ΔΙΑΣΡΟΦΘ, ΠΑΧΤΑΡΚΙΑ, ΦΤΙΚΘ ΑΚΘΘ ΚΑΙ ΤΓΕΙΑ. Κϊςτασ Σςιλίδθσ Εργαςτιριο Τγιεινισ και Επιδθμιολογίασ, Ιατρικι χολι, Πανεπιςτιμιο Ιωαννίνων

Transcript

1 ΔΙΑΣΡΟΦΘ, ΠΑΧΤΑΡΚΙΑ, ΦΤΙΚΘ ΑΚΘΘ ΚΑΙ ΤΓΕΙΑ Κϊςτασ Σςιλίδθσ Εργαςτιριο Τγιεινισ και Επιδθμιολογίασ, Ιατρικι χολι, Πανεπιςτιμιο Ιωαννίνων

2 Αιτίεσ κανάτου Danaei G, et al. Plos Med 2009; 6:e

3 Παράγοντεσ κινδφνου για ολικι κνθςιμότθτα Danaei G, et al. Plos Med 2009; 6:e

4 Παράγοντεσ κινδφνου για κνθςιμότθτα από καρκίνο Peto J. Nature 2001; 411: Boffetta P, et al. Ann Oncol 2009; 20:550-5

5 Θ πρόςλθψθ τροφισ καλφπτει 1. Σθν αφξθςθ (παρζχει τουσ οικοδομικοφσ λίκουσ των κυττάρων) 2. Σθ ςυντιρθςθ του οργανιςμοφ (ανάπλαςθ και αποκατάςταςθ τθσ βιολογικισ φλθσ) 3. Σισ ενεργειακζσ απαιτιςεισ του οργανιςμοφ (βαςικόσ μεταβολιςμόσ, κερμορφκμιςθ, παραγωγι ενζργειασ)

6 Οι κερμιδικζσ ανάγκεσ του ανκρϊπου εξαρτϊνται 1. Βαςικό μεταβολιςμό 2. Μυϊκι εργαςία 3. Θλικία και φφλο 4. Κλιματολογικζσ ςυνκικεσ 5. Ειδικζσ καταςτάςεισ και νοςιματα

7 Βαςικζσ κατθγορίεσ κρεπτικϊν ουςιϊν 1. Δομικζσ (πρωτεΐνεσ, άλατα, νερό) που χρθςιμεφουν για τθν καταςκευι των ιςτϊν 2. Ενεργειακζσ (υδατάνκρακεσ *4 κερμίδεσ/γραμ+, λίπθ *9 κερμίδεσ/γραμ+, πρωτεΐνεσ *4 κερμίδεσ/γραμ+) που χρθςιμεφουν για τθν παραγωγι ενζργειασ 3. Ρυκμιςτικζσ (βιταμίνεσ, νερό, άλατα) που ςυμβάλουν ςε διάφορεσ λειτουργίεσ του οργανιςμοφ

8 Ποικιλία τροφίμων 1. Ελαχιςτοποεί τθν πικανότθτα ςθμαντικισ ζλλειψθσ κάποιου κρεπτικοφ ςυςτατικοφ, οι βιολογικζσ ιδιότθτεσ του οποίου μπορεί να μθν ζχουν μζχρι ςιμερα αναγνωριςτεί. 2. Κανζνα τρόφιμο δε κα πρζπει να αποκλείεται τελείωσ από τθ διατροφι.

9 Διατροφικζσ οδθγίεσ 1. Σρίγωνο ι πυραμίδα 2. υχνότθτεσ κατανάλωςθσ και όχι ακριβείσ ποςότθτεσ ςε γραμμάρια 3. Μικρομερίδα ι ςερβίριςμα (serving, περίπου το μιςό τθσ μερίδασ εςτιατορίου) μικρομερίδεσ/θμζρα ςε 3-4 γεφματα

10 Μία μικρομερίδα αδρά αντιςτοιχεί ςε 1. 1 φζτα ψωμιοφ (25 γραμ) γραμ πατάτεσ 3. Μιςό φλυτηάνι τςαγιοφ (50-60 γραμ) μαγειρευμζνου ρυηιοφ ι ηυμαρικϊν 4. 1 φλυτηάνι τςαγιοφ ωμά λαχανικά (100 γραμ) 5. 1 μιλο, 1 μπανάνα, 1 πορτοκάλι 6. 1 φλυτηάνι τςαγιοφ γάλακτοσ, 30 γραμ τυριοφ γραμ μαγειρευμζνου κρζατοσ ι ψαριοφ 8. 1 φλυτηάνι τςαγιοφ μαγειρευμζνων φαςολιϊν

11 Πυραμίδα μεςογειακισ διατροφισ

12 Πυραμίδα μεςογειακισ διατροφισ Καλι πθγι διαιτθτικϊν ινϊν

13 Πυραμίδα μεςογειακισ διατροφισ Κατατάςςονται ςτα λαχανικά, μοιάηουν περιςςότερα ςτα επεξεργαςμζνα δθμθτριακά, ζχουν υψθλό γλυκαιμικό δείκτθ

14 Γλυκαιμικόσ δείκτθσ 1. Ο ρυκμόσ που το ςάκχαρο του αίματοσ αυξάνεται/μειϊνεται μετά τθν κατανάλωςθ μιασ τροφισ 2. Θ γλυκόηθ προκαλεί τθ μζγιςτθ ζκκριςθ ινςουλίνθσ (γλυκαιμικόσ δείκτθσ 100) 3. Οι επεξεργαςμζνοι υδατάνκρακεσ (π.χ. άςπρο ψωμί) με υψθλό γλυκαιμικό δείκτθ (>50) δίνουν ενζργεια γριγορα, αλλά προκαλοφν άμεςθ αντίδραςθ τθσ ινςουλίνθσ, απότομθ αυξομείωςθ του ςακχάρου και πρόκλθςθ μεγαλφτερθσ λιπογζνεςθσ.

15 Πυραμίδα μεςογειακισ διατροφισ Περιορίςτε ηάχαρθ και υποκατάςτατά τθσ

16 Πυραμίδα μεςογειακισ διατροφισ Πλοφςια ςε διαιτθτικζσ ίνεσ, βιταμίνεσ, ιχνοςτοιχεία και αντι-οξειδωτικζσ ουςίεσ

17 Πυραμίδα μεςογειακισ διατροφισ Διακζτουν μερικά από τα υγιεινά χαρακτθριςτικά των λαχανικϊν και πρωτεΐνεσ μζτριασ βιολογικισ αξίασ

18 Πυραμίδα μεςογειακισ διατροφισ Προτιμάτε με χαμθλά λιπαρά ι άπαχα

19 Πυραμίδα μεςογειακισ διατροφισ 2 ποτιρια/θμζρα για άνδρεσ και 1 για γυναίκεσ, κραςί ι μπφρα; προςοχι λόγω νεότερων επιβαρυντικϊν μελετϊν!

20 Αναλογίεσ κρεπτικϊν ουςιϊν % τθσ ολικισ κερμιδικισ προςλιψεωσ από υδατάνκρακεσ (5-10% ολιγοςακχαρίτεσ, 90% πολυςακχαρίτεσ) % από λιπίδια (κυρίωσ πολυ- ι μονοακόρεςτα φυτικισ προελεφςεωσ) % από πρωτεΐνεσ

21 Τπερ-κατανάλωςθ κερμίδων Joint WHO/FAO Expert Consultation on Diet, Nutrition and the Prevention of Chronic Diseases (2002: Geneva, Switzerland)

22 Τπερ-κατανάλωςθ λιπιδίων

23 Κατανάλωςθ φροφτων και λαχανικϊν

24 Παχυςαρκία 1. Προκαλείται από τθν υπερ-κατανάλωςθ επεξεργαςμζνων τροφϊν με υψθλό κερμιδικό ιςοηφγιο και τθν κακιςτικι ηωι 2. Δείκτεσ παχυςαρκίασ Δείκτθσ μάηασ ςϊματοσ Μικοσ περιφζρειασ μζςθσ (<102 εκ ςε άνδρεσ και <88 εκ ςε γυναίκεσ) Μικοσ περιφζρειασ μθρϊν Λόγοσ περιφζρειασ μζςθσ/μθρϊν 3. Προκαλεί αντοχι ςτθν ινςουλίνθ, φλεγμονϊδεσ περιβάλλον

25 Δείκτθσ μαηασ ςϊματοσ (body mass index) 1. Πθλίκο του ςωματικοφ βάρουσ ςε κιλά διαιροφμενο δια του φψουσ ςε μζτρα ςτο τετράγωνο (kg/m 2 ). 2. Κανονικόσ: Τπζρβαροσ: Παχφςαρκοσ: > θμαςία τθσ φυςικισ άςκθςθσ ςε άτομα με ίδιο δείκτθ μάηασ ςϊματοσ

26 Obesity Trends* Among U.S. Adults BRFSS, 1985 (*BMI 30, or ~ 30 lbs. overweight for 5 4 person) No Data <10% 10% 14%

27 Obesity Trends* Among U.S. Adults BRFSS, 1986 (*BMI 30, or ~ 30 lbs. overweight for 5 4 person) No Data <10% 10% 14%

28 Obesity Trends* Among U.S. Adults BRFSS, 1987 (*BMI 30, or ~ 30 lbs. overweight for 5 4 person) No Data <10% 10% 14%

29 Obesity Trends* Among U.S. Adults BRFSS, 1988 (*BMI 30, or ~ 30 lbs. overweight for 5 4 person) No Data <10% 10% 14%

30 Obesity Trends* Among U.S. Adults BRFSS, 1989 (*BMI 30, or ~ 30 lbs. overweight for 5 4 person) No Data <10% 10% 14%

31 Obesity Trends* Among U.S. Adults BRFSS, 1990 (*BMI 30, or ~ 30 lbs. overweight for 5 4 person) No Data <10% 10% 14%

32 Obesity Trends* Among U.S. Adults BRFSS, 1991 (*BMI 30, or ~ 30 lbs. overweight for 5 4 person) No Data <10% 10% 14% 15% 19%

33 Obesity Trends* Among U.S. Adults BRFSS, 1992 (*BMI 30, or ~ 30 lbs. overweight for 5 4 person) No Data <10% 10% 14% 15% 19%

34 Obesity Trends* Among U.S. Adults BRFSS, 1993 (*BMI 30, or ~ 30 lbs. overweight for 5 4 person) No Data <10% 10% 14% 15% 19%

35 Obesity Trends* Among U.S. Adults BRFSS, 1994 (*BMI 30, or ~ 30 lbs. overweight for 5 4 person) No Data <10% 10% 14% 15% 19%

36 Obesity Trends* Among U.S. Adults BRFSS, 1995 (*BMI 30, or ~ 30 lbs. overweight for 5 4 person) No Data <10% 10% 14% 15% 19%

37 Obesity Trends* Among U.S. Adults BRFSS, 1996 (*BMI 30, or ~ 30 lbs. overweight for 5 4 person) No Data <10% 10% 14% 15% 19%

38 Obesity Trends* Among U.S. Adults BRFSS, 1997 (*BMI 30, or ~ 30 lbs. overweight for 5 4 person) No Data <10% 10% 14% 15% 19% 20%

39 Obesity Trends* Among U.S. Adults BRFSS, 1998 (*BMI 30, or ~ 30 lbs. overweight for 5 4 person) No Data <10% 10% 14% 15% 19% 20%

40 Obesity Trends* Among U.S. Adults BRFSS, 1999 (*BMI 30, or ~ 30 lbs. overweight for 5 4 person) No Data <10% 10% 14% 15% 19% 20%

41 Obesity Trends* Among U.S. Adults BRFSS, 2000 (*BMI 30, or ~ 30 lbs. overweight for 5 4 person) No Data <10% 10% 14% 15% 19% 20%

42 Obesity Trends* Among U.S. Adults BRFSS, 2001 (*BMI 30, or ~ 30 lbs. overweight for 5 4 person) No Data <10% 10% 14% 15% 19% 20% 24% 25%

43 Obesity Trends* Among U.S. Adults BRFSS, 2002 (*BMI 30, or ~ 30 lbs. overweight for 5 4 person) No Data <10% 10% 14% 15% 19% 20% 24% 25%

44 Obesity Trends* Among U.S. Adults BRFSS, 2003 (*BMI 30, or ~ 30 lbs. overweight for 5 4 person) No Data <10% 10% 14% 15% 19% 20% 24% 25%

45 Obesity Trends* Among U.S. Adults BRFSS, 2004 (*BMI 30, or ~ 30 lbs. overweight for 5 4 person) No Data <10% 10% 14% 15% 19% 20% 24% 25%

46 Obesity Trends* Among U.S. Adults BRFSS, 2005 (*BMI 30, or ~ 30 lbs. overweight for 5 4 person) No Data <10% 10% 14% 15% 19% 20% 24% 25% 29% 30%

47 Obesity Trends* Among U.S. Adults BRFSS, 2006 (*BMI 30, or ~ 30 lbs. overweight for 5 4 person) No Data <10% 10% 14% 15% 19% 20% 24% 25% 29% 30%

48 Obesity Trends* Among U.S. Adults BRFSS, 2007 (*BMI 30, or ~ 30 lbs. overweight for 5 4 person) No Data <10% 10% 14% 15% 19% 20% 24% 25% 29% 30%

49 Obesity Trends* Among U.S. Adults BRFSS, 2008 (*BMI 30, or ~ 30 lbs. overweight for 5 4 person) No Data <10% 10% 14% 15% 19% 20% 24% 25% 29% 30%

50 Obesity Trends* Among U.S. Adults BRFSS, 2009 (*BMI 30, or ~ 30 lbs. overweight for 5 4 person) No Data <10% 10% 14% 15% 19% 20% 24% 25% 29% 30%

51 Obesity Trends* Among U.S. Adults BRFSS, 1990, 1999, 2009 (*BMI 30, or about 30 lbs. overweight for 5 4 person) No Data <10% 10% 14% 15% 19% 20% 24% 25% 29% 30%

52 Φυςικι άςκθςθ 1. Οποιαδιποτε κίνθςθ με χριςθ ςκελετικϊν μυϊν 2. Κακιςτικι ηωι, ελαφριάσ ζνταςθσ άςκθςθ, μζτριασ ζνταςθσ άςκθςθ, βαριάσ ζνταςθσ άςκθςθ 3. 4 κατθγορίεσ: ςτθ δουλειά (χειρονακτικά επαγγζλματα), ςτο ςπίτι (παραςκευι φαγθτοφ, κακαριςμόσ ςπιτιοφ, κθπουρικι), ςτισ μετακινιςεισ (περπάτθμα, ποδιλατο), ςτον ελεφκερο χρόνο (αεροβικζσ και αναεροβικζσ *π.χ. βάρθ+ αςκιςεισ) 4. Οδθγία: κάνε μζτριασ ζνταςθσ φυςικι άςκθςθ (π.χ. γριγορο βάδιςμα) για τουλάχιςτον 30 λεπτά/θμζρα.

53 Επιδράςεισ ςτθν υγεία 1. Ολικι κνθςιμότθτα 2. Καρδειαγγειακά νοςιματα 3. Καρκίνοι 4. ακχαρϊδθσ διαβιτθσ τφπου 2 5. Οςτεοπόρωςθ και κατάγματα οςτϊν 6. Νοςιματα των δοντιϊν

54 Παχυςαρκία και ολικι κνθςιμότθτα Berrington de Gonzalez A, et al. NEJM 2010; 363:2211-9

55 Παχυςαρκία και ολικι κνθςιμότθτα Berrington de Gonzalez A, et al. NEJM Lancet 2010; 2009; 363: :

56 Παχυςαρκία και ολικι κνθςιμότθτα Lancet 2009; 373:

57 Παχυςαρκία και κνθςιμότθτα από καρδιαγγειακά και καρκίνο Hu FB, et al. NEJM 2004; 351:

58 Φυςικι άςκθςθ, παχυςαρκία και ολικι κνθςιμότθτα Hu FB, et al. NEJM 2004; 351:

59 Διατροφι, παχυςαρκία, φυςικι άςκθςθ και καρδειαγγειακά νοςιματα Ιςχφσ του τεκμηρίου Προςτατευτική επίδραςη Καμία επίδραςη Πειςτικι Φυςικι άςκθςθ, λαχανικά και φροφτα Πρόςκετα βιτ. Ε Λινολεϊκό οξφ Ψάρι και λιπαρά οξζα ψαριϊν Κάλιο, μικρι-μζτρια κατανάλωςθ αλκοόλ (ςτεφανιαία νόςοσ) Επιβαρρυντική επίδραςη Μυριςτικό, παλμιτικό οξφ και trans λιπαρά οξζα Αλάτι Παχυςαρκία Πικανι Α-λινολενικό οξφ, ολεϊκό οξφ τεαρικό οξφ Χολθςτερόλθ Μθ αμυλοφχοι πολυςακχαρίτεσ Δθμθτριακά ολικισ, ξθροί καρποί Φυτικζσ ςτερόλεσ/ςτανόλεσ, φυλλικό οξφ Μεγάλθ κατανάλωςθ αλκοόλ (εγκεφαλικά επειςόδια) Καφζσ Δυνθτικι Φλαβονοειδι, προϊόντα ςόγιασ Λαουρικό οξφ Πρόςκετα β-καροτενίου Ανεπαρκισ Αςβζςτιο, μαγνιςιο, βιτ. C Τδατάνκρακεσ, ςίδθροσ Joint WHO/FAO Expert Consultation on Diet, Nutrition and the Prevention of Chronic Diseases (2002: Geneva, Switzerland)

60 Ιςχφσ του τεκμηρίου Διατροφι, παχυςαρκία, φυςικι άςκθςθ και καρκίνοι Προςτατευτική επίδραςη Επιβαρρυντική επίδραςη Πειςτικι Φυςικι άςκθςθ (παχζοσ εντζρου) Παχυςαρκία (οιςοφάγου, παχζοσ εντζρου, μαςτοφ ςε προ-εμμθνοπαυςιακζσ γυναίκεσ, ενδομθτρίου, νεφρϊν) Αλκοόλ (ςτοματικισ κοιλότθτασ, φάρυγγα, λάρυγγα, οιςοφάγου, ιπατοσ, μαςτοφ) Αφλατοξίνεσ (ιπατοσ) Κινζηικα παςτά ψάρια (ορο-φάρυγγα) Πικανι Δυνθτικι/ Ανεπαρκισ Λαχανικά και φροφτα (ςτοματικισ κοιλότθτασ, οιςοφάγου, ςτομάχου, παχζοσ εντζρου) Φυςικι άςκθςθ (μαςτοφ) Διαιτθτικζσ ίνεσ, ςόγια, ψάρι, ω-3 λιπαρά οξζα, καρωτενοειδι, βιτ. B2, B6, B12, C, D, E, φυλλικό οξφ, αςβζςτιο, ςελινιο, φλαβονοειδι, λιγνοειδι Επεξεργαςμζνο κρζασ (παχζοσ εντζρου) Αλάτι και παςτά προϊόντα (ςτομάχου) Τψθλισ κερμοκραςίασ φαγθτά και ποτά (ςτοματικισ κοιλότθτασ, φάρυγγα, οιςοφάγου) Ηωικά λίπθ, ετεροκυκλικζσ αμίνεσ, πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνκρακεσ, νιτροςαμίνεσ Joint WHO/FAO Expert Consultation on Diet, Nutrition and the Prevention of Chronic Diseases (2002: Geneva, Switzerland)

61 Διατροφι, παχυςαρκία, φυςικι άςκθςθ και διαβιτθσ τφπου 2 Ιςχφσ του τεκμηρίου Πειςτικι Προςτατευτική επίδραςη Απϊλεια βάρουσ ςε υπζρβαρουσ και παχφςαρκουσ Φυςικι άςκθςθ Καμία επίδραςη Επιβαρρυντική επίδραςη Παχυςαρκία Ανδρικοφ τφπου παχυςαρκία Ζλλειψθ φυςικισ άςκθςθσ Πικανι Μθ αμυλοφχοι πολυςακχαρίτεσ Ακόρεςτα λιπαρά οξζα Δυνθτικι Ω-3 λιπαρά οξζα Λιπαρά οξζα Ανεπαρκισ Σρόφιμα με χαμθλό γλυκαιμικό δ. Βρεφικόσ κθλαςμόσ Βιτ. Ε, χρϊμιο, μαγνιςιο, μζτρια κατανάλωςθ οινοπνεφματοσ Trans λιπαρά οξζα Τπερβολικι κατανάλωςθ οινοπνεφματοσ Joint WHO/FAO Expert Consultation on Diet, Nutrition and the Prevention of Chronic Diseases (2002: Geneva, Switzerland)

62 Διατροφι, παχυςαρκία, φυςικι άςκθςθ και οςτεοπόρωςθ Ιςχφσ του τεκμηρίου Προςτατευτική επίδραςη Καμία επίδραςη Επιβαρρυντική επίδραςη Πειςτικι* Βιταμίνθ D Μεγάλθ κατανάλωςθ αλκοόλ Πικανι* Αςβζςτιο Φυςικι άςκθςθ Φκόριο Δυνθτικι Λαχανικά και φροφτα Φϊςφορο Αλάτι Μζτρια πρόςλθψθ οινοπνεφματοσ Προϊόντα ςόγιασ Μικρό ςωματικό βάροσ Πολφ χαμθλι ι πολφ υψθλι πρόςλθψθ πρωτεϊνϊν * ε θλικιωμζνουσ Joint WHO/FAO Expert Consultation on Diet, Nutrition and the Prevention of Chronic Diseases (2002: Geneva, Switzerland)

63 Διατροφι, παχυςαρκία, φυςικι άςκθςθ και νοςιματα των δοντιϊν Ιςχφσ του τεκμηρίου Προςτατευτική επίδραςη Καμία επίδραςη Επιβαρρυντική επίδραςη Σερθδόνα Πειςτικι Φκόριο Άμυλο Ολιγο-ςακχαρίτεσ Πικανι κλθρά τυριά, τςίχλεσ χωρίσ ηάχαρθ Φροφτα Δυνθτικι Ξυλιτόλθ, γάλα, διαιτθτικζσ ίνεσ Τποςιτιςμόσ Ανεπαρκισ Φροφτα Ξθρά φροφτα Περι-οδοντικι νόςοσ Πειςτικι τοματικι υγιεινι Αβιταμίνωςθ C Πικανι Δυνθτικι Τποςιτιςμόσ Ανεπαρκισ Αντι-οξειδωτικζσ ουςίεσ Πρόςκετα βιτ. Ε ουκρόηθ Joint WHO/FAO Expert Consultation on Diet, Nutrition and the Prevention of Chronic Diseases (2002: Geneva, Switzerland)

64 υνοπτικζσ διατροφικζσ οδθγίεσ Καταναλϊςτε ποικιλία τροφϊν και ποτϊν από όλεσ τισ βαςικζσ τροφικζσ ομάδεσ, μειϊνοντασ τθ λιψθ κορεςμζνων και trans λιπαρϊν οξζων, πρόςκετθσ ηάχαρθσ, αλατιοφ και οινοπνεφματοσ.