ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ Μεταπτυχιακό Πρόγραµµα Σπουδών: Πόλη και Περιβάλλον. Εφαρ- µοσµένη και Κλινική Κοινωνιολογία ΘΕΜΑ ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΒΗΣ: «Η παράγωγη και η διαδικασία διάθεσης βιολογικών προϊόντων από τη δεκαετία του 1980 στο πλαίσιο της περιβαλλοντικής πολίτικης της Ευρωπαϊκής Ένωσης µε ιδιαίτερη έµφαση στην εφαρµογή των περιβαλλοντικών ευρωπαϊκών προγραµµάτων στην Ελλάδα» Ονοµ/νυµο: ΒΟΥΝΑΤΣΟΣ ΠΑΝΑΓΙΏΤΗΣ Α.Μ: 183Μ11113 Επιβλέπουσα Καθηγήτρια : ΧΑΪΝΤΕΝΡΑΙΧ ΕΛΙΣΑΒΕΤ Τριµελής Εξεταστική Επιτροπή ΧΑΪΝΤΕΝΡΑΙΧ ΕΛΙΣΑΒΕΤ ΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΡΟΝΤΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΥΤΙΛΗΝΗ 2014
Υπεύθυνη ήλωση «ηλώνω ότι η εργασία είναι αποτέλεσµα της προσωπικής µου επιστηµονικής εργασίας και όλες οι αναφορές που πραγµατοποιήθηκαν σε σχέση µε άλλες εργασίες αναφέρονται συγκεκριµένα στη βιβλιογραφία που παρατίθεται και δεν ξεπερνούν το δεοντολογικό όριο. Στην περίπτωση που παρατηρηθεί αντιγραφή πηγών, που δεν αναφέρονται µε τον παραπάνω επιστηµονικό τρόπο, η εργασία απορρίπτεται και λαµβάνει το βαθµό µηδέν (0). Στο πλαίσιο αυτό, αποδέχοµαι αυτή τη διαδικασία όπως και την αποβολή µου από το ΠΜΣ: Πόλη και Περιβάλλον. Εφαρµοσµένη και Κλινική Κοινωνιολογία χωρίς να µου δοθεί άλλη ευκαιρία εξέτασης. Επίσης, η διαδικασία αυτή ισχύει και εφόσον διαπιστωθεί ανάλογη αντιδεοντολογική συµπεριφορά ακόµα και µετά την αποδοχή της εργασίας και την εξέταση της, αφαιρώντας τον τίτλο µου αναδροµικά και κοινοποιώντας το όνοµά µου στις Πρυτανικές Αρχές και σε κάθε άλλο ενδιαφερόµενο που έχει νόµιµο δικαίωµα». 2
Περιεχόµενα Περίληψη... 6 Εισαγωγή... 8 1. Πρώτο Κεφάλαιο: Η Κοινή Αγροτική Πολιτική και Αγροτική Ανάπτυξη. 11 1.1 Αγροτική πολιτική... 11 Η έννοια της Αγροτικής Πολιτικής... 11 1.2 Η Κοινή Αγροτική Πολιτική από το 1962 έως σήµερα... 11 1.2.1 Η πρώτη περίοδος 1962-1992... 13 1.2.2 Η µεταρρύθµιση της ΚΑΠ του 1992... 14 1.2.3 Agenda 2000... 15 1.2.4 Η τελευταία µεταρρύθµιση του 2003... 17 1.3 Αγροτική Ανάπτυξη... 18 2. Κεφάλαιο εύτερο: Βιολογική Γεωργία στην Ευρώπη και στην Ελλάδα26 2.1 Εισαγωγή... 26 2.2 Ορισµός και χαρακτηριστικά... 27 2.3 Ο καταναλωτής βιολογικών προϊόντων... 35 2.4 Η βιολογική γεωργία στην Ε.Ε... 37 2.5 Τρόποι προώθησης και πώλησης βιολογικών προϊόντων... 41 2.6 Η βιολογική γεωργία στην Ελλάδα... 44 2.6.1 Η σηµερινή κατάσταση της βιολογικής γεωργίας στην Ελλάδα... 46 2.6.2 Προβλήµατα βιολογικής γεωργίας στην Ελλάδα... 55 2.6.3 Προϋποθέσεις εξάπλωσης βιολογικής γεωργίας στην Ελλάδα.. 56 2.7 Συµπεράσµατα... 57 3. Τρίτο Κεφάλαιο: Εφαρµογή των Περιβαλλοντικών Ευρωπαϊκών Προγραµµάτων στην Ελλάδα... 59 3.1 Η Aγροπεριβαλλοντική πολιτική στην Ευρωπαϊκή Ένωση... 59 3.1.1 Οι επιπτώσεις της γεωργίας στο περιβάλλον της Ε.Ε... 59 3
3.1.2 Αγροπεριβαλλοντικά µέτρα... 60 3.2 Η Αγροπεριβαλλοντική πολιτική στην Ελλάδα... 61 3.2.1 Περιβάλλον και γεωργία στην Ελλάδα... 61 3.2.2 Ο σχεδιασµός του πρώτου Αγροπεριββαλοντικού προγράµµατος. 62 3.2.3 Εφαρµογή του πρώτου Αγροπεριβαλλοντικού προγράµµατος.. 64 3.3 Επιχειρησιακό Πρόγραµµα Αγροτικής Ανάπτυξης 2000-2006... 66 3.3.1 Συνοπτική περιγραφή των αξόνων του προγράµµατος... 68 3.3.2 Άξονας Προτεραιότητας 3: Γεωργοπεριβαλλοντικά Μέτρα... 70 3.4 Επιχειρησιακό Πρόγραµµα Αγροτικής Ανάπτυξης 2007-2013... 76 3.4.1 Ο Άξονας 1 «Βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του τοµέα της γεωργίας και της δασοκοµίας».... 82 3.4.2 Άξονας 2: «Βελτίωση του περιβάλλοντος και της υπαίθρου»... 87 4. Συµπεράσµατα-Προτάσεις... 91 5. Βιβλιογραφία... 95 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ... 102 4
Περιεχόµενα Πινάκων Πίνακας 1: Εξέλιξη των συνολικών βιολογικά καλλιεργούµενων εκτάσεων (2006-2011)... 51 Πίνακας 2: Εξέλιξη του συνολικού αριθµού επιχειρήσεων βιολογικής καλλιέργειας (2006-2011)... 52 Πίνακας 3: Ο Αριθµός και το είδος βιολογικών επιχειρηµατιών στην Ελλάδα (2006-2011)... 53 Πίνακας 4: Χρηµατοδότηση του µέτρου 132... 86 Πίνακας 5: Χρηµατοδότηση του µέτρου 133... 87 Πίνακας 6: Χρηµατοδότηση του Υποµέτρου 1 του µέτρου 214 στο Πρόγραµµα Αγροτικής Ανάπτυξης 2007-2013... 90 Πίνακας 7: Μήτρα Ανάλυσης S.W.O.T Προγράµµατος Αγροτικής Ανάπτυξης 2000-2006... 103 Πίνακας 8: Μήτρα Ανάλυσης S.W.O.T Προγράµµατος Αγροτικης Ανάπτυξης 2007-2013... 105 Πίνακας 9: Yπολογισµός του ύψους ενίσχυσης του Mέτρου 3.1... 110 Πίνακας 10: Κατανοµή της Βιολογικής Γεωργίας ανά νοµό και περιφέρεια της χώρας.... 112 Πίνακας 11: Καλλιεργούµενα βιολογικά προϊόντα έτους 2011... 114 Πίνακας 12: Εκµεταλλεύσεις που έχουν ολοκληρώσει πλήρως την περίοδο µετατροπής... 119 Περιεχόµενα Γραφηµάτων Γράφηµα 1: Κατηγορίες βιολογικών καλλιεργειών... 48 Γράφηµα 2: Κατανοµή της Βιολογικής Γεωργίας ανά νοµό και περιφέρεια της χώρας 54 Περιεχόµενα ιαγραµµάτων ιάγραµµα 1: Στόχοι και Άξονες Προτεραιότητας του ΕΠΠΑ 2007-2013... 78 5
Περίληψη Ο άνθρωπος ζει µέσα στο περιβάλλον και βρίσκεται σε συνεχή αλληλεξάρτηση και αλληλεπίδραση µαζί του. Από το 1970 άρχισε να αντιλαµβάνεται ότι ο τρόπος που το εκµεταλλεύεται και παρεµβαίνει σε αυτό στην προσπάθεια της οικονοµικής ανάπτυξης του επιφέρει δυσµενή και επικίνδυνα αποτελέσµατα. Τα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης µέσα από την Κοινή Αγροτική Πολιτική που θεσπίστηκε το 1992 στη Ρώµη και µε τις µεταρρυθµίσεις σε αυτήν που επιβάλλονταν να πραγµατοποιηθούν ανάλογα µε τις ιδιαίτερες συνθήκες της περιόδου, σταδιακά επιδίωξε την παραγωγή αγροτικών προϊόντων µε φιλικές προς το περιβάλλον πρακτικές. Η βιολογική γεωργία επιδιώκει την ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων µε τον περιορισµό των χηµικών λιπασµάτων, των φυτοφαρµάκων και των εντοµοκτόνων µε ταυτόχρονη αειφορική διαχείριση των φυσικών πόρων. Ο πρώτος κανονισµός της Ε.Ε. και ο συµπληρωµατικός 2078/92, προσδιόρισαν τις προδιαγραφές που πρέπει να εφαρµόζονται για την παραγωγή βιολογικών γεωργικών προϊόντων. Η Ευρωπαϊκή Ένωση στην προσπάθεια να ενισχύσει και να καθιερώσει την βιολογική γεωργία ε- φάρµοσε Αγροπεριβαλλοντικά µέτρα που περιέχουν δράσεις για την βιολογική γεωργία µέσω τον οποίον οι παραγωγοί ενισχύονται οικονοµικά για την παραγωγή ασφαλών και ποιοτικών γεωργικών προϊόντων και τροφίµων µε διαδικασίες συµβατές προς το περιβάλλον. Επίσης οι παραγωγοί λαµβάνουν την ανάλογη κατάρτιση και ενηµέρωση για την προστασία του περιβάλλοντος, τη διατήρηση της βιοποικιλότητας στις αγροτικές καλλιέργειες και την προστασία του αγροτικού τοπίου. 6
Abstract Man lives in the environment and has a continuous interdependence and interaction with it. From 1970 he realised that the way he operates and intervenes in his effort to improve his economic development has brought about adverse and dangerous effects. Member States of the European Union, through the Common Agricultural Policy, adopted in 1992 in Rome brought about reforms that required carrying out depending on the particular circumstances of the period and which gradually sought the production of agricultural products with environmentally friendly practices. Organic farming seeks to minimize the environmental impact by restricting the chemical fertilizers, pesticides and insecticides while creating sustainable management of natural resources. The first regulation of the EU and the additional 2078/92 identified the requirements to be applied for the production of organic agricultural products. The European Union in an effort to strengthen and establish organic farming implemented certain regulations, which contain guidelines for organic agriculture through which producers are financially supported in order for the production of safe and quality agricultural products and food processes become compatible with the environment. Producers also receive training and information on environmental protection and conservation of biodiversity on farms and on how to protect the rural landscape. 7
Εισαγωγή Μέσα από την συγκεκριµένη διπλωµατική διατριβή, µε τίτλο «Η παραγωγή και η διαδικασία διάθεσης βιολογικών προϊόντων από τη δεκαετία του 1980 στο πλαίσιο της περιβαλλοντικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης µε ιδιαίτερη έµφαση στην εφαρµογή των περιβαλλοντικών Ευρωπαϊκών Προγραµµάτων στην Ελλάδα», θα επιδιωχθεί να αναλυθεί η προσπάθεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ειδικότερα της Ελλάδας, µέσα από περιβαλλοντικά προγράµµατα που έχουν εφαρµοστεί προκειµένου όχι µόνο να περιοριστούν οι αρνητικές συνέπειες της γεωργίας ως προς το περιβάλλον αλλά και να δοθεί η δυνατότητα στους παραγωγούς να µεταβούν σταδιακά από την συµβατική καλλιέργεια σε µια καλλιέργεια που είναι φιλική προς το περιβάλλον όπως η βιολογική γεωργία. Στο πρώτο κεφάλαιο θα αποτυπωθεί αναλυτικά η Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ) της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά µε την γεωργία. Η Κοινή Αγροτική Πολιτική υπήρξε η πρώτη και πιο ολοκληρωµένη κοινή πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η ΚΑΠ επηρεάζει σηµαντικά πολλές πτυχές του πρωτογενούς τοµέα όπως η απασχόληση, το φυσικό περιβάλλον, η ασφάλεια των τροφίµων κ.α. Μια ενιαία πολιτική όσο αφορά τον τοµέα της γεωργίας ήταν αναγκαία στην Ευρωπαϊκή Ένωση, διότι µε αυτόν τον τρόπο εξασφαλίζονται ισότιµοι όροι για όλα τα µέλη και ένα κοινό σύνολο στόχων, αρχών και κανόνων. Επίσης µε την ύπαρξη µιας κοινής πολιτικής υπάρχει η δυνατότητα να αξιοποιηθούν µε αρτιότερο τρόπο οι δηµοσιονοµικοί πόροι σε σχέση µε µια ανεξάρτητη εθνική πολιτική. Η Κοινή Αγροτική Πολιτική προσφέρει στους παραγωγούς της Ευρώπης τη δυνατότητα να ικανοποιήσουν τις ανάγκες 500 εκατοµµυρίων Ευρωπαίων πολιτών. Μέσα από την συγκεκριµένη πολιτική επιδιώκεται προσφορά όχι µόνο ενός καλού βιοτικού επιπέδου στους γεωργούς αλλά και ασφαλών γεωργικών προϊόντων σε προσιτές τιµές στους καταναλωτές. Η ΚΑΠ θεσπίστηκε το 1962 και από την στιγµή εκείνη έχει δεχτεί τρείς επιπλέον µεταρρυθµίσεις ανάλογα µε τις ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούσαν. Με το πέρασµα των ετών γίνεται σαφές ότι η ΚΑΠ προσανατολίζεται προς µια φιλική µε το περιβάλλον πολιτική. Αυτό αντικατοπτρίζεται στην µεταρρύθ- µιση «Ατζέντα 2000» και ακόµα περισσότερο στην µεταρρύθµιση του 2003 όπου 8
εισάγεται η έννοια της Αγροτικής Ανάπτυξης, η οποία έχει ως απώτερο σκοπό να σταµατήσει η γεωργία να αποτελεί επιβαρυντικό παράγοντα για το περιβάλλον 1. Στο δεύτερο κεφάλαιο θα ασχοληθεί µε την έννοια της βιολογικής γεωργίας. Η βιολογική γεωργία αποτελεί µια από τις λύσεις που µπορούν να εφαρµοστούν στην προσπάθεια αντιµετώπισης των αρνητικών επιπτώσεων της γεωργίας στο περιβάλλον. Οι απαιτήσεις των καταναλωτών για βιολογικά προϊόντα έχουν αυξηθεί ειδικά κατά τη διάρκεια της κρίσης στην συµβατική γεωργία, µε τα διαρκώς εµφανιζόµενα διατροφικά σκάνδαλα, ανοίγοντας νέες προοπτικές και ευκαιρίες στην παραγωγή βιολογικών προϊόντων (Kristiansen 2006: 238). Η αγορά των βιολογικών προϊόντων έχει εξελιχθεί µε ραγδαίους ρυθµούς από το 1980 και έπειτα, ιδιαίτερα µετά από την εισαγωγή στους κανονισµούς της Ε.Ε. α- ντίστοιχες αρχές αναφορικά µε την πιστοποίηση των βιολογικών προϊόντων και την επιδότηση των βιοκαλλιεργειών. Η προώθησή τους εξαρτάται είτε από τις έρευνές µε θέµα τις καταναλωτικές συνήθειες των πολιτών είτε από τις δυναµικές διαφηµίσεις και τις δελεαστικές εκπτώσεις και προσφορές (Hill / Lynchehaun 2002:526-542). Τα ποσά των επιδοτήσεων που δίνονται στους βιοκαλλιεργητές µπορούν να χρησιµοποιηθούν όχι µόνα για την βελτίωση των συνθηκών παραγωγής αλλά και για την προώθηση των προϊόντων σε ευρύτερες αγορές, όπως αλυσίδες καταστηµάτων και υπεραγορές (Eva Roth et. al. 1999:108). Η βιολογική γεωργία επιδιώκει να είναι πλήρως εναρµονισµένη µε το περιβάλλον, αντιµετωπίζοντας µε φυσικό τρόπο τα ζιζάνια, τους µικροοργανισµούς και τις ασθένειες των φυτών. Επίσης, κύρια επιδίωξη των βιοκαλλιεργητών είναι να ελαχιστοποιήσουν την κατανάλωση ενέργειας και να εκµεταλλεύονται στο έπακρο τις ανανεώσιµες πηγές ενέργειας, πετυχαίνοντας την υψηλότερη δυνατή διατροφική αξία των προϊόντων (Daddert et.al. 2004:10-12). εν χρησιµοποιούν χηµικά ή τεχνητά λιπάσµατα, δε µολύνουν το περιβάλλον και σέβονται τον βιολογικό κύκλο της ζωής και την ισορροπία του οικοσυστήµατος (Daddert et.al. 2004:18). Στόχος της Ελλάδας είναι να µπορέσει σταδιακά να αυξήσει τις καλλιεργού- µενες εκτάσεις, που ακολουθούν τους κανόνες της βιολογικής γεωργίας, για το λόγο αυτό δηµιουργήθηκε και η /νση Βιολογικής Γεωργίας στο Υπουργείο Αγροτικής 1 http://ec.europa.eu/agriculture/index_el.htm 9
Ανάπτυξης και Τροφίµων, στο τέλος του 2003. Η παραγωγή αγροτικών προϊόντων χωρίς την χρήση φυτοφαρµάκων και χηµικών λιπασµάτων µπορεί να επιφέρει την ποιοτική αναβάθµιση των αγροτικών περιοχών και να προστατεύσει το περιβάλλον και το αγροτικό τοπίο (ΥΠΑΑΤ 2007:71). Στο τρίτο κεφάλαιο θα παρουσιαστούν τα περιβαλλοντικά Ευρωπαϊκά Προγράµµατα που έχουν εφαρµοστεί στην Ελλάδα. Τα συγκεκριµένα προγράµµατα προσπάθησαν να αντιµετωπίσουν τα προβλήµατα που προκαλεί στο περιβάλλον η παραγωγική διαδικασία, που βασίζεται στην συµβατική καλλιέργεια. Τα προγράµµατα Αγροτικής Ανάπτυξης που πραγµατοποιήθηκαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση εφαρµόστηκαν για πρώτη φορά το 1992. Στην Ελλάδα ήρθαν µε καθυστέρηση τριών ετών, δηλαδή το 1995. Τα προγράµµατα είχαν διάρκεια έξι χρόνια το καθένα και µέχρι στιγµής έχουν εφαρµοστεί τρία συνολικά, µε το τελευταίο Πρόγραµµα Αγροτικής Ανάπτυξης (ΠΑΑ) 2007-2013 να είναι ακόµα σε εφαρµογή. Τα προγράµµατα περιλαµβάνουν τα «αγροπεριβαλλοντικά» µέτρα, που περιέχουν δράσεις σχετικά µε την προώθηση και επέκταση της βιολογικής γεωργίας. Αρχικά, η προσπάθεια ήταν δύσκολη λόγω της αδυναµίας τόσο των κρατικών φορέων, όσο και των παραγωγών να αντιληφθούν την επικινδυνότητα του περιβάλλοντος από τον τρόπο που παράγονται τα αγροτικά προϊόντα. Όµως µε το πέρασµα των ετών και την αλλαγή των καταναλωτικών συνηθειών που επικροτούσαν την προώθηση προϊόντων µε υψηλή ποιότητα, οι υπεύθυνοι αντιλήφθηκαν την αναγκαιότητα επέκτασης και χρηµατοδότησης της βιολογικής γεωργίας. Ο κανονισµός που περιγράφει τα γεωργοπεριβαλλοντικά µέτρα είναι ο (ΕΟΚ) αρ. 2078/92 του Συµβουλίου και προβλέπει την εφαρµογή προγραµµάτων, που αποσκοπούν να παρακινήσουν τους παραγωγούς να χρησιµοποιήσουν εναλλακτικές πρακτικές φιλικές προς το περιβάλλον. 10
1. Πρώτο Κεφάλαιο: Η Κοινή Αγροτική Πολιτική και Αγροτική Ανάπτυξη 1.1 Αγροτική πολιτική Η έννοια της Αγροτικής Πολιτικής Η Αγροτική πολιτική αναφέρεται στο σύνολο των µέτρων, των µεθόδων και των παρεµβάσεων που λαµβάνονται για την ανάπτυξη της γεωργίας, προς όφελος των α- πασχολούµενων στον τοµέα αλλά και του κοινωνικού συνόλου γενικότερα (Παπαγεωργίου 1970: 15). Οι στόχοι της Αγροτικής Πολιτικής µιας χώρας εντάσσονται σε ένα πλαίσιο αναπτυξιακών σκοπών που κατά κύριο λόγο περιλαµβάνουν: Την αναβάθµιση του βιοτικού επιπέδου των πολιτών της χώρας µέσα από την αύξηση του εθνικού εισοδήµατος και του κατά κεφαλήν εισοδήµατος των πολιτών. Τον εφοδιασµό της οικονοµίας µε τα απαιτούµενα αγροτικά προϊόντα µε ορθολογικό τρόπο και παράλληλη κατανοµή των διαθέσιµων εθνικών πόρων, αποσκοπώντας στην µεγιστοποίηση της απόδοσής τους και στην παροχή µε τα απαιτούµενα είδη διατροφής για τις ανάγκες της κοινωνίας. Την ισορροπηµένη περιφερειακή ανάπτυξη. Την διατήρηση του κοινωνικού ιστού της υπαίθρου και της λειτουργικότητας του χώρου κ.λπ. (Παπαγεωργίου / αµιανός / Σπάθης 2005: 18). 1.2 Η Κοινή Αγροτική Πολιτική από το 1962 έως σήµερα Η Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ) αναφέρεται στην ενιαία Αγροτική Πολιτική των Ευρωπαϊκών κρατών-µελών. Αποτελείται από ένα σύνολο κανόνων-νόµων σχετικών µε την καλλιέργεια των αγροτικών εκτάσεων, την προώθηση των προϊόντων µέσω του εµπορίου και τον καθορισµό επιµέρους θεµάτων αναφορικά µε την σταθε- 11
ροποίηση των τιµών, την διαλογή των προϊόντων και των ποιοτικών χαρακτηριστικών αυτών, χαρακτηριστικά της εργασίας στον αγροτικό τοµέα κ.λπ 2. Με την συνθήκη της Ρώµης (1958) ιδρύθηκε η Ευρωπαϊκή Οικονοµική Κοινότητα στην οποία προβλεπόταν η υιοθέτηση µιας κοινής αγροτικής πολιτικής. Οι αρχές της (ΚΑΠ) καθορίστηκαν κατά τη διάρκεια της διάσκεψης στη Στρέσα τον Ιούλιο του 1958. Το 1960 τα έξι ιδρυτικά µέλη ενέκριναν τους µηχανισµούς της ΚΑΠ και δύο χρόνια αργότερα, το 1962, η ΚΑΠ άρχισε να ισχύει, µε απώτερο σκοπό την προώθηση των γεωργικών προϊόντων στο ευρωπαϊκό καταναλωτικό κοινό σε προσιτές τιµές, που παράλληλα απέδιδαν ικανοποιητικό κέρδος στο γεωργικό πληθυσµό της εκάστοτε χώρας. Στοιχεία που χαρακτηρίζουν την σαραντάχρονη πορεία της Κ.Α.Π αποτελούν η προτίµηση των κοινοτικών προϊόντων, η δηµιουργία ενιαίας αγοράς και η κοινή οικονοµική διαχείριση των δαπανών τους (Παπαγεωργίου / αµιανός / Σπάθης 2005: 92). Λόγω των αυξανόµενων απαιτήσεων στις ανάγκες της κοινωνίας η Κ.Α.Π υπέστη συνεχόµενες µεταρρυθµίσεις, ώστε να ανταποκρίνεται στις ανάγκες που σταδιακά πρόεκυπταν. Η Κ.Α.Π. χρηµατοδοτείται σε ένα µικρό ποσοστό από τους εθνικούς και περιφερειακούς προϋπολογισµούς των κρατών µελών αλλά κυρίως από τον κεντρικό προϋπολογισµό της Ε.Ε. και πιο συγκεκριµένα από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταµείο Προσανατολισµού και Εγγυήσεων περισσότερο γνωστό ως FEIGA (Fonds Eyropean d Orientation et de Guarantie Agricole) το οποίο συστάθηκε το 1962 και αποτελείται από δύο τµήµατα: το τµήµα Εγγυήσεων, το οποίο χρηµατοδοτεί τις δαπάνες που αφορούν την κοινή οργάνωση αγορών (ΚΟΑ) των γεωργικών προϊόντων. το τµήµα Προσανατολισµού, ένα από τα διαρθρωτικά ταµεία, που συµβάλλει στον προσανατολισµό της γεωργίας προς την επιθυµητή κατεύθυνση και στην ανάπτυξη των περιοχών της υπαίθρου (Παπαγεωργίου / αµιανός / Σπάθης 2005: 122) 2 http://www.ekem.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=1426:2012-03-28-12- 49-54&catid=168:2011-04-20-15-03-44&Itemid=291 12
1.2.1 Η πρώτη περίοδος 1962-1992 Βασική επιδίωξη της θέσπισης της ΚΑΠ στα πρώτα στάδια της ήταν η απόκτηση επάρκειας τροφίµων κατά την διάρκεια ανασυγκρότησης των χωρών της ευρωπαϊκής ηπείρου που είχαν λάβει µέρος στον εύτερο Παγκόσµιο Πόλεµο. Οι κυριότερες ρυθµίσεις που εισήγαγε η ΚΑΠ εκείνη την περίοδο ήταν: α) Ο µηχανισµός της κοινοτικής παρέµβασης που κατοχύρωνε µια «ελάχιστη τιµή» στους γεωργούς για την πώληση των προϊόντων τους ώστε να επιτύχουν ένα αποδεκτό κέρδος. β) Οι αντισταθµιστικές εισφορές, οι οποίες ήταν ένα είδος οικονοµικής επιβάρυνσης στα προϊόντα που προέρχονταν εκτός Ευρωπαϊκής Κοινότητας. γ) Οι εξαγωγικές ενισχύσεις, οι οποίες ήταν ένα οικονοµικό βοήθηµα για τους παραγωγούς προϊόντων που εξάγουν τα προϊόντα τους έκτος Ευρωπαϊκής Κοινότητας (Σεργιάννη 2006:14). Η ΚΑΠ αρχικά κατόρθωσε να επιτύχει τους στόχους που είχαν οριστεί σχετικά µε την αύξησης της παραγωγικότητας των γεωργικών προϊόντων, την προσφορά αγαθών στους κατοίκους της Ευρωπαϊκής Ένωσης όπως και της παροχή προστασίας στους παραγωγούς από τις συνεχείς µεταβολές της παγκόσµιας αγοράς. κ.τ.λ. Από την δεκαετία του 1980 όµως έγιναν αντιληπτές και οι αρνητικές επιπτώσεις από την άσκηση της συγκεκριµένης «υπερπροστατευτικής» πολιτικής. Πιο συγκεκριµένα, παρουσιάζονταν έντονα προβλήµατα από την πλεονάζουσα παραγωγή των παραγωγών, αφού το καταναλωτικό κοινό αδυνατούσε να απορροφήσει τα προϊόντα που παράγονταν. Αποτέλεσµα αυτού ήταν οι η σταδιακή αύξηση των κοινοτικών γεωργικών δαπανών σε υψηλά επίπεδα, χωρίς όµως να πραγµατοποιείται και παράλληλη αναλογική αύξηση των γεωργικών εισοδηµάτων (Σεργιάννη 2006:14). Η πρώτη προσπάθεια µεταρρύθµισης της ΚΑΠ πραγµατοποιήθηκε το 1968 µε την εισήγηση για την διαρθρωτική πολιτική µε την ονοµασία «Γεωργία 1980. Μνη- µόνιο για την Αναδιάρθρωση της Γεωργίας της Ευρωπαϊκής Οικονοµικής Κοινότητας» ευρύτερα γνωστό ως σχέδιο Mansholt, από το όνοµα του Sicco Mansholt, αντιπροέδρου της Επιτροπής, υπεύθυνου την εποχή εκείνη για την Γεωργία. Επιδίωξη µέσω του σχεδίου Mansholt ήταν α) η µείωση των απασχολούµενων, µε προσφορά 13
κινήτρων για την εθελούσια συνταξιοδότηση των πιο ηλικιωµένων παραγωγών, β) η προσφορά θέσεων εργασίας στο πλαίσιο της πολιτικής περιφερειακής ανάπτυξης, ώστε οι αγρότες που αποφασίζουν να εγκαταλείψουν τον πρωτογενή τοµέα να απορροφηθούν από τον δευτερογενή και τριτογενή τοµέα και γ) την συγχώνευση µικρών µονάδων γεωργικής παραγωγής, ώστε να επιτευχθεί η αξιοποίηση των πλεονεκτηµάτων που προσφέρει η διευρυµένη αγορά (Παπαγεωργίου / αµιανός / Σπάθης 2005: 281-290). Το 1983 πραγµατοποιήθηκε η προσπάθεια για µια ριζική µεταρρύθµιση της ΚΑΠ, που εκφράστηκε µέσω της δηµοσίευσης του Πράσινου Βιβλίου δυο χρόνια αργότερα σχετικά µε τις «Προοπτικές της κοινής γεωργικής πολιτικής». Επιδίωξη µέσα από την δηµοσίευση του Πράσινου Βιβλίου ήταν η εξισορρόπηση της ζήτησης και της προσφοράς των γεωργικών προϊόντων και ο σχεδιασµός µελλοντικών λύσεων της ΚΑΠ (Σέµος, 2011:117). Το 1988 το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο υιοθέτησε µια σειρά µεταρρυθµιστικών µέτρων, που στόχο είχαν τον περιορισµό της υπερβάλλουσας παραγωγής, καθώς και την µείωση των οικονοµικών δαπανών της ΚΑΠ που επιβάρυναν τον γενικό προϋπολογισµό της Κοινότητας (Παπαγεωργίου / αµιανός / Σπάθης 2005: 290). 1.2.2 Η µεταρρύθµιση της ΚΑΠ του 1992 Το 1991 επίτροπος Γεωργίας της Κοινότητας ήταν ο Ray MacSharry, ο οποίος έφερε προς συζήτηση στο Ευρωπαϊκό Συµβούλιο δύο έγγραφα προβληµατισµού, το COM(91)100 και το COM(91)258 3 σχετικά µε την µελλοντική πορεία της ΚΑΠ και την προσπάθεια εξέλιξης της. Αυτά τα έγγραφα αποτέλεσαν την βάση των µεταρρυθ- µιστικών µέτρων της ΚΑΠ, η οποία τελικά πραγµατοποιήθηκε στις 21 Μαΐου του 1992. Οι βασικοί στόχοι της µεταρρύθµισης ήταν: 1. Μια ουσιώδης µείωση των τιµών των αγροτικών προϊόντων, ώστε να επιτευχθεί η αύξηση της ανταγωνιστικότητας των προϊόντων τόσο σε ενδοκοινοτικό πλαίσιο, όσο και στην παγκόσµια αγορά. 3 ιαδικασία διαβούλευσης: COS0023 14
2. Η αντιµετώπιση των αποτελεσµάτων της µείωσης στα εισοδήµατα των αγροτών µε την εισαγωγή ενισχύσεων και αντισταθµιστικών µέτρων. 3. Ευαισθητοποίηση του κρατικού φορέα και των πολιτών ως προς την προστασία του περιβάλλοντος (Σεργιάννη 2006:15). Ένα από τα συνοδευτικά µέτρα που περιλάµβανε η µεταρρύθµιση του 1992 ήταν τα Αγροπεριβαλλοντικά µέτρα. είγµα πως η Κοινότητα είχε αντιληφθεί πλήρως την αναγκαιότητα σύµπλευσης της γεωργίας µε την προστασία του περιβάλλοντος. Ο Κανονισµός της Ε.Ε που αναφέρεται στα Αγροπεριβαλλοντικά µέτρα είναι ο 2078/92, πάνω στον οποίον έχουν βασιστεί όλα τα Περιβαλλοντικά προγράµµατα των µελλοντικών περιόδων. Η αναθεώρηση του 1992 συνολικά θα µπορούσε να θεωρηθεί επιτυχηµένη όσο αφορά τους στόχους της στην ευρωπαϊκή γεωργία. Μια σειρά εξελίξεων τόσο σε ενδοκοινοτικό όσο και σε παγκόσµιο επίπεδο, όπως η διερεύνηση προς την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, η αυξανόµενη πίεση από τους καταναλωτές της Κοινότητας για παραγωγή γεωργικών προϊόντων φιλικών προς το περιβάλλον, η συνεχής µείωση του αγροτικού πληθυσµού που απασχολείται αποκλειστικά µε τον γεωργικό τοµέα, αλλά και η µεγάλη σηµασία διατήρησης του αγροτικού πληθυσµού στην ύπαιθρο, καθιστούσαν αναγκαία την προώθηση εναλλακτικών µορφών εισοδήµατος και εργασίας στις περιφέρειες. Ο νέος γύρος διαπραγµατεύσεων του Παγκόσµιου Οργανισµού Εµπορίου (ΠΟΕ), θεωρούσε αναγκαία την εκ νέου αναµόρφωση και προσαρµογή της ΚΑΠ (Σεργιάννη 2006:15-16). Η µεταρρύθµιση αυτή επιδιώκει να έχει µια µορφή ολοκληρωµένης αγροτικής πολιτικής που θα στοχεύει στην αποµάκρυνση από τις τότε στάσεις στήριξης της γεωργίας, ώστε η Ε.Ε. να κατορθώσει να ανταποκριθεί στις αυξανόµενες απαιτήσεις για διαρθρωτικές αλλαγές και προστασία του περιβάλλοντος (Σέµος, 2011: 119). Η «Ατζέντα 2000» αποτελεί µια προσπάθεια προς αυτή την κατεύθυνση. 1.2.3 Agenda 2000 Τον Ιούλιο του 1997 στην Επιτροπή προτάθηκε µια εκ νέου µεταρρύθµιση της ΚΑΠ στο πλαίσιο της «Ατζέντα 2000». Οι συζητήσεις ολοκληρώθηκαν και κατ επέκταση επήλθε η συµφωνία για την µεταρρύθµιση στο Ευρωπαϊκό Συµβούλιο στο 15
Βερολίνο το Μάρτιο του 1999 (Σέµος 2011: 394). Η αναµόρφωση ήρθε ως αποτέλεσµα του αιτήµατος, κατά την Σύνοδο Κορυφής του Ευρωπαϊκού συµβουλίου της Μαδρίτης του εκέµβριου του 1995, για ένα σύνολο δράσεων αποσκοπώντας στην αντιµετώπιση των αλλαγών της πρώτης δεκαετίας του 21 ου αιώνα (Μάρδας 2005: 482). Η µεταρρύθµιση της «Ατζέντα 2000», υπήρξε η ουσιαστικότερη µεταρρύθµιση ως εκείνη την στιγµή επιδιώκοντας να επιλύσει τα προβλήµατα σε όλες τις λειτουργίες της ΚΑΠ τόσο σε οικονοµικό όσο και σε περιβαλλοντικό επίπεδο. Σηµαντικό στοιχείο στην µεταρρύθµιση του 1999 ήταν ότι για πρώτη φορά στην ιστορία της ΚΑΠ εισήχθησαν συγκεκριµένες περιβαλλοντικές υποχρεώσεις για τους παραγωγούς. (Κώδικες Ορθής γεωργικής Πρακτικής) 4. Μέσα από αυτή την αναµόρφωση η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιδίωξε να αντιµετωπίσει αρχικά την διεύρυνσή της που αναµενόταν µε δώδεκα νέες χώρες (δέκα χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης και τα νησιά Μάλτα και Κύπρος). Επιπροσθέτως επιδίωξε την αύξηση της ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής γεωργίας και της βιωσιµότητας των αγροτικών οικονοµιών. Ειδικότερα, η µεταρρύθµιση περιλαµβάνει µέτρα µε σκοπό: I. Την αναβάθµιση της ποιότητας και της ασφάλειας των τροφίµων που θα καθιστούν τα προϊόντα περισσότερο ανταγωνιστικά και θα παρέχουν µεγαλύτερη προστασία στο καταναλωτικό κοινό. II. Την επιδίωξη βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου για το σύνολο της αγροτικής κοινότητας µέσω της καταλληλότερης διαµόρφωσης και ανακατανοµής των εισοδηµατικών ενισχύσεων στους αγρότες. III. Την ενσωµάτωση περισσότερων περιβαλλοντικών και διαρθρωτικών επιδιώξεων στην ΚΑΠ µε µεθόδους παραγωγής φιλικούς προς το περιβάλλον. Επίσης οι αγρότες γίνονται σηµαντικό κοµµάτι στην διαχείριση των φυσικών πόρων και στην προστασία της γεωργικής υπαίθρου. IV. Την δηµιουργία εναλλακτικών θέσεων εργασίας και άλλων πηγών εισοδήµατος για τους αγρότες. V. Την απλούστευση της γεωργικής νοµοθεσίας. 4 Καν. (εκ) 1259/1999 της 17 ης Μαΐου 1999 16
VI. Την υποστήριξη της αγροτικής ανάπτυξης, η οποία µετατρέπεται σε δεύτερο πυλώνα της κοινής γεωργικής πολιτικής (Λουλούδης / Μπεόπουλος / Βλάχος 1999 :325). 1.2.4 Η τελευταία µεταρρύθµιση του 2003 Κατά την διάρκεια της Συνόδου του Βερολίνου το 1999 σχετικά µε την υπογραφή της «Ατζέντα 2000», οι δεκαπέντε χώρες που την είχαν εγκρίνει ζήτησαν από την Επιτροπή να πραγµατοποιήσει µια ενδιάµεση επανεξέταση το 2002, προκειµένου να αξιολογηθεί η απήχηση της τελευταίας µεταρρύθµισης της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής. Η συγκεκριµένη επανεξέταση εν τέλει προκάλεσε την εφαρµογή µιας ολοκληρωτικής αναµόρφωσης της Ευρωπαϊκής Αγροτικής Πολιτικής (Παπαγεωργίου / αµιανός / Σπάθης 2005: 292-293). Η µεταρρύθµιση της ΚΑΠ το 2003 που εγκρίθηκε από τους Υπουργούς Γεωργίας της Ε.Ε. στο Λουξεµβούργο αποτελεί θεµελιώδη µεταρρύθµιση στην αγροτική πολιτική. Πιο συγκεκριµένα, η βιολογική καλλιέργεια επωφελήθηκε αισθητά από τις µεταρρυθµίσεις της ΚΑΠ, διότι προέβλεπαν την αποσύνδεση των πληρωµών από την παραγωγή των προϊόντων (Daddert et.al. 2004 :183). Κεντρικό σηµείο είναι η προσπάθεια ενσωµάτωσης όλων των πολιτικών σε ένα ενιαίο, περιεκτικό και συνεκτικό πλάνο για την βιολογική γεωργία στο πλαίσιο της Ε.Ε. Επιπλέον, οροθετηθήκαν πιο συγκεκριµένες αρχές, οι οποίες θα έλεγχαν την εγκυρότητα των οργανισµών πιστοποίησης, που εξασφαλίζουν την αξιοπιστία και την υψηλή διατροφική αξία των βιολογικών προϊόντων (Daddert et.al. 2004:199-200). Οι βασικές αρχές που επέφερε ο εκ νέου µετασχηµατισµός της ΚΑΠ στον Ευρωπαϊκό χώρο και πιο συγκεκριµένα στην Γεωργία είναι: Η αποσύνδεση των κοινοτικών ενισχύσεων από την ποσότητα των παραγόµενων προϊόντων, ώστε οι παραγωγοί να στραφούν προς τις ανάγκες της αγοράς. Οι ενισχύσεις θα παρέχονται σαν µια σταθερή πληρωµή προς τους παραγωγούς βάσει των ιστορικών επιδοτήσεων της τριετίας 2000 έως 2002. Η νέα ενίσχυση ονοµάζεται «Ενιαία Αποδεσµευµένη Ενίσχυση». Απαραίτητη προϋπόθεση για την απόκτηση των συγκεκριµένων κονδυλίων είναι η αποδοχή µιας σειράς κριτηρίων στον τοµέα του περιβάλλοντος (Σεργιάννη 2006:21-22). Τα κριτήρια αυτά είναι ο σεβασµός, από την µεριά των παραγωγών των µέτρων προστασίας του περιβάλλοντος, η εξασφάλιση της ασφάλειας των τροφίµων µε 17
υψηλά ποιοτικά κριτήρια, η υγεία των φυτών και των ζώων και η διατήρηση της γεωργικής γης σε καλή φυσική κατάσταση (Παπαγεωργίου / αµιανός / Σπάθης, 2005: 293). Η υποχρεωτική τήρηση των περιβαλλοντικών κανονισµών ονοµάζεται Πολλαπλή Συµµόρφωση. Επιπροσθέτως, επιδιώκοντας την εύρυθµη λειτουργία του ευρωπαϊκού προϋπολογισµού η Κοινότητα αποφάνθηκε πως απαιτείται η σταδιακή µείωση των άµεσων επιδοτήσεων που ονοµάζεται ιαφοροποίηση, ώστε ένα µέρος των οικονοµικών πόρων να µεταφερθεί σε µέτρα υπέρ της αγροτικής ανάπτυξης (Σεργιάννη 2006:22). Συνολικά το συµπέρασµα από τις µεταρρυθµίσεις του 2003 είναι ότι οι θετικές επιδράσεις για την πορεία της ανάπτυξης της βιολογικής γεωργίας υπερβαίνουν κατά πολύ τις αντίστοιχες αρνητικές και εποµένως προσδίδουν δυνητικά ένα θετικό πρόσηµο στην µελλοντική πορεία εξέλιξης του τοµέα της βιοκαλλιέργειας στο σύνολό της (Daddert et.al. 2004 :184). Η µεταρρύθµιση της ΚΑΠ επέφερε εκτός των άλλων την απλοποίηση των διαδικασιών εφαρµογής της, ώστε οι αγρότες της διευρυµένης Ευρώπης να αποκτήσουν µια ασφάλεια σχετικά µε την οργάνωση των µελλοντικών τους επιχειρηµατικών δραστηριοτήτων. Τέλος, ενδυναµώνει τη θέση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις διεθνείς διαπραγµατεύσεις του ΠΟΕ και προωθεί την ποιότητα και την ανάπτυξη της υπαίθρου (Lampkin / Foster / Padel 1999:323-326). 1.3 Αγροτική Ανάπτυξη Οι αγροτικές περιοχές εντός της Ε.Ε αφενός αντιµετωπίζουν δυσκολίες όσον αφορά την βιώσιµη ανάπτυξη τους και τις δυνατότητες εργασίας που προσφέρονται, αφετέρου όµως προσφέρουν αξιόλογες ευκαιρίες στην ανάπτυξη σε νέους τοµείς. Αυτός είναι και ο λόγος που η πολιτική αγροτικής ανάπτυξης συνδέεται και συσχετίζεται µε την Κοινή Αγροτική Πολιτική τόσο σε επίπεδο αγοράς όσο και στην εισοδη- µατική υποστήριξη, ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι της. Χωρίς τους δύο πυλώνες της 18
ΚΑΠ µεγάλο µέρος των αγροτικών περιοχών που βρίσκονται στην Ευρώπη θα παρουσίαζαν αυξανόµενα κοινωνικό-οικονοµικά και περιβαλλοντικά προβλήµατα 5. Τα κράτη της Ε.Ε θα µπορούσαν να εφαρµόζουν και να ακολουθούν έκαστο την πολιτική αγροτικής ανάπτυξης που θα επιθυµούσαν. Το συγκεκριµένο όµως εγχείρηµα δεν θα είχε το επιθυµητό αποτέλεσµα. Ο σηµαντικότερος λόγος είναι ότι πολλές από τις χώρες δεν έχουν τις απαραίτητες ικανότητες και γνώσεις προκειµένου να επιτύχουν την κατάλληλη πολιτική. Επιπροσθέτως, πολλά από τα ζητήµατα µε τα οποία ασχολείται η πολιτική αγροτικής ανάπτυξης υπερβαίνουν τα στενά όρια των συνόρων του κάθε κράτους και αναφέρονται σε όλους τους πολίτες της Ευρώπης 6. Η κοινή πολιτική για την αγροτική ανάπτυξη της Ένωσης, ως δεύτερος πυλώνας της ΚΑΠ, επιχειρεί να δηµιουργήσει ένα σταθερό και διαρκές περιβάλλον µέσω του οποίου θα επιτευχθεί η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των αγροτικών περιοχών και η ενίσχυση της απασχόλησης. Επιπλέον, επιδιώκει την χρησιµοποίηση τις εκάστοτε δυνατότητες των περιοχών αυτών, ώστε να επιτύχει την βελτίωση του βιοτικού και οικονοµικού επιπέδου των κατοίκων στις αγροτικές περιοχές. Στην προσπάθεια της αυτή τα µέτρα, µέσω των οποίων επιδιώκεται η πολιτική αγροτικής ανάπτυξης, απευθύνονται σε κατοίκους των γεωργικών περιοχών και όχι αποκλειστικά σε παραγωγούς (Παπαγεωργίου / αµιανός / Σπάθης 2005: 293). Η πολιτική αγροτικής ανάπτυξης µε την «Agenda 2000» εδραιώνεται σαν ο δεύτερος πυλώνας της ΚΑΠ. Η µεταρρύθµιση του 1999 έδωσε το έναυσµα για την ανάπτυξη, και ιδιαίτερα από την πλευρά της πολιτικής αγροτικής ανάπτυξης. Η πολιτική αγροτικής ανάπτυξης µε την νέα της ενισχυµένη µορφή επιδίωξε την εφαρµογή παρεµβάσεων ως προς την ενδυνάµωση του αγροτικού τοµέα και την αύξηση της α- νταγωνιστικότητας τους. Φυσικά όλα αυτά µε τρόπους φιλικούς προς το περιβάλλον αλλά και παράλληλα χωρίς να εγκαταλείπεται η πολιτιστική κληρονοµιά της υπαίθρου. Η πολιτική αγροτικής ανάπτυξης αποτελείται από µια σειρά µέτρων µέσω των οποίων επιδιώκεται η βελτίωση των αγροτικών περιοχών: 5 http://europedia.moussis.eu/books/book_2/6/21/05/index.tkl?lang=gr&s=1&e=10 6 http://ec.europa.eu/agriculture/rurdev/index_el.htm 19
Επενδύσεις στις αγροτικές επιχειρήσεις. Μέσα από αυτό το µέτρο επιδιώκεται η αναβάθµιση του βιοτικού επιπέδου των αγροτών και των συνθηκών παραγωγής τους. Επίσης, η αύξηση των γεωργικών εισοδηµάτων ήταν ένας ακόµα στόχος. Επενδύσεις στους ανθρώπινους πόρους. Το συγκεκριµένο µέτρο είχε σαν στόχο την είσοδο νέων αγροτών (κάτω των 40 ετών) χρηµατοδοτώντας µεγάλο µέρος του κόστους εγκατάστασης τους. Επίσης, παρέχει τα αναγκαία χρήµατα σε γεωργούς µιας µεγαλύτερης ηλικίας να προβούν σε πρόωρη συνταξιοδότηση, ώστε να αναλάβουν την γεωργική εκµετάλλευση νέοι αγρότες που θα επιτύχουν την ανάπτυξη της. Τέλος, κονδύλια προσφέρονται για κατάρτιση και ενηµέρωση των αγροτών µε ιδιαίτερη ευαισθητοποίηση σε µεθόδους παραγωγής φιλικές προς το περιβάλλον. Ανάπτυξη των µειονεκτικών περιοχών. Με την έννοια µειονεκτικές περιοχές αναφέρονται σε περιοχές που είναι λιγότερο αναπτυγµένες λόγω της ύπαρξης φυσικών µειονεκτηµάτων. Οι περιοχές αυτές διακρίνονται για την αδυναµία υψηλών αποδόσεων στην παραγωγή αλλά και για το µεγάλο κόστος παραγωγής. Στην προσπάθεια ανάπτυξης αυτών των περιοχών προσφέρονται οικονοµικές αποζηµιώσεις στον γεωργικό πληθυσµό µε σκοπό να παραµείνουν οι παραγωγοί στις περιοχές αυτές και να µην ερηµώσουν. Αποζηµιώσεις προσφέρονται και σε περιπτώσεις παραγωγής σύµφωνα µε τους κανόνες ορθής γεωργικής παραγωγής που έχουν ως συνέπεια υψηλότερο κόστος. Αγροπεριβαλλοντικά προγράµµατα. Τα συγκεκριµένα µέτρα έχουν σαν σκοπό να ευαισθητοποιήσουν τους κατοίκους των αγροτικών περιοχών ως προς την ποιοτική αναβάθµιση του περιβάλλοντος. Η Κοινότητα έχει αναδείξει σαφέστατα την κατεύθυνση της προς την διατήρηση και βελτίωση του περιβάλλοντος και αυτός είναι ο λόγος που προσέφερε οικονοµικές παροχές στους παραγωγούς που επιθυµούσαν να αναλάβουν αγροπεριβαλλοντικές δεσµεύσεις για περίοδο µιας πενταετίας το λιγότερο. Τα κράτη ακολουθώντας την κατεύθυνση της Κοινότητας δεσµεύονταν να συ- µπεριλαµβάνουν αγροπεριβαλλοντικά προγράµµατα στα αναπτυξιακά τους προγράµµατα. Μεταποίηση και εµπορία αγροτικών αγαθών. Οι συγκεκριµένες κατευθύνσεις είχαν σαν πρόθεση η παραγωγή να εναρµονιστεί µε τις ανάγκες και τις ιδιαίτερες συνθήκες της αγοράς. Επιδιώκονταν µέσα από την χρηµατοδότηση επενδύσεων στην µεταποίηση και εµπορία αγροτικών αγαθών να επιτευχθεί η αύξηση της ανταγωνιστικότητας αυτών και η επέκταση των πωλήσεων των αγαθών σε νέες αγορές. 20
Προσαρµογή και ανάπτυξη αγροτικών περιοχών. Η επιδίωξη για συνολική ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών και της υπαίθρου δεν έπρεπε να έχει επικεντρωθεί αποκλειστικά στον αγροτικό τοµέα αλλά γενικότερα στην συµµετοχή όλων των οικονοµικών τοµέων των περιοχών. Η συνεργασία των πολιτών που διαµένουν σε αυτές τις περιοχές θεωρούνταν απαραίτητος παράγοντας προς της κατεύθυνση της ανάπτυξης (Παπαγεωργίου / αµιανός / Σπάθης 2005: 294-300). Ο κανονισµός που καθορίζει τις κατευθυντήριες αρχές της πολιτικής αγροτικής ανάπτυξης είναι ο Καν. 1257/99. Μέσα σε αυτόν διακρίνεται: Ο «πολυλειτουργικός» χαρακτήρας της γεωργίας. Στο πλαίσιο της «Ατζέντα 2000» η αναβάθµιση της αγροτικής ανάπτυξης πρόσφερε την δυνατότητα στον αγροτικό τοµέα να ανακάµψει και να καταστεί εκ νέου ανταγωνιστικός. Στην προσπάθεια αυτή αναζητήθηκαν εναλλακτικές πηγές εισοδηµάτων αλλά και θέσπιση κανόνων που να ενισχύουν το γεωργικό περιβάλλον. Ο πρωτογενής τοµέας τα τελευταία χρόνια έχει χάσει µεγάλο µέρος της δυναµικής του, παρ όλα αυτά παραµένει αναγκαίος για την διατήρηση της κοινωνικής και οικονοµικής συνοχής των αγροτικών περιοχών αλλά και της περαιτέρω ανάπτυξης τους µέσα από την ολοκληρωµένη εκµετάλλευση των δυνατοτήτων τους Η «πολυτοµεακή» ενσωµάτωση. Η βιώσιµη και ολοκληρωµένη αγροτική ανάπτυξη µπορεί να επιτευχθεί µόνο µέσα από την συνεργασία µε οικονοµικούς κλάδους εκτός του αγροτικού τοµέα. Η σφαιρική αντίληψη της αγροτικής ανάπτυξης, µπορεί αν επιφέρει σηµαντικά πλεονεκτήµατα στις αγροτικές περιοχές, µέσα από την ανάδειξη νέων εισοδηµατικών ευκαιριών, αλλά πάντα µε σεβασµό στην πολιτιστική κληρονοµιά της υπαίθρου. Η «ευελιξία». Σηµαντικό κοµµάτι στην προσπάθεια για µια επιτυχηµένη πολιτική αγροτικής ανάπτυξης είναι η µεταβίβαση αρµοδιοτήτων σε περιφερειακά όργανα ε- ξουσίας, ώστε να επιτευχθεί η ταχύτερη ολοκλήρωση των διαδικασιών που απαιτούνται στην εκτέλεση των δραστηριοτήτων της Αγροτικής Ανάπτυξης. Τα κράτη µέλη είχαν την απόλυτη ελευθερία να οργανώσουν και να υλοποιήσουν προγράµµατα Α- γροτικής Ανάπτυξης σε περιοχές που αυτά θα επιλέξουν µε µια σειρά µέτρων που θα ανταποκρίνονται στις ιδιαίτερες ανάγκες και προτεραιότητες της συγκεκριµένης γεωγραφικής περιοχής. Η «διαφάνεια». Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα επιδιώκοντας µια αποτελεσµατική πολιτική Αγροτικής Ανάπτυξης, έθεσε ως θεµέλιο λίθο στην προσπάθεια αυτή την πλή- 21
ρη διαφάνεια κατά την διεξαγωγή και λειτουργία των προγραµµάτων. Ως συνέχεια αυτού πραγµατοποίησε τις απαιτούµενες ενέργειες, ώστε να υπάρξει µια πιο κατανοητή και εύχρηστη νοµοθεσία σχετικά µε την Αγροτική Ανάπτυξη (Σέµος, 2011: 395-396). Με την µεταρρύθµιση του 2003 συνεχίστηκε η Κοινή Αγροτική Πολιτική να προσανατολίζεται περισσότερο προς τον δεύτερο πυλώνα της, δηλαδή προς την πολιτική της αγροτικής ανάπτυξης και να την χρηµατοδοτεί µε συνεχώς αυξανόµενα ποσά µειώνοντας ταυτόχρονα τα κονδύλια από τον πρώτο πυλώνα που αναφέρεται στην άµεση ενίσχυση της αγοράς. Οι κατευθύνσεις της αγροτικής ανάπτυξης παρέµεναν η ενδυνάµωση της γεωργίας, ώστε να διατηρούνται οι αγροτικές περιοχές ανταγωνιστικές, η διευρυµένη ανάπτυξη όλων των τοµέων στις γεωργικές κοινωνίες και η ευαισθητοποίηση ως προς την ποιότητα και ασφάλεια των τροφίµων. Εκτός αυτών επιδιώκονταν µε την νέα µεταρρύθµιση να υπάρχει µια πιο άµεση πρόσβαση στις δηµόσιες υπηρεσίες από τον αγροτικό πληθυσµό και την καλύτερη και ευκολότερη εκτέλεση της κοινοτικής πολιτικής για την αγροτική ανάπτυξη. Επιπροσθέτως, επιχειρείται η συµµετοχή και δραστηριοποίηση σε όσο µεγαλύτερη έκταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης των γεωργών στην προσπάθεια βελτίωσης των αγροτικών περιοχών, ώστε να ανταποκριθούν στις συνεχόµενες αλλαγές της αγοράς. Τέλος, γίνονταν προσπάθεια να λάβουν µέρος όσος περισσότερος αριθµός ενδιαφερόµενων στα προγράµµατα αγροτικής ανάπτυξης, για να επιτευχθεί η αναγκαία συνεργασία που θα επιφέρει το επιθυµητό αποτέλεσµα της ανάπτυξης των αγροτικών περιοχών (Σέµος 2011: 413-415). Με την µεταρρύθµιση του 2003 έγινε αντιληπτό πως έπρεπε να ψηφιστεί ένας νέος κανονισµός για την Πολιτική Αγροτικής Ανάπτυξης. Ο Κανονισµός (ΕΚ) αριθµ. 1698/2005 7 του Συµβουλίου ακολουθούσε τις κατευθύνσεις που είχαν δοθεί τα προηγούµενα χρόνια και η µελλοντική πολιτική αγροτικής ανάπτυξης εστιάζονταν σε τρείς βασικούς άξονες. A. Ανάπτυξη της ανταγωνιστικότητας των αγροτικών περιοχών. B. Αποτελεσµατική διαχείριση της γης και ενσωµάτωση περιβαλλοντικών στόχων. C. Αναβάθµιση της ποιότητας ζωής των αγροτικών περιοχών και επιδίωξη της διαφοροποίησης της αγροτικής οικονοµίας. 7 http://eur-lex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=celex:32006d0144:el:html 22
Οι πόροι που προσφέρονται για τον πρώτο άξονα επιδιώκουν την διαµόρφωση ενός συνεχώς αναπτυσσόµενου ευρωπαϊκού τοµέα γεωργικών προϊόντων και διατροφικών αγαθών, δίνοντας την απαιτούµενη προσοχή στην µεταφορά γνώσης, στον εκσυγχρονισµό, στην καινοτοµία, την προσφορά ποιοτικών αγροτικών αγαθών καθώς και σε επενδύσεις σε φυσικό και ανθρώπινο κεφάλαιο. Στο πλαίσιο του Κανονισµού δίνεται ιδιαίτερη σηµασία στην πλήρη αξιοποίηση των ανθρωπίνων πόρων της Κοινότητας. Ο προσανατολισµός της ευρωπαϊκής γεωργίας έδωσε την ευκαιρία για ανάπτυξη της επιχειρηµατικότητας στον γεωργικό τοµέα. Η υλοποίηση των ευκαιριών που προσφέρονταν µε την ανάπτυξη της επιχειρηµατικότητας απαιτούσε την ανάπτυξη στρατηγικών και οργανωτικών δεξιοτήτων. Η ενθάρρυνση εισόδου νέων αγροτών στον επαγγελµατικό κλάδο της γεωργίας παρέµενε κυρίαρχο χαρακτηριστικό στην αναπτυξιακή πολιτική όπως και την προηγούµενη περίοδο καθώς και η αποµάκρυνση των «ηλικιωµένων» αγροτών προσφέροντας και στις δυο κατηγορίες οικονοµικές ενισχύσεις (Σέµος 2011: 422-424). Ο εκσυγχρονισµός του γεωργικού τοµέα αποτελούσε ουσιώδες στοιχείο στην προσπάθεια ανάπτυξης των αγροτικών περιοχών. Η αποτελεσµατική εισαγωγή του εκσυγχρονισµού έδινε την δυνατότητα µεγαλύτερης ανταγωνιστικότητας και της περιβαλλοντικής αειφορίας στον αγροτικό κλάδο. Σκοπός του Κανονισµού αποτελούσε και η ανάπτυξη νέων αγορών για τα αγροτικά προϊόντα. Η εισαγωγή σε νέες αγορές µπορούσε να αποφέρει οικονοµικά οφέλη στον αγροτικό πληθυσµό δίνοντας την δυνατότητα πώλησης ποιοτικών αγαθών µε υψηλότερη προστιθέµενη αξία. Η αγροτική βιοµηχανία στην Ευρώπη χαρακτηρίζονταν από καινοτοµία, αντιµετώπιζε όµως ιδιαίτερες δυσκολίες λόγω της απελευθέρωσης των γεωργικών αγαθών σε παγκόσµιο επίπεδο και του υψηλότατου ανταγωνισµού. Η καινοτοµία είχε ιδιαίτερη σηµασία για τον γεωργικό τοµέα της Ευρώπης και µπορούσε να ενισχύσει µικρο- µεσαίες επιχειρήσεις εµπορίας και µεταποίησης αγροτικών προϊόντων. Στην προσπάθεια για βελτίωση της θέσης των αγροτικών προϊόντων σε παγκόσµιο επίπεδο επιβάλλονταν η δηµιουργία και εµπορία νέων προϊόντων και η βελτίωση στην εµφάνιση των αγροτικών προϊόντων της Κοινότητας σε παγκόσµιο επίπεδο. Η γεωργική καλλιέργεια προσπαθούσε να ακολουθήσει τις ανάγκες της αγοράς, ώστε να επιτύχει την οικονοµική ανάπτυξη που επιδίωκε. Τέλος, προσφέρονταν κίνητρα στους αγρότες που επιθυµούσαν να συµµετάσχουν σε προγράµµατα που αποσκοπούσαν στην ποιοτική αναβάθµιση τόσο των αγαθών 23
όσο και του τρόπου παραγωγής. Ενισχύσεις παρέχονταν σε παραγωγούς που επιθυ- µούσαν να συµµετάσχουν σε προγράµµατα προβολής και πληροφόρησης των καταναλωτών για τα υψηλού επιπέδου ποιοτικά προϊόντα (Σέµος 2011: 424-425). Τα µέτρα που προβλέπονταν για την βελτίωση του περιβάλλοντος και της υπαίθρου (άξονας 2) θα έπρεπε να συµβάλλουν στην προστασία και βελτίωση της βιοποικιλότητας, στην προστασία και εξέλιξη συστηµάτων υψηλής φυσικής αξίας και «παραδοσιακά» γεωργικά τοπία, στην αναβάθµιση της ποιότητας του νερού και τελευταία αλλά όχι λιγότερο σηµαντικό στην κλιµατική αλλαγή. Ιδιαίτερη σηµασία δίνονταν από την µεριά των κρατών µελών στην προώθηση περιβαλλοντικών υπηρεσιών. Μέσα από τις δράσεις του άξονα αναµενόταν η παροχή υψηλού ποιοτικού επιπέδου αγροτικών προϊόντων µέσα από την εφαρµογή των προτύπων παραγωγής φιλικών προς το περιβάλλον από την πλευρά των παραγωγών. Οι συγκεκριµένες δράσεις από τους παραγωγούς έπρεπε να συνοδεύονται από οικονοµικές ενισχύσεις από την πλευρά της Κοινότητας, όταν οι παραγωγοί οικειοθελώς αναλάµβαναν δράσεις που υπερέβαιναν τα προκαθορισµένα πρότυπα, κυρίως όταν επικεντρώνονταν σε πόρους που η αγορά από µόνη της αδυνατούσε να προσφέρει όπως το νερό και το έδαφος (Σέµος 2011: 426). Η εφαρµογή βιώσιµων πρακτικών για την εκµετάλλευση της γης ήταν ένα πολύ σηµαντικό µέτρο στην προσπάθεια που κατέβαλλε η Κοινότητα να µειώσει τους κινδύνους ερηµοποίησης και εγκατάλειψης των αγροτικών περιοχών κυρίως σε «µειονεκτικές» περιοχές. Η κλιµατική αλλαγή ήταν ακόµα ένα ζήτηµα που έχριζε αντιµετώπισης από την πλευρά της πολιτικής αγροτικής ανάπτυξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η υιοθέτηση ανανεώσιµων πηγών ενέργειας από την πλευρά της γεωργίας µπορούσε να συµβάλλει στην αισθητή µείωση των εκποµπών αερίων που προκαλούσε το φαινόµενο του θερµοκηπίου, όπως και στην σταθεροποίηση των επιπέδων άνθρακα και οργανικής ύλης του εδάφους. Οι πόροι που σχεδιάζονταν να δαπανηθούν εντός του άξονα 3 αναφέρονταν στην προσπάθεια ποιοτικής αναβάθµισης του βιοτικού επιπέδου στις αγροτικές περιοχές και της διαφοροποίησης των αγροτικών οικονοµιών για µια αποτελεσµατική οικονο- µική ανάπτυξη και αναζωογόνηση της αγοράς εργασίας. Εντός του άξονα προτεραιότητα δινόταν στην απόκτηση των απαιτούµενων ικανοτήτων και δεξιοτήτων του αγροτικού πληθυσµού που απαιτούνταν για την ανάπτυξη τοπικής στρατηγικής, ώστε οι αγροτικές περιοχές να αποκτήσουν την χαµένη τους αίγλη και να καθίσταται βιώσιµες για τις µελλοντικές γενιές (Σέµος 2011: 427). 24
Η διαφοροποίηση αποτελούσε απαραίτητο χαρακτηριστικό της αγροτικής ανάπτυξης και της απασχόλησης που επιδιώκονταν στα πλαίσια της αγροτικής πολιτικής. Ο τουρισµός και η προσφορά των απαιτούµενων ανέσεων στις αγροτικές περιοχές µπορούσαν να γίνουν η αφετηρία ανάπτυξης µικρών επιχειρήσεων που ασχολούνταν µε τοµείς εκτός του γεωργικού και θα δώσουν την απαιτούµενη τόνωση στην αγροτική οικονοµία συνολικά. Ο τουρισµός έπρεπε να βασιστεί στην πολιτιστική και τη φυσική κληρονοµιά των περιοχών και µε την χρήση της τεχνολογίας µπορούσε να επιφέρει σηµαντική ανάπτυξη κυρίως µε την µορφή του "αγροτουρισµού". Η ενεργοποίηση και η συµµετοχή του γυναικείου φύλου στην προσπάθεια ανάπτυξης των αγροτικών περιοχών θεωρούνταν απαραίτητη και καθοριστικός παράγοντας επιτυχίας. Η πλειονότητα των περιοχών της υπαίθρου δεν διέθεταν τις κατάλληλες υποδοµές, ώστε οι γυναίκες να έχουν την δυνατότητα να εργαστούν διότι ήταν υποχρεωµένες να ασχολούνται µε την φροντίδα των παιδιών τους (Σέµος 2011: 428). Η αναζωογόνηση των γεωργικών περιοχών ήταν ακόµα ένας στόχος που έπρεπε να πραγµατοποιηθεί στα πλαίσια του άξονα 3. Ο σχεδιασµός και η εφαρµογή δράσεων που αποσκοπούσαν στην περαιτέρω διαφοροποίηση των περιοχών, µε ταυτόχρονη αύξηση των επιχειρηµατικών ενεργειών και επενδύσεων στον αγροτικό τοµέα µπορούσε να επιφέρει την αναβάθµιση των οικονοµικών προσδοκιών και του βιοτικού επιπέδου των περιοχών. Οι επιχειρήσεις που θα αναπτύσσονταν στις αγροτικές περιοχές έπρεπε να βασίζονται στην απόκτηση νέων ικανοτήτων µέσα από κατάρτιση του αγροτικού πληθυσµού. Σηµαντικό ρόλο στην προσπάθεια αναβάθµισης και διαφοροποίησης των αγροτικών περιοχών ήταν η ενθάρρυνση υιοθέτησης των νέων τεχνολογιών πληροφορίας και επικοινωνίας. Η υιοθέτηση εξοπλισµού πληροφορικής και δικτύωσης µπορούσε να επιφέρει την βελτίωση των ηλεκτρονικών δεξιοτήτων µέσα από την α- ναβάθµιση των υποδοµών των τοπικών κοινοτήτων. Η χρήση των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνίας στόχευε να δώσει ένα ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα τόσο των τοπικών επιχειρήσεων όσο και των γεωργικών εκµεταλλεύσεων (Σέµος 2011: 429). 25
2. Κεφάλαιο εύτερο: Βιολογική Γεωργία στην Ευρώπη και στην Ελλάδα 2.1 Εισαγωγή Βασικός προβληµατισµός των τελευταίων χρόνων για εκείνους που ασχολούνται µε την Γεωργία, είναι οι συνεχώς αυξανόµενες απαιτήσεις για τροφή στον κόσµο και για υγιεινή και υψηλής διατροφικής αξίας τροφή στον ανεπτυγµένο κόσµο. Ο προβληµατισµός αυτός σε συνδυασµό µε την έξαρση των περιβαλλοντικών καταστροφών, όπως η διάβρωση του εδάφους, η µόλυνση του υδροφόρου ορίζοντα και ο περιορισµός των ορυκτών πηγών ενέργειας, ωθούν τους καλλιεργητές να εγκαταλείψουν πρακτικές, όπως χηµικά λιπάσµατα και φυτοφάρµακα, που επιβαρύνουν το οικοσύστηµα. Μια αξιόλογη λύση στο πρόβληµα κυρίως των ανεπτυγµένων χωρών αποτελεί η στροφή προς την βιολογική καλλιέργεια, η οποία συνδυάζει υψηλή διατροφική αξία τροφίµων αλλά και σταδιακή µείωση της περιβαλλοντικής ρύπανσης (Akinyemi 2007:23-25). Με την πάροδο των ετών µέσα από την εξέλιξη και την ανάπτυξη της τεχνολογίας υπήρξε αναβάθµιση του βιοτικού επιπέδου των ανθρώπων του δυτικού κόσµου που είχε σαν αποτέλεσµα, στην περίπτωση της γεωργίας, την υπερπαραγωγή έτσι ώστε µεγάλες ποσότητες γεωργικών προϊόντων να παραµένουν ανεκµετάλλευτες. Επίσης, συνεχώς δυναµώνουν οι διαµαρτυρίες των πολιτών για την ποιότητα και την ασφάλεια των παραγόµενων αγαθών όπως και για την επιβάρυνση του περιβάλλοντος από τις µεθόδους καλλιέργειας και την χρήση χηµικών µε σκοπό την φυτοπροστασία. Οι πολίτες τα τελευταία χρόνια µετά από όλα αυτά αντιλήφθηκαν πως η υγεία τους δεν µπορεί να είναι ανεξάρτητη από την φυσική ποιότητα του περιβάλλοντος. Στο σηµείο αυτό έρχεται σαν απάντηση η βιολογική γεωργία που είναι ακριβώς αυτό που απαιτείται για να υπάρχει ισορροπία µεταξύ εξέλιξης και φυσικού κόσµου δηλαδή συνεργασία του ανθρώπου µε την φύση και τους µικροοργανισµούς του εδάφους. Πιο συγκεκριµένα, οι καλλιεργητές προσανατολίζονται προς µια πιο ήπια, φιλική προς το περιβάλλον γεωργία, η οποία δεν χρησιµοποιεί χηµικά φυτοφάρµακα και λιπάσµατα (Άλκιµος 1990 :10). 26
Η βιολογική γεωργία διαχωρίζεται από τα υπόλοιπα συστήµατα καλλιέργειας λόγω των αξιών και των ιδανικών που την διακατέχουν και η ίδια αντιπροσωπεύει και πρεσβεύει. Αποσκοπεί λοιπόν να διαφοροποιήσει την κοινωνική συµπεριφορά των πολιτών ευαισθητοποιώντας τους σε περιβαλλοντικά θέµατα, µέσω της επικοινωνίας και της αλληλεπίδρασης των βιοκαλλιεργητών και των αγορών µε τους πολίτες και τους καταναλωτές (Michelsen 2003:367). Η άποψη ότι η βιολογική γεωργία είναι απλά µόνο η µετατροπή των λιπασµάτων από ανόργανα σε οργανικά και η απαγόρευση ψεκασµών µε χηµικά υλικά είναι εντελώς λανθασµένη. Η βιολογική γεωργία επιδιώκει την ολοκληρωτική αλλαγή στον τρόπο σκέψης όσον αφορά το πώς αντιλαµβανόµαστε το οικοσύστηµα και την καλλιεργούµενη έκταση. Οι µικροοργανισµοί που υπάρχουν στα φυτά δεν αποτελούν ε- χθρό όπως και η ύπαρξη άλλων φυτών, εκτός από αυτά που καλλιεργούνται, δεν αποτελούν πάντα ζιζάνια που απαιτείται να καταπολεµηθούν (Pears / Stickland 2001:7). 2.2 Ορισµός και χαρακτηριστικά Η προσπάθεια να οριοθετηθεί η έννοια της βιολογικής γεωργίας είναι µια δύσκολη και περίπλοκη διαδικασία στην οποία συµπεριλαµβάνονται πολλοί και διαφορετικοί παράγοντες. Τις περισσότερες φορές αναφέρεται τι δεν συµβαίνει κατά την περίοδο της βιολογικής καλλιέργειας. Παρακάτω αναφέρονται δύο ορισµοί που προσφέρουν µια εικόνα για το τι είναι η βιολογική καλλιέργεια. «Βιολογική ή οργανική γεωργία είναι ένα σύστηµα παραγωγής το οποίο αποφεύγει ή αποκλείει τη χρήση συνθετικών λιπασµάτων, εντοµοκτόνων και ρυθµιστών ανάπτυξης. Η οργανική γεωργία βασίζεται σε µεγάλο βαθµό στην αµειψισπορά, στα υπολείµµατα των καλλιεργειών, στη ζωική κοπριά, στα ψυχανθή, στην χλωρή λίπανση, στα οργανικά απόβλητα και στον βιολογικό έλεγχο των εντόµων για την διατήρηση της παραγωγικότητας του εδάφους, τον εφοδιασµό των φυτών µε θρεπτικά συστατικά, την καταπολέµηση των εντόµων και των ζιζανίων» (Κωβαίος et. al. 2001:1). Έτσι, αποφεύγεται η διατάραξη της οµαλής λειτουργίας του περιβάλλοντος και το οικοσύστηµα δρα σε απόλυτη ισορροπία και αλληλεξάρτηση επιβιώνοντας από ίδια µέσα και όχι από εξωτερικούς επιβαρυντικούς παράγοντες (Myers 2005:63-64). 27
«Οικολογική (βιολογική) γεωργία είναι ένα σύστηµα παραγωγής που βασίζεται στην αµειψισπορά των καλλιεργειών, την ανακύκλωση των φυτικών υπολειµµάτων και της ζωικής κοπριάς, τη χλωρή λίπανση, την επιλογή κατάλληλων ειδών και ποικιλιών και τους βιολογικούς τρόπους αντιµετώπισης των εχθρών και των παρασίτων των φυτών» (Επιτροπάκης, 2001:16). Στην έννοια της βιολογικής γεωργίας ενυπάρχουν οι αρχές της βιωσιµότητας των φυσικών πόρων και του περιβάλλοντος. Η βιολογική γεωργία είναι ένα παραγωγικό σύστηµα που αποσκοπεί στην µέγιστη δυνατή αξιοποίηση των βιολογικών πόρων, όπως τα υπολείµµατα της παραγωγής, τα ζωικά απόβλητα, τα όσπρια, τα βίο-φυτοφάρµακα καθώς και στην παράλληλη διατήρηση της γονιµότητας και της διαχείρισης των παρασίτων συµβάλλοντας έτσι στην βιωσιµότητα των φυσικών πόρων και του περιβάλλοντος (Dahana 2005:9). Στην βιολογική γεωργία ο καλλιεργητής συνεργάζεται µε τη φύση, κάνει ή- πιες επεµβάσεις, και αντιµετωπίζει το αγροοικοσύστηµα ως σύνολο. Οι παραπάνω στόχοι για να έχουν θετική κατάληξη απαιτείται να γίνουν σηµαντικές τροποποιήσεις στη καλλιεργητική πρακτική, στις πρακτικές φυτοπροστασίας και την θρέψη των φυτών. Στην περίπτωση που όλα τα παραπάνω επιτυγχάνονται και τόσο η θρέψη όσο και τα µέτρα φυτοπροστασίας πραγµατοποιούνται σύµφωνα µε την έννοια της βιολογικής γεωργίας, η παραγωγικότητα δεν υστερεί της συµβατικής γεωργίας (IFOAM 1994:8-9). Η ανάπτυξη της βιολογικής γεωργίας πραγµατοποιείται την δεκαετία του 1980. Την περίοδο αυτή ο αριθµός των παραγωγών βιολογικών προϊόντων σηµειώνει µια ραγδαία αύξηση, η οποία συνεχίζεται µέχρι και τις µέρες µας (Γαλανοπούλου et al. 2001:22). Η τόνωση της αγοράς βιολογικών προϊόντων συνδυάζεται µε µια παράλληλη βελτίωση των γνώσεων πάνω στο πως καλλιεργούνται τα βιολογικά προϊόντα. Ωστόσο, παγκοσµίως πιθανώς να µην υπάρχουν πολλοί άνθρωποι οι οποίοι να έχουν σε βάθος γνώσεις για την βιολογική καλλιέργεια ούτε εµπειρίες σε διάφορα είδη εφαρµογών όπως στην οργάνωση της καλλιέργειας, στην εδαφολογία, στην παθολογία των φυτών, στην εντοµολογία, στην κτηνοτροφία, στην οικονοµική πολιτική και στην κοινωνική προοπτική ανάπτυξης. Σταδιακά βέβαια όλοι αυτοί οι τοµείς που συνδέονται άµεσα µε την βιολογική γεωργία αναπτύσσονται και προσδίδουν πολλαπλάσιες προοπτικές εξέλιξης του κλάδου (Kristiansen / Taji / Reganold 2006:238). Η παραγωγή βιολογικών προϊόντων βασίζεται στον Καν. 2092/91 της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ οι επιδοτήσεις δίνονται από τον Καν. 2078/92, όπου ίσχυε έως 28