Nutritional Tips & Guidelines

Nutritional Tips & Guidelines Επιςτθμονικι Ομάδα Ζργου: φνδεςμοσ Διαιτολόγων και Διατροφολόγων Κφπρου Ελζνθ Ανδρζου Χριςτιάνα Φιλίππου Ραντελίτςα Κουλλαπι Μαίρθ Οικονόμου

Table of Contents Δατροφικοί Ιςχυριςμοί... 4 Gluten Free... 9 Short Version... 9 Read all Tips & Guidelines... 10 Lactose Free... 14 Short Version... 14 Read all Tips & Guidelines... 16 Suitable for Diabetics... 19 Short Version... 19 Read all Tips & Guidelines... 20 Low Fat (Χαμθλό ςε Λιπαρά)... 21 Short Version... 21 Read all Tips & Guidelines... 23 High Fiber... 24 Short Version... 24 Read all Tips & Guidelines... 25 High Energy... 27 Short Version... 27 Read all Tips & Guidelines... 28 Fasting (Νθςτεία)... 32 Short Version... 32 Read all Tips & Guidelines... 32 Vegetarian Vegan... 35 Short Version... 35 Read all Tips & Guidelines... 35 Vegetarian Lactose... 36 Short Version... 36 Read all Tips & Guidelines... 36 Vegetarian Lactose Ovo... 37 Short Version... 37 Read all Tips & Guidelines... 37 Pesco Vegetarian... 39 2

Short Version... 39 Read all Tips & Guidelines... 39 Regular Diet... 40 Short Version... 40 Read all Tips & Guidelines... 40 Low Salt... 40 Short Version... 40 Read all Tips & Guidelines... 41 High Protein... 46 Short Version... 46 Read all Tips & Guidelines... 46 Common Food Allergies / Food Intolerances... 47 Short Version... 47 Read all Tips & Guidelines... 48 Ρθγζσ:... 69 3

Δατροφικοί Ιςχυριςμοί ΔΙΑΣΡΟΦΙΚΟ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕ ΙΧΤΡΙΜΟ Χαμθλό ςε λιπαρά Ρεριζχει λιγότερο από 3γρ. λίποσ ανά 100γρ για ςτερεζσ τροφζσ ι λιγότερο από 1.5γρ λίποσ ανά 100ml. Ρεριζχει λιγότερο από 1.8γρ. λίποσ ανά 100ml για το θμιαποβουτυρωμζνο γάλα. Χαμθλό ςε νάτριο/αλάτι Ρεριζχει λιγότερο από 0.12γρ νάτριο (ι 0.3γρ αλάτι) ανά 100γρ ι ανά 100ml. Πολφ χαμθλό ςε Ρεριζχει λιγότερο από 0.04γρ νάτριο (ι 0.1γρ αλάτι) ανά νάτριο/αλάτι Τψθλι περιεκτικότθτα ςε φυτικζσ ίνεσ / Πλοφςιο ςε φυτικζσ ίνεσ Gluten Free 100γρ ι ανά 100ml. Ρεριζχει τουλάχιςτο 6γρ φυτικζσ ίνεσ ανά 100γρ ι τουλάχιςτο 3γρ φυτικζσ ίνεσ ανά 100kcal Το ςιτάρι (δθλαδι όλα τα είδθ Triticum, όπωσ το ςκλθρό ςιτάρι, θ όλυρα και ο ςίτοσ kamut), θ ςίκαλθ και το κρικάρι ζχουν χαρακτθριςτεί ωσ ςιτθρά για τα οποία υπάρχουν επιςτθμονικζσ ενδείξεισ ότι περιζχουν γλουτζνθ. Θ γλουτζνθ που υπάρχει ςτα ανωτζρω ςιτθρά μπορεί να ζχει δυςμενι επίδραςθ ςτθν υγεία των ατόμων με δυςανεξία ςτθ γλουτζνθ και επομζνωσ τα εν λόγω άτομα πρζπει να τθν αποφεφγουν. Θ αφαίρεςθ τθσ γλουτζνθσ από τα ςιτθρά που περιζχουν γλουτζνθ ςυνεπάγεται ςθμαντικζσ τεχνικζσ δυςκολίεσ και οικονομικι επιβάρυνςθ και επομζνωσ θ παραςκευι τροφίμων εντελϊσ απαλλαγμζνων από γλουτζνθ είναι δφςκολθ. Συνεπϊσ, πολλά τρόφιμα ςτθν αγορά που προορίηονται γι αυτιν τθν ειδικι διατροφι μπορεί να περιζχουν χαμθλι ποςότθτα καταλοίπων γλουτζνθσ. Τα περιςςότερα αλλά όχι όλα τα άτομα με δυςανεξία ςτθ γλουτζνθ μποροφν να περιλάβουν τθ βρϊμθ ςτθ διατροφι τουσ χωρίσ δυςμενι επίδραςθ ςτθν υγεία τουσ. Το κζμα αυτό αποτελεί αντικείμενο μελετϊν και ζρευνασ που διεξάγονται ςιμερα από τθν επιςτθμονικι κοινότθτα. Πμωσ, ςθμαντικό λόγο ανθςυχίασ αποτελεί θ ανάμειξθ τθσ βρϊμθσ με ςιτάρι, ςίκαλθ ι κρικάρι, θ οποία είναι δυνατι κατά τθ διάρκεια τθσ ςυγκομιδισ, τθσ μεταφοράσ, τθσ αποκικευςθσ και τθσ μεταποίθςθσ. Επομζνωσ, ο κίνδυνοσ μόλυνςθσ από γλουτζνθ των προϊόντων που περιζχουν βρϊμθ πρζπει να λαμβάνεται υπόψθ για τθν επιςιμανςθ των εν λόγω προϊόντων. Διάφορα άτομα με δυςανεξία ςτθ γλουτζνθ μποροφν να ανζχονται ποικίλεσ μικρζσ ποςότθτεσ γλουτζνθσ μζχρισ 4

οριςμζνου ορίου. Για να μποροφν τα άτομα να ευρίςκουν ςτθν αγορά ποικιλία τροφίμων κατάλλθλων για τισ ανάγκεσ τουσ και για το επίπεδο ευαιςκθςίασ τουσ, πρζπει να υπάρχει δυνατότθτα επιλογισ προϊόντων με διάφορα χαμθλά επίπεδα γλουτζνθσ που εμπίπτουν ς αυτά τα όρια. Είναι ςθμαντικό, εντοφτοισ, να επιςθμαίνονται κατάλλθλα τα διάφορα προϊόντα, οφτωσ ϊςτε να εξαςφαλίηεται θ ςωςτι χριςθ τουσ από τα άτομα με δυςανεξία ςτθ γλουτζνθ με τθν υποςτιριξθ εκςτρατειϊν πλθροφόρθςθσ που προωκοφνται ςτα κράτθ μζλθ. Τα τρόφιμα που προορίηονται για ειδικι διατροφι και που ζχουν μελετθκεί, μεταποιθκεί ι παραςκευαςτεί ειδικά για να καλφψουν τισ ειδικζσ διατροφικζσ ανάγκεσ ατόμων με δυςανεξία ςτθ γλουτζνθ και διατίκενται ςτθν αγορά ωσ τζτοια, πρζπει να φζρουν τθν ζνδειξθ «πολφ χαμθλι ποςότθτα γλουτζνθσ» ι «χωρίσ γλουτζνθ» Χωρίσ ηάχαρθ High Energy ςφμφωνα με τισ διατάξεισ που κακορίηονται ςτον παρόντα κανονιςμό. Οι διατάξεισ αυτζσ μποροφν να τθρθκοφν με τθ χριςθ τροφίμων που ζχουν υποβλθκεί ςε ειδικι επεξεργαςία για τθ μείωςθ τθσ περιεκτικότθτασ ςε γλουτζνθ ενόσ ι περιςςοτζρων ςυςτατικϊν που περιζχουν γλουτζνθ ι/και τροφίμων των οποίων τα ςυςτατικά που περιζχουν γλουτζνθ ζχουν αντικαταςτακεί από άλλα ςυςτατικά εκ φφςεωσ χωρίσ γλουτζνθ. Ρεριζχει λιγότερο από 0.5γρ ηάχαρθ ανά 100γρ. ι ανά 100ml. What is energy density? The relationship of calories to weight of food (calories per gram). Low energy-dense foods: 60-125 kcal/100g Medium energy-dense foods: 125-225 kcal/100g High energy-dense foods: 225-275 kcal/100g Fasting Το φαγθτό περιζχει: Μόνο φυτικζσ τροφζσ και μαλάκια (Ράςχα) Φυτικζσ τροφζσ, μαλάκια και ψάρι (Χριςτοφγεννα) Vegetarian Vegan Το φαγθτό περιζχει: Μόνο φυτικζσ τροφζσ Vegetarian Lactose Το φαγθτό περιζχει: Φυτικζσ τροφζσ 5

Γαλακτοκομικά προϊόντα Vegetarian Lactose Ovo Το φαγθτό περιζχει: Φυτικζσ τροφζσ Γαλακτοκομικά προϊόντα Αβγά Pesco Vegetarian Το φαγθτό περιζχει: Φυτικζσ τροφζσ Ψάρι Αβγά Γαλακτοκομικά προϊόντα Regular Diet Μια πλιρθσ, ιςορροπθμζνθ διατροφι που περιζχει όλεσ τισ απαραίτθτεσ κρεπτικζσ ουςίεσ που απαιτοφνται για βζλτιςτθ ανάπτυξθ, επιςκευι ιςτϊν και τθν κανονικι λειτουργία των οργάνων. Αυτι θ δίαιτα περιζχει τρόφιμα ςε επαρκι ποςότθτα πρωτεϊνϊν, υδατανκράκων, ςωςτισ ποιότθτασ λίπουσ, ανόργανων άλατα και βιταμίνων ςτισ αναλογίεσ που πλθροφν τισ ειδικζσ απαιτιςεισ κερμιδικισ αξίασ του ατόμου. Common Food Allergies / Food Intolerances Τρόφιμα που περιζχουν: 1. Σιτθρά που περιζχουν γλουτζνθ (δθλαδι ςιτάρι, ςίκαλθ, κρικάρι, βρϊμθ, ςίτοσ ςπζλτα, ςιτθρό kamut ι οι υβριδικζσ τουσ ποικιλίεσ) και προϊόντα με βάςθ τα ςιτθρά αυτά, εκτόσ από: α) ςιρόπια γλυκόηθσ με βάςθ το ςιτάρι, ςυμπεριλαμβανομζνθσ τθσ δεξτρόηθσ (1) β) μαλτο-δεξτρίνεσ με βάςθ το ςιτάρι (1) γ) ςιρόπια γλυκόηθσ με βάςθ το κρικάρι δ) ςιτθρά που χρθςιμοποιοφνται για τθν παραγωγι αποςταγμάτων ι αικυλικισ αλκοόλθσ γεωργικισ προζλευςθσ για αλκοολοφχα ποτά και άλλα αλκοολικά ποτά. 2. Καρκινοειδι (οςτρακοειδι) και προϊόντα με βάςθ τα καρκινοειδι. 3. Αυγά και προϊόντα με βάςθ τα αυγά. 4. Ψάρια και προϊόντα με βάςθ τα ψάρια, εκτόσ από: 6

α) ηελατίνθ ψαριϊν που χρθςιμοποιείται ωσ φορζασ ςκευαςμάτων βιταμινϊν ι καροτενοειδϊν β) ηελατίνθ ψαριϊν ι ιχκυόκολλα που χρθςιμοποιείται ωσ διαυγαςτικό μζςο ςε μπίρεσ και οίνουσ. 5. Αραχίδεσ (φιςτίκια αράπικα) και προϊόντα με βάςθ τισ αραχίδεσ. 6. Σόγια και προϊόντα με βάςθ τθ ςόγια, εκτόσ από: α) πλιρωσ ραφιναριςμζνο ςογιζλαιο και λίπθ που προζρχονται από ςόγια (1) β) τοκοφερόλεσ που ζχουν αναμειχκεί με φυςιολογικό τρόπο (E306), φυςικι D-άλφα τοκοφερόλθ, φυςικι D- άλφα οξικι τοκοφερόλθ, φυςικι D-άλφα θλεκτρικι τοκοφερόλθ από ςπζρματα ςόγιασ γ) φυτοςτερόλεσ και φυτοςτερολεςτζρεσ που προζρχονται από φυτικά ζλαια από ςπζρματα ςόγιασ δ) φυτοςτανολεςτζρασ που παράγεται από ςτερόλεσ φυτικϊν ελαίων από ςπζρματα ςόγιασ. 7. Γάλα και προϊόντα με βάςθ το γάλα (ςυμπεριλαμβανομζνθσ τθσ λακτόηθσ), εκτόσ από: α) ορόσ γάλακτοσ που χρθςιμοποιείται για τθν παραγωγι αποςταγμάτων ι αικυλικισ αλκοόλθσ γεωργικισ προζλευςθσ για αλκοολοφχα ποτά και άλλα αλκοολικά ποτά β) λακτιτόλθ. 8. Καρποί με κζλυφοσ, δθλαδι αμφγδαλα (AmygdaluscommunisL.), φουντοφκια (Corylusavellana), καρφδια (Juglansregia), καρφδια κάςιουσ (Anacardiumoccidentale), καρφδια πεκάν *Caryaillinoiesis (Wangenh.) K. Koch+, καρφδια Βραηιλίασ (Bertholletiaexcelsa), πιςτάκια (Pistaciavera), καρφδια μακαδάμια και καρφδια Κουίνςλαντ (Macadamiaternifolia) και προϊόντα με βάςθ τα ανωτζρω, εκτόσ από: α) καρποφσ με κζλυφοσ που χρθςιμοποιοφνται για τθν παραγωγι αποςταγμάτων ι αικυλικισ αλκοόλθσ 7

γεωργικισ προζλευςθσ για αλκοολοφχα ποτά και άλλα αλκοολικά ποτά. 9. Σζλινο και προϊόντα με βάςθ το ςζλινο. 10. Μουςτάρδα και προϊόντα με βάςθ τθ μουςτάρδα. 11. Σπόροι ςθςαμιοφ και προϊόντα με βάςθ τουσ ςπόρουσ ςθςαμιοφ. 12. Διοξείδιο του κείου και κειϊδεισ ενϊςεισ ςε ςυγκεντρϊςεισ άνω των 10 mg/kg ι 10 mg/litre εκπεφραςμζνο ωσ SO2. 13. Λοφπινο και προϊόντα με βάςθ το λοφπινο. 14. Μαλάκια και προϊόντα με βάςθ τα μαλάκια.» Πίνακασ Κφρια αλλεργιογόνα τρόφιμα Αβγά Αραχίδεσ (φιςτίκια) Γάλα Δθμθτριακά που περιζχουν γλουτζνθ Διοξείδιο του κείου (που χρθςιμοποιείται ωσ αντιοξειδωτικό και ςυντθρθτικό, π.χ. ςτα ξερά φροφτα, το κραςί, τισ επεξεργαςμζνεσ πατάτεσ) Λοφπινα (όςπρια που ανικουν ςτθν οικογζνεια των φαβοειδϊν) Μαλάκιο (του είδουσ Molluscs) Μουςτάρδα Ξθροί καρποί με κζλυφοσ Οςτρακοειδι Σζλινο Σθςάμι Σόγια Ψάρια Πηγή: ΟΔΘΓΙΑ 2007/68/ΕΚ ΤΘΣ ΕΡΙΤΟΡΘΣ τθσ 27θσ Νοεμβρίου 2007 Lactose Free Τψθλι περιεκτικότθτα ςε πρωτεΐνθ / Πλοφςιο ςε πρωτεΐνθ. Γάλα, γαλακτοκομικά και προϊόντα που περιζχουν γάλα Τουλάχιςτο 20% των κερμίδων του προϊόντοσ προζρχονται από πρωτεΐνθ. Η ΔΙΑΣΡΟΦΙΚΗ ΑΞΙΑ ΣΩΝ ΤΝΣΑΓΩΝ ΕΙΝΑΙ ΑΝΑ 100ΓΡ (ωμά) 8

Gluten Free Short Version ΕΠΙΣΡΕΠΟΜΕΝΕ ΣΡΟΦΕ: Γάλα και γαλακτοκομικά προϊόντα χωρίσ προςμίξεισ, φρζςκο, εβαπορζ, ςε ςκόνθ, ςυμπυκνωμζνο, πλιρεσ ι αποβουτυρωμζνο, κρζμεσ από γάλα, καλαμποκάλευρο ι ριηάλευρο, γιαοφρτι, άςπρα τυριά, κρεμμϊδθ cottage cheese. Πλων των ειδϊν φρζςκα ι κατεψυγμζνα κρζατα, πουλερικά, ψάρια, και ςε κονςζρβα, αυγά. Ψωμί, φρυγανιζσ, κράκερσ κτλ. παραςκευαςμζνα από ελεφκερα γλουτζνθσ άλευρα (καλαμποκάλευρο, ρυηάλευρο, πατατάλευρο, αλεφρι από ςόγια). Ρατάτεσ, γλυκοπατάτεσ, ρφηι, καλαμπόκι, χυλόσ από καλαμπόκι. Πλα τα φρζςκα, κατεψυγμζνα ι ςε κονςζρβα λαχανικά (χωρίσ ςάλτςα), κακϊσ και όλα τα όςπρια. Πλα τα φρζςκα φροφτα, κατεψυγμζνα ι ςε κονςζρβα και οι χυμοί τουσ. Λάδι, βοφτυρο, μαργαρίνθ, φυςτικοβοφτυρο, μπζικον, ελιζσ Καφζσ, τςάι, αναψυκτικά, κακάο, αφοφ αναγνωριςτεί θ ετικζτα τουσ. Ηελζ, μζλι, μαρμελάδα, ηάχαρθ, ςοκολάτα, παγωτά (προςοχι ςτθν ετικζτα των τροφίμων για τθν ςφνκεςθ τουσ) Ρουτίγκα ρυηιοφ, πουτίγκα καλαμποκιοφ ι κζικ παραςκευαςμζνα από τα επιτρεπόμενα αλεφρια Σάλτςεσ παραςκευαςμζνεσ από κρζμα γάλακτοσ, αλεφρι καλαμποκιοφ ι άλλα επιτρεπόμενα ειδικά αλεφρια χωρίσ γλουτζνθ Αποςταγμζνα αλκοολοφχα ποτά και κραςί Γνιςια μπαχαρικά και αρϊματα, αλάτι, μουςτάρδα από ςκόνθ, ξφδι, πιπζρι, πιπεριζσ. ΑΠΑΓΟΡΕΤΜΕΝΕ ΣΡΟΦΕ Κρζμεσ που περιζχουν αλεφρι, κορν-φλάουρ, ροφιματα ςοκολάτασ. Οριςμζνα τυριά που περιζχουν μαςτίχα βρϊμθσ ωσ ςυςτατικό τουσ. Κατεργαςμζνα κρζατα που περιζχουν ςιτάρι, κρικάρι, βρϊμθ ι ςίκαλθ. Αλλαντικά άγνωςτθσ ςφςταςθσ. Κανονικό ψωμί από ςιτάρι ι ςίκαλθ, κακϊσ και οτιδιποτε περιζχει άλευρο από τα απαγορευμζνα π.χ. κουλουράκια, φρυγανιζσ, κζικσ, ςάντουιτσ, τοςτ. Μακαρόνια, ςπαγγζτι, φιδζσ, χυλοπίτεσ, κρικαράκι και άλλεσ πάςτεσ ηυμαρικϊν. All Bran και άλλα δθμθτριακά εμπορίου που περιζχουν γλουτζνθ. Λαχανικά ςε κονςζρβα με ςάλτςα, φαςόλια ςε κονςζρβα, ζτοιμεσ ςαλάτεσ. Κατεργαςμζνα φροφτα με προϊόντα που περιζχουν γλουτζνθ. Πλα τα είδθ εμπορίου τφπου snack (γαριδάκια κ.τ.λ.). Μπφρα, τηίν, ουίςκι, βότκα, λευκό ξφδι (πάντα πρζπει να ελζγχετε τθν ετικζτα). Σοφπεσ εμπορίου, επιδόρπια και γλυκά εμπορίου (καραμζλεσ) που ςυνικωσ περιζχουν ςαν ςυςτατικό τουσ γλουτζνθ. Οριςμζνα μπαχαρικά και καρυκεφματα κατεργαςμζνα, ζτοιμεσ ςάλτςεσ, οι ςάλτςεσ των κονςερβϊν. Επειδι το ςιτάρι, το κρικάρι, θ ςίκαλθ, ι βρϊμθ και τα προϊόντα τουσ χρθςιμοποιοφνται ςε ποικιλία ζτοιμων τροφϊν, κα πρζπει να διαβάηονται με προςοχι οι ετικζτεσ των τροφίμων. 9

Read all Tips & Guidelines Το ςιτάρι (δθλαδι όλα τα είδθ Triticum, όπωσ το ςκλθρό ςιτάρι, θ όλυρα και ο ςίτοσ kamut), θ ςίκαλθ και το κρικάρι ζχουν χαρακτθριςτεί ωσ ςιτθρά για τα οποία υπάρχουν επιςτθμονικζσ ενδείξεισ ότι περιζχουν γλουτζνθ. Θ γλουτζνθ που υπάρχει ςτα ανωτζρω ςιτθρά μπορεί να ζχει δυςμενι επίδραςθ ςτθν υγεία των ατόμων με δυςανεξία ςτθ γλουτζνθ και επομζνωσ τα εν λόγω άτομα πρζπει να τθν αποφεφγουν. Θ αφαίρεςθ τθσ γλουτζνθσ από τα ςιτθρά που περιζχουν γλουτζνθ ςυνεπάγεται ςθμαντικζσ τεχνικζσ δυςκολίεσ και οικονομικι επιβάρυνςθ και επομζνωσ θ παραςκευι τροφίμων εντελϊσ απαλλαγμζνων από γλουτζνθ είναι δφςκολθ. Συνεπϊσ, πολλά τρόφιμα ςτθν αγορά που προορίηονται γι αυτιν τθν ειδικι διατροφι μπορεί να περιζχουν χαμθλι ποςότθτα καταλοίπων γλουτζνθσ. Τα περιςςότερα αλλά όχι όλα τα άτομα με δυςανεξία ςτθ γλουτζνθ μποροφν να περιλάβουν τθ βρϊμθ ςτθ διατροφι τουσ χωρίσ δυςμενι επίδραςθ ςτθν υγεία τουσ. Το κζμα αυτό αποτελεί αντικείμενο μελετϊν και ζρευνασ που διεξάγονται ςιμερα από τθν επιςτθμονικι κοινότθτα. Πμωσ, ςθμαντικό λόγο ανθςυχίασ αποτελεί θ ανάμειξθ τθσ βρϊμθσ με ςιτάρι, ςίκαλθ ι κρικάρι, θ οποία είναι δυνατι κατά τθ διάρκεια τθσ ςυγκομιδισ, τθσ μεταφοράσ, τθσ αποκικευςθσ και τθσ μεταποίθςθσ. Επομζνωσ, ο κίνδυνοσ μόλυνςθσ από γλουτζνθ των προϊόντων που περιζχουν βρϊμθ πρζπει να λαμβάνεται υπόψθ για τθν επιςιμανςθ των εν λόγω προϊόντων. Διάφορα άτομα με δυςανεξία ςτθ γλουτζνθ μποροφν να ανζχονται ποικίλεσ μικρζσ ποςότθτεσ γλουτζνθσ μζχρισ οριςμζνου ορίου. Για να μποροφν τα άτομα να ευρίςκουν ςτθν αγορά ποικιλία τροφίμων κατάλλθλων για τισ ανάγκεσ τουσ και για το επίπεδο ευαιςκθςίασ τουσ, πρζπει να υπάρχει δυνατότθτα επιλογισ προϊόντων με διάφορα χαμθλά επίπεδα γλουτζνθσ που εμπίπτουν ς αυτά τα όρια. Είναι ςθμαντικό, εντοφτοισ, να επιςθμαίνονται κατάλλθλα τα διάφορα προϊόντα, οφτωσ ϊςτε να εξαςφαλίηεται θ ςωςτι χριςθ τουσ από τα άτομα με δυςανεξία ςτθ γλουτζνθ με τθν υποςτιριξθ εκςτρατειϊν πλθροφόρθςθσ που προωκοφνται ςτα κράτθ μζλθ. Τα τρόφιμα που προορίηονται για ειδικι διατροφι και που ζχουν μελετθκεί, μεταποιθκεί ι παραςκευαςτεί ειδικά για να καλφψουν τισ ειδικζσ διατροφικζσ ανάγκεσ ατόμων με δυςανεξία ςτθ γλουτζνθ και διατίκενται ςτθν αγορά ωσ τζτοια, πρζπει να φζρουν τθν ζνδειξθ «πολφ χαμθλι ποςότθτα γλουτζνθσ» ι «χωρίσ γλουτζνθ» ςφμφωνα με τισ διατάξεισ που κακορίηονται ςτον παρόντα κανονιςμό. Οι διατάξεισ αυτζσ μποροφν να τθρθκοφν με τθ χριςθ τροφίμων που ζχουν υποβλθκεί ςε ειδικι επεξεργαςία για τθ μείωςθ τθσ περιεκτικότθτασ ςε γλουτζνθ ενόσ ι περιςςοτζρων ςυςτατικϊν που περιζχουν γλουτζνθ ι/και τροφίμων των οποίων τα ςυςτατικά που περιζχουν γλουτζνθ ζχουν αντικαταςτακεί από άλλα ςυςτατικά εκ φφςεωσ χωρίσ γλουτζνθ. Για τα άτομα με κοιλιοκάκθ, θ δίαιτα χωρίσ γλουτζνθ πρζπει να είναι αυςτθρι και μόνιμθ. Θ αυςτθρι ςυμμόρφωςθ ςε δίαιτα χωρίσ γλουτζνθ δια βίου ςχετίηεται εξ οριςμοφ με ακζραιο εντερικό βλεννογόνο και, ςφμφωνα με μελζτεσ, εξαςφαλίηει αποκατάςταςθ των επιπζδων ςιδιρου ςτον ορό των αςκενϊν με κοιλιοκάκθ, αποκακιςτά το ιςοηφγιο αςβεςτίου και τον οςτικό μεταβολιςμό, ενϊ ζχει αρνθτικι ςυςχζτιςθ με τθν εγκατάςταςθ αυτοάνοςων νοςθμάτων. Θ λιψθ μικρϊν ποςοτιτων γλουτζνθσ, ακόμθ και όταν δεν ακολουκείται από ζκδθλα κλινικά ςυμπτϊματα, ζχει ςοβαρζσ ςυνζπειεσ όςον αφορά τθν αντίδραςθ του εντερικοφ βλεννογόνου.. Ενδεχομζνωσ κατά το διάςτθμα αμζςωσ μετά τθ διάγνωςθ να χρειαςτεί εκτόσ από δίαιτα χωρίσ γλουτζνθ να εφαρμοςτεί και δίαιτα χωρίσ λακτόηθ, ςε άτομα με υπολακταςία, δευτεροπακι ςτθ βλάβθ του εντερικοφ βλεννογόνου. 10

Επιπλζον, με τθ ςυνεργαςία του γιατροφ και του διαιτολόγου κα διαμορφωκεί ζνα διαιτολόγιο χωρίσ γλουτζνθ, αλλά ταυτόχρονα κα είναι ιςορροπθμζνο και κα καλφπτει τισ διατροφικζσ απαιτιςεισ των ατόμων με κοιλιοκάκθ ανάλογα με τθ φάςθ τθσ νόςου. Δυςκολίεσ κατά τθν εφαρμογι τθσ δίαιτασ χωρίσ γλουτζνθ Θ εφαρμογι διαιτολογίου χωρίσ γλουτζνθ είναι πολφ αποτελεςματικι ςτα άτομα με κοιλιοκάκθ για τθν εκπλιρωςθ των ςτόχων που προαναφζρκθκαν. Υπάρχουν όμωσ ςθμαντικζσ πρακτικζσ δυςκολίεσ ςτθν εφαρμογι τθσ, γιατί θ γλουτζνθ είναι πολφ διαδεδομζνο ςυςτατικό τθσ δυτικισ δίαιτασ με αποτζλεςμα να είναι δφςκολοσ ο ςχεδιαςμόσ διαιτολογίων χωρίσ γλουτζνθ, ιδιαίτερα όταν αυτά κα πρζπει να περιλάβουν βιομθχανικά τυποποιθμζνεσ τροφζσ ι να καλφψουν ανάγκεσ μεγαλφτερων παιδιϊν και εφιβων που περνοφν πολλζσ ϊρεσ μακριά από το ςπίτι. Θ γλουτζνθ είναι ζνα ςυςτατικό πολφ κοινό ςε τυποποιθμζνα τρόφιμα. Επιπλζον είναι δυνατόν να «επιμολφνει» τθν τροφι ςε οποιαδιποτε φάςθ τθσ παραςκευισ τθσ (καλλιζργεια, άλεςθ, αποκικευςθ, μεταφορά ι παραςκευι). Μια μεγάλθ ποικιλία τροφίμων είναι χωρίσ γλουτζνθ από τθ φφςθ τουσ, όπωσ για παράδειγμα νωπό κρζασ, ψάρι, γάλα, τυρί, φροφτα, λαχανικά και όςπρια, τα οποία αποτελοφν πολφτιμα ςτοιχεία ςτθ διατροφι των ατόμων με κοιλιοκάκθ εφόςον θ παραςκευι τουσ γίνεται ςτο ςπίτι. ϋοταν πρόκειται για προπαραςκευαςμζνα ι τυποποιθμζνα τρόφιμα, θ πικανότθτα να ζχει ςυμπεριλθφκεί γλουτζνθ ςτθν επεξεργαςία τουσ είναι μεγάλθ. Θ κατάρτιςθ λοιπόν του διαιτολογίου για τα άτομα με κοιλιοκάκθ περιλαμβάνει τροφζσ που δεν ζχουν υποςτεί βιομθχανικι κατεργαςία και δεν παραςκευάηονται με αλεφρι δθμθτριακϊν. Ωσ υποκατάςτατα των αλεφρων δθμθτριακϊν (κυρίωσ του ςιτάλευρου) χρθςιμοποιοφνται με αςφάλεια άλλα άλευρα (ρυηιοφ, καλαμποκιοφ ι πατάτασ). Εναλλακτικά, χρθςιμοποιοφνται βιομθχανικά προϊόντα «χωρίσ γλουτζνθ», άλευρα με χαμθλι πρωτεΐνθ (low gluten) ι προϊόντα ςτοιχειακισ διατροφισ. Σρόφιμα «χωρίσ γλουτζνθ» Εκτόσ από τα φυςικά τρόφιμα χωρίσ γλουτζνθ, υπάρχουν τα βιομθχανικά παραςκευαηόμενα τρόφιμα «χωρίσ γλουτζνθ» που βαςίηονται αλεφρι ςταριοφ απ το οποίο απομακρφνκθκε με ειδικι διαδικαςία θ γλουτζνθ και διακρίνονται ςε δφο κατθγορίεσ: α) εκείνα ςτα οποία μετά τθν επεξεργαςία θ περιεκτικότθτα ςε πρωτεΐνθ είναι χαμθλι και β) εκείνα που μετά τθν απομάκρυνςθ τθσ γλουτζνθσ εμπλουτίηονται ςε πρωτεΐνθ ςυνικωσ με προςκικθ πρωτεϊνϊν γάλακτοσ- διαδικαςία που εκτόσ των άλλων βελτιϊνει και τα οργανολθπτικά χαρακτθριςτικά τουσ. Ανεξάρτθτα από τισ επιμζρουσ διαφορζσ τουσ, τα τρόφιμα αυτά πρζπει να πλθροφν τισ προδιαγραφζσ των διεκνϊν προτφπων για τροφζσ ελεφκερεσ γλουτζνθσ (FAO/WHO). Τρόφιμα «ελεφκερα γλουτζνθσ» που υποκακιςτοφν ςθμαντικά βαςικά τρόφιμα κα πρζπει να παρζχουν ακριβϊσ το ίδιο ποςό βιταμινϊν και ιχνοςτοιχείων, όπωσ και τα κανονικά τρόφιμα (που περιζχουν γλουτζνθ) τα οποία και υποκακιςτοφν. Το προϊόν κα πρζπει να ετοιμάηεται με ειδικι φροντίδα για να αποφευχκεί θ επιμόλυνςθ με προλαμίνεσ. Ο όροσ «ελεφκερο γλουτζνθσ» κα πρζπει να αναφζρεται δίπλα ακριβϊσ από το όνομα του προϊόντοσ. Βζβαια προϊόντα ελεφκερα γλουτζνθσ κεωροφνται τα προϊόντα που δεν ζχουν κακόλου γλουτζνθ. Εκεί τα προϊόντα με <0,02% γλουτζνθ κεωροφνται πλζον ωσ προϊόντα με χαμθλι περιεκτικότθτα ςε γλουτζνθ και θ αςφάλειά τουσ κεωρείται ςυηθτιςιμθ. 11

Γενικά για τθν κατάρτιςθ διαιτολογίων αποφυγισ κάποιου ςυςτατικοφ τθσ τροφισ που ςχετίηεται με ανεπικφμθτεσ αντιδράςεισ, είναι απαραίτθτθ θ πρόςβαςθ ςε ζγκυρθ πλθροφόρθςθ ςχετικά με τθ ςφςταςθ τυποποιθμζνων τροφίμων. Ο ανακεωρθμζνοσ Κϊδικασ Τροφίμων και Ροτϊν προβλζπει τθν ακριβι αναγραφι ςυςτατικϊν που είναι γνωςτό οτι ςχετίηονται με ανεπικφμθτεσ αντιδράςεισ. Στθν πραγματικότθτα όμωσ, ετικζτα των τυποποιθμζνων προϊόντων δεν προςφζρει πάντα τισ απαραίτθτεσ αυτζσ πλθροφορίεσ. Για τουσ λόγουσ αυτοφσ, ςτθν Ευρϊπθ, θ γλουτζνθ περιλαμβάνεται ςτα 10 ςυςτατικά που ςφμφωνα με τθ νομοκεςία πρζπει υποχρεωτικά ν αναφζρονται ςτθν ετικζτα των τυποποιθμζνων προϊόντων, ϊςτε να παρζχονται οι απαραίτθτεσ πλθροφορίεσ ςτουσ καταναλωτζσ υνζπειεσ από τθ μθ ςυμμόρφωςθ ςε δίαιτα χωρίσ γλουτζνθ Θ μθ ςυμμόρφωςθ ςε δίαιτα χωρίσ γλουτζνθ από τα άτομα με κοιλιοκάκθ ςυνικωσ οφείλεται ςε: κακυςτερθμζνθ διάγνωςθ, αδιαφορία άγνοια, εξαιτίασ τθσ οποίασ τα άτομα καταναλϊνουν τρόφιμα με προςμίξεισ χωρίσ να το κζλουν και αντικειμενικι δυςκολία τθσ εφαρμογισ τθσ δίαιτασ αυτισ. Μθ ςυμμόρφωςθ ζχει ωσ άμεςο αποτζλεςμα τθν πρόκλθςθ βλαβϊν ςτο βλεννογόνο του εντζρου. Οι βλάβεσ ζχουν ωσ άμεςο αποτζλεςμα τθ μείωςθ τθσ επιφάνειασ απορρόφθςθσ κρεπτικϊν ςυςτατικϊν. Τα κοινότερα προβλιματα που προκφπτουν είναι θ οςτεοπενία και θ ςιδθροπενία, ενϊ ςτα παιδιά παρουςιάηεται κακυςτζρθςθ τθσ ςωματικισ ανάπτυξθσ. Υπάρχουν επίςθσ ενδείξεισ ότι ςτα άτομα που δεν ακολουκοφν τθ δίαιτα είναι αυξθμζνοσ ο κίνδυνοσ εμφάνιςθσ αυτοάνοςων νοςθμάτων και κακοικειασ. Θ μθ ςυμμόρφωςθ ςε δίαιτα χωρίσ γλουτζνθ είναι εφκολο ν ανιχνεφεται με τθν τακτικι παρακολοφκθςθ των ορολογικϊν δεικτϊν τθσ κοιλιοκάκθσ. Θ παρακολοφκθςθ περιλαμβάνει 1. Ιατρικι παρακολοφκθςθ με ορολογικοφσ δείκτεσ για επιβεβαίωςθ και εξαςφάλιςθ τθσ ςυμμόρφωςθσ ςτθ δίαιτα. Oι ορολογικοί δείκτεσ είναι πλζον επαρκϊσ αξιόπιςτοι και προςφζρονται για τθ διαδικαςία επιβεβαίωςθσ τθσ διάγνωςθσ κακιςτϊντασ περιττι τθν επανάλθψθ τθσ βιοψίασ. Ζλεγχοσ με ορολογικοφσ δείκτεσ με παράλλθλο μεταβολικό ζλεγχο επιβάλλεται για τυχόν ανάπτυξθ αυτοάνοςων νοςθμάτων ςχετιηόμενων με τθν κοιλιοκάκθ, ι άλλων επιπλοκϊν που ςχετίηονται με διατροφικά ελλείμματα όπωσ θ οςτεοπόρωςθ. Συγκεκριμζνα για το κζμα τθσ πρόλθψθσ και αντιμετϊπιςθσ τθσ οςτεοπόρωςθσ ςυνιςτάται θ χοριγθςθ ςυμπλθρωμάτων διατροφισ αςβεςτίου και βιταμίνθσ D. 2. Διατροφικι παρακολοφκθςθ που περιλαμβάνει διαρκι εκπαίδευςθ, ανάλυςθ των διατροφικϊν προςλιψεων, ϊςτε να εξαςφαλίηεται επάρκεια ενζργειασ και μακροκρεπτικϊν ςυςτατικϊν, κακϊσ και ςυγκεκριμζνων βιταμινϊν, μετάλλων και ιχνοςτοιχείων. Τζτοια ςτοιχεία, εκτόσ από το αςβζςτιο, είναι ο ςίδθροσ, το μαγνιςιο και οι βιταμίνεσ του ςυμπλζγματοσ Β. Σχετικά με το φυλλικό οξφ, ςυνιςτάται θ κάλυψθ των θμεριςιων αναγκϊν από ςυμπλθρϊματα διατροφισ για όλα τα κιλεα άτομα που βρίςκονται ςε θλικία αναπαραγωγισ. Εκπαίδευςθ για τθν ενθμζρωςθ ςχετικά με τισ κατάλλθλεσ διατροφικζσ επιλογζσ. Το ζργο αυτό είναι δυνατόν να επιμεριςτεί ςε διαιτολόγουσ, ςτο ςφλλογο των ατόμων με κοιλιοκάκθ, ι ςε πρωτοβουλίεσ, όπωσ θ λειτουργία ςχολείων κοιλιοκάκθσ. Οι φορείσ αυτοί είναι δυνατόν ν αναλάβουν και τθν ενθμζρωςθ του κοινοφ και των αρμοδίων για τισ 12

ειδικζσ ανάγκεσ των ατόμων αυτϊν (π.χ. ειδικά τρόφιμα, εςτιατόρια που ςερβίρουν γεφματα χωρίσ γλουτζνθ, ςυνταγζσ, εξειδικευμζνουσ λειτουργοφσ υγείασ κα). Διατροφικζσ υμβουλζσ για άτομα που πάςχουν από κοιλιοκάκθ (δυςανεξία ςτθ γλουτζνθ) Αντιμετωπίηετε προβλιματα αφόρθτων πόνων του ςτομάχου, ζχετε ςυμπτϊματα δυςαπορρόφθςθσ και χάνετε κιλά, χωρίσ να γνωρίηετε τθν αιτία; Μιπωσ πρζπει να επιςκεφκείτε ζναν γαςτρεντερολόγο; Μιπωσ το πρόβλθμα από το οποίο πάςχετε ονομάηεται «κοιλιοκάκθ»; Ρερί τίνοσ πρόκειται και πωσ κα το αντιμετωπίςετε; Θ κοιλιοκάκθ είναι ζνα ςφνδρομο δυςαπορρόφθςθσ, που προκαλείται από τθν γλιαδίνθ, θ οποία αποτελεί ζνα πρωτεϊνικό τμιμα τθσ γλουτζνθσ. Αυτι απαντάται ςχεδόν ςε όλα τα δθμθτριακά, εκτόσ από το ρφηι και το καλαμπόκι. Θ δίαιτα που ακολουκείται ςε τζτοια περίπτωςθ αποκλείει όλα τα δθμθτριακά που περιζχουν γλουτζνθ (ςιτάρι, βρϊμθ, κρικάρι, ςίκαλθ). Αντικζτωσ μπορεί να χρθςιμοποιθκεί αλεφρι από καλαμπόκι, ρφηι, πατάτεσ, ςόγια ι ςιτάλευρο των οποίων ζχει αφαιρεκεί θ γλουτζνθ. Συνεπϊσ κφριοσ ςτόχοσ τθσ δίαιτασ και μοναδικι κεραπεία του προβλιματοσ είναι θ μόνιμθ απομάκρυνςθ τθσ γλουτζνθσ. Θ υποχϊρθςθ των ςυμπτωμάτων (διάρροια, ςτεατόρροια, μειωμζνθ απορρόφθςθ κρεπτικϊν ςυςτατικϊν, μείωςθ ι αδυναμία αφξθςθσ βάρουσ, κοιλιακά άλγθ, αναιμία κτλ.) φαίνεται να εξαρτάται από τθν πιςτι εφαρμογι του διαιτολογίου. Στθν περίπτωςθ αυτι, θ ηωι και ο τρόποσ διατροφισ ςασ κα πρζπει να αλλάξει ριηικά. Το ψωμί, τα μακαρόνια, τα μπιςκότα ι τα κορν-φλζικσ που ζνασ μζςοσ άνκρωπόσ τα καταναλϊνει άφοβα κακθμερινϊσ, εςείσ κα πρζπει να τα απομακρφνετε από το διαιτολόγιο ςασ ι τουλάχιςτον να τα αντικαταςτιςτε με άλλα επιτρεπόμενα. Το ψωμί για παράδειγμα, που μζχρι τϊρα αγοράηατε από το φοφρνο κα πρζπει είτε να το κάνετε ειδικι παραγγελία ι να επιλζξετε κάποιο από τα ψωμιά ελεφκερα ςε γλουτζνθ, όπωσ είναι το καλαμποκόψωμο. Το ίδιο φυςικά ιςχφει και για τισ φρυγανιζσ, τα κράκερσ, τα κουλουράκια. τα μπιςκότα, τα κορν-φλζικσ κτλ, τα οποία μπορείτε να αντικαταςτιςετε με ρυηογκοφρζτεσ ι δθμθτριακά πρωινοφ χωρίσ γλουτζνθ, όπωσ είναι οι νιφάδεσ ρυηιοφ ι καλαμποκιοφ. Ππωσ καταλαβαίνετε θ ςυγκεκριμζνθ δίαιτα είναι πολφ δφςκολο να ακολουκθκεί, εφόςον τα προϊόντα των απαγορευμζνων δθμθτριακϊν είναι ιδιαίτερα διαδεδομζνα, αλλά και θ προςκικθ τουσ ςε προπαραςκευαςμζνα τρόφιμα, πολφ ςυχνι. Ο ςχεδιαςμόσ του διαιτολογίου, κακίςταται ακόμθ δυςκολότεροσ εάν μζχρισ ότου εντοπίςατε το πρόβλθμα, ζχετε χάςει αξιοςθμείωτο βάροσ, όπου θ επανάκτθςθ του κα πρζπει να γίνει ςταδιακά και με προςοχι. Το άτομο λοιπόν που πάςχει, αλλά και θ οικογζνεια του χρειάηονται ςυνεχι ενκάρρυνςθ και ενδυνάμωςθ. Θα πρζπει όλθ θ οικογζνεια να είςτε πολφ προςεκτικοί και ςχολαςτικοί κατά τθν αγορά των τροφίμων από το ςουπερμάρκετ και το φοφρνο και επίςθσ, όταν κα βγείτε για φαγθτό ςε κάποιο εςτιατόριο, κα πρζπει να ρωτάτε κατά πόςο τα διάφορα άγνωςτα φαγθτά περιζχουν τα υπό περιοριςμό δθμθτριακά. Για να βοθκθκείτε περιςςότερο, μθν χάςετε το επόμενο τεφχοσ ςτο οποίο ακολουκεί χριςιμοσ πίνακασ με τισ ακριβείσ τροφζσ που επιτρζπονται και απαγορεφονται. ΕΠΙΣΡΕΠΟΜΕΝΕ ΣΡΟΦΕ: Γάλα και γαλακτοκομικά προϊόντα χωρίσ προςμίξεισ, φρζςκο, εβαπορζ, ςε ςκόνθ, ςυμπυκνωμζνο, πλιρεσ ι αποβουτυρωμζνο, κρζμεσ από γάλα, καλαμποκάλευρο ι ριηάλευρο, γιαοφρτι, άςπρα τυριά, κρεμμϊδθ cottage cheese. Πλων των ειδϊν φρζςκα ι κατεψυγμζνα κρζατα, πουλερικά, ψάρια, και ςε κονςζρβα, αυγά. Ψωμί, φρυγανιζσ, κράκερσ κτλ. παραςκευαςμζνα από ελεφκερα γλουτζνθσ άλευρα (καλαμποκάλευρο, ρυηάλευρο, πατατάλευρο, αλεφρι από ςόγια). Ρατάτεσ, γλυκοπατάτεσ, ρφηι, καλαμπόκι, χυλόσ από καλαμπόκι. Πλα τα φρζςκα, κατεψυγμζνα ι ςε κονςζρβα λαχανικά (χωρίσ ςάλτςα), κακϊσ και όλα τα όςπρια. 13

Πλα τα φρζςκα φροφτα, κατεψυγμζνα ι ςε κονςζρβα και οι χυμοί τουσ. Λάδι, βοφτυρο, μαργαρίνθ, φυςτικοβοφτυρο, μπζικον, ελιζσ Καφζσ, τςάι, αναψυκτικά, κακάο, αφοφ αναγνωριςτεί θ ετικζτα τουσ. Ηελζ, μζλι, μαρμελάδα, ηάχαρθ, ςοκολάτα, παγωτά (προςοχι ςτθν ετικζτα των τροφίμων για τθν ςφνκεςθ τουσ) Ρουτίγκα ρυηιοφ, πουτίγκα καλαμποκιοφ ι κζικ παραςκευαςμζνα από τα επιτρεπόμενα αλεφρια Σάλτςεσ παραςκευαςμζνεσ από κρζμα γάλακτοσ, αλεφρι καλαμποκιοφ ι άλλα επιτρεπόμενα ειδικά αλεφρια χωρίσ γλουτζνθ Αποςταγμζνα αλκοολοφχα ποτά και κραςί Γνιςια μπαχαρικά και αρϊματα, αλάτι, μουςτάρδα από ςκόνθ, ξφδι, πιπζρι, πιπεριζσ. ΑΠΑΓΟΡΕΤΜΕΝΕ ΣΡΟΦΕ Κρζμεσ που περιζχουν αλεφρι, κορν-φλάουρ, ροφιματα ςοκολάτασ. Οριςμζνα τυριά που περιζχουν μαςτίχα βρϊμθσ ωσ ςυςτατικό τουσ. Κατεργαςμζνα κρζατα που περιζχουν ςιτάρι, κρικάρι, βρϊμθ ι ςίκαλθ. Αλλαντικά άγνωςτθσ ςφςταςθσ. Κανονικό ψωμί από ςιτάρι ι ςίκαλθ, κακϊσ και οτιδιποτε περιζχει άλευρο από τα απαγορευμζνα π.χ. κουλουράκια, φρυγανιζσ, κζικσ, ςάντουιτσ, τοςτ. Μακαρόνια, ςπαγγζτι, φιδζσ, χυλοπίτεσ, κρικαράκι και άλλεσ πάςτεσ ηυμαρικϊν. All Bran και άλλα δθμθτριακά εμπορίου που περιζχουν γλουτζνθ. Λαχανικά ςε κονςζρβα με ςάλτςα, φαςόλια ςε κονςζρβα, ζτοιμεσ ςαλάτεσ. Κατεργαςμζνα φροφτα με προϊόντα που περιζχουν γλουτζνθ. Πλα τα είδθ εμπορίου τφπου snack (γαριδάκια κ.τ.λ.). Μπφρα, τηίν, ουίςκι, βότκα, λευκό ξφδι (πάντα πρζπει να ελζγχετε τθν ετικζτα). Σοφπεσ εμπορίου, επιδόρπια και γλυκά εμπορίου (καραμζλεσ) που ςυνικωσ περιζχουν ςαν ςυςτατικό τουσ γλουτζνθ. Οριςμζνα μπαχαρικά και καρυκεφματα κατεργαςμζνα, ζτοιμεσ ςάλτςεσ, οι ςάλτςεσ των κονςερβϊν. Επειδι το ςιτάρι, το κρικάρι, θ ςίκαλθ, ι βρϊμθ και τα προϊόντα τουσ χρθςιμοποιοφνται ςε ποικιλία ζτοιμων τροφϊν, κα πρζπει να διαβάηονται με προςοχι οι ετικζτεσ των τροφίμων. Lactose Free Short Version Διατροφι ελεφκερθ λακτόηθσ είναι θ διατροφι που δεν περιζχει λακτόηθ. Θ λακτόηθ είναι ζνα φυςικό ςάκχαρο που περιζχετε ςτο γάλα και τα γαλακτοκομικά προϊόντα. Αποτελείτε από τθ γλυκόηθ και τθ γαλακτόηθ και θ λακτάςθ είναι το ζνηυμο που βρίςκεται φυςιολογικά ςτο λεπτό ζντερο και βοθκά ςτθ διάςπαςθ τθσ. Ποία τρόφιμα μπορεί να περιζχουν κρυμμζνθ λακτόηθ; Αν και το γάλα και τα γαλακτοκομικά προϊόντα είναι θ μόνθ πθγι λακτόηθσ, πολλζσ φορζσ μπορεί να βρίςκεται κρυμμζνθ ςε πολλά τρόφιμα, όπωσ ψωμιά, δθμθτριακά πρωινοφ, ςκόνθ πατάτασ, ςοφπεσ, μαργαρίνεσ, αλλαντικά, 14

ςάλτςεσ για ςαλάτεσ κτλ. Ρροςεκτικι ανάγνωςθ των ςυςτατικϊν των τροφίμων κα βοθκιςει ςτθν αποφυγι του προβλιματοσ αυτοφ. Λζξεισ κλειδιά που υποδθλϊνουν τθν φπαρξθ λακτόηθσ ςτα τρόφιμα είναι: Ορόσ γάλακτοσ Λακτόηθ Στερεά γάλακτοσ Βουτυρόγαλα Ρυτιά Μαργαρίνθ Ξινι κρζμα Σοκολάτα γάλακτοσ Βοφτυρο (ςτερεά βουτφρου, λάδι βουτφρου) Καηεΐνθ (καηεϊνικό αμμϊνιο, καηεϊνικό αςβζςτιο, υδρολυμζνθ καηεΐνθ, καηεϊνικό ςιδιρο, καηεϊνικό μαγνιςιο, Paracasein, Καηεϊνικό κάλιο και καηεϊνικό νάτριο) Κρζμα γάλακτοσ Τυρόπθγμα Λακταλβουμίνθ Λακτογλοβουμίνθ Γάλα (πιγματα βουτυρογάλακτοσ, γάλα ςε ςκόνθ, ςτερεά γάλακτοσ, ςυμπυκνωμζνο γάλα, υδρολυμζνθ πρωτεΐνεσ γάλακτοσ, λίποσ γάλακτοσ, γάλα ςε ςκόνθ, πρωτεΐνεσ γάλακτοσ και ςακχαροφχο ςυμπυκνωμζνο γάλα) Ρροςοχι επίςθσ πρζπει να δίνετε ςε πολλά φάρμακα και ςυμπλθρϊματα διατροφισ τα οποία μπορεί να περιζχουν λακτόηθ. Σι πρζπει να προςζξει ζνα άτομο που ακολουκεί διατροφι ελεφκερθ λακτόηθσ; Θ αποφυγι των ςυμβατικϊν γαλακτοκομικϊν προϊόντων χωρίσ τθν κατάλλθλθ προςαρμογι των διατροφικϊν ςυνθκειϊν μπορεί να ζχει ωσ αποτζλεςμα χαμθλι πρόςλθψθ αςβεςτίου, βιταμίνθ D και ριβοφλαβίνθ. Διατροφι ελεφκερθ λακτόηθσ πρζπει να ακολουκείται από: Άτομα με μόνιμθ ελάττωςθ τθσ δράςθσ τθσ λακτάςθσ (πρωτοπακισ ζλλειψθ λακτάςθσ) με τθν αφξθςθ τθσ θλικίασ. Είναι αρκετά ςυνθκιςμζνθ κατάςταςθ και εμφανίηεται αρκετά ςυχνά ςε αςιάτεσ, ευρωπαίουσ που κατοικοφν ςτθ Μεςογείου (Ζλλθνεσ, Ιταλοφσ), αφρικανοφσ και αφρικανο-αμερικάνουσ. Στα άτομα αυτά θ ανοχι ςτθ λακτόηθ ποικίλλει ευρζωσ μεταξφ των ατόμων. Σφμφωνα με μια πρόςφατθ αναςκόπθςθ ερευνϊν τα περιςςότερα άτομα μποροφν να ανεχκοφν μζχρι και 12 g λακτόηθ ςε μια ενιαία δόςθ (ιδιαίτερα εάν λθφκεί με τρόφιμα) χωρίσ ι με ελάχιςτα ςυμπτϊματα. Άτομα όπου θ ζλλειψθ λακτάςθσ οφείλεται ςε τραφμα του βλεννογόνου (δευτεροπακισ ζλλειψθ λακτάςθσ), λόγω πολλϊν αιτιϊν όπωσ υποςιτιςμόσ, εγχειρίςεισ εντζρου, νόςο του Grohn κτλ. Άτομα με εκ γενετισ ζλλειψθ του ενηφμου λακτάςθ (ςφνδρομο Hoιzeι's, ςφνδρομο Durand's). Είναι πολφ ςπάνια κατάςταςθ, οφείλεται ςε γενετικι ανωμαλία που εμφανίηεται μετά τθ γζννα και αν δεν διαγνωςκεί ζγκαιρα μπορεί να είναι κανατθφόρα. Άτομα με γαλακτοηαιμία. Μια γενετικι ανωμαλία ςτο μεταβολιςμό τθσ γαλακτόηθσ. Κφρια διαιτθτικι κεραπεία για τθ γαλακτοηαιμία είναι ο περιοριςμόσ τθσ γαλακτόηθσ. Επειδι θ γαλακτόηθ είναι ζνα από τα δφο ςυςτατικά τθσ λακτόηθσ, γιϋ αυτό και τα άτομα αυτά επιβάλλεται να ακολουκοφν και δίαιτα ελεφκερθ λακτόηθσ. 15

Με τθ κατανάλωςθ τροφίμων που περιζχουν λακτόηθ τα άτομα με ζλλειψθ λακτάςθσ εμφανίηουν μερικά ι όλα από τα ακόλουκα ςυμπτϊματα: Ναυτία Αζρια ςτα ζντερα Ρόνοσ και κράμπεσ τθσ κοιλία Διάρροια Στθν περίπτωςθ εκ γενετισ ζλλειψθσ λακτάςθσ τότε εμετοί και διάρροιεσ εμφανίηονται λίγεσ θμζρεσ μετά τθ γζννθςθ του βρζφουσ. Θ διατροφικι παρζμβαςθ ζχει ςαν ςτόχο τθ μείωςθ των ςυμπτωμάτων που οφείλονται ςτθν κατανάλωςθ λακτόηθσ. Τα άτομα που ακολουκοφν διατροφι ελεφκερθ λακτόηθσ κα πρζπει να καταναλϊνουν τρόφιμα χωρίσ λακτόηθ. Read all Tips & Guidelines Διατροφι ελεφκερθ λακτόηθσ είναι θ διατροφι που δεν περιζχει λακτόηθ. Θ λακτόηθ είναι ζνα φυςικό ςάκχαρο που περιζχετε ςτο γάλα και τα γαλακτοκομικά προϊόντα. Αποτελείτε από τθ γλυκόηθ και τθ γαλακτόηθ και θ λακτάςθ είναι το ζνηυμο που βρίςκεται φυςιολογικά ςτο λεπτό ζντερο και βοθκά ςτθ διάςπαςθ τθσ. Διατροφι ελεφκερθ λακτόηθσ πρζπει να ακολουκείται από: Άτομα με μόνιμθ ελάττωςθ τθσ δράςθσ τθσ λακτάςθσ (πρωτοπακισ ζλλειψθ λακτάςθσ) με τθν αφξθςθ τθσ θλικίασ. Είναι αρκετά ςυνθκιςμζνθ κατάςταςθ και εμφανίηεται αρκετά ςυχνά ςε αςιάτεσ, ευρωπαίουσ που κατοικοφν ςτθ Μεςογείου (Ζλλθνεσ, Ιταλοφσ), αφρικανοφσ και αφρικανο-αμερικάνουσ. Στα άτομα αυτά θ ανοχι ςτθ λακτόηθ ποικίλλει ευρζωσ μεταξφ των ατόμων. Σφμφωνα με μια πρόςφατθ αναςκόπθςθ ερευνϊν τα περιςςότερα άτομα μποροφν να ανεχκοφν μζχρι και 12 g λακτόηθ ςε μια ενιαία δόςθ (ιδιαίτερα εάν λθφκεί με τρόφιμα) χωρίσ ι με ελάχιςτα ςυμπτϊματα. Άτομα όπου θ ζλλειψθ λακτάςθσ οφείλεται ςε τραφμα του βλεννογόνου (δευτεροπακισ ζλλειψθ λακτάςθσ), λόγω πολλϊν αιτιϊν όπωσ υποςιτιςμόσ, εγχειρίςεισ εντζρου, νόςο του Grohn κτλ. Άτομα με εκ γενετισ ζλλειψθ του ενηφμου λακτάςθ (ςφνδρομο Hoιzeι's, ςφνδρομο Durand's). Είναι πολφ ςπάνια κατάςταςθ, οφείλεται ςε γενετικι ανωμαλία που εμφανίηεται μετά τθ γζννα και αν δεν διαγνωςκεί ζγκαιρα μπορεί να είναι κανατθφόρα. Άτομα με γαλακτοηαιμία. Μια γενετικι ανωμαλία ςτο μεταβολιςμό τθσ γαλακτόηθσ. Κφρια διαιτθτικι κεραπεία για τθ γαλακτοηαιμία είναι ο περιοριςμόσ τθσ γαλακτόηθσ. Επειδι θ γαλακτόηθ είναι ζνα από τα δφο ςυςτατικά τθσ λακτόηθσ, γιϋ αυτό και τα άτομα αυτά επιβάλλεται να ακολουκοφν και δίαιτα ελεφκερθ λακτόηθσ. Με τθ κατανάλωςθ τροφίμων που περιζχουν λακτόηθ τα άτομα με ζλλειψθ λακτάςθσ εμφανίηουν μερικά ι όλα από τα ακόλουκα ςυμπτϊματα: Ναυτία Αζρια ςτα ζντερα Ρόνοσ και κράμπεσ τθσ κοιλία Διάρροια Στθν περίπτωςθ εκ γενετισ ζλλειψθσ λακτάςθσ τότε εμετοί και διάρροιεσ εμφανίηονται λίγεσ θμζρεσ μετά τθ γζννθςθ του βρζφουσ. Θ διατροφικι παρζμβαςθ ζχει ςαν ςτόχο τθ μείωςθ των ςυμπτωμάτων που οφείλονται ςτθν 16

κατανάλωςθ λακτόηθσ άτομα που ακολουκοφν διατροφι ελεφκερθ λακτόηθσ κα πρζπει να καταναλϊνουν τρόφιμα χωρίσ λακτόηθ. Ομάδεσ τροφίμων Σρόφιμα χωρίσ λακτόηθ Σρόφιμα με λακτόηθ Γάλα και γαλακτοκομικά προϊόντα Λαχανικά Φροφτα Ψωμί & δθμθτριακά Κρζασ, πουλερικά, ψάρια, καλαςςινά, όςπρια και προϊόντα τουσ Λίπθ και ζλαια 100% χωρίσ λακτόηθ γάλα, γάλα ςόγια, γάλα ρυηιοφ, γάλα αμυγδάλου Φρζςκα, κατεψυγμζνα και κονςερβοποιθμζνα λαχανικά χωρίσ προςκικθ γάλακτοσ ι γαλακτοκομικϊν προϊόντων, ντοματομπελτζσ, κρζμα κάςτανου. ςάλτςεσ ντομάτασ για μακαρόνια χωρίσ τυρί Φρζςκα κατεψυγμζνα, κονςερβοποιθμζνα και αποξθραμζνα φροφτα ψωμιά χωρίσ βοφτυρο, γάλα και τυρί (κυπριακό, ιταλικό, γαλλικό, εβραϊκό με ςίκαλθ), ρφηι, ποπκορν, καλαμπόκι, κζικ χωρίσ βοφτυρο και γάλα, κράκερ χωρίσ βοφτυρο, μπιςκότα χωρίσ βοφτυρο, μακαρόνια, πουργοφρι, ςιτάρι, κρικάρι, βρϊμθ ςίκαλθ, φρυγανιζσ, κουλοφρια, κυπριακζσ πίτεσ για ςουβλάκια κτλ. Βοδινό, αρνί, μοςχάρι, χοιρινό, κυνιγια, πουλερικά, ψάρια, οςτρακοειδι, αβγά, φυςτικοβοφτυρο, μπιηζλια, φαςόλια, φακζσ, κουκιά, λουβιά, ξθροί καρποί, ςπόροι, τόφου (τυρί ςόγιασ), ςόγια Μπζικον, μαργαρίνθ χωρίσ γάλα(ορό γάλακτοσ), ςάλτςεσ για ςαλάτεσ χωρίσ τυρί ι γάλα, φυτικά ζλαια, ελιζσ, φυτικζσ κρζμεσ υγρζσ ι ςκόνθ, μαγιονζηα, ςάλτςα από ηωμό κρζατοσ χωρίσ γάλα ι γαλακτοκομικά προϊόντα Γάλα (πλιρεσ, θμιαποβουτυρωμζνο άπαχο), βουτυρόγαλα, γλυκά με γάλα, γάλα με μειωμζνθ λακτόηθ, γάλα εβαπορζ, ηαχαροφχο γάλα, γάλα ςοκολάτασ ι με γεφςθ, μίγματα ςοκολάτασ και κακάο, τυρί, γιαοφρτι, παγωτό, ξινι κρζμα, ορόσ γάλακτοσ, κεφιρ, Λαχανικά με κρζμα, λαχανικά πανζ, πουρζσ πατάτασ ι ςκόνθ για πουρζ πατάτα, ςάλτςα ντομάτα για μακαρόνια με τυρί Κανζνα Ψωμιά με βοφτυρο ι/ και γάλα, φραντηόλεσ, μπιςκότα, muffins, τθγανίτεσ, κζικ, γκοφρζτεσ, κράκερ, κάποια δθμθτριακά πρωινοφ (διαβάςτε τισ ετικζτεσ), ςυςκευαςμζνα μίγματα με μακαρόνια και τυρί, πίτςεσ, εμπορικά ζτοιμα είδθ αρτοποιίασ, τυρόπιτεσ Ψάρια ι κρζασ ι κοτόπουλο πανζ, λουκάνικά, αλλαντικά κρζμα γάλακτοσ, ξινι κρζμα, κρεμϊδθ τυριά, ςάλτςεσ για τςιπσ, μαργαρίνεσ με γάλα, ςάλτςεσ για ςαλάτεσ με γάλα ι τυρί, βοφτυρο 17

Γλυκά & Επιδόρπια Ποτά οφπεσ Διάφορα Κζικ χωρίσ γάλα και βοφτυρο, ηελατίνθ, παγωτά από φροφτα χωρίσ γάλα, ηελζ φροφτων, γλυκά κουταλιοφ, γρανίτεσ Χυμοί φροφτων και λαχανικϊν, τςάι, ανκρακοφχα ποτά, κακάο ςε ςκόνθ, καφζσ χωρίσ γάλα, γάλα ςόγιασ, γάλα ρυηιοφ, γάλα αμυγδάλου Διαυγείσ ηωμοί κρζατοσ ι λαχανικϊν χωρίσ γάλα ι κρζμα ι γιαοφρτι, χορτόςουπεσ Ροπκορν, κουλοφρια, τορτίγια από πατάτα και καλαμπόκι, ςάλτςα ντομάτασ και λαχανικϊν, μουςτάρδα, κζτςαπ, τουρςί (ξιδάτα), ςάλτςεσ χωρίσ γάλα ι γαλακτοκομικά προϊόντα, ηάχαρθ, μζλι, μαρμελάδεσ, ςιρόπι καλαμποκιοφ, μελάςα, βότανα, καρυκεφματα, αλάτι, πιπζρι Ραγωτά, παγωτό γιαοφρτι soufflé, μουσ, πουτίγκα, κρζμα κάςτερ, τςουρζκι, ςοκολάτα γάλακτοσ, καραμζλα, κζικ Τςάι με γάλα, καφζσ με γάλα, ρόφθμα ςοκολάτασ, θδφποτα (λικζρ) με ςοκολάτα ι γάλα, ςοφπεσ με κρζμα ι τυρί, κονςερβοποιθμζνεσ και αφυδατωμζνεσ ςοφπεσ που περιζχουν γαλακτοκομικά προϊόντα κρζμα ι ςάλτςεσ από τυρί, μεηεδάκια ι κουλοφρια ι τςιπ με γεφςθ τυριοφ, φάρμακα και ςυμπλθρϊματα διατροφισ με λακτόηθ Ποία τρόφιμα μπορεί να περιζχουν κρυμμζνθ λακτόηθ; Αν και το γάλα και τα γαλακτοκομικά προϊόντα είναι θ μόνθ πθγι λακτόηθσ, πολλζσ φορζσ μπορεί να βρίςκεται κρυμμζνθ ςε πολλά τρόφιμα, όπωσ ψωμιά, δθμθτριακά πρωινοφ, ςκόνθ πατάτασ, ςοφπεσ, μαργαρίνεσ, αλλαντικά, ςάλτςεσ για ςαλάτεσ κτλ. Ρροςεκτικι ανάγνωςθ των ςυςτατικϊν των τροφίμων κα βοθκιςει ςτθν αποφυγι του προβλιματοσ αυτοφ. Λζξεισ κλειδιά που υποδθλϊνουν τθν φπαρξθ λακτόηθσ ςτα τρόφιμα είναι: Ορόσ γάλακτοσ Λακτόηθ Στερεά γάλακτοσ Βουτυρόγαλα Ρυτιά Μαργαρίνθ Ξινι κρζμα Σοκολάτα γάλακτοσ Βοφτυρο (ςτερεά βουτφρου, λάδι βουτφρου) Καηεΐνθ (καηεϊνικό αμμϊνιο, καηεϊνικό αςβζςτιο, υδρολυμζνθ καηεΐνθ, καηεϊνικό ςιδιρο, καηεϊνικό μαγνιςιο, Paracasein, Καηεϊνικό κάλιο και καηεϊνικό νάτριο) Κρζμα γάλακτοσ Τυρόπθγμα Λακταλβουμίνθ 18

Λακτογλοβουμίνθ Γάλα (πιγματα βουτυρογάλακτοσ, γάλα ςε ςκόνθ, ςτερεά γάλακτοσ, ςυμπυκνωμζνο γάλα, υδρολυμζνθ πρωτεΐνεσ γάλακτοσ, λίποσ γάλακτοσ, γάλα ςε ςκόνθ, πρωτεΐνεσ γάλακτοσ και ςακχαροφχο ςυμπυκνωμζνο γάλα) Ρροςοχι επίςθσ πρζπει να δίνετε ςε πολλά φάρμακα και ςυμπλθρϊματα διατροφισ τα οποία μπορεί να περιζχουν λακτόηθ. Σι πρζπει να προςζξει ζνα άτομο που ακολουκεί διατροφι ελεφκερθ λακτόηθσ; Θ αποφυγι των ςυμβατικϊν γαλακτοκομικϊν προϊόντων χωρίσ τθν κατάλλθλθ προςαρμογι των διατροφικϊν ςυνθκειϊν μπορεί να ζχει ωσ αποτζλεςμα χαμθλι πρόςλθψθ αςβεςτίου, βιταμίνθ D και ριβοφλαβίνθ. Περιεκτικότθτα Σροφίμων ςε Αςβζςτιο και Λακτόηθ Σρόφιμα Αςβζςτιο Λακτόηθ Γάλα ςόγιασ, εμπλουτιςμζνο (1 φ) 200 300 mg 0 Σαρδζλεσ με τα κοκάλα (90γρ.) 270 mg 0 Σολομόσ κονςζρβα με τα κοκάλα (90γρ.) 205 mg 0 Μπρόκολο ωμό (1 φ) 90 mg 0 Ρορτοκάλι (1 μζτριο) 50 mg 0 Φαςόλια (½ φ) 40 mg 0 Τόνοσ κονςζρβα (90γρ.) 10 mg 0 Μαροφλι πράςινα φφλλα (½ φ) 10 mg 0 Γαλακτοκομικά προϊόντα Γιαοφρτι με χαμθλά λιπαρά (1 φ) 415 mg 5 g Γάλα με μειωμζνα λιπαρά (1 φ) 295 mg 11 g Ελβετικό τυρί (1 φζτα) 270 mg 1 g Ραγωτό (½ φ) 85 mg 6 g Τυρί cottage (½ φ) 75 mg 2-3 g Ρθγι: www.soyfoods.org Suitable for Diabetics Short Version ΟΛΕ ΟΙ ΤΝΣΑΓΕ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΚΑΣΑΛΛΗΛΕ ΓΙΑ ΔΙΑΒΗΣΙΚΟΤ ΝΟΟΤΜΕΝΟΤ ΟΣΙ ΑΝΑΓΡΑΦΟΝΣΑΙ ΟΙ ΔΙΑΒΗΣΙΚΕ ΑΝΣΑΛΛΑΓΕ Διατροφικοί Ιςχυριςμοί Χαμθλό ςε ηάχαρθ: Ρεριζχει λιγότερο από 5γρ ηάχαρθ ανά 100γρ για ςτερεζσ τροφζσ ι λιγότερο από 2.5γρ ηάχαρθ ανά 100ml για υγρά. 19

Χωρίσ ηάχαρθ: Ρεριζχει λιγότερο από 0.5γρ ηάχαρθ ανά 100γρ. ι ανά 100ml. Χωρίσ επιπρόςκετθ ηάχαρθ: Το τρόφιμο δεν περιζχει επιπρόςκετουσ μονοηαχαρίτεσ ι διηαχαρίτεσ ι άλλθ ουςία με γλυκαντικι ιδιότθτα όπωσ είναι θ φρουκτόηθ ι το μζλι. Σε περίπτωςθ που το φαγθτό περιζχει ηάχαρθ εκ του φυςικοφ τότε αυτό πρζπει να αναγράφεται ςτθν ετικζτα με τθν ζνδειξθ «περιζχει φυςικι ηάχαρθ». Θ διατροφι κεωρείται το πιο βαςικό ςτοιχείο ςτθν αντιμετϊπιςθ του ςακχαρϊδουσ διαβιτθ, γιατί αυτά που παίηουν τον πρωταρχικό ρόλο ςτθν εξιςορρόπθςθ του είναι θ διατιρθςθ του βάρουσ του αςκενι ςε χαμθλά επίπεδα και θ ςωςτι ποιότθτα των διατροφικϊν του ςυνθκειϊν. Για να είναι πραγματικά επιτυχθμζνθ θ διατροφικι αγωγι, πρζπει να ςυνδυάηεται με κακθμερινι ςωματικι άςκθςθ. Απαγορεφονται Ηάχαρθ, γλυκόηθ, ςορβιτόλθ, γλυκά, ςοκολάτεσ, καραμζλεσ, μαρμελάδεσ, ηελζ γλυκό, γλυκοί χυμοί φροφτων, κζικ, πάςτεσ, ςιρόπια κάκε είδουσ, μζλι, ηαχαρωμζνα φροφτα, αεριοφχα και αλκοολοφχα ποτά. Επιτρζπονται Πλα τα υπόλοιπα ςε προςεγμζνεσ ποςότθτεσ ενϊ αυτά που χορθγοφνται ελεφκερα είναι: Ηωμόσ κρζατοσ, κρεμμφδι, καφζσ, καφζσ χωρίσ καφεΐνθ, χυμόσ λεμονιοφ, χόρτα, τςάι, μουςτάρδα, μπαχαρικά, ξφδι, μαϊντανόσ. Read all Tips & Guidelines ΟΛΕ ΟΙ ΤΝΣΑΓΕ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΚΑΣΑΛΛΗΛΕ ΓΙΑ ΔΙΑΒΗΣΙΚΟΤ ΝΟΟΤΜΕΝΟΤ ΟΣΙ ΑΝΑΓΡΑΦΟΝΣΑΙ ΟΙ ΔΙΑΒΗΣΙΚΕ ΑΝΣΑΛΛΑΓΕ Διατροφικοί Ιςχυριςμοί Χαμθλό ςε ηάχαρθ: Ρεριζχει λιγότερο από 5γρ ηάχαρθ ανά 100γρ για ςτερεζσ τροφζσ ι λιγότερο από 2.5γρ ηάχαρθ ανά 100ml για υγρά. Χωρίσ ηάχαρθ: Ρεριζχει λιγότερο από 0.5γρ ηάχαρθ ανά 100γρ. ι ανά 100ml. Χωρίσ επιπρόςκετθ ηάχαρθ: Το τρόφιμο δεν περιζχει επιπρόςκετουσ μονοηαχαρίτεσ ι διηαχαρίτεσ ι άλλθ ουςία με γλυκαντικι ιδιότθτα όπωσ είναι θ φρουκτόηθ ι το μζλι. Σε περίπτωςθ που το φαγθτό περιζχει ηάχαρθ εκ του φυςικοφ τότε αυτό πρζπει να αναγράφεται ςτθν ετικζτα με τθν ζνδειξθ «περιζχει φυςικι ηάχαρθ». Θ διατροφι κεωρείται το πιο βαςικό ςτοιχείο ςτθν αντιμετϊπιςθ του ςακχαρϊδουσ διαβιτθ, γιατί αυτά που παίηουν τον πρωταρχικό ρόλο ςτθν εξιςορρόπθςθ του είναι θ διατιρθςθ του βάρουσ του αςκενι ςε χαμθλά επίπεδα και θ ςωςτι ποιότθτα των διατροφικϊν του ςυνθκειϊν. Για να είναι πραγματικά επιτυχθμζνθ θ διατροφικι αγωγι, πρζπει να ςυνδυάηεται με κακθμερινι ςωματικι άςκθςθ. Είναι βαςικό, ςτουσ αςκενείσ που λαμβάνουν ινςουλίνθ, θ κερμιδικι πρόςλθψθ του διαιτολογίου αλλά και θ ποιότθτα του να προςαρμόηονται ανάλογα με το είδοσ και το ποςό τθσ χορθγοφμενθσ ινςουλίνθσ, αλλά και με τθ φυςικι δραςτθριότθτα του αςκενοφσ, για να αποφεφγονται τα υπό ι υπζρ γλυκαιμικά επειςόδια. 20

Το κακθμερινό μενοφ πρζπει να περιζχει πολλά γεφματα ςε κανονικά διαςτιματα και ςε κακοριςμζνεσ ποςότθτεσ, ιδιαίτερα ςε υδατάνκρακεσ, ανάλογα με τον τφπο ινςουλίνθσ που χρθςιμοποιοφν οι αςκενείσ (γι' αυτοφσ που χρθςιμοποιοφν). Θ κερμιδικι πρόςλθψθ πρζπει να εξατομικεφεται με βάςθ, πάντα, τθν διατιρθςθ του κανονικοφ βάρουσ, ενϊ με τθ ςτακερι κακθμερινι ςφνκεςθ τθσ δίαιτασ, επιτυγχάνουμε να αποφεφγονται τα υπζρ ι υπό - γλυκαιμικά επειςόδια τα οποία ταλαιπωροφν πολφ τον αςκενι. Θ ςωςτι ςφνκεςθ τθσ δίαιτασ είναι: Πρωτεΐνεσ: Οι πρωτεϊνικζσ απαιτιςεισ ενόσ διαβθτικοφ ατόμου υπολογίηονται ςε 1-1,5 g/1 kg επικυμθτοφ βάρουσ του αςκενοφσ. Εξαιροφνται οι εγκυμονοφςεσ και τα παιδιά που θ πρωτεϊνικι τουσ πρόςλθψθ πρζπει να καλφπτει το 20% των ολικϊν κερμίδων, και οι ςοβαρά υποκερμιδικζσ δίαιτεσ καλφπτουν τουλάχιςτον το 30% των ολικϊν κερμίδων. Τδατάνκρακεσ: Οι απαιτιςεισ ςε υδατάνκρακεσ καλφπτουν το 50% των ολικϊν κερμίδων. Εξαίρεςθ αποτελεί θ υπερτριγλυκεριδαιμία τφπου IV. Σ' αυτι τθν περίπτωςθ πρζπει να χορθγοφνται αυςτθρά μόνο 125-150 g υδατάνκρακεσ τθν θμζρα. Λίπθ: Οι κερμίδεσ που περιςςεφουν δίνονται ςε λίπθ. Τα κορεςμζνα λίπθ πρζπει να καλφπτουν ποςοςτό μικρότερο από το 10% των ολικϊν κερμίδων, τα πολυακόρεςτα το 10% και τα μονοκόρεςτα το υπόλοιπο. Μια πολφ καλι προχπόκεςθ για τθν επιτυχθμζνθ διαιτολογικι βοικεια του αςκενοφσ, είναι θ ςωςτι πλθροφόρθςθ του ϊςτε να μπορεί να κατανοεί απόλυτα τθν ςφνταξθ του διαιτολογίου του και τθν ςθμαντικότθτά τθσ. Θ κακθμερινι και μζτρια ςε ζνταςθ και διάρκεια ςωματικι άςκθςθ του αςκενοφσ κεωρείται απαραίτθτθ γιατί ςχετίηεται με τθν γενικότερθ ευνοϊκι επίδραςθ πάνω ςτον μεταβολιςμό του ατόμου. Οι τροφζσ πλοφςιεσ ςε ηάχαρθ πρζπει να αποκλείονται από τθν δίαιτα, ενϊ τα αυγά δεν πρζπει να ξεπερνοφν τα 3 τθν εβδομάδα. Απαγορεφονται Ηάχαρθ, γλυκόηθ, ςορβιτόλθ, γλυκά, ςοκολάτεσ, καραμζλεσ, μαρμελάδεσ, ηελζ γλυκό, γλυκοί χυμοί φροφτων, κζικ, πάςτεσ, ςιρόπια κάκε είδουσ, μζλι, ηαχαρωμζνα φροφτα, αεριοφχα και αλκοολοφχα ποτά. Επιτρζπονται Πλα τα υπόλοιπα ςε προςεγμζνεσ ποςότθτεσ ενϊ αυτά που χορθγοφνται ελεφκερα είναι: Ηωμόσ κρζατοσ, κρεμμφδι, καφζσ, καφζσ χωρίσ καφεΐνθ, χυμόσ λεμονιοφ, χόρτα, τςάι, μουςτάρδα, μπαχαρικά, ξφδι, μαϊντανόσ. Low Fat (Χαμηλό ςε Λιπαρά) Short Version Διατροφικοί Ιςχυριςμοί Χαμθλό ςε λιπαρά: Ρεριζχει λιγότερο από 3γρ. λίποσ ανά 100γρ για ςτερεζσ τροφζσ ι λιγότερο από 1.5γρ λίποσ ανά 100ml. Ρεριζχει λιγότερο από 1.8γρ. λίποσ ανά 100ml για το θμι-αποβουτυρωμζνο γάλα. 21

Χωρίσ λίποσ: Ρεριζχει λιγότερο από 0.5γρ λίποσ ανά 100γρ. ι ανά 100ml. Χωρίσ κορεςμζνα λιπαρά: Ρεριζχει λιγότερο από 0.1γρ κορεςμζνα και τρανσ λιπαρά ανά 100γρ ι 100ml Το λίποσ που υπάρχει ςτο φαγθτό μπορεί να μασ παχφνει! Ενϊ το πολφ λίποσ ςτθν διατροφι μασ, μασ κάνει να βάλουμε κιλά, μικρζσ ποςότθτεσ «καλϊν λιπϊν» είναι απαραίτθτα για καλι υγεία. Αυτά τα καλά λίπθ ονομάηονται πολυακόρεςτα και μονοακόρεςτα. Τα πρϊτα τα βρίςκουμε ςτο φυτικό λάδι όπωσ καλαμποκζλαιο, ςογιζλαιο και ςουςαμζλαιο. Τα μονοακόρεςτα λίπθ τα βρίςκουμε ςτισ ελιζσ, φυςτικζλαιο, και ςτα αβοκάντο. Μικρζσ ποςότθτεσ από αυτά τα "καλά" λίπθ μποροφν να καταναλϊνονται θμερθςίωσ. Τα κορεςμζνα λίπθ (μερικοί τα αποκαλοφν τα κακά λίπθ), τα βρίςκουμε ςτο κρζασ, ςτα γαλακτοκομικά προϊόντα όπωσ επίςθσ και ςε ςυγκεκριμζνα ζλαια όπωσ λάδι καρφδασ, χουρμάδεσ. "Κακά" λίπθ ζχουν επίςθσ θ μαργαρίνθ, το επεξεργαςμζνο φυςτικοβοφτυρο. Πλα αυτά τα λίπθ μπορεί να προκαλζςουν καρδιοαγγειακζσ πακιςεισ και κα πρζπει να αποφεφγονται. ΣΡΩΣΕ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΑ : Ρουλερικά γαλοποφλα, άςπρο κρζασ, ροδζλεσ, φιλζτο Χοιρινό Ψάρι, Τόνοσ Αςπράδι αυγοφ Ραςτεριωμζνο γάλα Γάλα από ρφηι ι ςόγια με χαμθλά λιπαρά Άπαχο καςζρι Ρροϊόντα ςόγιασ χαμθλϊν λιπαρϊν ME MEΣΡΟ ΚΑΙ ΠΡΟΟΧΗ Κόκκινο κρζασ, άλλα είδθ Κοψίδια, χαμθλά λιπαρά Σολομόσ, ςκουμπρί Γαρίδεσ, ςαρδζλεσ, καλαμάρια Γάλα χαμθλϊν λιπαρϊν Γάλα από ρφηι ι ςόγια, πλιρεσ Καταψυγμζνα προϊόντα χαμθλϊν λιπαρϊν Ρροϊόντα ςόγιασ με κανονικά λιπαρά Ελαιόλαδο Κάςτανα ΝΑ ΑΠΟΦΕΤΓΕΣΕ Πλα τα τθγανθτά Πλα τα πουλερικά με τθν πζτςα Άλλα κρζατα που ζχουν οργανικζσ ουςίεσ, μπριηόλεσ, μπιφτζκι, λουκάνικα, κρφα κοψίδια, ςαλάμι, Μπζικον, ηαμπόν 22

Συςκευαςμζνοσ τόνοσ με λάδι Αυγά, ομελζτεσ Ρλιρεσ γάλα και τυρί Frozen entrees, high-fat Τθγανθτζσ πατάτεσ, πατατάκια Ολόπαχθ μαργαρίνθ, βοφτυρο, μαγιονζηα, sour-cream, cream-cheese Αβοκάντο, ελιζσ Ξθροί καρποί και ςπόροι, ζλαια καρπϊν Σάλτςεσ Read all Tips & Guidelines Οδθγίεσ Διατροφισ για διατροφι χαμθλι ςε λίποσ Χαμθλό ςε λιπαρά: Ρεριζχει λιγότερο από 3γρ. λίποσ ανά 100γρ για ςτερεζσ τροφζσ ι λιγότερο από 1.5γρ λίποσ ανά 100ml. Ρεριζχει λιγότερο από 1.8γρ. λίποσ ανά 100ml για το θμι-αποβουτυρωμζνο γάλα. Χωρίσ λίποσ: Ρεριζχει λιγότερο από 0.5γρ λίποσ ανά 100γρ. ι ανά 100ml. Χωρίσ κορεςμζνα λιπαρά: Ρεριζχει λιγότερο από 0.1γρ κορεςμζνα και τρανσ λιπαρά ανά 100γρ ι 100ml Το λίποσ που υπάρχει ςτο φαγθτό μπορεί να μασ παχφνει! Ενϊ το πολφ λίποσ ςτθν διατροφι μασ, μασ κάνει να βάλουμε κιλά, μικρζσ ποςότθτεσ «καλϊν λιπϊν» είναι απαραίτθτα για καλι υγεία. Αυτά τα καλά λίπθ ονομάηονται πολυακόρεςτα και μονοακόρεςτα. Τα πρϊτα τα βρίςκουμε ςτο φυτικό λάδι όπωσ καλαμποκζλαιο, ςογιζλαιο και ςουςαμζλαιο. Τα μονοακόρεςτα λίπθ τα βρίςκουμε ςτισ ελιζσ, φυςτικζλαιο, και ςτα αβοκάντο. Μικρζσ ποςότθτεσ από αυτά τα "καλά" λίπθ μποροφν να καταναλϊνονται θμερθςίωσ. Τα κορεςμζνα λίπθ (μερικοί τα αποκαλοφν τα κακά λίπθ), τα βρίςκουμε ςτο κρζασ, ςτα γαλακτοκομικά προϊόντα όπωσ επίςθσ και ςε ςυγκεκριμζνα ζλαια όπωσ λάδι καρφδασ, χουρμάδεσ. "Κακά" λίπθ ζχουν επίςθσ θ μαργαρίνθ, το επεξεργαςμζνο φυςτικοβοφτυρο. Πλα αυτά τα λίπθ μπορεί να προκαλζςουν καρδιοαγγειακζσ πακιςεισ και κα πρζπει να αποφεφγονται. ΣΡΩΣΕ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΑ : Ρουλερικά γαλοποφλα, άςπρο κρζασ, ροδζλεσ, φιλζτο Χοιρινό Ψάρι, Τόνοσ Αςπράδι αυγοφ Ραςτεριωμζνο γάλα Γάλα από ρφηι ι ςόγια με χαμθλά λιπαρά Άπαχο καςζρι Ρροϊόντα ςόγιασ χαμθλϊν λιπαρϊν ME MEΣΡΟ ΚΑΙ ΠΡΟΟΧΗ 23

Κόκκινο κρζασ, άλλα είδθ Κοψίδια, χαμθλά λιπαρά Σολομόσ, ςκουμπρί Γαρίδεσ, ςαρδζλεσ, καλαμάρια Γάλα χαμθλϊν λιπαρϊν Γάλα από ρφηι ι ςόγια, πλιρεσ Καταψυγμζνα προϊόντα χαμθλϊν λιπαρϊν Ρροϊόντα ςόγιασ με κανονικά λιπαρά Ελαιόλαδο Κάςτανα ΝΑ ΑΠΟΦΕΤΓΕΣΕ Πλα τα τθγανθτά Πλα τα πουλερικά με τθν πζτςα Άλλα κρζατα που ζχουν οργανικζσ ουςίεσ, μπριηόλεσ, μπιφτζκι, λουκάνικα, κρφα κοψίδια, ςαλάμι, Μπζικον, ηαμπόν Συςκευαςμζνοσ τόνοσ με λάδι Αυγά, ομελζτεσ Ρλιρεσ γάλα και τυρί Frozen entrees, high-fat Τθγανθτζσ πατάτεσ, πατατάκια Ολόπαχθ μαργαρίνθ, βοφτυρο, μαγιονζηα, sour-cream, cream-cheese Αβοκάντο, ελιζσ Ξθροί καρποί και ςπόροι, ζλαια καρπϊν Σάλτςεσ Το λίποσ είναι θ υψθλότερθ πθγι κερμίδων (δίνει 1γρ=9 κερμίδεσ- 1 κουταλάκι του γλυκοφ λάδι δίνει 45 κερμίδεσ) και για αυτό είναι το διατροφικό εκείνο ςτοιχείο που κζλει τθ μεγαλφτερθ προςοχι. Για αυτό: 1. Αποφφγετε τα τθγανθτά φαγθτά. Ρροτιμιςτε τα βραςτά και τα ψθτά χωρίσ επιπλζον λίποσ. 2. Αποφφγετε τα πολφ λιπαρά τρόφιμα π.χ. κζικ, πάςτεσ και πίτεσ, μαγιονζηεσ, κρζμεσ και ντρζςινγκσ. 3. Μθ χρθςιμοποιείτε βοφτυρο ι μαργαρίνεσ. Ρροτιμιςτε ζνα αντίςτοιχο προϊόν χαμθλϊν λιπαρϊν. 4. Αποφφγετε τα πλιρθ γαλακτοκομικά και τυροκομικά προϊόντα και να προτιμάτε όςα είναι αποβουτυρωμζνα και χαμθλϊν λιπαρϊν. 5. Μετράτε πάντα το λάδι που βάηετε ςτο φαγθτό με ζνα κουτάλι. Να το προςκζτετε πάντα ςτο τζλοσ του μαγειρζματοσ. High Fiber Short Version Διατροφικοί Ιςχυριςμοί 24

Πθγι φυτικϊν ινϊν: Ρεριζχει τουλάχιςτο 3γρ φυτικζσ ίνεσ ανά 100γρ ι τουλάχιςτο 1.5γρ φυτικζσ ίνεσ ανά 100kcal Τψθλι περιεκτικότθτα ςε φυτικζσ ίνεσ / Πλοφςιο ςε φυτικζσ ίνεσ: Ρεριζχει τουλάχιςτο 6γρ φυτικζσ ίνεσ ανά 100γρ ι τουλάχιςτο 3γρ φυτικζσ ίνεσ ανά 100kcal Οι φυτικζσ ίνεσ είναι ςυςτατικά τροφϊν φυτικισ προζλευςθσ, που δεν διαςπϊνται ςτον οργανιςμό, γι' αυτό και δεν αφομοιϊνονται. Μετά τθ λιψθ τουσ, περνοφν από το γαςτρεντερικό ςωλινα και αποβάλλονται. Βρίςκονται μόνο ςε τροφζσ από το φυτικό βαςίλειο, όπωσ τα δθμθτριακά, τα φροφτα, τα λαχανικά, τα όςπρια και οι ξθροί καρποί. Ρροϊόντα από το ηωικό βαςίλειο, όπωσ το κρζασ, τα ψάρια, τα πουλερικά, τα αβγά, το γάλα και τα γαλακτοκομικά προϊόντα, δεν περιζχουν φυτικζσ ίνεσ. Οι φυτικζσ ίνεσ είναι γνωςτζσ από παλιά, αλλά μόλισ τα τελευταία χρόνια θ αξία τουσ ςτθ διατροφι ζχει αναγνωριςτεί ςε ςθμείο ϊςτε ςιμερα να κεωροφνται βαςικζσ για τθ κεμελίωςθ τθσ υγείασ και τθν προφφλαξθ από πολλζσ αςκζνειεσ. Read all Tips & Guidelines Διατροφικοί Ιςχυριςμοί Πθγι φυτικϊν ινϊν: Ρεριζχει τουλάχιςτο 3γρ φυτικζσ ίνεσ ανά 100γρ ι τουλάχιςτο 1.5γρ φυτικζσ ίνεσ ανά 100kcal Τψθλι περιεκτικότθτα ςε φυτικζσ ίνεσ / Πλοφςιο ςε φυτικζσ ίνεσ: Ρεριζχει τουλάχιςτο 6γρ φυτικζσ ίνεσ ανά 100γρ ι τουλάχιςτο 3γρ φυτικζσ ίνεσ ανά 100kcal Οι φυτικζσ ίνεσ είναι ςυςτατικά τροφϊν φυτικισ προζλευςθσ, που δεν διαςπϊνται ςτον οργανιςμό, γι' αυτό και δεν αφομοιϊνονται. Μετά τθ λιψθ τουσ, περνοφν από το γαςτρεντερικό ςωλινα και αποβάλλονται. Βρίςκονται μόνο ςε τροφζσ από το φυτικό βαςίλειο, όπωσ τα δθμθτριακά, τα φροφτα, τα λαχανικά, τα όςπρια και οι ξθροί καρποί. Ρροϊόντα από το ηωικό βαςίλειο, όπωσ το κρζασ, τα ψάρια, τα πουλερικά, τα αβγά, το γάλα και τα γαλακτοκομικά προϊόντα, δεν περιζχουν φυτικζσ ίνεσ. Οι φυτικζσ ίνεσ είναι γνωςτζσ από παλιά, αλλά μόλισ τα τελευταία χρόνια θ αξία τουσ ςτθ διατροφι ζχει αναγνωριςτεί ςε ςθμείο ϊςτε ςιμερα να κεωροφνται βαςικζσ για τθ κεμελίωςθ τθσ υγείασ και τθν προφφλαξθ από πολλζσ αςκζνειεσ. Μια δίαιτα πλοφςια ςε φυτικζσ ίνεσ και φτωχι ςε λίπθ, μπορεί να μειϊςει τον κίνδυνο για καρκίνο του παχζοσ εντζρου. Επίςθσ, μπορεί να ςυμβάλει αποτελεςματικά ςτθν καλφτερθ ρφκμιςθ του ςακχαρϊδθ διαβιτθ, διότι επιβραδφνει τθν απορρόφθςθ των υδατανκράκων. Υπάρχουν δφο βαςικοί τφποι φυτικϊν ινϊν: οι διαλυτζσ και οι αδιάλυτεσ, προερχόμενεσ από πζντε είδθ τροφίμων, τα ςιτθρά, τα φροφτα, τουσ ξθροφσ καρποφσ, τα λαχανικά και τουσ ςπόρουσ. Κάκε είδοσ ινϊν ζχει τθ δικι του μοναδικι ιδιότθτα να παίηει το ρόλο του ςτθ διατιρθςθ τθσ υγείασ μασ, γι' αυτό κα πρζπει να λαμβάνονται κάκε μζρα, αλλά πάντα από διαφορετικζσ πθγζσ. Οι αδιάλυτεσ ίνεσ ζχουν ςυνδεκεί άμεςα με τθ βοικεια που προςφζρουν ςτθ δυςκοιλιότθτα, ενϊ οι διαλυτζσ βρζκθκε ότι μειϊνουν τα επίπεδα τθσ χολθςτερόλθσ ςτο αίμα. Αδιάλυτεσ είναι εκείνεσ που δεν αλλάηει κακόλου θ ςφςταςι τουσ, όταν εκτίκενται ςτο νερό. Αντίκετα απορροφοφν νερό όταν βρίςκονται ςτο ζντερο, όπωσ ακριβϊσ ζνα ςφουγγάρι. Αυτι θ διαδικαςία μαλακϊνει τα κόπρανα και παρακινεί το ζντερο ςε μια κζνωςθ μαλακι και ικανοποιθτικι. Τζτοιεσ ίνεσ είναι τα πλιρθ δθμθτριακά, τα λαχανικά, οι φακζσ και τα φροφτα, ιδίωσ εκείνα που τρϊγονται με το φλοιό τουσ. Οι διαλυτζσ ίνεσ βρίςκονται ςτα προϊόντα τθσ βρϊμθσ (ψωμί-φρυγανιζσ), ςτα ξθρά φαςόλια, ςτα μπιηζλια και ςε οριςμζνα φροφτα, όπωσ μιλα, εςπεριδοειδι (πορτοκάλια, γκρζιπ φρουτ, μανταρίνια, φράπεσ) και φράουλεσ. Αν λοιπόν θ πρόςλθψθ αυτϊν των τροφϊν δεν περιλαμβάνεται ςτισ κακθμερινζσ προτιμιςεισ ςασ, ςασ ςυμβουλεφουμε 25