΜΗΣ ΜΕΣΟΖΩΟΠΛΑΓΚΤΟΥ ΣΤΗΝ ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΜΑΛΙΑΚΟΥ ΚΟΛΠΟΥ... 9 3.1. Εισαγωγή... 9 3.2. Μεθοδολογία... 12 3.2.1 Δειγματοληψία Μεσοζωοπλαγκτού στα πλαίσια του «ΚΡΗΠΙΣ»... 12 3.2.2 Ανάλυση ακουστικών δεδομένων Μεσοζωοπλαγκτού στα πλαίσια του προγράμματος «ΚΡΗΠΙΣ»... 14 3.2.3 Ανάλυση ιστορικών δεδομένων Μεσοζωοπλαγκτού από την ευρύτερη περιοχή του Μαλιακού κόλπου... 16 3.2.4 Ανάλυση ιστορικών ακουστικών δεδομένων μεσοζωοπλαγκτού από την ευρύτερη περιοχή του Μαλιακού κόλπου... 16 3.3. Χάρτες Κατανομής Μεσοζωοπλαγκτού στα πλαίσια του προγράμματος «ΚΡΗΠΙΣ».. 17 3.4. Χάρτες Κατανομής Μεσοζωοπλαγκτού από ακουστικά δεδομένα στα πλαίσια του προγράμματος «ΚΡΗΠΙΣ»... 18 3.5. Ιστορικοί Χάρτες Κατανομής Μεσοζωοπλαγκτού... 20 3.6. Ιστορικοί Χάρτες Κατανομής Μεσοζωοπλαγκτού από ακουστικά δεδομένα... 22 3
4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 24 5. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 27 5.1. Ελληνική έντυπη βιβλιογραφία... 27 5.2. Διεθνής έντυπη βιβλιογραφία... 27 4
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1. Αντικείμενο και σκοπός της παρούσας μελέτης Η παρούσα τεχνική έκθεση συμπεριλαμβάνεται στην ενότητα εργασίας 5 με τίτλο «Παρακολούθηση των μεταβολών στην ευρύτερη θαλάσσια περιοχή, σε συνάρτηση με τις μεταβολές των ποτάμιων εκροών» και αποτελεί το παραδοτέο Π5.1 με τίτλο «Τεχνική έκθεση με τους εποχιακούς χάρτες κατανομής των διαφόρων ψευδοειδών πλαγκτονικών οργανισμών σε σχέση με τις εκροές του ποταμού». Η καθυστέρηση στον εκσυγχρονισμό του υδρακουστικού εξοπλισμού και την επέκταση υπάρχουσας τεχνολογίας και τεχνογνωσίας για την παρακολούθηση των διακυμάνσεων του πλαγκτού και της κατανομής των ψαριών στην ευρύτερη παραθαλάσσια περιοχή της λεκάνης απορροής (πραγματοποιήθηκε τον 11/2015 αντί του προβλεπόμενου 7/2014) είχε ως αποτέλεσμα τη μη εκτέλεση των προβλεπόμενων από το τεχνικό δελτίο δειγματοληψιών σε εποχική βάση. Πραγματοποιήθηκαν τελικά μόνο 2 δειγματοληψίες με τον υφιστάμενο ακουστικό εξοπλισμό που επέτρεπε μόνο μια συνολική αποτίμηση του ήχου που αποδίδεται σε μεσοζωοπλαγκτό χωρίς διάκριση σε ομάδες. Έτσι, στη συγκεκριμένη μελέτη γίνεται μια συνοπτική παρουσίαση της υπό μελέτη περιοχής (Μαλιακός Κόλπος) και στη συνέχεια παρατίθενται οι χάρτες κατανομής των κύριων μεσοζωοπλαγκτονικών ομάδων (κωπήποδα, κλαδοκεραιωτά, συνολικό μεσοζωοπλαγκτόν) στο Μαλιακό κόλπο. Οι χάρτες κατανομής παρουσιάζουν την κατανομή του μεσοζωοπλαγκτού α) με βάση δειγματοληψία με πλαγκτονικό δίχτυ τον Σεπτέμβιο του 2013 και τον Ιούνιο 2014 που πραγματοποιήθηκαν στα πλαίσια του έργου ΚΡΗΠΙΣ, β) με βάση ακουστική δειγματοληψία τον Σεπτέμβιο του 2013 και τον Ιούνιο 2014 που πραγματοποιήθηκαν στα πλαίσια του έργου ΚΡΗΠΙΣ, γ) με βάση ιστορικές δειγματοληψίες με πλαγκτονικό δίχτυ τον Ιούνιο 2005, 2006 και 2008, β) με βάση ιστορικές ακουστικές δειγματοληψίες που πραγματοποιήθηκαν τον Ιούνιο 2005, 2006 και 2008. Με βάση τις χωρικές κατανομές του μεσοζωοπλαγκτού στο Μαλιακό κόλπο δίνεται η δυνατότητα συσχέτισης με την κατανομή των ιχθυοπληθυσμών των μικρών πελαγικών και η κατανόηση του υδάτινου οικοσυστήματος του Μαλιακού κόλπου. 5
1.2 Ομάδα έργου ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ-ΙΘΑΒΙΠΕΥ Γιαννουλάκη Μαριάννα Γεωργία Παπαντωνίου Μαρία Μυρτώ Πυρουνάκη Δέσποινα Δοργιάκη 6
2. ΜΑΛΙΑΚΟΣ ΚΟΛΠΟΣ 2.1. Γενικά Ο Μαλιακός κόλπος είναι ένας ημίκλειστος, ρηχός, θαλάσσιος κολποειδής σχηματισμός στο κεντρικό τμήμα της χώρας, μεταξύ της Εύβοιας και της Στερεάς Ελλάδας, που χαρακτηρίζεται περιορισμένη κυματική δράση εξαιτίας του σχετικά μικρού του μεγέθους και πλάτους (Ψωμιάδης, 2010; Εικόνα 1). Το εσώτερο τμήμα του κόλπου, κοντά στο στόμιο του ποταμού, είναι το πιο ρηχό. Ο Σπερχειός συναντά την θάλασσα στο νοτιοδυτικό άκρο του κόλπου. Πρακτικά το μοναδικό λιμάνι του Μαλιακού Κόλπου είναι η Στυλίδα στη βόρεια ακτή του, αλλά και αυτό ακόμα απαίτησε την εκβάθυνση με τη δημιουργία διαύλου, εξαιτίας του αβαθούς της θάλασσας. Η Στυλίδα είναι το επίνειο της Λαμίας. Εικόνα 1: Ο Μαλιακός κόλπος 7
2.2. Φυσιογραφικά χαρακτηριστικά του Μαλιακού κόλπου Ο Μαλιακός κόλπος έχει επίμηκες σχήμα με ανατολική - δυτική διεύθυνση και διαχωρίζεται από τα φυσικά αμμώδη ακρωτήρια Χιλιομίλι (νότια) και Καραβοφάναρο (βόρεια), σε δύο υποπεριοχές: - τον δυτικό ή εσωτερικό Μαλιακό κόλπο που περιλαμβάνει την περιοχές από τις εκβολές του Σπερχειού, την Στυλίδα, το ακρωτήρι Καραβοφάναρο και το Χιλιομίλι. - τον ανατολικό ή εξωτερικό Μαλιακό κόλπο που περιλαμβάνει την περιοχή ακρωτήρι Καραβοφάναρο, ακρωτήρι Τάπια, ακρωτήρι Βασιλίνας, τις νήσους Λιχάδες, ακρωτήρι Κνημίς, τα Καμμένα Βούρλα και το ακρωτήρι Χιλιομίλι. Η νοητή γραμμή μεταξύ των ακρωτηρίων Τάπια και Βασιλίνας θεωρήθηκε ως ένα φυσικό όριο του Μαλιακού κόλπου ως προς τον Δίαυλο των Ωρεών, ενώ τα Λιχαδονήσια αποτελούν ένα σαφές φυσικό όριο του Μαλιακού κόλπου από τον Β. Ευβοϊκό κόλπο (Εικόνα 2). Το άνοιγμα του Μαλιακού κόλπου από 11.7 km στην είσοδο του, ελαττώνεται εσωτερικότερα και φτάνει τα 3.2 km στο στενότερο σημείο του μεταξύ των ακρωτηρίων Χιλιομίλι και Καραβοφάναρο, εσωτερικότερα αυξάνεται και φτάνει τα 10.2 km περίπου στο μέσο του εσωτερικού τμήματος (Ψωμιάδης, 2010). Ο εσωτερικός Μαλιακός κόλπος παρουσιάζει μία παράκτια ζώνη στην οποία επικρατούν οι πελματοφόρες δελταϊκές διεισδύσεις της χέρσου στην θάλασσα λόγω της διαρκούς προσχωσιγενούς δράσης του ποταμού και οι πολύ ρηχές περιοχές. Το ανάγλυφο του βυθού είναι ομαλό με πολύ μικρές κλίσεις προς το κέντρο του εσωτερικού κόλπου και μέγιστο βάθος τα 27 m. Το εμβαδόν του εσωτερικού Μαλιακού κόλπου ανέρχεται σε 91,5 km2 περίπου και το μήκος της ακτογραμμής σε 52 km περίπου. Ο εξωτερικός Μαλιακός κόλπος παρουσιάζει μία παράκτια ζώνη σχετικά ομαλή, επίσης το ανάγλυφο του βυθού είναι ομαλό με μέγιστο βάθος που ξεπερνά τα 50 m στην πύλη επικοινωνίας με τον Δίαυλο των Ωρεών και τα 60 m στο στενό επικοινωνίας με το Β. Ευβοϊκό κόλπο (Εικόνα 2). 8
Εικόνα 2: Χάρτης ισοβαθών καμπυλών του Μαλιακού κόλπου (πηγή: Χάρτης ΓΥΣ, κλίμακα 1:50.000, φύλλο Στυλίδα) Στο εξωτερικό ανατολικό τμήμα του, το μέσο βάθος είναι 30 m, ενώ στο εσωτερικό δυτικό του τμήμα δεν ξεπερνά τα 25 m. 3. ΧΑΡΤΕΣ ΚΑΤΑΝΟΜΗΣ ΜΕΣΟΖΩΟΠΛΑΓΚΤΟΥ ΣΤΗΝ ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΜΑΛΙΑΚΟΥ ΚΟΛΠΟΥ 3.1. Εισαγωγή Η συνολική αφθονία του μεσοζωοπλαγκτού στον Μαλιακό κόλπο χαρακτηρίζεται από έντονη χωροχρονική ποικιλότητα (Christou et al. 1997) όπως στην πλειοψηφία των παράκτιων μεσογειακών οικοσυστημάτων (Calbet et al. 2001). Το οικοσύστημα του Μαλιακού κόλπου τροφοδοτείται με ακαθόριστης συχνότητας ποσότητες αλλόχθονου υλικού από τους ποταμους που 9
εκβάλλουν με αποτέλεσμα να παρατηρείται έντονη χωρική διαφοροποίηση τόσο των περιβαλλοντικών παραμέτρων όσο και των βιοκοινοτήτων του μεσοζωοπλαγκτού. Η χωρική ετερογένεια αυτή δεν παρουσιάζει κάποιο σταθερό διαχρονικό πρότυπο κατανομής και κατά συνέπεια είναι δύσυκολα προβλέψιμη (Papathanasiou& Zenetos 2005). Η μέση ετήσια αφθονία του μεσοζωοπλαγκτού στον Μαλιακό κόλπο διακυμένεται σε χαμηλότερα επίπεδα τιμών σε σχέση με παρόμοιας μορφολογίας παράκτια οικοσυστήματα, γεγονός που έχει αποδοθεί στην αυξημένη τύρβη που χαρακτηρίζει την υδάτινη στήλη σε ετήσια βάση (Christou et al. 1997). Οι περιβαλλοντικές παράμετροι που διαμορφώνουν την μεσοζωοπλαγκτική βιοκοινότητα στον Μαλιακό κόλπο περιλαμβανουν κυρίως την κίνηση και την κυκλοφορία των υδάτων και δευτερευόντως την τοπογραφία της περιοχής και τις ανθρωπογενείς επιδράσεις στο οικοσύστημα (Christou et al. 1997). Η κυρίαρχη ομάδα της μεσοζωοπλαγκτικής βιοκοινότητας του Μαλιακού κόλπου, όπως και της πλειοψηφίας των παράκτιων μεσογειακών οικοσυστημάτων, είναι τα Κωπήποδα με κυρίαρχα να είναι τα ευρύθερμα και ευρύαλα είδη Acartia clausi και Oithona similis (Christou et al. 1997). Η αριθμητική κυριαρχία των Κωπηπόδων αναιρείται ανά περιόδους από οργανισμούς όπως τα Κλαδοκεραιωτά οι οποίοι χαρακτηρίζονται από πληθυσμιακές εκρήξεις μικρής διάρκειας κυρίως κατά τη θερινή περίοδο.ενώ οι Κωπηλάτες και οι Χαιτόγναθοι αποτελούν επίσης σημαντκές ολοπλαγκτικές ομάδες της βιοκοινότητας της ευρύτερης περιοχής του Μαλιακού κόλπου (Ramfos et al. 2005). Τέλος, σημαντικό τμήμα των παράκτιων ζωοπλαγκτικών βιοκοινοτήτων αποτελεί το μεροπλαγκτόν με τις προνύμφες δεκπόδων να αποτελούν την πιο άφθονη μεροπλαγκτική ομάδα στον Μαλιακό κόλπο (Ramfos et al. 2005). Η χρήση της υδρακουστικής μεθοδολογίας επιτρέπει να συλλεχτεί εύκολα πολυδιάστατη πληροφορία που αφορά το βιοτικό τμήμα του οικοσυστήματος (π.χ. ψάρια, ζωοπλαγκτόν, μέδουσες) καθώς επιτρέπει την συλλογή δεδομένων υψηλής χωρο-χρονικής διακριτικότητας, που καλύπτουν εύκολα και με ακρίβεια μεγάλες περιοχές και διαφορετικά είδη ζωικών οργανισμών (Foote 2009, Southall & Nowacek 2009). Το πλεονέκτημα της ακουστικής δειγματοληψίας είναι ότι τα ίδια δεδομένα εκτίμησης της αφθονίας και βιομάζας των ψαριών μπορούν επίσης, με μικρή επένδυση, πρακτικά ακολουθώντας διαφορετικό τρόπο ανάλυσης να αξιοποιηθούν και για την 10
εκτίμηση της κατανομής του ζωοπλαγκτού στο χώρο. Επιπλέον επειδή η ακουστική μεθοδολογία βασίζεται σε συνεχή δειγματοληψία, παρέχει τρισδιάστατη πληροφορία υψηλής ανάλυσης, σε αντίθεση με άλλες μεθόδους που βασίζονται σε σημειακές δειγματοληψίες τυχαίων ή προκαθορισμένων σταθμών. Στα πλαίσια της παρούσας πρότασης, προτάθηκε η αναβάθμιση του υφιστάμενου ακουστικού εξοπλισμού και η ανάπτυξη κατάλληλης μεθοδολογίας για την εκτίμηση και χαρτογράφηση νέων συνιστωσών του πελαγικού οικοσυστήματος όπως το μεσο-ζωοπλαγκτόν. Η ελλιπής γνώση αυτών των δύο αυτών συνιστωσών του οικοσυστήματος θέτει σημαντικούς περιορισμούς όπως α) την κατανόηση των ενεργειακών διασυνδέσεων μεταξύ διαφόρων τροφικών επιπέδων β) την παρακολούθηση του οικοσυστήματος και των αλλαγών που επιτελούνται σε αυτό γ) την σύνδεση των ανώτερων θηρευτών με τα κατώτερα τροφικά επίπεδα. Οι τεχνικές κατάταξης των ηχογραμμάτων χρησιμοποιούνται για τη διάκριση κοπαδιών ψαριών σε σχέση με μάκρο ή μέσο- ζωοπλαγκτόν. Αυτό είναι εφικτό με την αξιοποίηση του οπισθοανακλώμενου δυναμικού όπως λαμβάνεται από διαφορετικές συχνότητες (Simmonds and MacLennan 2005). Η ικανότητα διάκρισης ασθενών στόχων όπως το μεσο-ζωοπλαγκτόν συσχετίζεται άμεσα με τη ακουστική συχνότητα που χρησιμοποιείται. Για παράδειγμα το μικρά κωπήποδα δεν μπορούν να ανιχνευθούν από τις συνηθισμένες συχνότητες που χρησιμοποιούνται για τα ψάρια (38 and 120kHz). Για τον σκοπό αυτό καθίσταται αναγκαία τουλάχιστον μια επιπρόσθετη συχνότητα 200 khz. Η πολύ μεγάλη καθυστέρηση στον εκσυγχρονισμό του υδρακουστικού εξοπλισμού και την επέκταση υπάρχουσας τεχνολογίας και τεχνογνωσίας για την παρακολούθηση των διακυμάνσεων του πλαγκτού και της κατανομής των ψαριών στην ευρύτερη παραθαλάσσια περιοχή της λεκάνης απορροής (πραγματοποιήθηκε τον 11/2015 αντί του προβλεπόμενου 7/2014 με τη λήξη του προγράμματος τον 12/2015) είχε ως αποτέλεσμα τη μη εκτέλεση των προβλεπόμενων από το τεχνικό δελτίο δειγματοληψιών σε εποχική βάση. Πραγματοποιήθηκαν τελικά μόνο 2 δειγματοληψίες με τον υφιστάμενο ακουστικό εξοπλισμό που επέτρεπε μόνο μια συνολική 11
αποτίμηση του ήχου που αποδίδεται σε μεσοζωοπλαγκτό χωρίς τη δυνατότητα διάκρισης σε ομάδες και με το συνεπαγόμενο σφάλμα στον προσδιορισμό του συνολικού αύτου ήχου. 3.2. Μεθοδολογία 3.2.1 Δειγματοληψία Μεσοζωοπλαγκτού στα πλαίσια του «ΚΡΗΠΙΣ» Δείγματα μεσοζωοπλαγκτού συλλέχθηκαν από τρεις σταθμούς δειγματοληψίας στον Μαλιακό κόλπο (Μ1) και στην ευρύτερη περιοχή (Μ2 και Μ3) (Εικόνα 3) τον Σεπτέμβριο του 2013 και τον Ιούνιο του 2014. Για τη συλλογή των μεσοζωοπλαγκτικών δειγμάτων πραγματοποιήθηκαν κάθετες σύρσεις από το βυθό έως την επιφάνεια της θάλασσας με το κλασσικό δίχτυ δειγματοληψίας WP2 (διάμετρος 58 cm, πόρος διχτυού 200 μm). Στη στεφάνη του διχτυού ήταν προσαρμοσμένο ροόμετρο για τον υπολογισμό του διηθούμενου όγκου νερού. Μετά τη συλλογή τα δείγματα μονιμοποιήθηκαν άμεσα σε διάλυμα φορμαλδεΰδης 10% ρυθμισμένο με βόρακα. Τα μονιμοποιημένα δείγματα χρησιμοποιήθηκαν για τον υπολογισμό της αφθονίας του μεσοζωοπλαγκτού σε άτομα m -3 και την αναγνώριση των ζωοπλαγκτικών ομάδων με τη χρήση του λογισμικού ZooImage. Η δημιουργία χαρτών για την απεικόνιση της κατανομής του μεσοζωοπλαγκτού πραγματοποιήθηκε με το λογισμικό ArcGIS 10.1. 12
Εικόνα 3: Οι σταθμοί δειγματοληψίας στο εσωτερικό του Μαλιακού κόλπου (Μ1) και στην ευρύτερη περιοχή του κόλπου (Μ2, Μ3) τον Σεπτέμβριο 2013 και Ιούνιο 2014. Πίνακας 1 Συντεταγμένες των σταθμών δειγματοληψίας μεσοζωοπλαγκτού τον Σεπτέμβριο 2013 και Ιούνιο 2014. Σταθμός δειγματοληψίας Γεωγραφικό πλάτος Γεωγραφικό μήκος Βάθος (m) Μ1 38,8761 22,59435 18 Μ2 38,8540 22,7355 26 Μ3 38,9050 22,91617 35 13
3.2.2 Ανάλυση ακουστικών δεδομένων Μεσοζωοπλαγκτού στα πλαίσια του προγράμματος «ΚΡΗΠΙΣ» Στα πλαίσια του ερευνητικού προγράμματος «ΚΡΗΠΙΣ» απεικονίστηκε η αφθονία μεσοζωοπλαγκτού με τη χρήση ακουστικών δεδομένων από την περιοχή του Μαλιακού κόλπου. Τα ακουστικά δεδομένα συλλέχθηκαν κατά μήκος 4 προκαθορισμένων διατομών στην περιοχή του Μαλιακού κόλπου τον Σεπτέμβριο του 2013 και τον Ιούλιο του 2014 με ένα ηχοβολιστικό σχιστής δέσμης (Εικόνα 4). Το ηχοβολιστικό που χρησιμοποιήθηκε ήταν το Biosonics Split Beam 120 khz DT-X. Το μέγεθος της Στοιχειώδους Δειγματοληπτικής Μονάδας (Elementary Distance Sampling Unit - ESDU) ήταν ένα ναυτικό μίλι. Εικόνα 4: Απεικόνιση των προκαθορισμένων ακουστικών διατομών στην ευρύτερη περιοχή του Μαλιακού κόλπου τον Σεπτέμβριο 2013 και Ιούλιο 2014. Ως δείκτης αφθονίας μεσοζωοπλαγκτού χρησιμοποιήθηκε η μονάδα μέτρησης του οπισθοανακλώμενου ήχου (Nautical Area Scattering Coefficient - NASC, m2/nm2) και δημιουργήθηκαν χάρτες σημείων. Στους χάρτες απεικονίζεται η κατανομή του NASC 14
μεσοζωοπλαγκτού ανά 0,25 nm απόσταση α) στο σύνολο της υδάτινης στήλης, β) στα 20 m από την επιφάνεια, και γ) μεταξύ 20 m από την επιφάνεια και του βυθού. Για την εκτίμηση της αφθονίας του μεσοζωοπλαγκτού ακολουθήθηκε η παρακάτω διαδικασία χρησιμοποιώντας λογισμικό Echoview v.5.40 της Myriax. o Η ανάλυση του οπισθοανακλώμενου ήχου περιορίστηκε στο στρώμα της υδάτινης στήλης μεταξύ των 3 m από την επιφάνεια ως το βυθό. o Αναγνώριστηκαν τα σχολεία ψαριών με βάση ενσωματωμένο αλγόριθμο του Echoview, προσαρμοσμένου για την αναγνώριση μικρού μεγέθους σχολείων που αφθονούν στην περιοχή μελέτης (ελάχιστο ύψος: 1 m, ελάχιστο μήκος: 5 m). o Αφαιρέθηκαν τα σχολεία ψαριών από τα ηχογράμματα εφαρμόζοντας έναν δεύτερο αλγόριθμο, σύμφωνα με τον οποίο ο οπισθοανακλώμενος ήχος των σχολείων ψαριών αντικαταστήθηκε με την τιμή -999 db. o Από τον εναπομείναντα ήχο, επιλέχθηκε ο οπισθοανακλώμενος ήχος μεταξύ -80 και -60 db. Αυτό το εύρος τιμών οπισθοανακλώμενου ήχου θεωρήθηκε αντιπροσωπευτικό των μεσοζωοπλακτικών ομάδων που κυριαρχούν στην περιοχή όπως τα κωπήποδα, τα κλαδοκεραιωτά, οι κωπηλάτες, οι χαιτόγναθοι, οι προνύμφες δεκαπόδων, οι οποίες σύμφωνα με βιβλιογραφικές αναφορές αποτελούν τις κυρίαρχες ομάδες μεσοζωοπλαγκτού στην περιοχή του Μαλιακού (Papathanasiou& Zenetos 2005, Ramfos et al. 2005). o Τέλος, πραγματοποιήθηκε η εξαγωγή του οπισθοανακλώμενου ήχου του μεσοζωοπλακτού από το λογισμικό Echoview σε μορφή CSV (Comma Separated Values) αρχείου, ανά 10 m βάθος και 0.25 nm απόσταση. 15
3.2.3 Ανάλυση ιστορικών δεδομένων Μεσοζωοπλαγκτού από την ευρύτερη περιοχή του Μαλιακού κόλπου Επιπλέον της δειγματοληψίας που πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του προγράμματος «ΚΡΗΠΙΣ» αναλύθηκαν και ιστορικά δείγματα μεσοζωοπλαγκτού που συλλέχθηκαν από τρεις σταθμούς δειγματοληψίας στον Μαλιακό κόλπο (Μ1) και στην ευρύτερη περιοχή (Μ2 και Μ3) (Εικόνα 3) τον Ιούνιο 2005, 2006 και 2008 αναλύθηκαν στα πλαίσια του προγράμματος. Για τη συλλογή των μεσοζωοπλαγκτικών δειγμάτων πραγματοποιήθηκαν κάθετες σύρσεις από το βυθό έως την επιφάνεια της θάλασσας με το κλασσικό δίχτυ δειγματοληψίας WP2 (διάμετρος 58 cm, πόρος διχτυού 200 μm). Στη στεφάνη του διχτυού ήταν προσαρμοσμένο ροόμετρο για τον υπολογισμό του διηθούμενου όγκου νερού. Μετά τη συλλογή τα δείγματα μονιμοποιήθηκαν άμεσα σε διάλυμα φορμαλδεΰδης 10% ρυθμισμένο με βόρακα. Τα μονιμοποιημένα δείγματα χρησιμοποιήθηκαν για τον υπολογισμό της αφθονίας του μεσοζωοπλαγκτού σε άτομα m -3 και την αναγνώριση των ζωοπλαγκτικών ομάδων με τη χρήση του λογισμικού ZooImage. Η δημιουργία χαρτών για την απεικόνιση της κατανομής του μεσοζωοπλαγκτού πραγματοποιήθηκε με το λογισμικό ArcGIS 10.1. 3.2.4 Ανάλυση ιστορικών ακουστικών δεδομένων μεσοζωοπλαγκτού από την ευρύτερη περιοχή του Μαλιακού κόλπου Επιπλέον της ακουστικής δειγματοληψίας που πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του προγράμματος «ΚΡΗΠΙΣ» αναλύθηκαν και ιστορικά ακουστικά δεδομένα που συλλέχθηκαν κατά μήκος 4 προκαθορισμένων διατομών στην περιοχή του Μαλιακού κόλπου τον Ιούνιο του 2005, 2006, 2008 με ένα ηχοβολιστικό σχιστής δέσμης. Το ηχοβολιστικό που χρησιμοποιήθηκε ήταν το Biosonics Split Beam 120 khz DT-X. Το μέγεθος της Στοιχειώδους Δειγματοληπτικής Μονάδας (Elementary Distance Sampling Unit - ESDU) ήταν ένα ναυτικό μίλι. Ως δείκτης αφθονίας μεσοζωοπλαγκτού χρησιμοποιήθηκε η μονάδα μέτρησης του οπισθοανακλώμενου ήχου (Nautical Area Scattering Coefficient - NASC, m2/nm2) και δημιουργήθηκαν χάρτες σημείων. Στους χάρτες απεικονίζεται η κατανομή του NASC 16
μεσοζωοπλαγκτού ανά 0,25 nm απόσταση α) στο σύνολο της υδάτινης στήλης, β) στα 20 m από την επιφάνεια, και γ) μεταξύ 20 m από την επιφάνεια και του βυθού. Για την εκτίμηση της αφθονίας του μεσοζωοπλαγκτού ακολουθήθηκε η ίδια διαδικασία που περιγράφεται στην Ενότητα 3.2 χρησιμοποιώντας λογισμικό Echoview v.5.40 της Myriax. 3.3. Χάρτες Κατανομής Μεσοζωοπλαγκτού στα πλαίσια του προγράμματος «ΚΡΗΠΙΣ» Στο χάρτη που ακολουθεί (Εικόνα 5) παρουσιάζεται η κατανομή της αφθονίας του μεσοζωοπλαγκτού το καλοκαίρι του 2014 στην ευρύτερη περιοχή του Μαλιακού κόλπου. Οι μέγιστες τιμές αφθονίας παρατηρηθηκαν στον Μαλιακό κόλπο (Μ1) (1577 άτομα m -3 ), οι ελάχιστες (790 άτομα m -3 ) στον σταθμό Μ2 ενώ η αφθονία στην περιοχή βόρεια του Εύβοιας διακυμάνθηκε σε ενδιάμεσες των προαναφερθέντων τιμές (1080 άτομα m -3 ). Ως προς το βαθμό συμμετοχής των ζωοπλαγκτικών ομάδων στη βιοκοινότητα, παρατηρήθηκε αυξητική τάση της συμμετοχής των Κωπηπόδων στη βιοκοινότητα από τον Μαλιακό κόλπο προς την περιοχή βόρεια της Εύβοιας ενώ το αντίθετο χωρικό πρότυπο κατανομής παρατηρήθηκε για τα Κλαδοκεραιωτά. Στον Μαλιακό κόλπο συγκυριάρχησην τα Κωπήποδα και τα Κλαδοκεραωτά αντιστοιχώντας η κάθε ομάδα στο 47% της συνολικής βιοκοινότητας του μεσοζωοπλαγκού, ενώ οι υπόλοιπες ζωοπλαγκτικές ομάδες αποτέλεσαν λιγότερο από το 1% της συνολικής βιοκοινότητας. Στον ενδιάμεσο σταθμό Μ2 τα Κωπήποδα αποτέλεσαν το 64%, τα Κλαδικεραιωτά το 34,5%, οι Κωπηλάτες το 1% ενώ οι πρ. Δεκαπόδων τον 0,5% της συνολικής ζωοπλαγκτικής βιοκοινότητας. Στον σταθμό βόρεια της Εύβοιας (Μ3) τα Κωπήποδα ήταν μακράν η κυρίαρχια ομάδα στη ζωοπλαγκτική βιοκοινότητα (86%) ενώ ακολούθησαν τα Κλαδοκεραιωτά, οι Χαιτόγναθοι και οι προνύφες Δεκαπόδων αποτελώντας το 10%, το 2,5% και το 1,5% της συνολικής ζωοπλαγκτικής βιοκοινότητας αντιστοίχως. 17
Εικόνα 5: Αφθονία του μεσοζωοπλαγκτού και η % συμμετοχή των κυρίαρχων ζωοπλαγκτικών ομάδων στη βιοκοινότητα στους σταθμούς δειγματοληψίας το καλοκαίρι του 2014. 3.4. Χάρτες Κατανομής Μεσοζωοπλαγκτού από ακουστικά δεδομένα στα πλαίσια του προγράμματος «ΚΡΗΠΙΣ» Στην Εικόνα 6 αναπαρίσταται η κατανομή των τιμών NASC του μεσοζωοπλαγκτού κατά τα έτη 2013 και 2014. Το 2013 καταγράφηκαν υψηλότερες τιμές NASC σε σχέση με το 2014 σε όλη περιοχή μελέτης τόσο στο σύνολο της υδάτινης στήλης όσο και στο επιφανειακό υδάτινο τμήμα (0 10 m). Στο βαθύτερο τμήμα της υδάτινης στήλης (20 m βυθός) οι τιμές του NASC το 2013 ήταν επίσης υψηλότερες των αντίστοιχων του 2014 σε όλη την περιοχή μελέτης εκτός του Βόρειου Ευβοϊκού. Το 2013 παρατηρήθηκε σχεδόν ισοκατανομή των τιμών NASC που 18
καταγράφηκαν σε ολόκληρη την υδάτινη στήλη στα δύο υδάτινα στρώματα (0 20 m και 20 m βυθός). Εξαίρεση αποτελεί η περιοχή του Βόρειου Ευβοϊκού στην οποία καταγράφηκαν υψηλότερες τιμές στο βαθύτερο τμήμα της υδάτινης στήλης σε σχέση με το επιφανειακό. Το ίδιο παρατηρήθηκε και το 2014 όπου οι υψηλές τιμές ολικού NASC στον Βόρειο Ευβοϊκό αποδίδονται κυρίως στις αυξημένες τιμές NASC στο βαθύτερο (20 m βυθός) τμήμα της υδάτινης στήλης. Ωστόσο οι ελαφρώς αυξημένες τιμές ολικού NASC βόρεια της Εύβοιας οφείλονται κυρίως στις τιμές NASC του επιφανειακού τμήματος (0 20 m) της υδάτινη στήλης. Εξετάζοντας το χωρικό πρότυπο κατανομής του NASC στην υδάτινη στήλη αμφότερων των ετών οι υψηλότερες τιμές απαντώνται στον Βόρειο Ευβοϊκό και στην περιοχή βόρεια της Εύβοιας ενώ οι χαμηλότερες τιμές στον ευρύτερο Μαλιακό κόλπο. 19
Εικόνα 6: Ο οπισθοανακλούμενος ήχος (NASC) του μεσοζωοπλαγκτού στην ευρύτερη περιοχή του Μαλιακού τα έτη 2013 και 2014. 3.5. Ιστορικοί Χάρτες Κατανομής Μεσοζωοπλαγκτού Η συνολική αφθονία (άτομα m-3) του μεσοζωοπλαγκτού κατά τη διάρκεια των τριών ετών μελέτης (2005, 2006 και 2008) στην ευρύτερη περιοχή του Μαλιακού κόλπου παρουσίασε έντονες διακυμάνσεις (357 έως 2661 άτομα m-3) τόσο ως προς τη χωρική όσο και ως προς τη χρονική κλίμακα (Εικόνα 7). Η χρονική διακύμανση της αφθονίας ανάμεσα στα έτη χαρακτηρίστηκε από αυξητική τάση από το 2005 στο 2008. Το 2005 η αφθονία του μεσοζωοπλαγκτού στον Μ1 (357 άτομα m-3) ήταν μικρότερη της αντίστοιχης του Μ3 (713 άτομα m-3), το 2006 οι τιμές αφθονίας των δύο σταθμών διακυμάνθηκαν σε παρόμοια επίπεδα (1462 20
και 1572 άτομα m-3 στον Μ1 και Μ3 αντιστοίχως), ενώ το 2008 η αφθονία στον Μ1 (2662 άτομα m-3) ήταν πολύ μεγαλύτερη από τον Μ3 (1087 άτομα m-3). Η η χαμηλότερη τιμή αφθονίας μεσοζωοπλαγκτού το 2008 απαντάται στο σταθμό M2 (735 άτομα m-3). Οι σημαντικότερες ομάδες που διαμόρφωσαν τη ζωοπλαγκτική βιοκοινότητα του Μαλιακού κόλπου και της ευρύτερης περιοχής ήταν τα Κωπήποδα (70,7%) και τα Κλαδοκεραιωτά (26,7%) ενώ στη βιοκοινότητα συμμετείχαν οι Χαιτόγναθοι (1,3%), οι προνύμφες Δεκαπόδων (1,1%) και οι Κωπηλάτες (0,2%). Οι σχετικές αφθονίες των κυρίαρχων ομάδων παρουσίασαν σημαντικές χωροχρονικές διακυμάνσεις κατά τη διάρκεια των 3 ετών (Εικόνα 2). Το 2005 και 2006 η σύνθεση της βιοκοινότητας του μεσοζωοπλαγκτού των δύο σταθμών δειγματοληψίας (Μ1 και Μ3) ήταν παρόμοια. Το 2005 τα Κωπήποδα αποτέλεσαν την κυρίαρχη ομάδα συνιστώντας το 64 και 65% της συνολικής βιοκοινότητας του μεσοζωοπλαγκτού στους σταθμούς Μ1 και Μ3 αντιστοίχως ενώ τα Κλαδοκεραιωτά ακολούθησαν αντιπροσωπεύοντας το 30 και 32%. Το 2006 η κυριαρχία των κωπηπόδων εντάθηκε καθώς αποτέλεσαν το 95 και 96% της συνολικής βιοκοινότητας με αποτέλεσμα η συνολική αφθονία του μεσοζωοπλαγκτού ουσιαστικά να αντανακλά την αφθονία των Κωπηπόδων. Αντιθέτως το 2008 η αριθμητική κυριαρχία των Κωπηπόδων αναιρέθηκε στον Μ1 από τα Κλαδοκεραιωτά τα οποία συνέστησαν το 77,8% της συνολικής βιοκοινότητας του μεσοζωοπλαγκτού. Ωστόσο στον Μ2 τα Κωπήποδα ήταν η κυρίαρχη ομάδα και αντιστοίχισαν στο 64% ενώ στον Μ3 εκδηλώθηκε το μέγιστο ποσοστό συμμετοχής για το 2008 συνιστώντας το 88% της συνολικής μεσοζωοπλαγκτικής βιοκοινότητας. 21
Εικόνα 7: Αφθονία του μεσοζωοπλαγκτού και η % συμμετοχή των κυρίαρχων ζωοπλαγκτικών ομάδων στη βιοκοινότητα στους σταθμούς δειγματοληψίας τα έτη 2005, 2006 και 2008. 3.6. Ιστορικοί Χάρτες Κατανομής Μεσοζωοπλαγκτού από ακουστικά δεδομένα Η κατανομή του μεσοζωοπλαγκτού με τη χρήση ακουστικών μεθόδων τα έτη 2005 και 2008 χαρακτηρίστηκε από χωρική ομοιογένεια σε όλη την περιοχή μελέτης σε αντίθεση με το 2006 όπου παρατηρήθηκαν χωρικές διαφοροποιήσεις (Εικόνα 8). Οι τιμές του NASC το 2005 και το 2008 διακυμάνθηκαν στα ίδια επίπεδα ενώ η κατανομή του ήταν ομοιόμορφη τόσο στο σύνολο της υδάτινης στήλης όσο και στα δύο μελετηθέντα υδάτινα στρώματα (0-20 m και 20 m - βυθός). Το 2006 παρατηρήθηκαν αυξημένες τιμές NASC, σε σχέση με τα υπόλοιπα έτη, οι οποίες κατανεμήθηκαν ανομοιογενώς στην περιοχή μελέτης. Εξετάζοντας τη διακύμανση των τιμών NASC σε ολόκληρη την υδάτινη στήλη, οι υψηλότερες τιμές απαντώνται στον Μαλιακό κόλπο 22
και βόρεια της Εύβοιας ενώ στη περιοχή του Βόρειου Ευβοϊκού οι τιμές διακυμάνθηκαν σε χαμηλά επίπεδα, ανάλογα αυτών του 2005 και 2008. Στον Μαλιακό κόλπο αυξημένες ήταν οι τιμές του NASC τόσο στο επιφανειακό υδάτινο στρώμα (0-20 m) όσο και στο υποκείμενο (20 m - βυθός) ενώ στην περιοχή βόρεια της Εύβοιας οι αυξημένες τιμές που καταγράφηκαν σε ολόκληρη την υδάτινη στήλη, οφείλονται αποκλειστικά στις αυξημένες τιμές NASC των επιφανειακών υδάτων (0-20 m). Εικόνα 8: Κατανομή του οπισθοανακλώμενου ήχου (NASC) του μεσοζωοπλαγκτού στην ευρύτερη περιοχή του Μαλιακού κόλπου κατά τα τρία έτη δειγματοληψίας 2005, 2006 και 2008. 23
4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Στη συγκεκριμένη έκθεση πραγματοποιήθηκε η μελέτη της κατανομής του μεσοζωοπλαγκτού με ακουστικά δεδομένα και των κυριότερων μεσοζωοπλαγκτικών ομάδων που κυριαρχούν στο Μαλιακό κόλπο και στην ευρύτερη θαλάσσια περιοχή. Η αφθονία του ζωοπλαγκτού που υπολογίστηκε από τα δίχτυα δειγματοληψίας στον Μαλιακό κόλπο κατά τη θερινή περίοδο των ετών μελέτης 2005, 2006 και 2008, χαρακτηρίστηκε από έντονη χωροχρονική ποικιλότητα. Τα παράκτια μεσογειακά οικοσυστήματα όπως ο Μαλιακός κόλπος επηρεάζονται σημαντικά από την περιβάλλουσα λεκάνη απορροής δεχόμενα σημαντικές εισροές θρεπτικών με αποτέλεσμα να αποτελούν ιδιαίτερα παραγωγικά συστήματα τα οποία συντηρούν μεγάλους ζωοπλαγκτικούς πληθυσμούς (Siokou et al. 2009) οι οποίοι χαρακτηρίζονται από έντονη εποχικότητα (Siokou- Frangou 1996, Mazzocchi & Ribera d Alcala 2012). Στην ευρύτερη περιοχή του Μαλιακού κόλπου τα Κωπήποδα αποτέλεσαν μακράν την κυρίαρχη ομάδα στη βιοκοινότητα του μεσοζωοπλαγκτού. Τα πρότυπα χωρικής και χρονικής κατανομής του μεσοζωοπλαγκτού αντανακλούν κυρίως την ποικιλότητα των Κωπηπόδων καθώς αποτελούν το 80-90% της συνολικής αφθονίας του ζωοπλαγκτού στα παράκτια ύδατα (Calbet et al. 2001). Η κυριαρχία των Κωπηπόδων στις παράκτιες βιοκοινότητες έχει αποδοθεί στη δυνατότητα προσαρμογής τους στις έντονες περιβαλλοντικές διακυμάνσεις αλλά και στην εποχική διαδοχή των ειδών (Mazzocchi& Riberad Alcala 1995). Σημαντικός πληθυσμός στη συνολική βιοκοινότητα του μεσοζωοπλαγκτού στην περιοχή μελέτης αποτέλεσαν τα Κλαδοκεραιωτά, τα οποία το καλοκαίρι του 2008 αναίρεσαν την αριθμητική κυριαρχία των Κωπηπόδων στον Μαλιακό κόλπο (Μ1). Τα εύκρατα παράκτια οικοσυστήματα χαρακτηρίζονται από πληθυσμιακές ανθίσεις μικρής διάρκειας των Κλαδοκεραιωτών κατά τη θερινή περίοδο (Ramfos et al. 2005, Atienza et al. 2006), όταν η διαστρωμάτωση της υδάτινης στήλης γίνεται εντονότερη και το πικοπλαγκτόν αντιπροσωπεύει ένα μεγάλο μέρος της πρωτογενούς παραγωγής (Isari et al. 2007, Atienza et al. 2008) συμβάλλοντας με αυτόν τον τρόπο στην εξαγωγή του μικρής διάρκειας ζωής βιογενούς άνθρακα προς τα ανώτερα τροφικά επίπεδα (Siokou-Frangou 1996, Rose et al. 2004). 24
Συνολικά οι τιμές NASC που καταγράφηκαν κατά τη διετία 2013 και 2014 ήταν πολύ υψηλότερες αυτών που καταγράφηκαν τα έτη 2005, 2006 και 2008. Οι υψηλότερες τιμές NASC απαντώνται το 2013 σε όλη την περιοχή μελέτης ενώ οι χαμηλότερες το 2005 και 2008. Στην περιοχή του Βόρειου Ευβοϊκού παρατηρήθηκαν αυξημένες τιμές NASC μόνο κατά τη διάρκεια της διετίας 2013-14 και όχι κατά την τριετία 2005, 2006 και 2008, όπου η μόνη περίπτωση αυξημένων τιμών NASC παρατηρήθηκαν το 2006 στον Μαλιακό κόλπο και στην περιοχή βόρεια της Εύβοιας. Αν συνδυαστούν τα ακουστικά αποτελέσματα και των 5 ετών μπορούν να εξαχθούν κάποια συμπεράσματα σχετικά με τις τάσεις που ακολουθεί η κάθετη κατανομή των ζωοπλαγκτικών οργανισμών στην υδάτινη στήλη. Στον Μαλιακό κόλπο παρατηρείται ισοκατανομή του ζωοπλαγκτού στα επιφανειακό και τα υποκείμενο τμήμα της υδάτινης στήλης, στο τμήμα βόρεια της Εύβοιας παρατηρείται αυξημένη ζωοπλαγκτική συγκέντρωση στο επιφανειακό τμήμα ενώ στον Βόρειο Ευβοϊκό αυξημένη ζωοπλαγκτική αφθονίας παρατηρείται στο βαθύτερο τμήμα της υδάτινης στήλης. Από τα δεδομένα που παρουσιάζονται στην παρούσα μελέτη γίνεται αντιληπτή μια αναντιστοιχία μεταξύ των δεδομένων ηχοβολισμού και των δεδομένων διχτυών ως προς την εκτίμηση της κατανομής και της χρονικής διακύμανσης του ζωοπλαγκτικού αποθέματος στην ευρύτερη περιοχή του Μαλιακού κόλπου. Πιο συγκεκριμένα η ολική αφθονία του ζωοπλαγκτού υποεκτιμάται σαφώς μέσω ηχοβολισμού όταν στην βιοκοινότητα κυριαρχούν τα Κλαδοκεραιωτά, ενώ αντιθέτως φαίνεται η εκτίμησή της να είναι ακριβέστερη όταν κυριαρχούν τα Κωπήποδα. Η οπισθοαντανάκλαση του ήχου στους ζωοπλαγκτικούς οργανισμούς επηρεάζεται με ένα πολυποίκιλο τρόπο τόσο από τις τρισδιάστατες διακυμάνσεις των χαρακτηριστικών του υλικού των ζωοπλαγκτικών οργανισμών (π.χ. η εσωτερική πυκνότητά τους), το σχήμα και το μέγεθος τους καθώς και από τη γωνία πρόσπτωσης του ήχου πάνω στον εκάστοτε οργανισμό (Stanton et al. 1998, Lavery et al. 2007) όσο και από περιβαλλοντικές παραμέτρους όπως η θερμοκρασία, η αλατότητα, ο ρυθμός διάχυσης της τυρβώδους κινητικής ενέργειας και ο βαθμός ανισοτροπίας της υδάτινης στήλης (Lavery et al. 2003, Ross et al. 2007). Κατά συνέπεια, τα ακουστικά δεδομένα των συγκεκριμένων ηχοβολιστικών προτείνεται να ερμηνεύονται με προσοχή και συμπληρωματικά με τα δεδομένα των διχτυών. 25
Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι η ικανότητα διάκρισης ασθενών στόχων όπως το μεσοζωοπλαγκτόν συσχετίζεται άμεσα με τη ακουστική συχνότητα που χρησιμοποιείται. Αυτό είναι εφικτό με την αξιοποίηση του οπισθοανακλώμενου δυναμικού όπως λαμβάνεται από διαφορετικές συχνότητες (Simmonds and MacLennan 2005). Για παράδειγμα το μικρά κωπήποδα δεν μπορούν να ανιχνευθούν από τις συνηθισμένες συχνότητες που χρησιμοποιούνται για τα ψάρια (38 and 120kHz). Για τον σκοπό αυτό καθίσταται αναγκαία τουλάχιστον μια επιπρόσθετη συχνότητα 200 khz. Συνεπώς, η πολύ μεγάλη καθυστέρηση στον εκσυγχρονισμό του υδρακουστικού εξοπλισμού και την επέκταση υπάρχουσας τεχνολογίας και τεχνογνωσίας για την παρακολούθηση των διακυμάνσεων του πλαγκτού και της κατανομής των ψαριών στην ευρύτερη παραθαλάσσια περιοχή της λεκάνης απορροής (πραγματοποιήθηκε τον 11/2015 αντί του προβλεπόμενου 7/2014 με τη λήξη του προγράμματος τον 12/2015) είχε ως αποτέλεσμα να πραγματοποιήθουν τελικά δύο δειγματοληψίες με τον υφιστάμενο ακουστικό εξοπλισμό που επέτρεπε μόνο μια συνολική αποτίμηση του ήχου που αποδίδεται σε μεσοζωοπλαγκτό χωρίς τη δυνατότητα διάκρισης σε ομάδες και με το συνεπαγόμενο σφάλμα στον προσδιορισμό του συνολικού αυτού ήχου. 26
5. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 5.1. Ελληνική έντυπη βιβλιογραφία Ψωμιάδης Ε. (2010). Έρευνα γεωμορφολογικών και περιβαλλοντικών μεταβολών στην υδρολογική λεκάνη του Σπερχειού ποταμού με χρήση νέων τεχνολογιών. Διδακτορική Διατριβή. Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Αθήνα. 5.2. Διεθνής έντυπη βιβλιογραφία Atienza D., Saiz E., Skovgaard A., Trepat I., Calbet A., 2008. Life history and population dynamics of the marine cladoceran Penilia avirostris (Branchiopoda: Cladocera) in the Catalan Sea (NW Mediterranean). Journal of Plankton Research 30, 4, 345-357. Calbet A., Garrido S., Saiz E., Alcaraz M., & Duarte C.M., 2001. Annual zooplankton succession in coastal NW Mediterranean waters: the importance of the smaller size fractions. Journal of Plankton Research 23, 3, 319-331. Christou E.D., Pagou K., Christianidis S., Papathanasiou E., 1997. Temporal and spatial variability of plankton communities in a shallow embayment of the eastern Mediterranean. Oceanographic Literature Review, 44, 2, 113. Foote, K.G. (2009) Acoustic methods: Brief review and prospects for advancing fisheries research. In: Beamish, R.J. & Rothschild, B.J. (eds) The future of Fisheries Science in North America. Springer Sci-ence, pp 313-343. Isari S., Psarra S., Pitta P., Mara P., Tomprou M.O., Ramfos A., Somarakis S., Tselepides A., Koutsikopoulos C., Franfopoulu N., 2007. Differential patterns of mesozooplankters distribution in relation to physical and biological variables of the NE Aegean (eastern Mediterranean). Marine Biology 151, 3, 1035-1050.Research, 23, 3, 319-331. Lavery A. C.,Wiebe P. H., Stanton T. K., Lawson G., Benfield M. C., and Copley N., 2007. Determining dominant scatterers of sound in mixed zooplankton populations. Journal of the Acoustical Society of America, 122, 3304 3326. Lavery, A.C., Schmitt, R.W., and Stanton, T. K., 2003. High-frequency acoustic scattering from turbulent oceanic microstructure: the importance of density fluctuations. Journal of the Acoustical Society of America, 114, 2685 2697. Mazzocchi M.G. & Ribera d Alcala M., 1995. Recurrent patterns in zooplankton structure and succession in a variable coastal environment. ICES Journal of Marine Science 52, 679 691. Mazzocchi M.G., Dubroca L., García-Comas C., Di Capua.I,& d Alcalà M.R., 2012. Stability and resilience in coastal copepod assemblages: the case of the Mediterranean long-term ecological research at Station MC (LTER- MC). Progress in Oceanography, 97, 135-151. 27
Papathanasiou E. & Zenetos A. 2005. State of the Hellenic Marine Environment. National Center of Marine Research (NCMR), Greece, 194-200. Ramfos A., Somarakis S., Koutsikopoulos C., Fragopoulu N., 2005. Summer mesozooplankton distribution in coastal waters of central Greece (eastern Mediterranean). II. Species assemblages. Journal of the Marine Biological Association of the United Kingdom 85, 765 774. Rose K., Roff J.C., Hopcroft R.R., 2004. Production of Penilia avirostris in Kingston Harbour, Jamaica. J Plankton Res 26, 605 615. Ross, T., Gaboury, I., and Lueck, R., 2007. Simultaneous acoustic observations of turbulence and zooplankton in the ocean. Deep Sea Research I, 54, 143 153. Simmonds J, MacLennan D (2005) Fisheries Acoustics,Theory and Practice, 2 nd edn. Oxford: Blackwell Publishing, 437 p. Siokou-Frangou I., 1996. Zooplankton annual cycle in a Mediterranean coastal area. Journal of Plankton Research 18, 203 223. Siokou-Frangou I., Christaki U., Mazzochi M., Ribera d Alcala M., Vaque D., Zingone A., 2009. Plankton in the open Mediterranean Sea: a review. Diosciences Discuss., 6, 11187-111293. Southall, B.L., Nowacek, D.P. (2009) Acoustics in marine ecology: innovation in technology expands the use of sound in ocean science. Marine Ecology Progress Series 395, 1-3. Stanton, T. K., Chu, D., Wiebe, P. H., Martin, L. V., and Eastwood, R. L., 1998. Sound scattering by several zooplankton groups. 1. Experimental determination of dominant scattering mechanisms. Journal of the Acoustical Society of America, 103, 225 235. 28