Η οθωµανική επέκταση στη Θράκη (14ος αιώνας) Πέµπτη, 17 Φεβρουάριος 2011 20:57 Οι αποφασιστικές µάχες στο Εµπύθιο (1352) και το Τζερνοµιανό (1371) Του Ιωάννη Κούζα Η περιγραφή της µάχης του Εµπυθίου στοβιβλίο ' των "Ιστοριών" του Ι. Καντακουζηνού Η εριοχή του Έβρου κατά τον 14ο αιώνα κατέστη θέατρο ε ιχειρήσεων και συγκρούσεων µεταξύ Τούρκων και Σέρβων, εξαιτίας της διαµάχης του Ιωάννη Παλαιολόγου και του Ιωάννη Καντακουζηνού για την κατάληψη της εξουσίας στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Μεταξύ του 1341 (έτους κατά το ο οίο ο Καντακουζηνός ορίσθηκε α ό τον Ανδρόνικο Γ Παλαιολόγο ε ίτρο ος του ανήλικου γιου του Ιωάννη Ε ) και του 1357 (έτους κατά το ο οίο ο γιος του Καντακουζηνού, Ματθαίος, α εκδύθηκε τα αυτοκρατορικά διάσηµα, µε α οτέλεσµα να τερµατισθεί η εµφύλια διαµάχη), Τούρκοι και Σέρβοι ενε λάκησαν στις εµφύλιες συγκρούσεις των Βυζαντινών, είτε έµµεσα είτε άµεσα. Οι σερβοτουρκικές συγκρούσεις στον χώρο της Θράκης κορυφώθηκαν το 1371, µε τη µάχη του Τζερνοµιανού (κοντά στο Ορµένιο), κατά την ο οία
οι Σέρβοι γνώρισαν µια καθοριστική ήττα ου ε ιβεβαίωσε την τουρκική ανωτερότητα στη Θράκη. Τόσο οι Σέρβοι του Στεφάνου Ντουσάν, όσο και οι Τούρκοι α έβλε αν στην υ οκατάσταση της βυζαντινής εξουσίας α ό τους ίδιους. Ο µεγαλοϊδεατισµός του Ντουσάν ήταν ροσχεδιασµένος, γι αυτό και οι ε εµβάσεις του, όταν του δινόταν η ευκαιρία να τάσσεται στο λευρό της µιας ή της άλλης βυζαντινής λευράς, α έβλε αν όχι στη στήριξη ενός συγκεκριµένου διεκδικητή αλλά στη φθορά των βυζαντινών δυνάµεων και την ισχυρο οίηση του ιδίου, ώστε να καταλάβει ιο εύκολα την Κωνσταντινού ολη. Οι Οθωµανοί Τούρκοι, µετά την κατάληψη της Προύσας (1326), της Νίκαιας και της Νικοµήδειας, κατέστησαν κυρίαρχοι στην Ανατολία (1338). Το 1346 ο Ιωάννης Καντακουζηνός, διεκδικητής του βυζαντινού θρόνου, άντρεψε την κόρη του Θεοδώρα µε τον Οθωµανό εµίρη Ορχάν και έκτοτε τουρκικά στρατεύµατα άρχισαν να χρησιµο οιούνται ως σύµµαχοι του Καντακουζηνού στον αγώνα του για ε ικράτηση. Το έτος 1346 θεωρείται σηµαντικό για τη µετέ ειτα τύχη της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, γιατί τότε οι Τούρκοι δηµιούργησαν µια βάση στην ευρω αϊκή ή ειρο µετά α ό ρόσκληση των Βυζαντινών (1). Η εικόνα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας την ίδια ερίοδο ήταν α ογοητευτική. Ο ένας διεκδικητής χρησιµο οιούσε δικές του, βυζαντινές δυνάµεις, και Σέρβους, ενώ ο άλλος τις δικές του βυζαντινές δυνάµεις και αράλληλα Τούρκους, για να εξισορρο ήσει την αρουσία των Σέρβων στο αντί αλο στρατό εδο. Η έλευση όµως των Τούρκων στα ευρω αϊκά εδάφη α οκάλυψε σ αυτούς την λήρη στρατιωτική αδυναµία της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, αλλά και την αδυναµία των Σέρβων να διαδραµατίσουν έναν ολύ ιο φιλόδοξο ρόλο σε ευρύτερα λαίσια, ό ως ήταν η ανάληψη και διαχείριση µιας καταρρέουσας αυτοκρατορίας. Γι αυτό, όσο συµµετείχαν σε ε ιχειρήσεις εναντίον βυζαντινών και άλλων βαλκανικών δυνάµεων, τόσο ερισσότερο συνειδητο οιούσαν ότι µ ορούσαν οι ίδιοι όχι µόνο να καταλάβουν την Κωνσταντινού ολη αλλά και να εδραιώσουν την εξουσία τους σε όλη τη Βαλκανική, ελλείψει µιας ικανής αντί αλης στρατιωτικής δύναµης (2). Η συντριβή των Σέρβων τόσο στο Εµ ύθιο (Πύθιο), όσο και στο Τζερνοµιανό (Ορµένιο) α οδεικνύουν του λόγου το αληθές.
Ο Σέρβος ηγεµόνας Στέφανος Ντουσάν Το 1342 ο Στέφανος Ντουσάν ζήτησε α ό τον Καντακουζηνό τις βυζαντινές κτήσεις δυτικά της Καβάλας ως αντάλλαγµα για την αροχή υ οστήριξης κατά των Παλαιολόγων. Ε ειδή ο Καντακουζηνός αρνήθηκε, ο Ντουσάν στράφηκε ρος τους Παλαιολόγους, ου συγκατένευσαν στην αραχώρηση αυτών των εδαφών. Η κατάληψη των Σερρών και άλλων εριοχών της Μακεδονίας α ό τον Ντουσάν (εκτός της Θεσσαλονίκης και της Καβάλας),
έρα α ό την εδραίωση της εξουσίας του στον Νότο της Βαλκανικής, του έδωσε την ευκαιρία να στεφθεί το 1346 αυτοκράτορας (τσάρος) της Σερβίας και της Ρωµανίας και να α οκτήσει έτσι νοµικό έρεισµα για τη διεκδίκηση της Κωνσταντινού ολης. Ο Καντακουζηνός ανακατέλαβε ορισµένα εδάφη µε µισθοφορικές δυνάµεις Τούρκων της υτικής Μακεδονίας α ό τους Σέρβους και το 1350 ο Ντουσάν δέχθηκε να «εριοριστεί στην κατοχή ορισµένων µόνο βυζαντινών όλεων υ ό την α ειλή ότι σε αντίθετη ερί τωση θα βρισκόταν αντιµέτω ος µε τους Τούρκους µισθοφόρους του Καντακουζηνού - η αγριότητα των ο οίων είχε γίνει διαβόητη στη Μακεδονία, στη Θράκη και στη Σερβία» (3). Η διαµάχη όµως µεταξύ του Ιωάννη Ε Παλαιολόγου και του Ιωάννη Καντακουζηνού έδινε την ευκαιρία στον Ντουσάν να ε εµβαίνει στις υ οθέσεις της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Το 1352 έστειλε ένα εκστρατευτικό σώµα στην εριοχή του ιδυµοτείχου για να βοηθήσει τον Ιωάννη Ε να ανακαταλάβει το Εµ ύθιο και την Αδριανού ολη, τα ο οία κατείχε ο Καντακουζηνός. Οι δύο ιστοριογράφοι ου αναφέρονται στη µάχη ου έγινε κοντά στο Εµ ύθιο είναι ο Ιωάννης Καντακουζηνός (4) και ο Νικηφόρος Γρηγοράς (5). Οι Βούλγαροι ονοµάζονται α ό τους ιστοριογράφους της ε οχής Μυσοί, οι Σέρβοι Τριβαλλοί (6), οι Βυζαντινοί Ρωµαίοι και οι Τούρκοι Πέρσες ή βάρβαροι. Η µάχη κοντά στο Εµ ύθιο έγινε µεταξύ των δυνάµεων του Ιωάννη Ε, τις ο οίες α οτελούσαν Σέρβοι, Βούλγαροι και Βυζαντινοί, και ενός µισθοφορικού εκστρατευτικού σώµατος Τούρκων του Καντακουζηνού. Οι ενωµένες δυνάµεις του Ιωάννη Ε στηρίζονταν κυρίως στους 4.000 Σέρβους ι είς, ενώ οι Τούρκοι διέθεταν 10.000 ι είς. Οι Τούρκοι άρχισαν να ροελαύνουν το ρωί (µετά α ό νυκτερινή στρατο έδευση νότια του Εµ υθίου) ρος την Αδριανού ολη, ενώ ταυτόχρονα οι δυνάµεις του Ιωάννη Ε α ό το ιδυµότειχο ροχωρούσαν για να καταλάβουν το φρούριο του Εµ υθίου (7). Οι δύο αντί αλοι αντιλήφθηκαν ο ένας την αρουσία του άλλου, µόνον όταν συναντήθηκαν κατά τις ροδιαγεγραµµένες ορείες τους, και η τροµαγµένη και άτακτη υ οχώρηση των Βουλγάρων ρος το ιδυµότειχο, για να σωθούν, άφησε τις αριθµητικά ολύ λιγότερες δυνάµεις των Σέρβων και Βυζαντινών να δώσουν τη µάχη µε το ανώτερο και ισχυρότερο ι ικό των Τούρκων, ου τους εξολόθρευσε εύκολα (8). Η σύγκρουση αυτή ραγµατο οιήθηκε στην εδιάδα, τα υψώµατα και την αρόχθια εριοχή του Έβρου νοτιοδυτικά του Πυθίου. Άλλοι µελετητές (9) έχουν ήδη ροβεί στην εκτίµηση ότι οι Σέρβοι δεν µ ορούσαν να διαδραµατίσουν ηγετικό ρόλο στη Βαλκανική. Οι Τούρκοι
συνειδητο οιούσαν όλο και ερισσότερο τις αδυναµίες των Βυζαντινών και των άλλων δυνάµεων (Σέρβων και Βουλγάρων) και η δράση τους γινόταν όλο και ιο ε ιθετική. ύο χρόνια µετά τη σύγκρουση στο Εµ ύθιο, το 1354, οι Τούρκοι κατέλαβαν την Καλλί ολη και εµφανίσθηκαν για ρώτη φορά µε τα στρατεύµατά τους έξω α ό τα τείχη της Κωνσταντινού ολης το 1359. Χρησιµο οιώντας ως ορµητήριο την Καλλί ολη κατέλαβαν το ιδυµότειχο (1361 ροσωρινά - 1363 οριστικά) και την Αδριανού ολη (1362), την ο οία τρία χρόνια αργότερα κατέστησαν ρωτεύουσά τους µετονοµάζοντάς την Εντίρνε (Edirne). Ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Ιωάννης Ε' Παλαιολόγος Μετά την ήττα στο Εµ ύθιο, οι Σέρβοι εριόρισαν τη δράση τους στις εριοχές δυτικά του οταµού Νέστου. Την ερίοδο µάλιστα µετά τον θάνατο του Ντουσάν (1355), οι Βυζαντινοί ανακατέλαβαν τις εριοχές της Ανατολικής Μακεδονίας µέχρι τον Στρυµόνα. Η διακυβέρνηση του σερβικού κράτους µετά τον θάνατο του Ντουσάν εριήλθε σε δύο αδελφούς, τους
Ούγγλεση (Ugliesha) και Βουκασίν (Vukashin). Ο Βουκασίν ήταν ε ίτρο ος του ανήλικου βασιλιά της Σερβίας και ραγµατικός κυβερνήτης όλου του βασιλείου. Ο Ούγγλεσης κυβερνούσε την εριοχή των Σερρών και είχε καταφέρει να ε εκτείνει την κυριαρχία του σε βάρος των Βυζαντινών µέχρι τη λιµνοθάλασσα του Πόρτο Λάγος. Ωστόσο, έβλε ε θετικά µια ροσέγγιση Σερβίας και Βυζαντινής Αυτοκρατορίας µ ροστά στον κίνδυνο των ανερχόµενων Οθωµανών, αλλά αυτή δεν µ ορούσε να υλο οιηθεί λόγω της µεγάλης δυσ ιστίας ου ε ικρατούσε ανάµεσα στους Σέρβους και τους Βυζαντινούς α ό την ροηγούµενη ερίοδο (10). Περιοριζόµενοι στα αρόχθια εδάφη του Έβρου, δια ιστώνουµε ως η εριοχή τον 14ο αιώνα διατηρούσε µια σειρά α ό οχυρωµατικά έργα, η αξία των ο οίων δεν ήταν µόνο στρατιωτική. Τα φρούρια αυτά διασφάλιζαν αράλληλα την οµαλή διεξαγωγή του εµ ορίου, αρείχαν ασφάλεια στον το ικό ληθυσµό και ήταν χρήσιµα για αρατήρηση και ε ιτήρηση. Όλα βρίσκονταν κατά µήκος του Έβρου ή ολύ κοντά σ αυτόν. Α ό τις εκβολές του οταµού µε κατεύθυνση ρος τα βόρεια, βρίσκονταν κατά σειρά στην Αίνο, τις Φέρες, τα Ύψαλα, το ιδυµότειχο, το Πύθιο, την Αδριανού ολη και το Τζερνοµιανό (11). Ακόµη και το φρούριο στο Αµµόβουνο ήταν κτισµένο σε έναν αρα όταµο του Έβρου, στον Άρδα. Ο αντικειµενικός στόχος των Τούρκων, ου ήταν η κατάληψη της Κωνσταντινού ολης, ερνούσε µέσα α ό την κατάληψη των ισχυρών οχυρωµατικών έργων γύρω α ό αυτήν και έτσι, αργά ή γρήγορα, µε δεδοµένη την αδυναµία των Βυζαντινών, όλα τα αρέβρια φρούρια καταλήφθηκαν α ό αυτούς. Πότε ακριβώς εριήλθαν στην κυριότητά τους, δεν είναι γνωστό. Το ιο ιθανό είναι να καταλήφθηκαν µεταξύ των ετών 1359 και 1365. Το Πύθιο εκτιµάται ότι καταλήφθηκε το 1359 ή το 1360. Το ιο ισχυρό α ό όλα ήταν το φρούριο του ιδυµοτείχου. Εθεωρείτο εφάµιλλο της Κωνσταντινού ολης και, λόγω της µορφολογίας του, ήταν σχεδόν α όρθητο. Η µεταφορά της ρωτεύουσας των Οθωµανών στην Αδριανού ολη το 1365 δηλώνει ως η ευρύτερη εριοχή γύρω α ό αυτήν ελεγχόταν λήρως α ό αυτούς και ότι τα αρέβρια φρούρια είχαν ήδη καταληφθεί. Εξαίρεση α οτέλεσε το φρούριο της Αίνου, το ο οίο κατείχαν οι Γενουάτες και το ο οίο καταλήφθηκε µετά την άλωση της Κωνσταντινού ολης, το έτος 1456. Η κατάληψη α ό τους Οθωµανούς της Αδριανού ολης, ου ήταν η ιο σηµαντική βυζαντινή όλη µετά την Κωνσταντινού ολη, θορύβησε τους άλλους διεκδικητές της Πόλης και έτσι, στα λαίσια του ανταγωνισµού για κυριαρχία ε ί βυζαντινών εδαφών, συνήφθη η µάχη στο Τζερνοµιανό (1371).
Το φρούριο αυτό βρισκόταν ακριβώς στη θέση του σηµερινού Ορµένιου. «Στην αρχή ήταν µια σηµαντική στρατιωτική εγκατάσταση και στη συνέχεια υρήνας ενός µικρού οικισµού. Θεµέλια και ασήµαντα λείψανα σώθηκαν α ό το κάστρο αυτό, ου υψωνόταν, ό ως ακριβώς και το κάστρο του Πυθίου, στην άκρη ενός υψώµατος άνω στην εδιάδα» (12). Ο Ιωάννης Καντακουζηνός ως αυτοκράτορας προεδρεύων σε εκκλησιαστική σύνοδο. Η µάχη στο Τζερνοµιανό έγινε στις 26 Σε τεµβρίου 1371, στη νότια λευρά του Έβρου, κοντά στο σηµερινό Ορµένιο, και η µοναδική εριγραφή γι αυτήν αρατίθεται α ό τον Λαόνικο Χαλκοκονδύλη (13). Κατά τη διάρκειά της συγκρούσθηκαν ο ενωµένος χριστιανικός στρατός των Σέρβων-Ούγγρων και µικρότερων δυνάµεων (Να ολιτάνων και Βλάχων) µε τα τουρκικά στρατεύµατα. Οι Σέρβοι, ανησυχώντας για την εξά λωση των Τούρκων στη Βαλκανική, εξα έλυσαν ε ίθεση κατά των Τούρκων ε ιδιώκοντας την κατάληψη της Αδριανού ολης. Ε ικεφαλής των Σέρβων ήταν ο Ούγγλεσης και ο Βουκασίν («Κράλης», κατά τον Χαλκοκονδύλη) και ε ικεφαλής των
Ούγγρων ο βασιλιάς τους, Λουδοβίκος του Ανζού. Οι ενωµένες στρατιωτικές δυνάµεις τους, σύµφωνα µε τον Χαλκοκονδύλη, υ ολογίζονται σε 60-70.000. Α ό την άλλη λευρά, οι Τούρκοι είχαν ε ικεφαλής τους Λάλα Σαχίν και Χατζή Ιλµ έη διαθέτοντας ερί ου 4.000 άνδρες (14). Οι συνθήκες κάτω α ό τις ο οίες έγινε η µάχη δεν είναι γνωστές. Ο Χαλκοκονδύλης αναφέρει ως οι Σέρβοι ήταν στρατο εδευµένοι στην εριοχή του Τζερνοµιανού και ότι οι Τούρκοι, εγκαταλεί οντας την ολιορκία ενός γειτονικού φρουρίου, µε µια αράτολµη ολονύκτια ε ιχείρηση τους αιφνιδίασαν το ρωί. Άλλοι α οδίδουν τη νίκη των Τούρκων σε έναν ελιγµό τύ ου ενέδρας στην όχθη του Έβρου και άλλοι ιστεύουν ότι δεν βοηθήθηκαν οι χριστιανικές δυνάµεις α ό τους ντό ιους µ έηδες (15). Αναφέρεται χαρακτηριστικά ως οι ενωµένες χριστιανικές δυνάµεις είχαν ε ιδοθεί σε ολονύκτια οινο οσία και δεν είχαν τηρήσει κανέναν κανόνα ε αγρύ νησης και ασφάλειας. Στη µάχη σκοτώθηκαν και οι δύο ηγέτες των Σέρβων, ενώ σώθηκε ο Λουδοβίκος του Ανζού. Ο στρατός τους εξολοθρεύθηκε ολοκληρωτικά. Η τουρκική ιστορία κατέγραψε τη µάχη αυτή ως «κατατρό ωση των Σέρβων» (16). Ως ε ιβράβευση για τη νίκη του, ο Λάλα Σαχίν (Lala Sahin Pasha) έγινε ο ρώτος κυβερνήτης (beylerbey) της ε αρχίας της Ευρώ ης. Η σηµασία της µάχης του Τζερνοµιανού ήταν µεγάλη για τους Τούρκους, γιατί εδραιώθηκε η εξουσία του Μουράτ Α έναντι των άλλων Τούρκων ηγεµόνων και α ό εµίρης αναβαθµίσθηκε, λίγα χρόνια αργότερα, σε σουλτάνο. Η µάχη όµως ήταν καταστροφική όχι µόνο για τους Βυζαντινούς αλλά και για όλες τις εθνότητες της Βαλκανικής. Ο Ιωάννης Ε Παλαιολόγος κατέστη αµέσως φόρου υ οτελής και υ οχρεώθηκε να ε ιµερίσει την ήδη αρηκµασµένη αυτοκρατορία στους συγγενείς του, ώστε να είναι όσο το δυνατόν ιο αδύναµος. Σχεδόν αµέσως, οι Βούλγαροι και οι Σέρβοι αναγκάσθηκαν να δηλώσουν ε ίσης υ οταγή και να ακολουθούν τα στρατεύµατα του Μουράτ στις εκστρατείες του (17). Ο γιος του Βουκασίν, Μάρκος Κράλιεβιτς (Marko Kralyevich), ροηγήθηκε στη δήλωση υ οταγής και ο Βούλγαρος Ιωάννης Σισµάν, τσάρος του Τιρνόβου, εκτός α ό όρκο υ οταγής, έδωσε την αδελφή του Ταµάρα (Maria Thamara Hatun, την ε ονοµαζόµενη και Deseslava) σε γάµο στον σουλτάνο Μουράτ. Α ό την ρώτη εγκατάσταση των Τούρκων στο ευρω αϊκό έδαφος, το 1354, δεν είχαν εράσει αρά µόνο 17 χρόνια και οι Τούρκοι το 1371 κατάφεραν να θέσουν υ ό τον έλεγχό τους µε φορολογική υ οτέλεια τις τρεις αλαιές αυτοκρατορίες: τη Βυζαντινή, τη Βουλγαρική και τη Σερβική (18).
Σήµερα το Πύθιο και το Ορµένιο α οτελούν δύο σηµαντικές το οθεσίες στον νοµό Έβρου, αφού είναι ζωντανά τεκµήρια της βυζαντινής εριόδου. Στο Πύθιο σώζεται το κάστρο, του ο οίου οι εργασίες συντήρησης και ανακατασκευής ξεκίνησαν το 1993 και συνεχίσθηκαν ιο συστηµατικά α ό το 1996. Το Ορµένιο, κτισµένο άνω σε έναν λόφο, δίνει τη δυνατότητα στον αρατηρητή να θαυµάσει ολόγυρά του την εδιάδα στα σύνορα τριών χωρών και την κοιλάδα του οταµού Έβρου, στην ελληνική λευρά ε ί της ο οίας ιστεύεται ότι έγινε η οµώνυµη µάχη. - Προσέξτε και αυτό Ο Οθωµανός σουλτάνος Μουράτ Α' Η µάχη στο Τζερνοµιανό κατά τον Λαόνικο Χαλκοκονδύλη «Την ίδια ερίοδο ο Σουλεϋµάν έτυχε να ολιορκεί µία κωµό ολη άνω στον Τέαρο (Έβρο), ερί ου 70 στάδια α ό την Αδριανού ολη. Είχε στήσει ολλές σκηνές α ό δέρµατα κατσίκας µε τον τρό ο των Σκυθών νοµάδων της Ασίας και όσων Τούρκων ακολουθούν τον ίδιο τρό ο ζωής και ολιορκούσε την
κωµό ολη µε µεγάλη ροσοχή. Λέγεται ότι ήταν στρατο εδευµένος εκεί, όταν έµαθε ότι ο εχθρός κατευθυνόταν εναντίον του µε ταχύτητα. Τότε διάλεξε 800 α ό τους καλύτερους άνδρες του και µετά α ό ολονύκτια ορεία ε ιτέθηκε στο εχθρικό στρατό εδο µε το χάραµα της αυγής. Παρατήρησε ότι ο εχθρός δεν είχε βάλει αρκετούς σκο ούς κοντά στον οταµό Τέαρο, του ο οίου το νερό είναι ολύ καλό στην όση και ολύ υγιεινό. Ήταν καλοκαίρι και δεν ρόσεχαν ολύ τα ό λα και τα άλογά τους, έχοντας την εντύ ωση ότι δεν χρειαζόταν να ανησυχούν για τον εχθρό. Είχαν στρατο εδεύσει ξένοιαστα στην εριοχή του Τζερνοµιανού, όταν ο Σουλεϋµάν µε τους 800 άνδρες του τους ε ιτέθηκαν αιφνιδιαστικά και κατέστρεψαν όλο τον στρατό τους σκοτώνοντάς τους αδιάκριτα. Οι ερισσότεροι Τριβαλλοί µην ξέροντας ρος τα ού να στραφούν έ εσαν στο οτάµι και χάθηκαν. Σ αυτή τη µάχη σκοτώθηκε και ο Ουγγλέσης και ο αδελφός του, ο Κράλης. Κανείς δεν ξέρει όµως µε οιον τρό ο έθανε, µε α οτέλεσµα οι αξιωµατούχοι του να ιστεύουν ότι είχε ε ιβιώσει για ολύ ερισσότερο χρόνο» (Μετάφραση Νίκου Νικολούδη, «Οι Σέρβοι στη Θράκη, 14ος αιώνας», Νέα Εστία, Χριστούγεννα 1994, σελ. 211). Σηµειώσεις 1. G. Castellan, Η Ιστορία των Βαλκανίων, Εκδόσεις Γκοβόστη, Αθήνα 1991, σ. 12. 2. Η κατάκτηση των Βαλκανίων άρχισε ε ί του Μουράτ Α (1360-1389). «Αφού ανέλαβε την εξουσία συνέχισε τις ολεµικές ε ιχειρήσεις του ατέρα του (Ορχάν) στην Ευρώ η και υ ήρξε ο ρώτος ραγµατικός κατακτητής των Βαλκανίων. Στόχος του δεν ήταν λέον µόνο τα βυζαντινά εδάφη αλλά ε ίσης και οι σλαβικές χώρες της χερσονήσου»: Castellan, ό.., 80-81. 3. Νίκος Νικολούδης, «Ο Βυζαντινοσερβικός ανταγωνισµός κατά τον 14ο αιώνα», Στρατιωτική Ιστορία, τ. 11, Ιούνιος 1997, σ. 50. Ε ίσης για τα γεγονότα αυτά βλ. Donald M. Nicol, Οι τελευταίοι αιώνες του Βυζαντίου 1261-1453, Εκδόσεις Πα αδήµα, Αθήνα 1996, σσ. 360-3. 4. Ιωάννης Καντακουζηνός, Ιστοριών βιβλίο, κεφ. XXXIV, σσ. 673-4, Ex Typographia Bartholomaei Javarina, Βενετία 1729. Μετάφραση του σχετικού
χωρίου βλ. σε Νίκο Νικολούδη, «Οι Σέρβοι στη Θράκη, 14ος αιώνας», Νέα Εστία, Χριστούγεννα 1994, σσ. 208-9. 5. Νικηφόρος Γρηγοράς, Ρωµαϊκή Ιστορία, στη σειρά Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, τ. Γ, βιβλίο XXVIII, σσ. 181-2, Impensis Ed. Weberi, Βόννη 1829-55. 6. Για την ονοµασία τους εκείνη την ερίοδο βλ. Λαόνικο Χαλκοκονδύλη, στο κεφάλαιο µε τη λατινική ε ιγραφή De Rebus Turcicis, στη σειρά Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, σελ. 29, Impensis Ed. Weberi, Βόννη 1843. 7. Η κατασκευή του φρουρίου το οθετείται ακριβώς σ αυτή την ερίοδο της εσωτερικής αναταραχής, δηλαδή µεταξύ των ετών 1320 και 1350. Για τη χρονολόγηση της κατασκευής του βλ. Κωνσταντίνο Τσουρή, Αθανάσιο Μ ρίκα, «Το φρούριο του Πυθίου και το έργο της α οκατάστασής του», Προκαταρκτική ανακοίνωση, 12η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, Καβάλα 2002. 8. Αναλυτική εριγραφή της µάχης κάνει ο Καντακουζηνός, ό.., σσ. 673-4. Στη συνο τική αναφορά του Νικηφόρου Γρηγορά µνηµονεύεται ως οι τουρκικές δυνάµεις ήταν 12.000 και ε ίσης ότι η µάχη δεν έγινε συµ τωµατικά. Ο Καντακουζηνός είχε ληροφορηθεί την άφιξη των Σέρβων και γι αυτό µετακάλεσε «κρυφά και βιαστικά τη βαρβαρική δύναµη α ό 12.000 άνδρες του Υρκανού (Ορχάν)». ες Νικολούδη, Οι Σέρβοι στη Θράκη, σ. 208. 9. Νικολούδης, Οι Σέρβοι στη Θράκη, σ. 209. 10. Στο ίδιο, σ. 210. 11. Σχέδιο Μ. Πανταζίδου. Για την αξία αυτών των φρουρίων βλ. Κ. Τσουρή, Α. Μ ρίκα, ό.. 12. Κ. Τσουρής, Α. Μ ρίκας, Το φρούριο του Πυθίου και το έργο της α οκατάστασής του, στην ιστοσελίδα http://alex.eled.duth.gr/archaic/ puthio/contents3a.html. Οι Βυζαντινοί ονοµάζουν τον οικισµό Τζερµιανού ολιν και διεθνώς είναι γνωστός ως Cirmen. Οι Σέρβοι τον αναφέρουν ως Cernomen ή Cirmen. Στην ελληνική βιβλιογραφία αναφέρεται και ως Τσερµιάνο.
13. Μετάφραση του σχετικού χωρίου βλ. στον Νικολούδη, Οι Σέρβοι στη Θράκη, σ. 211. 14. Νικολούδης, ό.., σ. 211. 15. G. Castellan, ό.., σσ. 82-83. 16. Στο ίδιο, σ. 83. 17. Castellan, σσ. 83-87, K. Jirecek, Geschichte der Serben, τ. Β (1371-1537), Verlag Adolf M. Hakkert, Άµστερνταµ 1967, σ. 105 κ.εξ. 18. Francis Dvornik, The Slavs in European History and Civilization, New Brunswick, N.J., Rutgers University Press [1962], σ. 114, Castellan, ό.., σελ. 83. Η ραγδαία αυτή ε έκταση των Τούρκων οφείλεται βέβαια στην αρακµή της Βυζαντινής αυτοκρατορίας λόγω των εµφυλίων ολέµων, αλλά δεν αραγνωρίζεται και η δική τους ικανότητα, η ο οία κατά την ρώτη ερίοδο εκδηλώθηκε διά των γαζήδων ολεµιστών τους, δηλαδή των υ ερασ ιστών της ίστης. Για τη συµβολή των γαζήδων στην ε έκταση του ρώιµου οθωµανικού κράτους βλ. Ε. Στεργάτου, «Γαζήδες, Οι ολεµιστές της µουσουλµανικής ίστης», Ιστορικά θέµατα, τ. 41, Ιούνιος 2005, σσ. 51-63. ηµοσιεύτηκε στο http://www.historical-quest.com/