Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Σχολή Αγρονόμων & Τοπογράφων Μηχανικών ΤΟΜΕΑΣ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑΣ ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ 22η Πανελλαδική Συνάντηση Χρηστών Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών Διαχείριση Γης και Ιδιοκτησιακού καθεστώτος του Αγίου Όρους με χρήση G.I.S. Αγαπητός Θεόδωρος, Αγρ. Τοπογράφος Μηχ. Ε.Μ.Π. Δημοπούλου Έφη, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ε.Μ.Π. Αθήνα 2014
Αντικείμενο Εργασίας Το αντικείμενο της παρούσας εργασίας είναι η διερεύνηση και η διαχείριση του ιδιοκτησιακού καθεστώτος του Αγίου Όρους με χρήση G.I.S., αλλά και η ανάδειξη των δυνατοτήτων αξιοποίησης του μελλοντικά. Η εφαρμογή αυτή έγινε στο πλαίσιο της διπλωματικής μου εργασίας με θέμα: «Εκκλησιαστική και Μοναστηριακή περιουσία: Ιδιοκτησιακό Καθεστώς και Χρήσεις Γης του Αγίου Όρους». Πηγές της ήταν: οι εκούσιες εισφορές, οι βασιλικές χορηγίες, οι αγορές της Εκκλησίας, οι πρωτότυποι τρόποι κτήσεως. Η Εκκλησία της Ελλάδος αποτελεί τον μεγαλύτερο κάτοχο γης μετά το Δημόσιο και την Τοπική αυτοδιοίκηση. Σήμερα την ακίνητη μοναστηριακή περιουσία καθορίζουν καταλυτικά τρεις νομοθετικές ρυθμίσεις: ο ν.1700/1987, ο ν.1811/1988 και το άρθρο 55 του ν.2413/1996. Ένα ζήτημα στο οποίο δημιουργείται τριβή ανάμεσα στο κράτος και στην Εκκλησία είναι αυτό των «διακατεχομένων ακινήτων». Σήμερα υπάρχει ειδικό καθεστώς φορολόγησης της εκκλησιαστικής περιουσίας.
Περιοχή μελέτης Περιγράφοντας διεξοδικά τα πλαίσια της εκκλησιαστικής και μοναστηριακής περιουσίας αλλά και την συνάφεια τους με το Εθνικό Κτηματολόγιο, στη συνέχεια σκιαγραφήθηκε η περιοχή μελέτης του Αγίου Όρους. Το Άγιο Όρος είναι η ανατολικότερη από τις τρεις χερσονήσους της Χαλκιδικής, νομού της Βορείου Ελλάδος. Η συνολική έκταση της Χερσονήσου ανέρχεται περίπου σε 34.020 εκτάρια. To Σύνταγμα και ο Καταστατικός Χάρτης του Όρους, ορίζουν το πλαίσιο της οργάνωσης και λειτουργίας των θεσμών του. Η μη εντατική βόσκηση και η έλλειψη έντονης ανθρωπογενούς παρέμβασης είχε σαν αποτέλεσμα την φυσική ανάπτυξη της βλάστησης, την προστασία της περιοχής από τη διάβρωση και την ανάπτυξη αξιόλογων δασών.
Ιδιοκτησιακό και Δασικό καθεστώς Ιδιοκτησιακό Καθεστώς Η κυριότητα των εκτάσεων του Αγίου Όρους είναι επιμερισμένη στις είκοσι Μονές. Οι εκτάσεις αυτές συνηθίζεται να ονομάζονται δασοκτήματα. Στην ιδιοκτησία των Μονών ανήκουν και τα εξαρτήματα αυτών όπως είναι οι Σκήτες (κοινοβιακές και ιδιόρρυθμες), Καλύβες, Κελιά, Ησυχαστήρια, Καθίσματα. Δασικό Καθεστώς: Τα δάση της χερσονήσου δεν υπάγονται στην δασική νομοθεσία. Το σύνολο των δασών εντός του Αγίου Όρους ανήκει στην ιδιοκτησία των 20 Ιερών Μονών, όπως αυτά καθορίστηκαν από την Μικτή επιτροπή αντιπροσώπων των Μονών, του Κράτους, και του Δ.Α.Ο.
Χρήσεις Γης Ο χαρακτήρας της περιοχής του Αγίου Όρους όπως διαπιστώνεται και από τη μορφολογία εδάφους είναι καθαρά ορεινός. Κυρίαρχη χρήση γης είναι η δασική. Δεν υπάρχουν βοσκότοποι επειδή στην περιοχή του Αγίου Όρους δεν εφαρμόζεται κτηνοτροφία. Οι καλλιεργούμενες εκτάσεις αποτελούν μικρό ποσοστό της συνολικής έκτασης του Αγίου Όρους. Άλλες δραστηριότητες των Μοναχών είναι η αλιεία, η μελισσοκομία αλλά και η παραγωγή οίνου. Όλες οι χρήσεις γης που εφαρμόζονται στο Άγιο Όρος είναι μικρής έκτασης και αποσκοπούν στην κάλυψη των αναγκών των Μονών εκτός της δασοκομίας που εφαρμόζεται εκτενώς και είναι η κύρια πηγή εσόδων των Μονών.
Μεθοδολογία Εφαρμογής Αρχικά έγινε καταγραφή των πηγών που θα χρησιμοποιούσα στην εφαρμογή. Αυτές ήταν μοναστήρια, ιδιωτικές επιχειρήσεις και ιστότοποι από όπου θα αντλούσα υλικό γεωχωρικό και μη. Δυσκολία συναντήθηκε στη συλλογή των πληροφοριών καθώς δεν υπάρχει πρόσβαση στα αρχεία και στους κώδικες των μονών. Η εύρεση και η διερεύνηση των πηγών αποτέλεσε το επόμενο στάδιο,με σκοπό να χαρτογραφηθεί το ιδιοκτησιακό καθεστώς των Μονών. Η συλλογή των στοιχείων σε ορισμένες περιπτώσεις έγινε με επί τόπου αυτοψία στις Ιερές Μονές. Τα στοιχεία αυτά ήταν αναλογικοί χάρτες κλίμακας 1:50000 σε ψηφιακή μορφή, γεωχωρικές βάσεις δεδομένων αλλά και ψηφιακά δεδομένα. Οι δυνατότητες επεξεργασίας και ανάλυσης εντός ενός περιβάλλοντος G.I.S. είναι πολλές για αυτό και για την εφαρμογή μου χρησιμοποίησα το ArcGIS 10.2.1., το οποίο θα μου παρείχε εποπτικότερη απεικόνιση και ταυτόχρονη πολυδιαχείριση των δεδομένων. Όλο το υλικό που συνέλεξα μετά από αξιολόγηση τοποθετήθηκε στο περιβάλλον του ArcGIS, και με σκοπό να παραχθούν χάρτες οι οποίοι να αποδίδουν την υφιστάμενη κατάσταση, έγινε η απαραίτητη επεξεργασία.
Κατανομή ιδιοκτησιών του Αγίου Όρους MONH ΠΟΣΟΣΤΟ % ΤΟΥ ΣΥΝΟΛΟΥ MONH ΠΟΣΟΣΤΟ % ΤΟΥ ΣΥΝΟΛΟΥ Ι.Μ.Χιλανδαρίου 23,95 Ι.Μ.Ιβήρων 2,86 Ι.Μ.Μεγίστης Λαύρας 17,47 Ι.Μ.Δοχειαρίου 2,28 Ι.Μ.Αγίου Παντελεήμονα 7,65 Ι.Μ.Ξενοφώντος 2,23 Ι.Μ.Βατοπεδίου 7,34 Ι.Μ.Φιλοθέου 2,16 Ι.Μ.Αγίου Παύλου 6,00 Ι.Μ.Κουτλουμουσίου 1,97 Ι.Μ.Ζωγράφου 5,89 Ι.Μ.Γρηγορίου 1,84 Ι.Μ.Σίμωνος Πέτρα 3,88 Ι.Μ.Εσφιγμένου 1,61 Ι.Μ.Διονυσίου 3,48 Ι.Μ.Καρακάλλου 1,29 Ι.Μ.Παντοκράτορος 3,33 Ι.Μ.Κωνσταμονίτου 1,09 Ι.Μ.Ξηροποτάμου 3,02 Ι.Μ.Σταυρονικήτα 0,68 30 25 20 15 10 5 0 Ποσοστά % της συνολικής ιδιοκτησίας του Αγίου Όρους
XΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ ΣΤΟ ΑΓΙΟ ΟΡΟΣ ΕΜΒΑΔΟΝ ΣΕ km 2 ΠΟΣΟΣΤΟ % ΤΟΥ ΣΥΝΟΛΟΥ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ 1,46 0,36 ΑΓΡΟΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ 14,46 4,22 ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΜΕΓΕΘΟΣ ΔΑΣΩΝ & ΔΑΣΙΚΩΝ ΕΚΤΑΣΕΩΝ 323,74 95,42 ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΜΕΓΕΘΟΣ ΖΩΝΗΣ ΑΛΛΙΕΙΑΣ 58,97 ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΜΕΓΕΘΟΣ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ 339,25 Χρήσεις Γης στο Άγιο Όρος ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΜΕΓΕΘΟΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΜΕΓΕΘΟΣ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΜΕΓΕΘΟΣ ΔΑΣΩΝ & ΔΑΣΙΚΩΝ ΕΚΤΑΣΕΩΝ 0,36% 4,22% 95,42%
ΜΟΝΗ ΚΑΡΑΚΑΛΛΟΥ ΕΜΒΑΔΟΝ ΣΕ km 2 ΠΟΣΟΣΤΟ % ΤΟΥ ΣΥΝΟΛΟΥ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΖΩΝΗ 0,04 0,65 ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΖΩΝΗ 0,36 8,37 Ι. Μ. Καρακάλλου ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΖΩΝΗ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΖΩΝΗ ΔΑΣΙΚΗ ΖΩΝΗ 0,65% 8,37% ΔΑΣΙΚΗ ΖΩΝΗ 3,96 90,98 ΑΛΙΕΥΤΙΚΗ ΖΩΝΗ 0,54 ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΜΕΓΕΘΟΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ 4,36 100,00 90,97% Ι. Μ. Σιμωνόπετρας ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΖΩΝΗ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΖΩΝΗ ΔΑΣΙΚΗ ΖΩΝΗ 0,14% 0,04% ΜΟΝΗ ΣΙΜΩΝΟΠΕΤΡΑΣ ΕΜΒΑΔΟΝ ΣΕ km 2 ΠΟΣΟΣΤΟ % ΤΟΥ ΣΥΝΟΛΟΥ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΖΩΝΗ 0,02 0,14 ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΖΩΝΗ 0,01 0,04 ΔΑΣΙΚΗ ΖΩΝΗ 13,12 99,82 99,82% ΑΛΙΕΥΤΙΚΗ ΖΩΝΗ 2,41 ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΜΕΓΕΘΟΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ 13,15 100,00
Ζώνες παραγωγικού δασών ΕΜΒΑΔΟΝ ΣΕ km 2 ΠΟΣΟΣΤΟ % ΤΟΥ ΣΥΝΟΛΟΥ ΤΩΝ ΔΑΣΩΝ ΧΑΜΗΛΟΥ παραγωγικού 93 28,73 ΜΕΤΡΙΟΥ παραγωγικού 148,79 45,95 ΥΨΗΛΟΥ παραγωγικού 81,96 25,32 ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΜΕΓΕΘΟΣ ΔΑΣΩΝ ΚΑΙ ΔΑΣΙΚΩΝ ΕΚΤΑΣΕΩΝ 323,74 100 Ζώνη υψηλού παραγωγικού 25% Ζώνη χαμηλού παραγωγικού 29% Ζώνη μέτριου παραγωγικού 46%
Ζώνες παραγωγικού δασών Ι.Μ. Καρακάλλου Ι.Μ. ΚΑΡΑΚΑΛΛΟΥ ΕΜΒΑΔΟΝ ΣΕ km 2 ΠΟΣΟΣΤΑ ΕΠΙ ΤΟΥ ΣΥΝΟΛΟΥ ΤΩΝ ΔΑΣΩΝ ΧΑΜΗΛΟΥ παραγωγικού 0,08 2,14 ΜΕΤΡΙΟΥ παραγωγικού 0,66 16,70 ΥΨΗΛΟΥ παραγωγικού 3,22 81,16 ΣΥΝΟΛΟ ΔΑΣΩΝ ΚΑΙ ΔΑΣΙΚΩΝ ΕΚΤΑΣΕΩΝ 3,97 100,00 ΣΥΝΟΛΟ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ 4,36 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Ζώνη δασών χαμηλού παραγωγικού Ζώνη δασών μέτριου παραγωγικού Ζώνη δασών υψηλού παραγωγικού 60 50 40 30 20 10 0 Ζώνη δασών χαμηλού παραγωγικού Ι.Μ. Σιμωνόπετρας Ζώνη δασών μέτριου παραγωγικού Ζώνη δασών υψηλού παραγωγικού Ζώνες παραγωγικού δασών Ι.Μ. ΣΙΜΩΝΟΠΕΤΡΑΣ ΧΑΜΗΛΟΥ παραγωγικού ΜΕΤΡΙΟΥ παραγωγικού ΥΨΗΛΟΥ παραγωγικού ΣΥΝΟΛΟ ΔΑΣΩΝ ΚΑΙ ΔΑΣΙΚΩΝ ΕΚΤΑΣΕΩΝ ΕΜΒΑΔΟΝ ΣΕ km 2 ΣΥΝΟΛΟ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ 13,15 ΠΟΣΟΣΤΑ ΕΠΙ ΤΟΥ ΣΥΝΟΛΟΥ ΤΩΝ ΔΑΣΩΝ 6,71 51,05 1,35 10,25 5,08 38,70 13,14 100,00
Ευχαριστώ για την προσοχή σας!