ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: ππξθαγηέο δαζώλ Ν. Ηιείαο, αληηδηαβξσηηθά έξγα.

Ππξθαγηέο θαη αλζξώπηλεο παξεκβάζεηο (αληηδηαβξσηηθά έξγα). ηαηηζηηθά ζηνηρεία γηα Ν. Ηιείαο. Η δπλαηόηεηα πινπνίεζεο πεξηβαιινληηθνύ πξνγξάκκαηνο κε έξεπλα πεδίνπ. Γεξάζηκνο Αληύπαο 1, Βαζίιεηνο Μαξηδάθιεο 2 1. Καζεγεηήο Β /ζκηαο Δθπαίδεπζεο Ν. Αραΐαο - Σπλεξγάηεο Τ.Δ.Ι. Παηξώλ antyger@gmail.com 2. Πεξηθεξεηαθή Γηνίθεζε Ππξνζβεζηηθώλ Υπεξεζηώλ Γπηηθήο Διιάδαο. Υπ. Γηδάθησξ ηνπ Τκήκαηνο Γεσινγίαο θαη Γεσπεξηβάιινληνο ηνπ Δ.Κ.Π.Α. b_martz@otenet.gr ΠΔΡΙΛΗΦΗ Σην Ν. Ηιείαο έλαλ από ηνπο πιένλ ππξόπιεθηνπο λνκνύο ζε όιε ηελ Διιάδα, κεηά ηελ ππξθαγηά ηνπ 2007, νη θακέλεο πεξηνρέο είραλ πςειό θίλδπλν δηάβξσζεο ηνπ εδάθνπο. Σηα πιαίζηα ηεο απνθαηάζηαζεο αιιά θαη ηεο επηθείκελεο εθδήισζεο θαηνιηζζεηηθώλ θαη πιεκκπξηθώλ θαηλνκέλσλ, απαηηήζεθε κέξηκλα πξνζηαζίαο ηνπ εδάθνπο ώζηε λα επηηξαπεί θαη ε θπζηθή δηαδηθαζία ηεο αλαγέλλεζεο ηνπ δαζηθνύ νηθνζπζηήκαηνο. Απνθαζίζηεθε έηζη ε ζηνρεπκέλε ιήςε κέηξσλ θαη ε θαηαζθεπή αληηδηαβξσηηθώλ θαη αληηπιεκκπξηθώλ έξγσλ (θνξκνπιέγκαηα, θνξκνθξάγκαηα θαη θιαδνπιέγκαηα). Με ηελ παξνύζα εξγαζία γίλεηαη κηα πξνζπάζεηα παξνπζίαζεο βηνθιηκαηηθώλ ζπλζεθώλ πνπ ζπληεινύλ ζηελ εθδήισζε ππξθαγηάο αιιά θαη αμηνιόγεζεο ηεο απνηειεζκαηηθόηεηαο ησλ αληηδηαβξσηηθώλ έξγσλ ζε επηιεγκέλεο πεξηνρέο (π.ρ πεξηνρή Σκέξλαο Ν. Ηιείαο) όπνπ έγηλαλ έξγα απνθαηάζηαζεο κεηά ηελ ππξθαγηά ηνπ 2007. Η αλαδήηεζε δηάθνξσλ βηνθιηκαηηθώλ ζηνηρείσλ αιιά θαη ε έξεπλα πεδίνπ (θακέλεο έθηαζεο κε αληηδηαβξσηηθά έξγα) κπνξεί λα αμηνπνηεζεί ζηα πιαίζηα πεξηβαιινληηθνύ πξνγξάκκαηνο. Οη καζεηέο κπνξνύλ λα αμηνπνηήζνπλ ην δηαδίθηπν γηα αλαδήηεζε βηνθιηκαηηθώλ ζηνηρείσλ, λα θάλνπλ ρξήζε λέσλ ηερλνινγηώλ (π.ρ. GPS) γηα κεηξήζεηο πεδίνπ θαη λα εμάγνπλ ηα δηθά ηνπο απνηειέζκαηα θαη ζπκπεξάζκαηα. ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ζρνιηθά πξνγξάκκαηα Π.Δ. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: ππξθαγηέο δαζώλ Ν. Ηιείαο, αληηδηαβξσηηθά έξγα. ΔΙΑΓΧΓΗ - ΠΤΡΚΑΓΙΔ Ν. ΗΛΔΙΑ Κάζε ρξόλν ζην Ν. Ηιείαο, έλα από ηνπο πιένλ ππξόπιεθηνπο λνκνύο ζε όιε ηελ Διιάδα, θαίγνληαη άλσ ησλ 34.968 ζηξεκκάησλ (δαζηθώλ, γεσξγηθώλ θαη ινηπώλ εθηάζεσλ). Ο δε αξηζκόο ησλ ππξθαγηώλ μεπεξλά ηα 75 πεξηζηαηηθά. Γηα ηελ θαιύηεξε θαηαλόεζε ηνπ θαηλνκέλνπ ησλ ππξθαγηώλ θαη ηελ εμαγσγή θάπνησλ ζπκπεξαζκάησλ έγηλε κειέηε ησλ ζηνηρείσλ πνπ ππάξρνπλ ζην αξρείν ηνλ Ππξνζβεζηηθώλ Υπεξεζηώλ ηνπ Ν. Ηιείαο θαζώο θαη ησλ Γαζηθώλ Υπεξεζηώλ. Τν θαηλόκελν ησλ ππξθαγηώλ ζην Ν. Ηιείαο νθείιεηαη, ηόζν ζηηο θιηκαηνινγηθέο ζπλζήθεο πνπ επλννύλ ηελ αλάπηπμε ππξθαγηώλ (πςειέο ζεξκνθξαζίεο - παξαηεηακέλε μεξαζία - ηζρπξνί άλεκνη) όζν θαη ζηε ζπζζώξεπζε θαύζηκεο ύιεο επί ην εδάθνπο πνπ απνηειεί θαη ηελ θύξηα αηηία έλαξμεο θαη αλάπηπμεο ππξθαγηώλ,

1948 1949 1950 1951 1952 1953 1954 1955 1956 1957 1958 1959 1960 1961 1962 1963 1964 1965 1966 1967 1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Ύυος βροτής ζε mm γεγνλόο πνπ νθείιεηαη θπξίσο ζηελ ζύλζεζε, δνκή θαη δηαρείξηζε ησλ θπξηόηεξσλ δαζώλ ηνπ Ν. Ηιείαο (δάζε ραιεπίνπ πεύθεο). Σην Ν. Ηιείαο πνπ βξίζθεηαη ζηελ Ν.Γ. Διιάδα, επηθξαηνύλ νη βηνθιηκαηηθέο ζπλζήθεο ησλ δαζώλ ηεο Μεζνγείνπ πνπ επλννύλ ηελ έλαξμε ηεο θσηηάο θαη ηελ γξήγνξε αλάπηπμε θαη εμάπισζε ησλ ππξθαγηώλ. ΒΙΟΚΛΙΜΑΣΙΚΔ ΤΝΘΗΚΔ ύλζεζε - δνκή θαη δηαρείξηζε δαζώλ Τα δάζε ηνπ Ν. Ηιείαο είλαη δάζε ραιεπίνπ πεύθεο πνπ έρνπλ πςειή πεξηεθηηθόηεηα ηεο βηνκάδαο ηνπο ζε ξεηίλε (εύθιεθηα δάζε). Ο ζπλδπαζκόο δε κε πινπζηόηαην ππνόξνθν από αείθπιινπο πιαηύθπιινπο ζάκλνπο (πνπξλάξη, θπιίθη, θνπκαξηά, ξείθη, αθάλα) ε αλαθιεμηκόηεηα ησλ νπνίσλ είλαη πνιύ κεγάιε (πεξηέρνπλ αηζέξηα έιαηα ζε κεγάιν βαζκό) δίλεη πςειό ζεξκηθό δπλακηθό (κεγάιε ζεξκνθξαζία θαηά ηελ θαύζε) θαη ηελ έθιπζε κεγάιεο πνζόηεηαο ζεξκόηεηαο (Γηαθνπκήο, Βαβιίαξαο 1994). Ο ηξόπνο ρξήζεο - δηαρείξηζεο ησλ δαζώλ ραιεπίνπ πεύθεο κεηά ην 1960 ζπκβάιιεη ζηε ζπζζώξεπζε θαύζηκεο ύιεο ζηελ επηθάλεηα ηνπ εδάθνπο θαη απηό γηαηί: Έρεη κεησζεί δξαζηηθά θαη ζε κεξηθέο πεξηπηώζεηο έρεη ζηακαηήζεη ε ζπγθνκηδή θαύζηκεο ύιεο (θπξίσο ζάκλσλ) από ηνπο πεξηνίθνπο ησλ δαζώλ γηα αηνκηθέο αλάγθεο ζέξκαλζεο. Ο ειεθηξηζκόο θαη ηα νξπθηά θαύζηκα έρνπλ αληηθαηαζηήζεη ηε δαζηθή θπηνκάδα σο πεγή ζεξκηθήο ελέξγεηαο. Έρεη κεησζεί αηζζεηά ηα ηειεπηαία ρξόληα ν δαζόβηνο θαη παξαδαζόβηνο πιεζπζκόο πνπ ζα κπνξνύζε λα επέκβεη άκεζα κε ηελ εθδήισζε θσηηάο. Έρεη κεησζεί ζε κεγάιν βαζκό ε θαηαλάισζε θπηνκάδαο ηνπ ππνξόθνπ ησλ δαζώλ από ηνλ πεξηνξηζκό ηεο βόζθεζεο θηελνηξνθηθώλ δώσλ ιόγσ κείσζεο ή έιιεηςεο απηώλ. Η ζσζηή θαη ιεινγηζκέλε βόζθεζε σθειεί θαη δελ βιάπηεη ην δαζηθό νηθνζύζηεκα θαη ην θαζηζηά αλζεθηηθόηεξν ζηηο ππξθαγηέο. Υπάξρεη κεγάιε έιιεηςε δαζηθνύ θαη Γεσηερληθνύ πξνζσπηθνύ ην νπνίν ζα κπνξνύζε λα απαζρνιεζεί θαη λα κειεηήζεη ην πξόβιεκα ηνλ δαζώλ ραιεπίνπ πεύθεο, γηα ηελ νξζνινγηθόηεξε ιεηηνπξγία θαη εμέιημή ηνπο, γεγνλόο πνπ ζα ζήκαηλε θαιύηεξε θαη απνηειεζκαηηθόηεξε αληηκεηώπηζε ησλ ππξθαγηώλ. Η έιιεηςε αλαγθαίσλ πηζηώζεσλ γηα ηελ εθαξκνγή θάπνησλ καθξνρξόλησλ πξνγξακκάησλ ζηνλ πξνιεπηηθό ηνκέα ησλ ππξθαγηώλ. Η καθξά μεξή ζεξηλή πεξίνδνο Έηη 1800 1700 1600 1500 1400 1300 1200 1100 1000 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 Εηήζιο ύυοσς βροτής για ηην περίοδο 1948-2007 από ηο Μ.Σ.Πύργοσ ηης Ε.Μ.Υ. Μ.Ο. βροχόπτωσης των ετών 1948-2007 = 832.02mm Σχήμα 1: Δηήζην ύςνο βξνρήο πεξηόδνπ 1948-2007 από ην Μεηεσξνινγηθό Σηαζκό Πύξγνπ ηεο Δ.Μ.Υ.

Ύυος βροτής ζε mm Σην ζρήκα 1 παξαηεξνύκε όηη ν Ν. Ηιείαο ραξαθηεξίδεηαη από πςειό πνζνζηό βξνρώλ ζε ζρέζε κε ηε ππόινηπε Διιάδα (κέρξη ην 1989 έθζαλε ηα 900-1200 mm βξνρήο εηεζίσο. Μεηά ην 1989 θπκάλζεθε γύξσ ζηα 800 mm βξνρήο) ην νπνίν όκσο πέθηεη από ηνλ Οθηώβξε έσο ηνλ Απξίιε πνπ παξαηεξνύκε κία άλνκβξε ζεξηλή πεξίνδν, 5-6 κελώλ (ζρήκα 2). Μηνιαίο συος βροτής για ηην περίοδο 1948-2007 από ηο Μ.Σ.Πύγοσ ηης Ε.Μ.Υ 180 160 157,2 140 120 100 80 60 40 20 0 ΙΑΝΟΤΑΡΙΟ 118,2 ΦΛΔΒΑΡΗ ΜΑΡΣΙΟ 99,4 67,3 ΑΠΡΙΛΙΟ 47,7 ΜΑΙΟ 25 9 ΙΟΤΝΙΟ ΙΟΤΛΙΟ 3,4 ΑΤΓΟΤΣΟ Έηη 9,7 ΔΠΣΔΜΒΡΗ 44,9 ΟΚΣΩΒΡΗ 99,9 ΝΟΔΜΒΡΗ ΓΔΚΔΜΒΡΗ Σχήμα 2: Μελαίν ύςνο βξνρήο γηα ηελ πεξίνδν 1948-2007 από ην Μεηεσξνινγηθό Σηαζκό Πύξγνπ ηεο Δ.Μ.Υ. 148 Τν γεγνλόο απηό ζε ζπλδπαζκό κε ηελ θαιή γνληκόηεηα ηνπ εδάθνπο δεκηνπξγεί άθζνλε βιάζηεζε ε νπνία κεηαηξέπεηαη ζε εύθιεθηε ύιε ηελ πεξίνδν ηνπ θαινθαηξηνύ ιόγσ ηεο ρακειήο πγξαζίαο πνπ παξαηεξείηαη ηόζν ζηα θπηά ηνπ ππνξνόθνπ ησλ δαζώλ ραιεπίνπ πεύθεο όζν θαη ζηα ίδηα ηα πεύθα. Έηζη είλαη εκθαλή κία ζπζζώξεπζε εύθιεθηεο δώζαο (ζάκλσλ ππνξνόθνπ) θαη λεθξήο (μεξνί θιάδνη, βειόλεο, θύιια θ.ι.π.) βηνκάδαο. Με θόθθηλν ρξσκαηηζκό είλαη ηα έηε πνπ έρνπλ ύςνο βξνρήο θάησ από 7.000 mm βξνρήο, θαη όπσο ζα δνύκε παξαθάησ είλαη θαη ρξνληέο πνπ έρνπκε κεγάιν αξηζκό ππξθαγηώλ ή θακέλσλ εθηάζεσλ. Τςειέο ζεξκνθξαζίεο Καηά ηελ ζεξηλή πεξίνδν νη ζεξκνθξαζίεο είλαη πνιύ πςειέο κε απνηέιεζκα ε πγξαζία ηεο λεθξήο παξά ην έδαθνο θπηνκάδαο λα είλαη πνιύ θάησ ηνπ 10% ε δε δώζα θπηηθή ύιε έρεη ράζεη κεγάιν πνζνζηό πγξαζίαο κε απνηέιεζκα λα γίλεηαη πην εύθιεθηε. Οη ζπλζήθεο ησλ πςειώλ ζεξκνθξαζηώλ ζε ζπλδπαζκό κε ηελ παξαηεηακέλε μεξαζία επηβξαδύλεη ηελ αλάπηπμε ησλ κηθξννξγαληζκώλ πνπ ζα απνζπλζέζνπλ ηελ λεθξή ύιε κε ζπλέπεηα ηε ζπζζώξεπζε κεγάισλ πνζνηήησλ θαύζηκεο ύιεο ελώ κνλαδηθόο ηξόπνο γηα ηε κείσζε ηεο είλαη ε ππξθαγηά. Οη ηζρπξνί άλεκνη Οη ηζρπξνί άλεκνη πνπ επηθξαηνύλ ζε ζρέζε κε ηηο πςειέο ζεξκνθξαζίεο θαη ηε κηθξή ζρεηηθή πγξαζία, είλαη απηνί πνπ έρνπλ δώζεη ηηο κεγαιύηεξεο θαηαζηξνθέο ησλ δαζώλ ηνπ Ν. Ηιείαο από ππξθαγηέο. Οη ηζρπξνί άλεκνη θαηά ηε δηάξθεηα κηαο ππξθαγηάο δεκηνπξγνύλ ζπλερώο λέεο εζηίεο κε κία ζπίζα ή κε ηα θαξπόθπιια πνπ απνζπνύληαη από ηνπο θώλνπο ησλ πεύθσλ ή αθόκα θαη κε κηθξά αλακκέλα θνκκάηηα θινηνύ - μύινπ. Μνξθή ησλ δαζώλ Η εκθάληζε ησλ δαζώλ ππό κνξθή κσζατθνύ ζε ζρέζε κε ηηο αγξνηηθέο εθηάζεηο (ζπλερήο ελαιιαγή δαζώλ θαη αγξνηηθώλ εθηάζεσλ) έρεη ζεηηθά θαη αξλεηηθά ζηνηρεία ζηηο ππξθαγηέο ησλ δαζώλ ηνπ Ν. Ηιείαο. Τν κσζατθό απηό απμάλεη ηηο

πηζαλόηεηεο δεκηνπξγίαο ππξθαγηώλ από ακέιεηα (αγξνηηθέο εξγαζίεο) αιιά κπνξεί λα ιεηηνπξγήζεη θαη σο αληηππξηθή δώλε. ΣΑΣΙΣΙΚΑ ΣΟΙΥΔΙΑ ΣΧΝ ΠΤΡΚΑΓΙΧΝ ΣΟ Ν. ΗΛΔΙΑ Αξηζκόο ππξθαγηώλ θαη θακέλε έθηαζε Ο ζπλνιηθόο αξηζκόο ησλ ππξθαγηώλ πνπ θαηεγξάθεζαλ ηελ ρξνληθή πεξίνδν 1980-2008, ζηελ Ηιεία αλέξρεηαη ζε 2.178 πεξηζηαηηθά, ηα νπνία θαηέζηξεςαλ 1.014.084 ζηξέκκαηα (Πίλαθαο 1). Τα ζηνηρεία ζπγθεληξώζεθαλ από ηα βηβιία ζηαηηζηηθήο ππξθαγηώλ ησλ ηξηώλ Γαζαξρείσλ (Πύξγνπ, Ακαιηάδαο θαη Οιπκπίαο) ηνπ Ν. Ηιείαο. ΓΑΙΚΔ ΠΤΡΚΑΓΙΔ Ν. ΗΛΔΙΑ ΥΡΟΝΙΚΗ ΠΔΡΙΟΓΟΤ 1980-2008 ΔΣΗ ΑΡΙΘΜΟ ΠΤΡΚΑΓΙΧΝ ΚΑΔΙΑ ΔΚΣΑΗ [ζηξέκκαηα] ΜΔΗ ΚΑΜΔΝΗ ΔΚΣΑΗ ΑΝΑ ΠΤΡΚΑΓΙΑ [ζηξέκκαηα] 1980 59 513 9 1981 48 108.773 2.266 1982 54 2.546 47 1983 64 1.177 18 1984 78 2.939 37 1985 93 61.592 662 1986 77 18.222 236 1987 61 1.168 19 1988 106 11.610 109 1989 84 35.287 420 1990 73 3.350 45 1991 57 1.828 32 1992 121 5.845 48 1993 115 10.355 90 1994 61 4.188 68 1995 81 652 8 1996 46 466 10 1997 93 27.396 294 1998 35 163.482 4.670 1999 25 203 8 2000 63 17.135 271

Αριθμός Πσρκαγιών 2001 91 872 10 2002 59 634 11 2003 103 2.123 21 2004 97 3.008 31 2005 88 1.016 11 2006 72 719 10 2007 122 524.916 4.303 2008 52 2.069 40 ΤΝΟΛΟ 2.178 1.014.084 ζηξέκκαηα Μέζνο όξνο πεξηόδνπ: 476 ζηξ. Πίνακας 1: Αξηζκόο ππξθαγηώλ θακέλε έθηαζε θαη κέζε θακέλε έθηαζε αλά ππξθαγηά. Δμάξζεηο παξαηεξνύληαη ζηνλ αξηζκό ησλ ππξθαγηώλ ηα έηε 1988, 1992, 1993, 2003 θαη θπζηθά ην 2007. Από ηα έηε πνπ παξνπζηάδνληαη εμάξζεηο ππξθαγηώλ ην 1993 θαη ην 2007 ηπγράλεη λα είλαη έηε εθινγηθώλ αλακεηξήζεσλ. Δηδηθόηεξα ην 2007 ζπλνδεύηεθε θαη κε κεγάιν αξηζκό θακέλσλ εθηάζεσλ, πνπ θπζηθή αηηία θαίλεηαη λα είλαη ε κεγάιε μεξαζία ηεο πεξηόδνπ 2006-2007. Δλδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ε κέζε εηήζηα θακέλε έθηαζε αλά ππξθαγηά γηα ηελ πεξίνδν 1980-2008. Η έθηαζε απηή παξνπζηάδεη ηεξάζηηα αύμεζε αλά ππξθαγηά ηα έηε 1981, 1998 θαη ην 2007 κε απνηέιεζκα λα ππνβαζκίδεηαη ε κείσζε πνπ παξαηεξείηαη από ην 2001 έσο ην 2006. πρλόηεηα εκθάληζεο ππξθαγηώλ θαηά ηελ δηάξθεηα ηνπ έηνπο Από ην παξαθάησ ζρήκα 3 δηαπηζηώλεηαη όηη, ηα ιηγόηεξα πεξηζηαηηθά ππξθαγηώλ παξνπζηάδνληαη ηνπο κήλεο Ννέκβξην, Γεθέκβξην, Ιαλνπάξην θαη Μάην ελώ ηα πεξηζζόηεξα εκθαλίδνληαη θαηά ηνπο κήλεο Ινύιην θαη Αύγνπζην θαη αθνινπζνύλ κε κηθξόηεξν αξηζκό ππξθαγηώλ, νη ππόινηπνη κήλεο ηεο μεξήο πεξηόδνπ. Απηό ζα πξέπεη λα απνδνζεί ζηελ αλάπηπμε ηεο πνώδνπο βιάζηεζεο, κεηά ηελ παξέιεπζε ηνπ ρεηκώλα ζηηο δαζηθέο εθηάζεηο θαη θπξίσο ζηα βνζθνηόπηα, ε νπνία ζπλήζσο απνηειεί ηελ θύξηα ηξνθνδόηεζε ησλ δαζηθώλ ππξθαγηώλ κε θαύζηκε ύιε. Καηανομή ηφν πσρκαγιών ηης Ηλείας ανά μήνα για ηην περίοδο 1980-2008 450 400 404 350 300 250 200 150 100 50 0 108 ΙΑΝΟΤΑΡΙΟ ΦΔΒΡΟΤΑΡΙΟ 167 243 206 93 ΜΑΡΣΙΟ ΑΠΡΙΛΙΟ ΜΑΙΟ ΙΟΤΝΙΟ 123 294 ΙΟΤΛΙΟ ΑΤΓΟΤΣΟ 236 207 68 ΔΠΣΔΜΒΡΙΟ ΟΚΣΩΒΡΙΟ ΝΟΔΜΒΡΙΟ ΓΔΚΔΜΒΡΙΟ Σχήμα 3: Καηαλνκή ππξθαγηώλ ζην Ν. Ηιείαο αλά κήλα γηα ηελ πεξίνδν 1980-2008. 29 Οη θαηξηθέο ζπλζήθεο πνπ επηθξαηνύλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο μεξήο πεξηόδνπ (Απξίιην κέρξη Οθηώβξην), θαζηζηνύλ ηε θαύζηκε ύιε πνιύ εύθιεθηε. Έθπιεμε απνηειεί ην γεγνλόο όηη ν Μάξηηνο, ν Απξίιηνο θαη ν Φεβξνπάξηνο εκθαλίδνπλ απμεκέλν αξηζκό ππξθαγηώλ. Μηα εξκελεία πνπ ζα κπνξνύζε λα δνζεί είλαη ε ηδηαηηεξόηεηα πνπ παξνπζηάδεη ν λνκόο ζε όηη αθνξά ηα ζεκεία επαθήο γεσξγηθώλ

00:30-1:30 1:30-2:30 2:30-3:30 3:30-4:30 4:30-5:30 5:30-6:30 6:30-7:30 7:30-8:30 8:30-9:30 9:30-10:30 10:30-11:30 11:30-12:30 12:30-13:30 13:30-14:30 14:30-15:30 15:30-16:30 16:30-17:30 17:30-18:30 18:30-19:30 19:30-20:30 20:30-21:30 21:30-22:30 22:30-23:30 23:30-00:30 Ιανοσάριος Φεβροσάριος Μάρτιος Απρίλιος Μάιος Ιούνιος Ιούλιος Αύγοσστος Σεπτέμβριος Οκτώβριος Νοέμβριος Δεκέμβριος θαη δαζηθώλ εθηάζεσλ (κνξθή κσζατθνύ). Τελ πεξίνδν ησλ κελώλ πνπ αλαθέξακε ελεξγνύληαη εξγαζίεο θαζαξηζκώλ κε θαύζε. Καμένες εκηάζεις ανά μήνα για ηη περίοδο 1987-2004 140000 120000 100000 80000 60000 40000 20000 0 Σχήμα 4: Κακέλεο εθηάζεηο αλά κήλα γηα ηελ πεξίνδν 1987-2004. Σην ζρήκα 4 εκθαλίδεηαη ε θακέλε έθηαζε/κήλα όπνπ παξαηεξείηε πσο ν κήλαο κε ηηο πεξηζζόηεξεο θαηαζηξνθέο είλαη ν Αύγνπζηνο θαη αθνινπζεί ν Σεπηέκβξηνο θαη ν Ινύιηνο όπσο θαη ν αξηζκόο ησλ ππξθαγηώλ. Οη κήλεο Φεβξνπάξηνο, Μάξηηνο θαη Απξίιηνο δελ αθνινπζνύλ ηνλ απμεκέλν αξηζκό ησλ ππξθαγηώλ, αλακελόκελν ιόγσ ησλ κεηεσξνινγηθώλ παξακέηξσλ ησλ ζεξηλώλ πεξηόδσλ (Κανύθεο, 2008). Σπλδπάδνληαο ηα ζρήκαηα 3 θαη 4, δηαπηζηώλνπκε όηη θαηά ηνπο κήλεο ηεο πγξήο πεξηόδνπ νη θαηαζηξνθέο είλαη ακειεηέεο, πνπ ζεκαίλεη όηη, αθόκε θη όηαλ εκθαλίδνληαη ππξθαγηέο, είλαη άκεζε ε θαηαζηνιή ηνπο, ιόγσ ησλ θαηξηθώλ ζπλζεθώλ πνπ επηθξαηνύλ. Άξα, γίλεηαη άκεζα αληηιεπηή ε ζπκβνιή ηνπ θαηξνύ ζηελ εκθάληζε ησλ δαζηθώλ ππξθαγηώλ θαη ζην ηξόπν εμάπισζήο ηνπο. Καηαλνκή ππξθαγηώλ θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ 24ώξνπ Τν κεγαιύηεξν πνζνζηό ππξθαγηώλ ζύκθσλα κε ην ζρήκα 5 εθδειώλεηαη θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο εκέξαο 90% θαη ην ειάρηζην θαηά ηε δηάξθεηα ηεο λύρηαο. Οη πιένλ επηθίλδπλεο ώξεο εθδήισζεο ππξθαγηάο είλαη 10:30 έσο 18:30, δηόηη επηθξαηνύλ πςειέο ζεξκνθξαζίεο, ρακειέο ζρεηηθέο πγξαζίεο, γεγνλόο πνπ επλνεί ηελ γξήγνξε εμάπισζε ηεο θσηηάο. Σην Ν. Ηιείαο νη θαηαζηξνθηθέο ππξθαγηέο έρνπλ εθδεισζεί θαηά ην δηάζηεκα από ώξα 13:00 έσο 16:00. Καηανομή ηων πσρκαγιών ηης Ηλείας ενηός ηοσ 24ώροσ για ηη περίοδο 1980-2008 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 Σχήμα 5: Καηαλνκή ππξθαγηώλ ηνπ Ν. Ηιείαο εληόο ηνπ 24ώξνπ γηα ηελ πεξίνδν 1980-2008. ΑΝΣΙΓΙΑΒΡΧΣΙΚΑ ΔΡΓΑ - ΔΡΔΤΝΑ Τν θάςηκν ελόο δάζνπο ζηηο πεξηζζόηεξεο πεξηπηώζεηο επηθέξεη αληηθαηάζηαζε ηεο θπηνθιίκαθαο κε άιιε πην νπηζζνδξνκηθή θπηνθιίκαθα θαη ζπγρξόλσο ζε

πνιιέο πεξηπηώζεηο ηέιεηα παξάζπξζε ηνπ επηθαλεηαθνύ εδάθνπο θαη βξαρνπνίεζε ηεο θακέλεο πεξηνρήο (Καξαπηδάθεο, 2007). Από ηελ ππξθαγηά επεξεάδνληαη ε ρισξίδα θαη ε παλίδα ηεο πεξηνρήο, ε ζπγθξάηεζε θαη ζηε ζπλέρεηα ε θαηαλνκή ηεο βξνρήο πνπ θζάλεη ζηελ επηθάλεηα ηνπ εδάθνπο, ε πιεκκπξηθή απνξξνή θαη νη παξνρέο ησλ πδαηνξεπκάησλ ηεο, νη θπζηθέο θαη ρεκηθέο ηδηόηεηεο ηνπ εδάθνπο ηεο θαζώο επίζεο ε πνηόηεηα ηνπ λεξνύ θαη ηνπ αέξα (Μπαινύηζνο, Οηθνλόκνπ & Κανύθεο, 2001). Από έξεπλα πνπ πινπνηήζεθε (Οθηώβξην 2008 - Μάξηην 2009) ζηηο πεξηνρέο Σκέξλαο, Αξραίαο Οιπκπίαο θαη Φεηκαδηνύ ηνπ Ν. Ηιείαο ειήθζεζαλ 858 κεηξήζεηο (648 ζε πιαγηέο θαη 210 ζε πδαηνξέκαηα), κε νξηνζέηεζε δώλεο 2,5 κέηξσλ θαη κεηξήζεηο από ηα θαηάληε πξνο ηα αλάληε. Μεηξήζεθαλ θαη θαηαγξάθεθαλ: α) ην ύςνο ηνπ αληηδηαβξσηηθνύ έξγνπ (h) ζε m, β) ην πιάηνο ηνπ (w) ζε m, γ) ε απόζηαζε κεηαμύ ηνπ πςειόηεξνπ ζεκείνπ ηνπ έξγνπ θαη ηεο πξνβνιήο ηνπ ζην έδαθνο πξνο ηα αλάληε (d) ζε m, δ) ην ύςνο ηνπ θαηαθξαηεζέληνο εδαθηθνύ πιηθνύ (h s ) ζε m,ε) ε θιίζε πιαγηάο ζε κνίξεο ( ν ). Υπήξμε θαη θσηνγξαθηθή ηεθκεξίσζε κε 4.873 θσηνγξαθίεο. Σχήμα 6: Υπνινγηζκόο απόδνζεο πιήξσζεο έξγνπ (%). Οη κεηξήζεηο ηνπ εδαθηθνύ πιηθνύ θαη ησλ ηερληθώλ ραξαθηεξηζηηθώλ ησλ έξγσλ αμηνπνηήζεθαλ γηα ηνπο ππνινγηζκνύο: α) ηνπ όγθνπ ηνπ ζπγθξαηεζέληνο εδαθηθνύ πιηθνύ αλά έξγν (V s ) ζε m 3, β) ηνπ κέγηζηνπ όγθνπ ηνπ εδαθηθνύ πιηθνύ πνπ δπλεηηθά ζα κπνξνύζε λα ζπγθξαηεζεί αλά έξγν (V s(max) ) ζε m 3 θαη γ) ηεο απνδνηηθόηεηαο - δειαδή ηνπ ιόγνπ V s /V s(max) επί ηνηο εθαηό - θάζε έξγνπ. Αθνινύζσο δεκηνπξγήζεθαλ 4 θιάζεηο απνδνηηθόηεηαο ησλ έξγσλ. ΑΠΟΣΔΛΔΜΑΣΑ Ο βαζκόο απνδνηηθόηεηαο ησλ αληηδηαβξσηηθώλ έξγσλ δειαδή ην θιάζκα όγθνπ ηνπ εδάθνπο πνπ ζπγθξαηήζεθε, παξνπζηάδεηαη ζην ζρήκα 7, απ όπνπ ζπλάγεηαη ην ζπκπέξαζκα, πσο θαλέλα έξγν δελ έρεη κπνξέζεη κέρξη ζήκεξα λα απνδώζεη πνιύ θαιά έλαληη ζηε δηάβξσζε ηνπ εδάθνπο. Τα αληηδηαβξσηηθά έξγα ζηελ Αξραία Οιπκπία έρνπλ «απνδώζεη αξθεηά». Τα έξγα ζηελ πεξηνρή ηεο Σκέξλαο έρνπλ «απνδώζεη ιίγν» νξηαθά όκσο ειάρηζηα θάησ από ην όξην «απέδσζε αξθεηά» θαη ηέινο δελ έρνπλ απνδώζεη θαζόινπ ηα έξγα κε θιαδνδέκαηα πνπ έρνπλ γίλεη ζην Φεηκαδηό, έλδεημε ηεο απνηπρίαο απηνύ ηνπ ηύπνπ θαηαζθεπήο αληηδηαβξσηηθώλ έξγσλ γηα ηελ αληηκεηώπηζε ηεο εδαθηθήο δηάβξσζεο κεηά από κία θαηαζηξνθηθή ππξθαγηά.

Σχήμα 7: Μέζνο όξνο απνδνηηθόηεηαο αληηδηαβξσηηθώλ έξγσλ ζε ηξεηο πεξηνρέο κειέηεο ηνπ Ν. Ηιείαο. ΔΝΣΑΞΗ Δ ΠΔΡΙΒΑΛΛΟΝΣΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Η παξνύζα έξεπλα πέξα ησλ πξνγξακκαηηζκέλσλ ζηόρσλ ηεο, γηα παξάζεζε ζηνηρείσλ γηα ππξθαγηέο θαη αληηδηαβξσηηθέο παξεκβάζεηο ζην Ν. Ηιείαο κπνξεί λα απνηειέζεη νδεγό εθπαηδεπηηθήο δξάζεο ζηα πιαίζηα πεξηβαιινληηθνύ πξνγξάκκαηνο. Οη καζεηέο ζηα πιαίζηα απηήο ηεο δξάζεο κπνξνύλ λα: δηεμάγνπλ έξεπλα (π.ρ. δηαδηθηπαθή) θιηκαηηθώλ ζηνηρείσλ πνπ ζπληεινύλ ζηελ εθδήισζε ππξθαγηώλ, αλαδεηήζνπλ ζηνηρεία γηα ηηο ππξθαγηέο θαη ηηο επηπηώζεηο ζηελ Διιάδα, δηεμάγνπλ ηηο δηθέο ηνπο κεηξήζεηο απόδνζεο πιήξσζεο αληηδηαβξσηηθνύ έξγνπ (%) ζην πεδίν (π.ρ. πιαγηά δάζνπο), θάλνπλ ρξήζε λέαο ηερλνινγίαο (π.ρ. GPS) γηα εύξεζε δεδνκέλσλ π.ρ.(ζέζε πεξηνρήο, θιίζε πιαγηάο), εμάγνπλ ηα δηθά ηνπο απνηειέζκαηα θαη λα ηεθκεξηώζνπλ ηα δηθά ηνπο ζπκπεξάζκαηα απνδνηηθόηεηαο έξγσλ. Με απηό ηνλ ηξόπν: ζα δεκηνπξγήζνπλ εθπαηδεπηηθό πιηθό, ζα αλαπηύμνπλ δεμηόηεηεο ζε ζρέζε κε ζπλεξγαηηθή έξεπλα-αμηνιόγεζε ελζσκαηώλνληαο ηηο ηδέεο θαη πξνζδνθίεο όισλ ησλ καζεηώλ ζε ζπγθεθξηκέλν πεξηβαιινληηθό ζέκα, ζα κπνξνύλ λα ζπκκεηέρνπλ (κε ελίζρπζε ηεο θξηηηθήο ηνπο ζθέςεο) κειινληηθά ζε δεκνθξαηηθό έιεγρν πνιηηηθώλ επηινγώλ γηα ην πεξηβάιινλ, ζα δηακνξθσζνύλ σο ηθαλνί πνιίηεο γηα δξάζε-ζπκκεηνρή ζε ζέκαηα πεξηβάιινληνο θαη ζα εληζρύζνπλ ηελ θξηηηθή ζθέςε θαη ζηάζε ηνπο όζνλ αθνξά ηε νξζνινγηθή δηαρείξηζε θπζηθώλ πόξσλ. Η πινπνίεζε ηεο εθπαηδεπηηθήο δξάζεο ζηα πιαίζηα ελόο πεξηβαιινληηθνύ πξνγξάκκαηνο κπνξεί λα γίλεη κε επίζθεςε ζε πξόζθαηα θακέλε πεξηνρή κε αληηδηαβξσηηθά έξγα γηα έξεπλα πεδίνπ. 1ν ΦΤΛΛΟ ΔΡΓΑΙΑ Γξαζηεξηόηεηα 1 ε - Πξόβιεςε (Φξήζε ηερληθήο θαηαηγηζκνύ ηδεώλ, ζπδήηεζε) Σπκπιεξώζηε ηηο παξαθάησ επηινγέο: 1. Βξέρεη Τη παζαίλεη ην έδαθνο ηνπο ρεηκεξηλνύο κήλεο; α) Γηάβξσζε ΝΑΙ ΟΦΙ β) Γίλεηαη γνληκόηεξν ΝΑΙ ΟΦΙ

γ) Σε ζπλδπαζκό κε γνληκόηεηα εδάθνπο δεκηνπξγείηαη άθζνλε βιάζηεζε ΝΑΙ ΟΦΙ 2. Τνπο θαινθαηξηλνύο κήλεο θαίγνληαη ηα δάζε γηαηί α) Δπλνείηαη από ηηο θαηξηθέο ζπλζήθεο ΝΑΙ ΟΦΙ β) Η δηαζέζηκε θαύζηκε ύιε είλαη εύθιεθηε ΝΑΙ ΟΦΙ Μπνξεί λα κελ έρεηο θάλεη ηηο ίδηεο πξνβιέςεηο κε ηνπο άιινπο ζπκκαζεηέο ζνπ ζηελ νκάδα. Δμήγεζε αλ επηζπκείο κε ιίγα ιόγηα ηηο πξνβιέςεηο ζνπ:.... Γξαζηεξηόηεηα 2 ε - Αλαδήηεζε πιεξνθνξίαο 2.1 Αμηνπνηώληαο ην δηαδίθηπν αλαδεηείζηε δεδνκέλα γηα ηα παξαθάησ βηνθιηκαηηθά ζηνηρεία ηεο επηιεγκέλεο πεξηνρήο ηεο Διιάδαο: 1. ύςνο βξνρήο 2. ζεξκνθξαζία 3. θαηεύζπλζε θαη ηαρύηεηα αλέκσλ Δλδεηθηηθά site γηα εύξεζε δεδνκέλσλ (π.ρ. http://www.poseidon.hcmr.gr/ http://www.meteo.gr/ http://www.meteorologia.gr/) 2.2 Αλαδεηήζηε από αξκόδηεο ππεξεζίεο (π.ρ. Γαζαξρείν - Ππξνζβεζηηθή - Γήκν) δεδνκέλα γηα ηηο ππξθαγηέο. Δηδηθόηεξα αλαδεηείζηε γηα επηιεγκέλν λνκό: 1. αξηζκό ππξθαγηώλ αλά έηνο, 2. θακέλε έθηαζε αλά έηνο, 3. ώξα εθδήισζεο ππξθαγηάο. Αμηνπνηώληαο ην δηαδίθηπν (π.ρ. Google earth, Google maps θ.ι.π.) αλαδεηείζηε δεδνκέλα (Longitude - Latitude) γηα εληνπηζκό πεξηνρήο θακέλνπ δάζνπο. Γξαζηεξηόηεηα 3 ε - Δπεμεξγαζία δεδνκέλσλ - Απνηειέζκαηα 3.1 Αμηνπνηείζηε ηα δεδνκέλα πνπ βξέζεθαλ από ηελ έξεπλά ζαο κε ζθνπό λα θαηαζθεπάζεηε ηα παξαθάησ δηαγξάκκαηα: θαηαζθεπή δηαγξακκάησλ κε δεδνκέλα ύςνπο βξνρήο, ζεξκνθξαζίαο θαη ηαρύηεηαο αλέκνπ αλά δεθαεηία, θαηαζθεπή δηαγξακκάησλ κε πεξηζηαηηθά ππξθαγηώλ αλά δεθαεηία, θαηαζθεπή δηαγξάκκαηνο κε κέζε θακέλε έθηαζε αλά ππξθαγηά 3.2 Παξνπζηάζηε ηα απνηειέζκαηά ζαο ζηελ νκάδα θαη ζηελ επξύηεξε θνηλσλία απαληώληαο ζε εξσηήκαηα όπσο: πνηα έηε παξαηεξείηαη έμαξζε ηνπ θαηλνκέλνπ ησλ ππξθαγηώλ; ηα έηε μεξαζίαο ζπλνδεύνληαη από θαηλόκελα ππξθαγηάο; πνηνπο κήλεο παξαηεξήζεθε αύμεζε πεξηζηαηηθώλ ππξθαγηάο; πνηεο είλαη νη επηθίλδπλεο ώξεο εθδήισζεο ππξθαγηάο. 2ν ΦΤΛΛΟ ΔΡΓΑΙΑ Γξαζηεξηόηεηα 1ε - Πξνεηνηκαζία ησλ νκάδσλ γηα παηδαγσγηθή εμόξκεζε ζην δάζνο Πξνεηνηκαδόκαζηε γηα ηελ εμόξκεζή καο ζην δάζνο Σπδεηάκε θαη ζπλαπνθαζίδνπκε πξηλ ηελ επίζθεςή καο ζην δάζνο (καζεηέο θαη εθπαηδεπηηθνί) γηα λα πξνεηνηκαζηνύκε θαηάιιεια έηζη ώζηε: λα δηαζθαιίζνπκε ηελ αζθαιή κεηάβαζε θαη παξακνλή καο ζ απηό,

λα ζπκπεξηθεξζνύκε θηιηθά πξνο απηό. Γη απηό ζην δάζνο θξνληίδσ λα θνξώ: ξνύρα άλεηα, καθξύ παληειόλη, δεηό θιεηζηό παπνύηζη κε ηξαθηεξσηή ζόια, θαπέιν ή αδηάβξνρν αλάινγα ηελ επνρή, ζαθίδην ζηελ πιάηε γηα λα έρσ ειεύζεξα ηα ρέξηα κνπ. Γξαζηεξηόηεηα 2ε - Γλσξηκία κε ην δάζνο - Φπηά ζην δηάβα καο Χάρλνπκε, βξίζθνπκε, παξαηεξνύκε, αλαγλσξίδνπκε, θσηνγξαθίδνπκε, θαηαγξάθνπκε, δσγξαθίδνπκε, θπηά πνπ ζπλαληάκε ζην δάζνο. Σεκείσζε: Η δξαζηεξηόηεηα κπνξεί λα γίλεηαη θαζ όιε ηε δηάξθεηα ηεο επίζθεςεο ζην δάζνο. Γξαζηεξηόηεηα 3ε - Αλζξώπηλεο παξεκβάζεηο ζην δάζνο Ίρλε ηνπ αλζξώπνπ Σηελ εμόξκεζή καο ζην δάζνο, εληνπίδνπκε, παξαηεξνύκε θαη ζρνιηάδνπκε αλζξώπηλεο παξεκβάζεηο (πεξηγξαθή - ζθνπόο πνπ εμππεξεηεί - πεξηβαιινληηθή επίπησζε). Σηε ζπλέρεηα κε δσγξαθηθή, θαηαζθεπέο, δηήγεκα, θσηνγξαθία ή θάηη άιιν απνδίδνπκε ηελ παξέκβαζε πνπ καο εληππσζίαζε πεξηζζόηεξν ζην δάζνο. Γξαζηεξηόηεηα 4ε - Μεηξήζεηο πεδίνπ ζην δάζνο - πλέληεπμε από έλα δέληξν! 4.1 Αμηνπνηώληαο ηηο ζπζθεπέο GPS αλαδεηείζηε δεδνκέλα (Longitude - Latitude) πεξηνρήο θακέλνπ δάζνπο. 4.2 Μεηξήζηε θαη θαηαγξάςηε ζηνηρεία γηα ηα εληνπηζκέλα αληηδηαβξσηηθά έξγα: α) ην ύςνο ηνπ αληηδηαβξσηηθνύ έξγνπ (h) ζε m, β) ην πιάηνο ηνπ (w) ζε m, γ) ε απόζηαζε κεηαμύ ηνπ πςειόηεξνπ ζεκείνπ ηνπ έξγνπ θαη ηεο πξνβνιήο ηνπ ζην έδαθνο πξνο ηα αλάληε (d) ζε m, δ) ην ύςνο ηνπ θαηαθξαηεζέληνο εδαθηθνύ πιηθνύ (h s ) ζε m, ε) ε θιίζε πιαγηάο ζε κνίξεο ( ν ). Τέινο θσηνγξαθίζηε ελδεηθηηθά ηα ζεκεία ησλ κεηξήζεσλ. 4.3 Αμηνπνηήζηε ηηο κεηξήζεηο γηα ηνλ ππνινγηζκό απόδνζεο πιήξσζεο έξγνπ (%): α) ηνπ όγθνπ ηνπ ζπγθξαηεζέληνο εδαθηθνύ πιηθνύ αλά έξγν (V s ) ζε m 3, β) ηνπ κέγηζηνπ όγθνπ ηνπ εδαθηθνύ πιηθνύ πνπ δπλεηηθά ζα κπνξνύζε λα ζπγθξαηεζεί αλά έξγν (V s (max)) ζε m 3 θαη γ) ηεο απνδνηηθόηεηαο - δειαδή ηνπ ιόγνπ V s /V s (max) επί ηνηο εθαηό (%) - θάζε έξγνπ. Αθνινύζσο δεκηνπξγήζηε 4 θιάζεηο απνδνηηθόηεηαο ησλ έξγσλ. 4.2 Όηαλ βξηζθόκαζηε ζην κηζνθακέλν δάζνο κπνξνύκε λα κεηξήζνπκε θαη λα πξνζδηνξίζνπκε νξηζκέλα ζηνηρεία επηιεγκέλσλ (κε θακέλσλ - κηζνθακέλσλ) δέληξσλ όπσο νλνκαζία, ειηθία, ειηθία, ζρήκα θνξκνύ. Έλαο επράξηζηνο θαη πξσηόηππνο ηξόπνο είλαη λα «πάξνπκε ζπλέληεπμε από ην θακέλν δέληξν» Πηζαλέο εξσηήζεηο καο: Πώο ζε ιέλε;... Πόζν ρξνλώλ είζαη/ήζνπλ όηαλ θάεθεο;.... Πόζν κπόη έρεηο/είρεο;.... Δίζαη/Ήζνπλ αεηζαιέο ή θπιινβόιν;... Μπνξώ λα πηάζσ ηνλ θνξκό ζνπ;.. Πεηξάδεη πνπ ζα γίλνπκε θαη εκείο δέληξν/θακέλν δέληξν ζαλ θαη εζέλα; (αλαπαξάζηαζε ηνπ δέληξνπ)

Δίζαη πεγή έκπλεπζεο γηα καο θαη ζνπ αθηεξώλνπκε έλα πνίεκα! (εκπλεόκαζηε θαη γξάθνπκε έλα πνίεκα γηα ην θακέλν δέληξν). Σ επραξηζηνύκε γηα ηελ παξέα! Γξαζηεξηόηεηα 5ε - Γεκηνπξγία θσηνγξαθηθνύ ιεπθώκαηνο Τν θσηνγξαθηθό πιηθό πνπ ζπγθεληξώζεθε από ηνπο καζεηέο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εμόξκεζήο ηνπο ζην δάζνο θαζώο θαη απηό από ηηο ζρεηηθέο δξαζηεξηόηεηέο ηνπο κπνξεί λα ζπγθεληξσζεί γηα λα δεκηνπξγεζεί έλα ιεύθσκα ζε εθηππσκέλε κνξθή ή ειεθηξνληθή. Δπίζεο ζην ιεύθσκα κπνξνύλ λα ζπκπεξηιεθζνύλ εηθνλνγξαθεκέλα πνηήκαηα, δηεγήκαηα θαη ηζηνξίεο, ζθέςεηο θαη πξνηάζεηο πξσηόηππεο πνπ γξάθηεθαλ θαη δεκηνπξγήζεθαλ από ηνπο καζεηέο ζρεηηθά κε ην δάζνο. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Γηαθνπκήο Β., Βαβιίαξαο Π. (1994). «Ππξθαγηέο Ν. Ηιείαο 1981-1990» Γαζαξρείν Οιπκπίαο. Κξέζηελα. Κανύθεο, Κ. (2008). «Οη δαζηθέο ππξθαγηέο ζηνλ Ν. Ηιείαο θαηά ηε πεξίνδν 1987-2007 θαη νη ηδηαηηεξόηεηεο ηνπο». Ηκεξίδα: Γαζηθέο Ππξθαγηέο Σηε Νόηηα Δπξώπε & ε θαηαιπηηθή εκπεηξία ηνπ Διιεληθνύ θαινθαηξηνύ ηνπ 2007. Φαξνθόπεην Παλεπηζηήκην. Αζήλα. Καξαπηδάθεο, Δ. (2007). «Μειέηε Αληηδηαβξσηηθώλ - Αληηπιεκκπξηθώλ Έξγσλ θαη Σπγθξάηεζε Δδαθώλ ζηηο Κακέλεο Δθηάζεηο Πεξηνρήο Γαζαξρείνπ Ακαιηάδαο». Γηεύζπλζε Γαζώλ Ν. Ηιείαο ηεο Πεξηθέξεηαο Γπηηθήο Διιάδαο. Κ.Π.Δ. Μαθξηλίηζαο (2003). Τν Τεηξάδην ηνπ Γάζνπο (2 ε Έθδνζε). Γίθηπν Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο «Τν δάζνο». Κ.Π.Δ. Καζηνξηάο, ΥΠ.Δ.Π.Θ. (2000). Δθπαηδεπηηθό παθέην «Τν δάζνο», Γήκνο Καζηνξηάο, Καζηνξηά. Μπαινύηζνο, Γ., Οηθνλόκνπ Α., Κανύθεο, Κ. (2001). «Ο θίλδπλνο πιεκκύξαο ζε ιεθάλεο απνξξνήο κεηά από ππξθαγηά. Αλάιπζε ηνπ πξνβιήκαηνο θαη άκεζα κέηξα κείσζεο ησλ επηπηώζεσλ». Πξαθηηθά Δπηζηεκνληθνύ Σπλέδξηνπ κε ηίηιν Απνθαηάζηαζε θακέλσλ εθηάζεσλ. Αζήλα 13-14 /12/2001. Παπαδήζε, Φ., Πεξδηθάξε Σ., Πήιηνπξαο Π. (2009). Πξνγξάκκαηα αλνηθηώλ Πεξηβαιινληηθώλ ηάμεσλ «Καιιηζηώ» Γαζηθά Οηθνζπζηήκαηα.