ΤΕΧΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΕΛΛΑ ΑΣ ΗΜΕΡΙ Α Νοσοκοµειακά Απόβλητα: Κίνδυνος Για Την ηµόσια Υγεία & Το Περιβάλλον Αθήνα, 2 Φεβρουαρίου 2005 ΕΙΣΗΓΗΣΗ κ. Κυρ. Ι. Καρύδης, Αρχιτέκτονας, Γραφείο Περιβάλλοντος του ΤΕΕ Κριτική Παρουσίαση της Κ.Υ.Α. για την ιαχείριση των Επικινδύνων Ιατρικών Αποβλήτων (ΕΙΑ) Κυρίες και Κύριοι, Αγαπητοί συνάδελφοι, Το Τεχνικό Επιµελητήριο, όπως γνωρίζετε, έχει επανειληµµένα ασχοληθεί µε το αντικείµενο της διαχείρισης γενικότερα των στερεών αποβλήτων (µελέτες, εισηγήσεις σε επιστηµονικά συνέδρια, οργάνωση Ηµερίδων κεντρικών και περιφερειακών, παροχή υπηρεσιών Τεχνικού Συµβούλου προς τους ΟΤΑ κ.α.) σε µια προσπάθεια να προωθηθούν από την Πολιτεία και την Τοπική Αυτοδιοίκηση συνολικές λύσεις στο υπ όψη ζήτηµα. Θέλουµε να ελπίζουµε ότι η σηµερινή µας Ηµερίδα θα συµβάλει σηµαντικά στη συµµόρφωση όλων των υπόχρεων Φορέων (Υγειονοµικές Μονάδες), αλλά και στην ενεργοποίηση των άλλων Φορέων, που καθ οιονδήποτε τρόπο εµπλέκονται µε τη διαχείριση των ΕΙΑ, ώστε να οδηγηθούµε σε Ασφαλή Ορθολογική ιαχείριση των Επικινδύνων Ιατρικών Αποβλήτων (ΕΙΑ) Όπως τόνισε και στην Συνέντευξη Τύπου µε αφορµή την HELECO 05, ο Πρόεδρος του ΤΕΕ την περασµένη βδοµάδα, στη χώρα µας η τύχη των επικίνδυνων αποβλήτων αγνοείται. Τα πιο πρόσφατα στοιχεία αφορούν το 2000. Τι λένε αυτά τα στοιχεία πρακτικά ; Ότι σχεδόν τα 2/3 των επικίνδυνων αποβλήτων, σε ετήσια βάση, δεν τυγχάνουν καµίας επεξεργασίας κατά παράβαση κάθε νοµοθεσίας αλλά και όλων των κανόνων προστασίας της υγείας των πολιτών. Ουσιαστικά η χώρα µας απέτυχε να τηρήσει τις υποχρεώσεις της βάσει του άρθρου 228 1 της Συνθήκης E.K, έχει λάβει σειρά προειδοποιήσεων από την E.E., έχει καταδικαστεί από το Eυρωπαϊκό ικαστήριο και βρίσκεται αντιµέτωπη µε την επιβολή προστίµου. Με αρκετά µεγάλη καθυστέρηση, εποµένως, αποφάσισε επιτέλους η Πολιτεία, µε την έκδοση, το 2003, της πιο πάνω ΚΥΑ, να καλύψει το απαράδεκτο κενό που υπήρχε στην νοµοθεσία. Η καθυστέρηση αυτή ήταν αρκετά σοβαρή αν παρθεί υπ όψιν ότι το αντικείµενο της ΚΥΑ συνδέεται άµεσα µε : - Την προστασία του περιβάλλοντος 1
- Την προστασία της δηµόσιας υγείας - Την προστασία της υγείας και της ασφάλειας των εργαζοµένων αλλά και ασθενών ή επισκεπτών των Υγειονοµικών Μονάδων της χώρας. - Την προστασία της υγείας και της ασφάλειας των εργαζοµένων στην διαχείριση των αστικών στερεών αποβλήτων. Η καθυστέρηση αυτή δεν ήταν συµπτωµατική. εν είναι τυχαίο ότι αυτή η ΚΥΑ εκδόθηκε έξι χρόνια µετά τις αντίστοιχες ΚΥΑ για τα Στερεά Μη Επικίνδυνα Απόβλητα, τον Εθνικό Σχεδιασµό για όλα τα Στερεά Απόβλητα, µολονότι υπήρχε σχετικό Σχέδιο από το 1995, που παρέµενε αναξιοποίητο στα αρµόδια Υπουργεία ΠΕΧΩ Ε & Υγείας-Πρόνοιας. Υπήρχε σαφώς έλλειψη πολιτικής βούλησης για την επίλυση ενός σηµαντικού προβλήµατος, και ταυτόχρονης απαξίωσης των δηµόσιων υπηρεσιών υγείας, την παροχή, όµως, των οποίων, προς το κοινωνικό σύνολο, οφείλει να εξασφαλίζει και να εγγυάται η Πολιτεία. ΓΕΝΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ της ΚΥΑ 1. Στο άρθρο 1 παρουσιάζεται ο σκοπός της ΚΥΑ που είναι ο καθορισµός µέτρων, όρων και διαδικασιών για την ιαχείριση των Ι.Α., ώστε να διασφαλίζεται η δηµόσια υγεία το περιβάλλον και ο αποτελεσµατικός έλεγχος της διαχείρισης των Αποβλήτων. 2. Στους ορισµούς γίνεται ο διαχωρισµός των Ιατρικών Αποβλήτων σε : Απόβλητα Αστικού Χαρακτήρα και Επικίνδυνα Ιατρικά Απόβλητα (ΕΙΑ) (αµιγώς µολυσµατικού χαρακτήρα- µε µολυσµατικό & τοξικό χαρακτήρα- αµιγώς τοξικού χαρακτήρα). Επίσης ορίζονται οι έννοιες όπως η ιαχείριση, η Συλλογή, η Μεταφορά, η Προσωρινή Αποθήκευση, η Επεξεργασία, η Αποτέφρωση, η Αποστείρωση, η τελική ιάθεση και οι Υγειονοµικές Μονάδες (ΥΜ). 3. Αναφέρεται στο πεδίο εφαρµογής της ΚΥΑ, δηλ. ποιοι υπάγονται στις διατάξεις της. 4. Σ αυτό αναφέρονται οι Φορείς που είναι υπόχρεοι ιαχείρισης, και οι γενικές υποχρεώσεις τους, όσον αφορά στην διαχείριση. 5. Εδώ παρουσιάζονται οι όροι και οι προϋποθέσεις διαχείρισης που αφορούν στα ΙΑ-ΑΧ. 6. Αφορά στην συλλογή, Μεταφορά και Προσωρινή Αποθήκευση εντός των ΥΜ, και περιλαµβάνει: α. Την υποχρέωση κατάρτισης, από τις ΥΜ, Εσωτερικού Κανονισµού ιαχείρισης, β. Τους κανόνες Συλλογής και Αποθήκευσης των ΕΙΑ κατά κατηγορία, τις προδιαγραφές των υποδοχέων, την σήµανσή τους, και τα µέτρα προστασίας του περιβάλλοντος κατά την διαδικασία συλλογής γ. Τους όρους και τις προϋποθέσεις µεταφοράς των ΕΙΑ εντός της ΥΜ για Προσωρινή Αποθήκευση, δ. Τις προδιαγραφές των χώρων Προσωρινής Αποθήκευσης, και τις µεθόδους αποθήκευσης των αποβλήτων αυτών βάσει του χαρακτηρισµού των ε. Τις διαδικασίες που πρέπει να ακολουθηθούν και τα µέτρα που πρέπει να ληφθούν κατά την µεταφορά των ΕΙΑ από την Προσωρινή Αποθήκευση στην εγκατάσταση επεξεργασίας εντός της ΥΜ. 7. Στο άρθρο 7 αναφέρονται τα σχετικά µε την Μεταφορά και Προσωρινή Αποθήκευση των ΕΙΑ εκτός ΥΜ και συγκεκριµένα οι όροι και οι διαδικασίες µεταφοράς, και οι υποχρεώσεις των µεταφορέων και των Φορέων ιαχείρισης. 8. Αναφέρεται στην Επεξεργασία των ΙΑ εντός & εκτός ΥΜ: α. ιαδικασία Αποτέφρωσης β. ιαδικασία Αποστείρωσης γ. Τρόπους ελέγχου αποτελεσµατικότητας της αποστείρωσης από τον φορέα παραλαβής των επεξεργασµένων ΕΙΑ 2
9. εδώ γίνεται αναφορά στους χώρους στους οποίους γίνεται η τελική ιάθεση των ΕΙΑ µετά την επεξεργασία τους (ΧΥΤΑ, ΧΥΤΕΑ) 10. Στο άρθρο αυτό προβλέπονται οι διαδικασίες οι αρµόδιοι φορείς, καθώς και τα απαιτούµενα δικαιολογητικά για την έκδοση της Άδειας Συλλογής, Μεταφοράς και Προσωρινής Αποθήκευσης, για την περίπτωση της µεταφοράς εκτός ΥΜ & την περίπτωση των ΕΙΑ που έχουν αποστειρωθεί 11. Τα απαιτούµενα δικαιολογητικά για την κατασκευή και άδεια λειτουργίας εγκατάστασης επεξεργασίας ΕΙΑ, εντός ή εκτός ΥΜ. 12. Σαφής απαγόρευση τίθεται στην επεξεργασία ΕΙΑ από µονάδες που ή δεν πληρούν τις προβλεπόµενες από τις διατάξεις προϋποθέσεις, ή δεν διαθέτουν άδεια λειτουργίας. 13. Αναφέρονται οι διατάξεις βάσει των οποίων πραγµατοποιούνται, κατά περίπτωση, οι έλεγχοι.(ν. 1650/86, διατάξεις διαχείρισης αποβλήτων, υγειονοµικές διατάξεις, τα προβλεπόµενα στον Εσωτ. Κανονισµό ιαχείρισης) 14. Προβλέπεται ότι η δαπάνη για την διαχείριση βαρύνει τον κάτοχο ΕΙΑ. 15. Εδώ αναφέρονται οι διοικητικές ποινικές και αστικές κυρώσεις που επιβάλλονται για την µη τήρηση των διατάξεων της ΚΥΑ. 16. Με τις µεταβατικές διατάξεις υποχρεώνονται οι ήδη λειτουργούσες εγκαταστάσεις επεξεργασίας που λειτουργούν µε εγκεκριµένους περιβαλλοντικούς όρους, µετά την λήξη της αδείας τους, να συµµορφωθούν µε τα προβλεπόµενα από την ΚΥΑ, αλλιώς παύουν να λειτουργούν, οι δε υπόλοιπες που δεν διαθέτουν περιβαλλοντική άδεια λειτουργίας και εγκεκριµένους περιβαλλοντικούς όρους παύουν αµέσως να λειτουργούν. Την ΚΥΑ συνοδεύουν και τρία Παραρτήµατα: Στό πρώτο γίνεται η κατηγοριοποίηση µε ενδεικτικό κατάλογο, των Ιατρικών Αποβλήτων. Στο δεύτερο αναφέρονται οι ελάχιστες τεχνικές και περιβαλλοντικές απαιτήσεις για τις εγκαταστάσεις Αποτέφρωσης. Στο τρίτο αναφέρονται οι ελάχιστες τεχνικές και περιβαλλοντικές απαιτήσεις για τις εγκαταστάσεις Αποστείρωσης. Οφείλουµε να οµολογήσουµε, ότι στην εξεταζόµενη ΚΥΑ έχουν πράγµατι συµπεριληφθεί αρκετές από τις παρατηρήσεις και υποδείξεις των επιστηµονικών και λοιπών αρµοδίων Φορέων. Παρ όλα αυτά, πρέπει και οφείλουµε, κριτικά να σταθούµε σε ορισµένα θέµατα που έχουν ιδιαίτερη σηµασία, και επιστηµονικά αλλά και σε σχέση µε την εφαρµογή αυτής καθεαυτής της ΚΥΑ στην καθηµερινότητα. Αναλυτική Κριτική Τοποθέτηση: Όσον αφορά στην Αποστείρωση : Με δεδοµένες τις υπάρχουσες υποδοµές (υλικοτεχνικές, θεσµικές, νοµοθετικές), θεωρούµε ότι η αποδοχή της αποστείρωσης, ως µεθόδου αποτελεσµατικής επεξεργασίας µιας, περιορισµένης έστω, κατηγορίας µολυσµατικών αποβλήτων, είναι επικίνδυνη για την ηµόσια Υγεία, πολλώ δε µάλλον για περιοχές σηµαντικής παραγωγής τέτοιων αποβλήτων, όπως η Αττική και η Θεσσαλονίκη. Οι λόγοι που υποστηρίζουν µια τέτοια προσέγγιση είναι : Ως τελικό κριτήριο επιτυχούς αποστείρωσης τίθεται ( Α3 του Παραρτήµατος 3) µετά την αποστείρωση «το τελικό µικροβιακό φορτίο να είναι παρεµφερές µε αυτό των οικιακών αποβλήτων» Πρόκειται για αντιεπιστηµονική προσέγγιση, αφού δεν παίρνει υπ όψιν ότι: εν είναι δυνατόν να ελεγχθεί πρακτικά αυτό το ισοζύγιο. Οι σπόροι που ενυπάρχουν στα «αποστειρωµένα µολυσµατικά απόβλητα» δεν λαµβάνονται πρακτικά υπ όψιν. 3
εδοµένης της επικινδυνότητας & της ανθεκτικότητας όσων νοσογόνων παραγόντων επιζούν της αποστείρωσης µέσα από ένα, συγκεκριµένο κάθε φορά, φορτίο µολυσµατικών αποβλήτων, ηχεί παράλογη η απαίτηση «µικροβιακής ισοδυναµίας» µε ένα απροσδιόριστο φορτίο «οικιακών αποβλήτων». Το «αποστειρωµένο φορτίο» αντιµετωπίζεται ως προς την τελική του διάθεση, ως µη επικίνδυνα στερεά απόβλητα, που εποµένως µπορούν να διατεθούν σε Χώρους Υγειονοµικής Ταφής Απορριµµάτων (αρθρ. 9, 2). Πρόκειται ασφαλώς για µια εξαιρετικά επικίνδυνη διάταξη, αφού και η παραµικρή αστοχία (συνηθέστατο φαινόµενο στην περίπτωση των ιδιωτών αποστειρωτών) στα «αποστειρωµένα φορτία» σε συνθήκες υγρασίας και θερµοκρασίας ενός ΧΥΤΑ είναι δυνατόν να τον µετατρέψει σε εστία αναπαραγωγής και διασποράς των, υψηλού κινδύνου, παθογόνων παραγόντων. Γίνονται αποδεκτές, ως µονάδες αποστείρωσης, ακόµα και οι «κινητές µονάδες επεξεργασίας», πέρα από κάθε επικρατούσα διεθνώς πρακτική. Γενικώς στο θέµα της αποστείρωσης παρατηρείται τελικά και µία ευθεία αντινοµία. Η σύγκρουση µε τον Εθνικό Σχεδιασµό ιαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΚΥΑ 113944/1997, ΦΕΚ 1016 Β) όπως αυτός συµπληρώθηκε και εξειδικεύτηκε µε την ΚΥΑ οικ. 14312/1302/2000 (ΦΕΚ 723 Β/2000), ο οποίος ρητά προδιαγράφει για την Αττική και την Θεσσαλονίκη την λειτουργία δύο µονάδων θερµικής επεξεργασίας (κεφ. Λ.1. «Υφιστάµενη κατάσταση»). Επίσης έρχεται σε αντίθεση και µε τις πλέον σύγχρονες διεθνείς επιστηµονικές εργασίες («Οδηγός ιαχείρισης Αποβλήτων Υγειονοµικής Προέλευσης», Μάιος 2000) που προβλέπει ότι τα αποστειρωµένα µολυσµατικά απόβλητα οφείλουν να καταστρέφονται σε µονάδες καύσης και όχι να συλλέγονται και να µεταφέρονται σαν κοινά οικιακά απορρίµµατα. Για τους Υπόχρεους Φορείς ιαχείρισης εν ορίζονται µε σαφήνεια στην ΚΥΑ οι υπόχρεοι Φορείς που ασκούν εξωνοσοκοµειακή διαχείριση των ΕΙΑ. Ενώ ο Εθνικός Σχεδιασµός προβλέπει µονοσήµαντα ότι υπεύθυνη για την υλοποίηση «της οργάνωσης των συστηµάτων συλλογής των Μολ. Αποβλήτων από τα νοσοκοµεία και µεταφοράς στις µονάδες ΚΕΜΑ είναι η Τοπική Αυτοδιοίκηση» (κεφ. Λ.3. «ράσεις», 3), η ΚΥΑ είναι ασαφής όσον αφορά το θέµα αυτό, µία και δεν προσδιορίζει σαφώς ποιοί θα αναλάβουν την ενδονοσοκοµειακή και εξωνοσοκοµειακή διαχείριση των ΕΙΑ, ενδεχόµενο που πιστεύουµε ότι δεν εξασφαλίζει την απαιτούµενη ασφάλεια κατά την διαχείριση. Θ έµατα που απουσιάζουν από την ΚΥΑ Θεωρούµε ότι στην συγκεκριµένη ΚΥΑ απουσιάζουν αναφορές σε ειδικά θέµατα που έχουν ιδιαίτερο βάρος, υπό το πρίσµα της διαχείρισης των ΕΙΑ. Τέτοια είναι : Η υγιεινή και ασφάλεια της εργασίας, για το νοσηλευτικό προσωπικό αλλά και το εργατοτεχνικό προσωπικό που επιφορτίζεται µε την ενδονοσοκοµειακή διαχείριση των ΕΙΑ. Η εκπαίδευση-εξειδίκευση του προαναφερθέντος προσωπικού των Υ.Μ. στις εφαρµοζόµενες µεθόδους, τεχνικές και µέσα για την ενδονοσοκοµειακή διαχείριση των ΕΙΑ (διαχωρισµός & συλλογή, µεταφορά &προσωρινή αποθήκευση εντός της ΥΜ). Η εφαρµογή αξιόπιστου συστήµατος ενδονοσοκοµειακής υγειονοµικής επιτήρησης & ελέγχου των εφαρµοζόµενων συστηµάτων ενδονοσοκοµειακής διαχείρισης. 4
ΓΕΝΙΚΗ ΕΚΤΙΜΗΣΗ Πιστεύουµε ότι µε την παρούσα ΚΥΑ καλύπτεται επιτέλους ένα σηµαντικό µέρος του τεράστιου κενού, που υπήρχε µέχρι σήµερα στο τµήµα αυτό της διαχείρισης των αποβλήτων. Κατ αρχήν δίνει τα µέσα για να προχωρήσει η διαχείριση των ΕΙΑ. Η κριτική που ασκήθηκε και οι ανάγκες περαιτέρω βελτίωσης του πλαισίου, δεν ακυρώνουν την αναγκαιότητα άµεσης εφαρµογής των διατάξεων αυτής της ΚΥΑ, ώστε να ανατραπεί η απαράδεκτη κατάσταση που υπήρχε µέχρι σήµερα. Εποµένως αυτό που προέχει σήµερα είναι να παρθούν όλα τα αναγκαία µέτρα από πλευράς της Πολιτείας για την άµεση εφαρµογή της ΚΥΑ, εντός αλλά και εκτός Υ.Μ., δίνοντας ταυτόχρονα ιδιαίτερο βάρος στο τοµέα των ελέγχων, που προβλέπει η ΚΥΑ, ώστε να διαπιστώνεται η απαρέγκλιτη εφαρµογή της, σε ένα τόσο ζωτικό τοµέα για την δηµόσια ασφάλεια και υγεία. Το Τεχνικό Επιµελητήριο Ελλάδας εκτιµά ότι σε συνεργασία µε τους υπόλοιπους Αρµόδιους Φορείς υπάρχει η δυνατότητα, να αξιοποιηθούν τα υλικά της Ηµερίδας αυτής καθώς και τα συµπεράσµατα που θα προκύψουν στην συνέχεια από την συζήτηση και τις παρεµβάσεις, ώστε να προκύψει ένα πλαίσιο προτάσεων που θα αξιοποιηθεί από την Πολιτεία στην κατεύθυνση βελτίωσης της νοµοθεσίας, µε ταυτόχρονη όµως άµεση εφαρµογή της, πράγµα που αποτελεί αδήριτη ανάγκη σήµερα σε ένα τόσο φλέγον θέµα. 5