4 ε Παξάδνζε Η παηδαγσγηθή θαη ε ζπλεξγαζία κε ηηο ππφινηπεο επηζηήκεο. 1\ Παηδαγσγηθή θαη Φηινζνθία Οη θηιφζνθνη αζρνιήζεθαλ πξψηνη γηα ηνλ ηξφπν δηαπαηδαγψγεζεο ησλ παηδηψλ. Η παηδαγσγηθή απνζπάζζεθε απφ ηελ θηινζνθία θαη αζρνιήζεθε κε ηα πξαθηηθά δεηήκαηα ηνπ ζέκαηνο ηεο εθπαίδεπζεο. Όκσο, αλαηξέρεη ζηελ θηινζνθία γηα δεηήκαηα πνπ αθνξνχλ ηνπο ζθνπνχο ηεο εθπαίδεπζεο ελ ζρέζεη πξνο ηηο επηθξαηνχζεο αμίεο. Δπίζεο, ηα δηάθνξα θηινζνθηθά ξεχκαηα δηαπεξλνχλ ηελ παηδαγσγηθή θαη ηελ επεξεάδνπλ. Η παηδαγσγηθή ιεηηνπξγεί σο ζπλζεηηθφο θαηαιχηεο αλάκεζα ζηηο θηινζνθηθέο αλαδεηήζεηο θαη ηηο παηδαγσγηθέο αλάγθεο 1. 2\ Παηδαγσγηθή θαη ςπρνινγία Η Παηδαγσγηθή κε ηελ ςπρνινγία ζπλεξγάδνληαη πνιχ ζηελά. Η κία επηζηήκε ζπκπιεξψλεη ηελ άιιε. Η πξφνδνο ηεο ςπρνινγίαο νδήγεζε ζηελ πξφνδν ηεο παηδαγσγηθήο, φπσο ε ρξήζε ηνπ πεηξάκαηνο ζηελ ςπρνινγία νδήγεζε ζηελ εθαξκνγή ηνπ ζηελ παηδαγσγηθή. Η επηζηεκνληθή ζεκειίσζε ηεο παηδαγσγηθήο δελ είλαη εχθνιε ρσξίο ηα πνξίζκαηα ηεο ςπρνινγηθήο έξεπλαο, αθνχ απαηηείηαη ε επηζηεκνληθή γλψζε ηνπ ππνθεηκέλνπ γηα ην νπνίν πξννξίδνληαη, δει. γλψζε ηνπ εθήβνπ θαη ηνπ παηδηνχ, πξάγκα πνπ ηα παξέρεη ε ςπρνινγία. Απφ ηελ άιιε ε ςπρνινγία αληιεί αληηθείκελα έξεπλαο απφ ηελ παηδαγσγηθή, έηζη πξνθχπηεη έλαο λένο θιάδνο ε παηδαγσγηθή ςπρνινγία. Σν πέξαζκα απφ ην παιηφ ζην λέν ζρνιείν, πνπ ζηεξίδεηαη ζηελ αλαγλψξηζε θαη ηελ απνδνρή ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ παηδηνχ δελ ήηαλ δπλαηφλ λα επηηεπρζεί ρσξίο ηελ ζπλδξνκή ηεο ςπρνινγηθήο έξεπλαο. Η έξεπλα ηεο εμέιημεο ηνπ παηδηνχ έθαλε επίζεο δπλαηή ηελ ζσζηή επηινγή ηεο χιεο, ησλ κεζφδσλ θαη ησλ κέζσλ ηεο αγσγήο θαη ζπλέβαιε ζηελ αλαλέσζε ησλ ζρνιηθψλ πξνγξακκάησλ θαη ησλ κεζφδσλ δηδαζθαιίαο 2. Υαξαθηεξηζηηθφ είλαη ην παξάδεηγκα ηνπ Frobel θαη ηεο Montessori, πνπ βαζηζκέλνη ζε κία λέα ςπρνινγηθή αληίιεςε γηα ην παηδί έδσζαλ ζηελ πξνζρνιηθή αγσγή κα δηαθνξεηηθή φςε. Αλέπηπμαλ ηελ πξνζρνιηθή παηδαγσγηθή θαη πξφζθεξαλ ζηα παηδηά ηεο πξνζρνιηθήο ειηθίαο ηελ δπλαηφηεηα λα αλαπηχμνπλ ηηο ςπρνπλεπκαηηθέο ηνπο ιεηηνπξγίεο θαη ηηο ζσκαηηθέο ηνπο ηθαλφηεηεο κέζα ζηελ αηκφζθαηξα ραξάο θαη ελδηαθέξνληνο. Αληίζηνηρα είλαη ηα θαηλφκελα ηεο Δηδηθήο (Θεξαπεπηηθήο) Παηδαγσγηθήο. Η κειέηε ησλ αηνκηθψλ δηαθνξψλ βνήζεζε λα εληνπηζηνχλ ηα άηνκα κε απνθιίλνπζα αλάπηπμε θαη έδσζε ηελ δπλαηφηεηα ζηνπο παηδαγσγνχο λα επηλνήζνπλ εηδηθνχο ηξφπνπο αγσγήο. Η 1 Ι. Πσργιωηάκης, Ειζαγωγή ζηην Παιδαγωγική Επιζηήμη, εκδ. Ελληνικά Γράμμαηα, ζ. 71. 2 Ι. Πσργιωηάκης, Ειζαγωγή ζηην Παιδαγωγική Επιζηήμη, εκδ. Ελληνικά Γράμμαηα, ζ. 72.
εμέιημε επνκέλσο, ηεο Δηδηθήο Παηδαγσγηθήο έγηλε δπλαηή κφλν κε ηελ βνήζεηα ηεο ςπρνινγηθήο έξεπλαο. Η θάζεκία απφ ηηο δχν επηζηήκεο έρεη ην δηθφ ηεο αληηθείκελν, ε ςπρνινγία κειεηά ηηο ςπρηθέο εθδειψζεηο γηα λα απνθηήζεη ζσζηή γλψζε θαη αληίιεςε γηα ην παηδί θαη ηνλ έθεβν. Η παηδαγσγηθή απνβιέπεη ζηελ πξαγκαηνπνίεζε ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο αγσγήο. πλεπψο, ε ςπρνινγία ζέηεη ζθνπνχο, ελψ ε παηδαγσγηθή είλαη ην κέζν γηα ηελ επηηπρία ηνπ δηθνχ ηεο ζθνπνχ 3. 3\ Παηδαγσγηθή θαη θνηλσληνινγία Η ζεκαζία πνπ έρεη ε θνηλσληνινγία γηα ηελ παηδαγσγηθή θαίλεηαη λα εληζρχεηαη φιν θαη πεξηζζφηεξν. Η ζπλεξγαζία ησλ δχν επηζηεκψλ γίλεηαη φιν θαη ζηελφηεξε. Ο θίλδπλνο λα βξεζεί ε παηδαγσγηθή ππφ ηελ θεδεκνλία ηεο θνηλσληνινγίαο δελ κπνξεί λα απνθιεηζηεί, αθνχ ε θνηλσληθή δηάζηαζε ηεο αγσγήο απνθηά φιν θαη κεγαιχηεξε ζεκαζία. Η ζπλεξγαζία απηή ππαγνξεχεηαη θαη απφ ηελ αλάγθε λα δηαηεξεζεί ε ζηελή ζρέζε ηνπ ζρνιείνπ κε ηελ θνηλσλία. Σν ζρνιείν δελ έρεη δηθαίσκα λα παξακείλεη απνκνλσκέλν απφ ην θνηλσληθφ ζχλνιν, αιιά νθείιεη λα ηξνθνδνηείηαη απφ απηφ, αθνχ απνηειεί κέξνο ηνπ θνηλσληθνχ νηθνδνκήκαηνο. Απφ απηήλ ηελ ζπλεξγαζία πξνέθπςε ν θιάδνο θνηλσληνινγία ηεο εθπαίδεπζεο, ν νπνίνο αζρνιείηαη κε ζέκαηα, φπσο ε εθπαηδεπηηθή αληζφηεηα. Η κειέηε απηψλ ησλ ζηνηρείσλ βνεζά ηελ παηδαγσγηθή λα πξνβεί ζηηο αλάινγεο ζπζρεηίζεηο, λα ζρεδηάζεη ηα αληίζηνηρα εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα. Δπίζεο, ε έξεπλα ησλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ θαη ησλ αιιειεπηδξάζεσλ ζηελ αίζνπζα βνήζεζε ηνλ δάζθαιν λα ξπζκίζεη ηελ ζπκπεξηθνξά ηνπ θαη λα ηελ ελαξκνλίζεη ηφζν κε ηελ ζρνιηθή ηάμε φζν θαη κε ηνλ θάζε καζεηή ρσξηζηά 4. Να ηνλίζνπκε εθ λένπ φηη ε παηδαγσγηθήο κε απηέο ηηο επηζηήκεο δελ αλαηξεί ηελ απηνλνκία ηεο. Δθπαίδεπζε θαη αληζφηεηα Η «ζεσξία ηνπ κνξθσηηθνχ θεθαιαίνπ» - αλαπηχρζεθε απφ ηνλ Pierre Bourdieu θαη ηνλ Jean-Claude Passeron- αλαιχεη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν νη πνιηηηζηηθέο αληζφηεηεο επελεξγνχλ θαζνξηζηηθά θαη ελ κέξεη απνθαιχπηεη ηνλ ξφιν ηεο εθπαίδεπζεο ζηηο δηεξγαζίεο ηεο αλαπαξαγσγήο. Γηα ηελ θαιιηέξγεηα ηνπ πνιηηηζηηθνχ ζηνηρείνπ απαηηνχληαη εμσηεξηθέο επηξξνέο θαη εζσηεξηθέο δηεξγαζίεο, νη νπνίεο πξνυπνζέηνπλ καθξνρξφληεο επηδξάζεηο. 3 Ι. Πσργιωηάκης, Ειζαγωγή ζηην Παιδαγωγική Επιζηήμη, εκδ. Ελληνικά Γράμμαηα, ζ. 73. 4 Ι. Πσργιωηάκης, Ειζαγωγή ζηην Παιδαγωγική Επιζηήμη, εκδ. Ελληνικά Γράμμαηα, ζ. 74.
1\ Η απνηχπσζε ηεο θνηλσληθήο αληζφηεηαο ζηελ πξνζσπηθφηεηα ηνπ παηδηνχ. Η δηακφξθσζε ηεο πξνζσπηθφηεηαο ησλ αηφκσλ δηαθνξνπνηείηαη εμαηηίαο ησλ δηαθνξεηηθψλ επηξξνψλ θαη ησλ θνηλσληθψλ επηδξάζεσλ ηνπ πεξηβάιινληνο. Απηέο νη αληζφηεηεο απνηππψλνληαη ζε ηξεηο ηνπιάρηζηνλ ηνκείο: ζηνλ θνηλσληθφ ραξαθηήξα ησλ αηφκσλ, ζηελ εμέιημε ησλ ηθαλνηήησλ ηνπο θαη ζην κνξθσηηθφ θεθάιαην πνπ κέζα απφ ηηο επηξξνέο απηέο απνθνκίδνπλ. α\ ν θνηλσληθφο ραξαθηήξαο ησλ αηφκσλ Ο ηξφπνο αλαηξνθήο ηνπ παηδηνχ εμαξηάηαη απφ ην θνηλσληθφ θαη πνιηηηζηηθφ ζηξψκα, πνπ πξνέξρεηαη. Οη θαηψηεξεο θνηλσληθά ηάμεηο βαζίδνπλ ηελ αλαηξνθή ησλ παηδηψλ ζηελ πεηζαξρία θαη ηελ ππνηαγή θαη απνβιέπνπλ ζηελ ζπκκφξθσζε ησλ παηδηψλ ηνπο. Οη αλψηεξεο ηάμεηο ρξεζηκνπνηνχλ πεξηζζφηεξν πξαθηηθέο πνπ βαζίδνληαη ζηελ απηνλνκία θαη ηελ ειεχζεξε βνχιεζε. Έξεπλεο έρνπλ θαηαδείμεη φηη νη κεηέξεο ηεο κεζαίαο ηάμεο έρνπλ ηελ ηάζε λα ελδίδνπλ πεξηζζφηεξν ζε πεξηζηαζηαθέο επηζπκίεο ησλ παηδηψλ ηνπο θαη ζε γεληθά ζέκαηα, φπσο ε θαζαξηφηεηα, ε γισζζηθή ζπκπεξηθνξά, ε ειεπζεξία θηλήζεσλ έμσ απφ ην ζπίηη θ.α 5. Μνινλφηη νη κεηέξεο απηέο είλαη πην ζπγθαηαβαηηθέο ζε φ,ηη αθνξά ηηο θαζεκεξηλέο επηζπκίεο ησλ παηδηψλ ηνπο, έρνπλ καθξνπξφζεζκνπο ζηφρνπο θαη ηξέθνπλ πςειφηεξεο πξνζδνθίεο γη απηά ηηο νπνίεο κάιηζηα δελ πξνηίζεληαη εχθνια λα κεηαβάινπλ. Αμηψλνπλ απφ ηα παηδηά ηνπο λα αλαπηχζζνπλ κεγαιχηεξε απηνλνκία, ζπκκεηνρή θαη πεξηζζφηεξεο πξσηνβνπιίεο. ε φηη αθνξά ηελ πεηζαξρία, νη κεηέξεο απφ ηα ρακειψηεξα θνηλσληθά ζηξψκαηα πηνζεηνχλ εχθνια ηελ απεηιή θαη ηελ ζσκαηηθή ηηκσξία, ελψ νη κεηέξεο ηεο κεζαίαο θνηλσληθήο ηάμεο θάλνπλ έθθιεζε ζην θηιφηηκν θαη πξνζθεχγνπλ πεξηζζφηεξν ζηελ ινγηθή επηρεηξεκαηνινγία 6. Οη δηαθνξεηηθέο κνξθέο ζπκπεξηθνξάο ησλ γνλέσλ πξνο ηα παηδηά ζπλεπάγνληαη θαη ηελ θαιιηέξγεηα δηαθνξεηηθψλ ηδηνηήησλ θαη ηελ δηακφξθσζε δηαθνξεηηθνχ θνηλσληθνχ ραξαθηήξα. Μνξθέο ζπκπεξηθνξάο, φπσο απηέο ησλ κεηέξσλ ηεο κεζαίαο ηάμεο, νη νπνίεο ζπλδπάδνπλ ηελ απνδνρή ηνπ παηδηνχ κε ηελ παξνρή ειεπζεξίαο επλννχλ ηελ ζπκκεηξηθή αλάπηπμε ηεο πξνζσπηθφηεηαο, θαιιηεξγνχλ ηελ ζπλαηζζεκαηηθή ζηαζεξφηεηα, ηελ απηφλνκε ζπκπεξηθνξά θαη ηελ άλεηε θνηλσληθή επηθνηλσλία. ε ηέηνηεο νηθνγέλεηεο ην παηδί καζαίλεη απφ ηελ πξνζρνιηθή θηφιαο ειηθία λα επηθνηλσλεί θαη λα ζπλαλαζηξέθεηαη ηνπο κεγάινπο θαη λα κεηέρεη ζηηο ζπδεηήζεηο ηνπο, γεγνλφο πνπ βνεζά ζηελ επηθνηλσλία κε ηνλ δάζθαιν ζην ζρνιείν. 5 Ι. Πσργιωηάκης, Ειζαγωγή ζηην Παιδαγωγική Επιζηήμη, εκδ. Ελληνικά Γράμμαηα, ζ. 187. 6 Ι. Πσργιωηάκης, Ειζαγωγή ζηην Παιδαγωγική Επιζηήμη, εκδ. Ελληνικά Γράμμαηα, ζ. 188.
Σα παηδηά ησλ ρακειφηεξσλ θνηλσληθψλ ηάμεσλ, πνπ απφ ην νηθνγελεηαθφ πεξηβάιινλ δηδάρζεθαλ λα κελ «κηινχλ, φηαλ κηινχλ νη κεγαιχηεξνη» ζησπνχλ κπξνζηά ζηνλ δάζθαιν θαη νη αλαζηνιέο ηνπο παξεκπνδίδνπλ ηελ πξνζσπηθή επηθνηλσλία. β\ Η αλάπηπμε ησλ ηθαλνηήησλ Πνιιέο θνξέο ζην ζρνιείν γίλεηαη αλαθνξά ζηνλ δείθηε ηεο λνεκνζχλεο, κε ηνλ νπνίν ζπζρεηίδεηαη ε επηηπρία ή απνηπρία ησλ παηδηψλ. Δθηφο φκσο απφ απηφλ ππάξρνπλ θαη άιινη παξάγνληεο, νη νπνίνη θαζνξίδνπλ ηελ επίδνζε ησλ παηδηψλ ζην ζρνιείν. Ο δείθηεο λνεκνζχλεο απμάλεηαη φζν αλεβαίλνπκε ηεξαξρηθά θαη έδσζε αθνξκέο γηα δηάθνξεο εξκελείαο, δηφηη ζεσξήζεθε ε λνεκνζχλε απφξξνηα ησλ θιεξνλνκηθψλ θαηαβνιψλ. Πιένλ επηθξαηεί ε άπνςε φηη απηή ε ηδηφηεηα εθθξάδεη ηα θνηλσληθά θεθηεκέλα ηνπ αλζξψπνπ. Απηφ ζεκαίλεη φηη ηα πνιηηηζηηθά εξεζίζκαηα πνπ δέρεηαη ή δελ δέρεηαη έλα άηνκν είλαη απνθαζηζηηθήο ζεκαζίαο γηα ηελ αλάπηπμε ηεο λνεκνζχλεο ηνπο. Οη δηαθνξέο ζηελ λνεηηθή εμέιημε ησλ παηδηψλ ζα πξέπεη λα ζεσξνχληαη ππαξθηέο θαη θνηλσληθά πξνζδηνξηζκέλεο 7. Οη ίδηεο δηαθνξέο παξαηεξνχληαη θαη ζηελ γισζζηθή εμέιημε ησλ αηφκσλ. Ο Bernstein έπεηηα απφ ζπζηεκαηηθέο έξεπλεο έθαλε ιφγν γηα δπν δηαθνξεηηθνχο γισζζηθνχο θψδηθεο επηθνηλσλίαο, ηνλ θαιιηεξγεκέλν θαη ηνλ πεξηνξηζκέλν θψδηθα. Σα παηδηά ηεο εξγαηηθήο ηάμεο ρξεζηκνπνηνχλ έλαλ πεξηνξηζκέλν θψδηθα επηθνηλσλίαο κε ην πεξηβάιινλ ηνπο, ιφγσ ησλ ζπλζεθψλ δσήο, αθνχ δελ έρνπλ ηελ επθαηξία λα κάζνπλ ηνλ θαιιηεξγεκέλν θψδηθα επηθνηλσλίαο. Αληηζέησο, ηα παηδηά ηεο κεζαίαο θνηλσληθήο ηάμεο ππεξηεξνχλ γισζζηθά, επεηδή επξίζθνληαη ζ έλα θαιιηεξγεκέλν γισζζηθά πεξηβάιινλ. Σα πξάγκα δελ κεηαβάιινληαη απφ ηελ ζηηγκή πνπ ε εθπαηδεπηηθή πξαθηηθή δελ αιιάδεη. Η θνηλσληθή δπλακηθή ηεο γιψζζαο εμαθνινπζεί λα ιεηηνπξγεί κε επλντθφ ηξφπν γηα ηα παηδηά ηεο κεζαίαο ηάμεο θαη λα ζπκβάιιεη ζηελ αλαπαξαγσγή ηεο αληζφηεηαο κέζα απφ ην ζρνιείν 8. γ\ Σν κνξθσηηθφ θεθάιαην θαη ε ζεκαζία ηνπ Η πεξηξξένπζα θνηλσληθή θαη πνιηηηζηηθή αηκφζθαηξα ησλ πξνλνκηνχρσλ ζηξσκάησλ αζθεί ζνβαξέο κνξθσζηνγφλεο επηδξάζεηο ζηα κέιε ηνπο. Οη εκπεηξίεο πνπ απνθηνχλ ηα παηδηά απφ ηα αλψηεξα θνηλσληθά ζηξψκαηα αλάγνληαη πεξηζζφηεξν ζε έλλνηεο θαη ηδέεο θαη βξίζθνληαη ζε κεγαιχηεξε ζπλάθεηα κε ηελ ζρνιηθή γλψζε απφ φ,ηη νη πξαθηηθέο εκπεηξίεο ησλ απφ ηα ρακειφηεξα θνηλσληθά ζηξψκαηα. Οκηινχκε γηα εκπεδσκέλε γλψζε, ε νπνία εληάζζεηαη αβίαζηα ζηελ θαζεκεξηλφηεηά ηνπο 9. 7 Ι. Πσργιωηάκης, Ειζαγωγή ζηην Παιδαγωγική Επιζηήμη, εκδ. Ελληνικά Γράμμαηα, ζ. 189. 8 Ι. Πσργιωηάκης, Ειζαγωγή ζηην Παιδαγωγική Επιζηήμη, εκδ. Ελληνικά Γράμμαηα, ζ. 190. 9 Ι. Πσργιωηάκης, Ειζαγωγή ζηην Παιδαγωγική Επιζηήμη, εκδ. Ελληνικά Γράμμαηα, ζ. 191.
Β θάζε: ε θνηλσληθή αληζφηεηα κεηαζρεκαηίδεηαη ζε εθπαηδεπηηθή αληζφηεηα 1\ Άληζεο επθαηξίεο θαηά ηελ έληαμε ζην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα Απφ ηηο πξνεγνχκελεο αλαθνξέο θαηαιαβαίλνπκε φηη νη καζεηέο έρνπλ δηαθνξέο ηφζν σο πξνο ηελ δνκή ηεο πξνζσπηθφηεηαο φζν θαη ζηηο αληηθεηκεληθέο ηθαλφηεηεο. Σν ζρνιείν δελ έρεη ηελ ηθαλφηεηα λα πξνζαξκνζηεί ζηηο δηαθνξέο ησλ παηδηψλ κε βάζε ην επίπεδν ηεο αλάπηπμήο ηνπο θαη λα πξνζθέξεη ηα θίλεηξα γηα πεξαηηέξσ αλάπηπμε θαη εμέιημε. Η θαηαζηαζε επηδεηλψλεηαη ζηα εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα, φπνπ ην κφλν θξηηήξην ηεο πξψηεο εγγξαθήο είλαη ε ρξνλνινγηθή ειηθία, φπνπ δελ απνδεηθλχεηαη ε πλεπκαηηθή ηνπ σξηκφηεηα. απηά ηα ζπζηήκαηα ην παηδί πξνζαξκφδεηαη ζηηο απαηηήζεηο θαη φρη ην ζρνιείν ζηνλ καζεηή. Έηζη, ε πξνγελέζηεξε ηζφηεηα κεηαζρεκαηίδεηαη ζε εθπαηδεπηηθή αληζφηεηα. Υξήζηκν ζα ήηαλ ε ζέζπηζε εληζρπηηθψλ ηκεκάησλ αληηζηαζκηζηηθήο εθπαίδεπζεο 10. Σν ζρνιείν δελ δηαζέηεη κεζφδνπο πξνζαξκνγήο ζην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ ησλ παηδηψλ απφ ηηο θαηψηεξεο ηάμεηο, αιιά απεπζχλεηαη ζηηο απαηηήζεηο θαη ηελ θνπιηνχξα ησλ καζεηψλ ησλ αλψηεξσλ ηάμεσλ. Σα παηδηά επνκέλσο απφ ηα ρακειφηεξα θνηλσληθά ζηξψκαηα αληηκεησπίδνπλ πξνβιήκαηα αζπλέρεηαο αλάκεζα ζην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ ηεο νηθνγέλεηαο θαη ην αληίζηνηρν ηνπ ζρνιείνπ. Απηφ θαίλεηαη ζηελ γιψζζα πνπ ρξεζηκνπνηεί έλαο καζεηήο ρακειφηεξεο θνηλσληθήο πξνέιεπζεο ζε ζρέζε κε ηελ γιψζζα πνπ ρξεζηκνπνηεί θα επηβξαβεχεη ην ζρνιείν. Αλ ν καζεηήο επηζπκεί λα επηηχρεη πςειφηεξε βαζκνινγία ζην ζρνιείν είλαη ππνρξεσκέλνο λα ππνζηεί κία κνξθή γισζζηθήο αλαθνηλσληθνπνίεζεο, λα εγθαηαιείςεη βαζκηαία ηνλ γισζζηθφ θψδηθα ηνπ πεξηβάιινληφο ηνπ θαη λα κάζεη λα εθθξάδεηαη ζηνλ γισζζηθφ θψδηθα ηνπ ζρνιείνπ. Οη θνηλσληθέο αληζφηεηεο θαζίζηαληαη άκεζα νξαηέο ζηνλ ρψξν ηεο εθπαίδεπζεο. Σα παηδηά, ηα νπνία πξνέξρνληαη απφ θαηψηεξα θνηλσληθά θαη νηθνλνκηθά ζηξψκαηα, δηαπηζηψλεηαη φηη πεξλνχλ απφ ηνλ ρψξν ηεο εθπαίδεπζεο, δίρσο λα «αγγίμνπλ ηίπνηα». Έλα ηέηνην ζρνιείν είλαη ζπληεξεηηθφ θαη ζηελ δηαηψληζε ηεο θαηαζηάζεσο κεηέρεη ν εθπαηδεπηηθφο θαη ε θνηλσλία 11. γ\ Ο ξφινο ησλ εθπαηδεπηηθψλ Πνιιέο θνξέο ην πξφβιεκα ηεο αληζφηεηαο επηηείλεηαη απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο εθπαηδεπηηθνχο, νη νπνίνη δείρλνπλ πξνηίκεζε ζε θάπνηνπο καζεηέο. Οη 10 Ι. Πσργιωηάκης, Ειζαγωγή ζηην Παιδαγωγική Επιζηήμη, εκδ. Ελληνικά Γράμμαηα, ζ. 192. 11 Π. Γιαννακάκη, Ο Εκπαιδευηικός Διαμεζολαβηηής, εκδ. Βαζδέκη, Αθήνα 1997, ζζ. 187-188.
ιφγνη κπνξεί λα είλαη ςπρν-θνηλσληνινγηθνί, νη νπνίνη δξνχλ κε αζπλείδεην ηξφπν. Αξθεηνί εθπαηδεπηηθνί θαηάγνληαη απφ θαηψηεξα θνηλσληθά ζηξψκαηα θαη ζπλήζσο νη άλζξσπνη απηνί επηιέγνπλ λα ζπλαλαζηξέθνληαη κε άηνκα πςειφηεξνπ θνηλσληθνχ ππνβάζξνπ, ζεσξψληαο φηη απμάλεηαη θαη ην δηθφ ηνπο θχξνο. Άιινο ζνβαξφο παξάγνληαο είλαη ε ζπκπεξηθνξά ησλ ίδησλ ησλ καζεηψλ, ε νπνία θαζνξίδεη ηηο ζρέζεηο δαζθάινπ-καζεηή. Σα παηδηά απφ ηελ αζηηθή ηάμε έρνπλ άλεηε επηθνηλσλία κε ηνλ δάζθαιν θαη γισζζηθή ζπκπεξηθνξά, γεγνλφο πνπ κεηαθξάδεηαη σο επθπία απφ απηφλ θαη δεκηνπξγεί ηηο αλάινγεο πξνζδνθίεο. Απηφ ην γεγνλφο επεξεάδεη ζεηηθά ηελ επίδνζή ηνπο θαη κέζα απφ ηελ δηαδηθαζία ακνηβαίαο αλαηξνθνδφηεζεο δαζθάινπ-καζεηή θηάλνπλ ζε πςειφ βαζκφ απηνπξαγκάησζεο κέζσ ηνπ ζρνιείνπ 12. Γ θάζε: Απφ ηελ εθπαηδεπηηθή ζηελ θνηλσληθή αληζφηεηα Σα παηδηά πνπ πξνέξρνληαη απφ ηελ αζηηθή ηάμε απνηεινχλ θαη ηελ πιεηνςεθία ηνπ θνηηεηηθνχ πιεζπζκνχ, γεγνλφο πνπ ζεκαίλεη φηη απηά ηα παηδηά έρνπλ ηηο κεγαιχηεξεο πηζαλφηεηεο λα θαηαιάβνπλ κηα πςειή ζέζε θαη λα αλέιζνπλ θνηλσληθά. Καη απηφλ ηνλ ηξφπν ε εθπαηδεπηηθή αληζφηεηα κεηνπζηψλεηαη ζε θνηλσληθή αληζφηεηα. Σν εξψηεκα, πνπ πξνθχπηεη είλαη ην αθφινπζν: ζα κπνξνχζε ην ζρνιείν λα παξέκβεη κε δηαθνξεηηθφ ηξφπν θαη λα παξεκπνδίζεη ηηο αλαπαξαγσγηθέο απηέο δηαδηθαζίεο; Σν ζρνιείν έρεη κία ζρεηηθή απηνλνκία θαη ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ επαηζζεζία ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζα κπνξνχζε λα παξέκβεη θαη λα κεγηζηνπνηήζεη ην είδνο θαη ηελ πνηφηεηα ηεο θνηλσληθήο δπλακηθήο 13. 12 Ι. Πσργιωηάκης, Ειζαγωγή ζηην Παιδαγωγική Επιζηήμη, εκδ. Ελληνικά Γράμμαηα, ζζ. 194-195. 13 Ι. Πσργιωηάκης, Ειζαγωγή ζηην Παιδαγωγική Επιζηήμη, εκδ. Ελληνικά Γράμμαηα, ζ. 195.
5 ε παξάδνζε Οη εθπαηδεπηηθνί θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο αληηκεησπίδνπλ δχζθνιεο θαηαζηάζεηο, δηφηη ππάξρνπλ καζεηέο ζηελ αίζνπζα, νη νπνίνη πξνέξρνληαη απφ πνηθίια πεξηβάιινληα κε δηαθνξεηηθέο παξαζηάζεηο θαη φια απηά πξέπεη λα ελζσκαησζνχλ ζην ζρνιείν. Πξνζαξκφδνπλ ηηο πξαθηηθέο ηνπο ζ απηφ πνπ είλαη ην βησκαηηθφ θαη ην ρξήζηκν θαη ην πξφβιεκα είλαη φηη απηέο νη πξαθηηθέο δελ δίλνπλ λφεκα ζηελ ίδηα ηελ γλψζε πνπ ηνπο νδεγεί λα θιείλνληαη κέζα ζε κηα ζρέζε γλψζεο, ε νπνία γελλά ηελ απνηπρία. Η δξαζηεξηφηεηα, πνπ νδεγεί ζηελ δεκηνπξγία θαη ηελ δηακφξθσζε ησλ ηδεψλ, νδεγεί, επίζεο, ζε ζπκκεηνρή ζηελ ραξά, ζηελ ειεπζεξία πνπ θάλεη ηνλ άλζξσπν επηπρηζκέλν θαη απηφ είλαη αθξηβψο ην πξφβιεκα 14. Δθείλν πνπ ιείπεη απφ ην ζρνιείν είλαη ε απειεπζέξσζε, ελλνψληαο ηελ δπλαηφηεηα λα μεπεξλά ν άλζξσπνο ηα φξηα, πνπ επηβάιινπλ νη θνηλσληθέο ζπλζήθεο θαη λα εμειίζζεηαη σο πξνζσπηθφηεηα. Η απειεπζέξσζε ηεο αλζξψπηλεο χπαξμεο δεκηνπξγεί εθείλεο ηηο πξνυπνζέζεηο, πνπ απνκαθξχλνπλ ηνπο πεξηνξηζκνχο ζηηο δπλαηφηεηεο επηηπρίαο, θπξίσο, φζνλ αθνξά ηηο ιατθέο ηάμεηο απφ ην γεγνλφο φηη νη θνηλσληθνί ξφινη είλαη ήδε θαηαλεκεκέλνη θαη ζ εκάο κέλεη λα αγσληζηνχκε, γηα λα απνδείμνπκε πσο απηή ε ινγηθή δηεπθνιχλεη πνιχ θφζκν 15. Η επηηπρία ηνπ ζρνιείνπ δελ βαζίδεηαη ζηελ παξαγλψξηζε ησλ θνηλσληθψλ θεθηεκέλσλ, αιιά ζηελ ζπλεηδεηνπνίεζε φηη ην ζρνιείν δξα απειεπζεξσηηθά γηα φινπο ηνπο καζεηέο. Σν αλσηέξσ ζέηεη ζην επίθεληξν ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν αληηκεησπίδεηαη ην έξγν ηνπ εθπαηδεπηηθνχ. Τπάξρνπλ ηέζζεξηο αληηιήςεηο: 1\ ε δηδαζθαιία, πνπ ζεσξείηαη ζαλ εξγαζία. Ο δάζθαινο έρεη λα εθηειέζεη έλα ζπγθεθξηκέλν πξφγξακκα, έλα ινγηθφ πιάλν, ην νπνίν πεξηιακβάλεη έλα πξφγξακκα ζπνπδψλ, πνπ ν εθπαηδεπηηθφο είλαη επηθνξηηζκέλνο λα ην θέξεη εηο πέξαο. 2\ ε δηδαζθαιία, πνπ ζεσξείηαη ζαλ επάγγεικα. Η εθπαίδεπζε θαιχπηεη έλα ζχλνιν ηερληθψλ, πνπ ν εθπαηδεπηηθφο νθείιεη λα γλσξίδεη, νχησο ψζηε λα ηηο εθαξκφδεη, πξάγκα πνπ απαηηεί λα δηαζέηεη έλα ζχλνιν ζεσξεηηθψλ γλψζεσλ. 3\ ε δηδαζθαιία, πνπ ζεσξείηαη ζαλ κία ηέρλε. ε απηήλ ηελ πεξίπησζε απαηηνχληαη γλψζεηο θαη επαγγεικαηηθέο ηθαλφηεηεο, θαζψο θαη έλα ζχλνιν πξνζσπηθψλ αξεηψλ. Οη ηερληθέο θαη ε εθαξκνγή ηνπο ζα κπνξνχλ λα είλαη θαηλνχξηεο, πξσηφηππεο θαη απξφβιεπηεο 16. Η αλσηέξσ ηππνινγία δελ είλαη νχηε νξηζηηθή νχηε ε κία αληίιεςε απνθιείεη ηελ άιιε. Σν επάγγεικα ηνπ εθπαηδεπηηθνχ εθηφο απφ ζπλερή ελεκέξσζε ζην γλσζηηθφ κέξνο, βαζίδεηαη ζηελ εκπεηξία. Η κάζεζε γίλεηαη επί ηφπνπ κε ηελ δηδαζθαιία. Πξφθεηηαη γηα κία εξγαζία πνιχπινθε πνπ απαηηεί κία ζπκπχθλσζε δεδνκέλσλ. Πξέπεη πξψηα λα μέξεηο ηελ δηάγλσζε θαη χζηεξα λα εθαξκφζεηο θαλφλεο ήδε δνθηκαζκέλνπο ζηελ ρξήζε. Οπφηε ν εθπαηδεπηηθφο 14 Π. Γιαννακάκη, Ο Εκπαιδευηικός Διαμεζολαβηηής, εκδ. Βαζδέκη, Αθήνα 1997, ζζ. 224-225. 15 Π. Γιαννακάκη, Ο Εκπαιδευηικός Διαμεζολαβηηής, εκδ. Βαζδέκη, Αθήνα 1997, ζ. 226. 16 Π. Γιαννακάκη, Ο Εκπαιδευηικός Διαμεζολαβηηής, εκδ. Βαζδέκη, Αθήνα 1997, ζζ. 201-202.
νθείιεη λα είλαη επαγγεικαηίαο, δηφηη κπνξεί λα δηαρεηξηζηεί ηελ ζρέζε κε ηελ δηνίθεζε ηνπ ζρνιείνπ, ε νπνία εθθξάδεη απφςεηο γηα ηνλ ηξφπν δηδαζθαιίαο θαη ζπγρξφλσο ηελ πξφθιεζε ηεο πξσηνηππίαο 17. Ο R. Bourdoncle, «La Professionnalisation des Enseignants: analyses sociologiques anglaises et americaines», ζην Revue Francaise de Pedagogie, no 94, ζ. 96, ζπκπιεξψλεη γηα ηνλ επαγγεικαηία: «ν άλζξσπνο ηνπ επαγγέικαηνο γίλεηαη ν άλζξσπνο ησλ ιχζεσλ, δειαδή φρη απηφο πνπ θαζνξίδεη ην πξφβιεκα, κε ηνπο ζθνπνχο θαη ηα κέζα ηνπ, αιιά απηφο πνπ είλαη ηθαλφο λα δηαιέμεη ηα θαηάιιεια κέζα». Απηή ε παξαηήξεζε ζεκαίλεη φηη ν ζπγγξαθέαο πξνζζέηεη ζηνλ επαγγεικαηία ην ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ αλζξψπνπ, πνπ κπνξεί λα ζέηεη εξσηήκαηα θαη λα επηιέγεη. Να θάλεη ηα θαηάιιεια κέζα ζεκαίλεη πσο είλαη ν άλζξσπνο πνπ θαηαιαβαίλεη, ν άλζξσπνο πνπ αλαδεηά, ν άλζξσπνο πνπ μέξεη 18. Η εθπαίδεπζε είλαη κεηάδνζε κηαο γλψζεο, αιιά εθηφο απφ ηελ θχξηα νδφ απηή ε κεηάδνζε κπνξεί λα δαλεηζηεί θαη ηελ πιάγηα, ε νπνία ζπλίζηαηαη ζηελ νηθνδφκεζε ηεο γλψζεο απφ ηνλ καζεηή. Οη θαηλνχξηεο παηδαγσγηθέο επηκέλνπλ ζηελ δξαζηεξηφηεηα ηνπ καζεηή, γηα λα πξνζεγγίζεη ηελ γλψζε, ελψ ν ξφινο ηνπ δαζθάινπ δελ είλαη λα ηνπ αλαθνηλψζεη ηελ γλψζε ηνπ, αιιά λα ζπλνδεχζεη ηελ δξαζηεξηφηεηα ηνπ καζεηή, λα ηνλ βνεζήζεη λα μεπεξάζεη ηα εκπφδηα θαη λα δεκηνπξγήζεη θαηλνχξηα. Τπάξρνπλ δηαθνξεηηθνί ηχπνη εθπαηδεπηηθψλ, νη νπνίνη ζπγθιίλνπλ ζε ζρέζε πξνο ηηο πξαθηηθέο ηνπο. 1\ Ο παξαδνζηαθφο ή θιαζηθφο ηχπνο, πνπ πηζηεχεη πσο ε ζρνιηθή απνηπρία νθείιεηαη ζε κία έιιεηςε εξγαζίαο ή ζηελ απνπζία δηαλνεηηθψλ ηθαλνηήησλ. Οη δηαθνξέο ζηελ επηηπρία εμεγνχληαη ζηα κάηηα ηνπ κε ηα έκθπηα ραξαθηεξηζηηθά. Ο εθπαηδεπηηθφο είλαη απηφο πνπ κπεί ζε θιαζηθά έξγα. Μπνξεί λα μερσξίζεη θαλείο κηα ειίη, πνπ, πνπ θαιιηεξγεί ηελ αηζζεηηθή εθιέπηπλζε θαη ηελ ινγνηερληθή επαηζζεζία. 2\ Ο νπδέηεξνο, ν λεσηεξηζηήο, ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ θξνληίδα ηεο «νπδεηεξφηεηαο» θαη ηεο ινγηθήο. Η επηηπρία άιινηε απνδίδεηαη, άιινηε ζε αηνκηθέο αηηίεο, άιινηε ζηελ θνίηεζε θαη ζηνλ αγψλα ησλ καζεηψλ. Η ζρνιηθή απνηπρία δελ είλαη κε αλαζηξέςηκε θαη ν εθπαηδεπηηθφο είλαη έκπεηξνο ζηηο κεζφδνπο. 3\ Ο θαηλνηφκνο ή θηιειεχζεξνο, ππνγξακκίδεη ηνλ επηιεθηηθφ ραξαθηήξα ηνπ ζρνιηθνχ ζπζηήκαηνο θαη ηηο θνηλσληθέο αηηίεο ηεο ζρνιηθήο απνηπρίαο. Υξεζηκνπνηεί θαηλνηνκίεο πεξηζζφηεξν, δηφηη ιακβάλεη ππφςε ηηο επηζπκίεο θαη ηα θίλεηξα ησλ παηδηψλ παξά επεηδή πξνζθεχγεη ζε λέεο ηερλνινγίεο. Ο εθπαηδεπηηθφο είλαη έλαο θαηαιχηεο δεκηνπξγηθφηεηαο θαη έθθξαζεο ησλ παηδηψλ. Πξφθεηηαη γηα έλαλ ηχπν πνπ έρεη ηζρπξέο αληηθάζεηο. 4\ Ο ηχπνο ηεο «ελεξγεηηθήο κεηνςεθίαο», ν θξηηηθφο ηχπνο. Γίδεη πξνηεξαηφηεηα ζηελ δεκνθξαηηθνπνίεζε ηεο δηδαζθαιίαο θαη ζηελ επηηπρία ησλ καζεηψλ πνπ αλήθνπλ ζηα ιατθά πεξηβάιινληα. Θεσξεί φηη εθπαηδεπηηθφο είλαη 17 Π. Γιαννακάκη, Ο Εκπαιδευηικός Διαμεζολαβηηής, εκδ. Βαζδέκη, Αθήνα 1997, ζ. 207. 18 Π. Γιαννακάκη, Ο Εκπαιδευηικός Διαμεζολαβηηής, εκδ. Βαζδέκη, Αθήνα 1997, ζ. 208.
εθείλνο, πνπ πξνζθνκίδεη ηα εξγαιεία ηνπ ειέγρνπ ηεο θχζεο θαη ηεο θνηλσλίαο, ράξε ζηελ εμέιημε ησλ αλαιπηηθψλ θαη θξηηηθψλ ηθαλνηήησλ 19. Παηδαγσγφο-εθπαηδεπηηθφο 1\Υαξαθηεξηζηηθά ελφο θαινχ εθπαηδεπηηθνχ Ο εθπαηδεπηηθφο είλαη ν αθξνγσληαίνο ιίζνο ηεο εθπαίδεπζεο θαη έρεη λα επηηειέζεη κία ζπνπδαία απνζηνιή. Η επηηπρήο έθβαζε απηήο εμαξηάηαη θαη απφ ηελ θαηνρή ηνπ νξηζκέλσλ παηδαγσγηθψλ ραξίζκαηα θαη αξεηέο, φπσο: 1\ Αγάπε πξνο ηνπο καζεηέο, ψζηε λα αλαπηπρζεί κεηαμχ ηνπο θιίκα νηθεηφηεηαο. 2\Καηνρή ησλ γλψζεσλ πνπ ζα δηδάμεη, αθνχ ζεκαληηθφ δελ είλαη ηφζν ην λα παξέρεη ζηνπο καζεηέο ηνπ απιψο γλψζεηο, αιιά λα παξέρεη γλψζεηο σθέιηκεο θαη επνηθνδνκεηηθέο κε θξηηήξην ην ζπκθέξνλ ηνπ καζεηή. 3\ Να θνζκείηαη κε επιάβεηα, ζεκλφηεηα θαη ζσθξνζχλε. 4\ Να ζπκπεξηθέξεηαη κε παξξεζία θαη ειεπζεξία. 5\ Να κελ ηνλ δηαθξίλεη ζθιεξφηεηα θαη ζξαζχηεηα. 6\ Να δηδάζθεη κε ην παξάδεηγκα, λα γίλεηαη δάζθαινο βίνπ θαη φρη ιφγσλ, δειαδή λα απνηειεί ν ίδηνο θαη νη πξάμεηο ηνπ ππφδεηγκα γηα ηνπο καζεηέο ηνπ. πλεπψο, ν εθπαηδεπηηθφο πξέπεη λα δηαζέηεη θάπνηα γλσξίζκαηα, ηα νπνία ζα ηνλ βνεζήζνπλ ζηελ επηηέιεζε ηνπ έξγνπ ηνπ εληφο ηνπ ζρνιείνπ, φπσο: 1\ ε ηθαλφηεηα ιήςεο πξσηνβνπιηψλ, 2\ ε επγέλεηα, 3\ ε ππνκνλή θαη ε επηκνλή, 4\ ε θαηαδεθηηθφηεηα, 5\ ε εηιηθξίλεηα, 6\ ε αληηθεηκεληθφηεηα, 7\ ε θνηλσληθφηεηα, 8\ ε δηθαηνζχλε, 9\ ε αηζηνδνμία θαη ν ελζνπζηαζκφο, ην θέθη, ην ρηνχκνξ θαη θπξίσο 10\ ν ζεβαζκφο ζηα δηθαηψκαηα ηνπ παηδηνχ θαη γεληθφηεξα ε αγάπε πξνο ην παηδί. Ο εθπαηδεπηηθφο νθείιεη λα απνηειεί νινθιεξσκέλε πξνζσπηθφηεηα, θαζψο δελ πξνζθέξεη απιψο γλψζεηο θαη κάζεζε, αιιά δηακνξθψλεη ηελ πξνζσπηθφηεηα θαη ην ραξαθηήξα ησλ καζεηψλ. α. λα είλαη: θαιφο, αμηαγάπεηνο θηιηθφο επαίζζεηνο 19 Π. Γιαννακάκη, Ο Εκπαιδευηικός Διαμεζολαβηηής, εκδ. Βαζδέκη, Αθήνα 1997, ζ. 220.
νμχο παξαηεξεηήο, ελεκεξσκέλνο γηα φ,ηη ζπκβαίλεη ζηελ ηάμε πξνζεθηηθφο αθξναηήο, ππνκνλεηηθφο ήξεκνο, αιιά κε δσληάληα θαη επειημία αθέξαηνο κε θαηαλφεζε θαη θαηαλνεηφο πξνζηηφο, «εχθνινο» κνληέξλνο, ρσξίο πξνθαηαιήςεηο ξεαιηζηήο ζηε δηθή ηνπ επαγγεικαηηθή θηινζνθία θαη ζηηο πξνζδνθίεο ηνπ ππεχζπλνο, ζπλεηφο, κεζνδηθφο, ζπζηεκαηηθφο, θαιά πξνεηνηκαζκέλνο ηθαλφο νκηιεηήο, κε θαζαξή, δπλαηή θαη εθθξαζηηθή θσλή αθξηβήο, επηδέμηνο, πεηπρεκέλνο β. λα έρεη: επάξθεηα γισζζηθή, πνιηηηζηηθή θαη παηδαγσγηθή (λα καζαίλεη ζην καζεηή λα επηθνηλσλεί, αιιά θαη πξνηείλνληαο έλα άλνηγκα δηαπνιηηηζκηθφ) επαγγεικαηηθή επάξθεηα ηθαλφηεηα λα ζρεδηάδεη θαη λα νξγαλψλεη ην κάζεκα πείξα απηνπεπνίζεζε, απηνεθηίκεζε, ηζρπξφ «εγψ» ζεηηθή ζηάζε γηα ηε ζέζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζηελ θνηλσλία ζπλαηζζεκαηηθή σξηκφηεηα (λα απνθεχγεη ηνλ αληαγσληζκφ, ηε ινγνκαρία, ηελ αλαζηάησζε) αληνρή θαληαζία ελζνπζηαζκφ ρηνχκνξ (λα γειά αθφκα θαη κε ηνλ εαπηφ ηνπ, αιιά πνηέ ζε βάξνο ησλ παηδηψλ) άλεζε Ο «θαιφο δάζθαινο» δελ πξέπεη λα είλαη πνηέ: θαθνδηάζεηνο θαη κεξνιεπηηθφο ππεξβνιηθά θξηηηθφο, ινγνθξίλνληαο ηε δνπιεηά ησλ παηδηψλ δχζπηζηνο, επηζεηηθφο θαη εηξσληθφο εθλεπξηζκέλνο ρσξίο ιφγν απζηεξφο ιάηξεο ηεο πεηζαξρίαο, απηαξρηθφο, απφιπηνο απνγνεηεπκέλνο. -Ο Ρφινο ηνπ Δθπαηδεπηηθνχ- Ο ξφινο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ είλαη πνιχ ζχλζεηνο θαη πνιπδηάζηαηνο, δειαδή είλαη πνιπξνιηθφο, θαζψο θαιείηαη λα επηηειέζεη ηαπηφρξνλα πνιινχο επηκέξνπο ξφινπο. Πνιιέο θνξέο ηπραίλεη απηνί νη ξφινη λα έξρνληαη ζε αληίζεζε κεηαμχ ηνπο θαη ηφηε δεκηνπξγνχληαη ζπγθξνχζεηο ή έρνπκε ζχγρπζε ξφισλ, ηδηαίηεξα ζηελ πεξίπησζε πνπ ν εθπαηδεπηηθφο δελ είλαη επαξθψο πξνεηνηκαζκέλνο λα αληηκεησπίζεη κηα ηέηνηα θαηάζηαζε. Παξαηεξνχκε φηη θαηά ηελ εθπιήξσζε ηνπ ξφινπ ηνπ ν εθπαηδεπηηθφο ζπλαληά δπζθνιίεο θαη δηιήκκαηα, θαζψο ππάξρνπλ ζπλεηδεηέο θαη αζπλείδεηεο πξνζδνθίεο απφ
δηάθνξεο θνηλσληθέο νκάδεο, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ θαη ησλ απαηηήζεσλ ηεο επίζεκεο πνιηηείαο (εγθχθιηνη, αλαιπηηθφ πξφγξακκα θ.ιπ.). Έλαο εθπαηδεπηηθφο, γηα λα επηηχρεη ζηελ πνιπξνιηθή ηνπ απνζηνιή, νθείιεη λα έρεη ζπλαίζζεζε ηνπ ξφινπ θαη ηνπ έξγνπ ηνπ, λα αγαπά ην επάγγεικά ηνπ, λα είλαη επηζηεκνληθά θαηαξηηζκέλνο (λα θαηέρεη, δειαδή, γλψζεηο απφ δηάθνξα επηζηεκνληθά πεδία, π.ρ. Παηδαγσγηθή -Γηδαθηηθή, Δμειηθηηθή Φπρνινγία, Κνηλσληθή Φπρνινγία, Φπρνινγία ζπκπεξηθνξάο θ.ιπ.) θαη, θπξίσο, λα ζέβεηαη ηελ πξνζσπηθφηεηα ηνπ θάζε παηδηνχ. Γειαδή, ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν ν εθπαηδεπηηθφο ζα αληηκεησπίζεη φιεο εθείλεο ηηο ππνρξεψζεηο, νη νπνίεο είλαη απφξξνηα ηνπ ξφινπ ηνπ, εμαξηάηαη απφ ην πψο ν ίδηνο αληηιακβάλεηαη ην ξφιν ηνπ, ηνλ εαπηφ ηνπ θαη ηε ιεηηνπξγία ηνπ ζρνιείνπ σο θνηλσληθνχ νξγαληζκνχ. Η εθπιήξσζε ηνπ ξφινπ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ εμαξηάηαη απφ ηε δηακφξθσζε ηνπ παηδαγσγηθνχ απηνχ ξφινπ κέζα ζε ζπγθεθξηκέλεο ρσξνρξνληθέο πεξηζηάζεηο. -Δθπαίδεπζε θαη Γηδαζθαιία: ν εγεηηθφο ξφινο ηνπ δαζθάινπ- Ο Ιηαιφο θνηλσληνιφγνο Γθξάκζη ππνζηήξηδε φηη ν δάζθαινο είλαη επηθνξηηζκέλνο κε ην έξγν ηεο κεηάδνζεο ηεο θιεξνλνκηάο ηνπ παξειζφληνο, ηνπ πνιηηηζκνχ, ησλ αμηψλ θαη ησλ ζπλεζεηψλ ηεο παιαηφηεξεο γεληάο πξνο ηελ λέα γεληά. Ο δάζθαινο δχλαηαη λα επηηειέζεη ην ζπγθεθξηκέλν έξγν, δηφηη γλσξίδεη ηηο αληηζέζεηο πνπ ππάξρνπλ αλάκεζα ζηνλ ηχπν ηεο θνηλσλίαο θαη ηεο θνπιηνχξαο πνπ αληηπξνζσπεχνπλ νη καζεηέο, θαη γλσξίδεη επίζεο ην θαζήθνλ ηνπ, πνπ ζπλίζηαηαη ζην λα επηηαρχλεη θαη λα πεηζαξρήζεη ην ζρεκαηηζκφ ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ παηδηνχ. Ο δάζθαινο δελ είλαη ηίπνηε άιιν παξά έλαο εγέηεο, ν νπνίνο δξα ζην ζρνιείν θαη γη' απηφ πξέπεη λα είλαη κνξθσκέλνο, δειαδή λα έρεη απνθηήζεη θξηηηθή ζπλείδεζε ηνπ ξφινπ ηνπ θαη ηεο εγεηηθήο ιεηηνπξγίαο ηνπ ζηελ θνηλσλία. Δθ ησλ αλσηέξσ, δηαπηζηψλνπκε φηη ε εθπαηδεπηηθή πξάμε εγγξάθεηαη ζε έλα πιαίζην θνηλσληθφ θαη έρεη σο ζηφρν ηελ θνηλσληθή πξφνδν. Απηή ε αλαδήηεζε ελφο θνηλσληθνχ ηδεψδνπο κέζα απφ ηελ εθπαίδεπζε, απνηέιεζε εμάιινπ ην βαζηθφ άμνλα ησλ κεγάισλ παηδαγσγηθψλ ζεσξηψλ, πνπ δηαηππψζεθαλ απφ πνιινχο θηινζφθνπο θαη παηδαγσγνχο. Τπφ απηή ηελ έλλνηα, ν δάζθαινο γίλεηαη νδεγφο ησλ λέσλ θαη ηνπο θαζνδεγεί ζηελ θαηάθηεζε ηνπ πνιηηηθνχ ζηφρνπ. Ο εθπαηδεπηηθφο είλαη ην θαηεμνρήλ πξφζσπν, πνπ επηθνξηίδεηαη κε ηε δηαρείξηζε ηεο νκάδαο ησλ καζεηψλ, αθφκε θη αλ νη καζεηέο πξνβαίλνπλ ζε πξσηνβνπιίεο θαη ζηελ αλάιεςε ηεο απηνλνκίαο ηνπο. Παξ φια απηά, ν εθπαηδεπηηθφο δελ πξνεηνηκάδεηαη πάληα θαηά ηηο ζπνπδέο ηνπ έηζη, ψζηε λα δηαρεηξηζηεί ηελ παηδαγσγηθή ζρέζε. Απηφ είλαη θαηαζηξνθηθφ, εθφζνλ «νη κεηαβιεηέο ηεο θαηάζηαζεο αθνξνχλ ηφζν ηελ ςπρνινγία ηνπ εθπαηδεπηηθνχ φζν θαη ηελ θνηλσληθφηεηά ηνπ γεληθά». χκθσλα κε ηελ Tagliante, «ε ζηάζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζρεηίδεηαη κε ηελ πξνζσπηθφηεηά ηνπ θαη βεβαίσο κε ηε κεζνδνινγία πνπ απηφο εθαξκφδεη». Μπνξνχκε λα ππνζέζνπκε ινηπφλ φηη ππάξρνπλ, είηε ραξαθηεξηζηηθά γλσξίζκαηα ηνπ ραξαθηήξα ηνπ, είηε ζπκπεξηθνξέο, πνπ κπνξνχλ λα βειηηψζνπλ
ηε ζηάζε ηνπ. Έηζη ζα δνχκε θαηαξρήλ ηα πξνηεξήκαηα θαη ζηε ζπλέρεηα ηνπο ξφινπο, πνπ ν εθπαηδεπηηθφο ζα φθεηιε λα έρεη, κε ζθνπφ ηε βειηίσζή ηνπ 20. -Η Πξνζσπηθφηεηα ηνπ Παηδαγσγνχ- Ο εθπαηδεπηηθφο πνιιέο θνξέο, ιφγσ ζπλζεθψλ αλαγθάδεηαη λα πξνβεί ζε πξάμεηο κε ηηο νπνίεο δελ ζπκθσλεί. Όηαλ ζπκβαίλεη απηφ, δειαδή έλαο ζπκβηβαζκφο, κία ππνρψξεζε ηφηε ην πξαγκαηηθφ πξφζσπν ππνρσξεί θαη ηελ ζέζε ηνπ ιακβάλεη έλα πξνζσπείν ή κία κάζθα ή θαιχηεξα κάζθεο. Καηά ηνλ Jung, ε κάζθα ή ην πξνζσπείν είλαη έλαο ςπρνινγηθφο κεραληζκφο, ν νπνίνο πξνζηαηεχεη ηνλ άλζξσπν απφ ηελ ζχγθξνπζε κε ηελ πξαγκαηηθφηεηα ηεο δσήο ηνπ. Η ζπκπεξηθνξά, δειαδή ηνπ αλζξψπνπ πξνζαλαηνιίδεηαη πξνο ηηο απαηηήζεηο ηνπ πεξηβάιινληνο ρσξίο λα πθίζηαηαη εζσηεξηθή ζπκθσλία. Απηφ απνηειεί κία απάηε, ηδίσο, ζηελ πεξίπησζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ, ν νπνίνο έρεη αλαιάβεη έλα ζεκαληηθφ έξγν. Διινρεχνπλ θίλδπλνη, νη νπνίνη κπνξεί λα θαηαζηνχλ επηδήκηνη γηα ηελ εθπαηδεπηηθή πξάμε. Ο εθπαηδεπηηθφο δέρεηαη πνιιέο επηδξάζεηο ζηελ εξγαζία ηνπ απφ πνιινχο θνξείο, φπσο είλαη ην Τπνπξγείν Παηδείαο, νη γνλείο, ε δηεχζπλζε ηνπ ζρνιείνπ, νη ζπλάδειθνη, δηάθνξνη ζχιινγνη θιπ 21. Σα πξνβιήκαηα γηα ηνλ εθπαηδεπηηθφ αλαθχπηνπλ, φηαλ δελ ζπκπίπηνπλ νη πξνζδνθίεο ησλ δηαθφξσλ. Γηα παξάδεηγκα, νη γνλείο δηαθσλνχλ κε ηα πξνζδνθίεο πνπ έρεη ην ππνπξγείν απφ ηα παηδηά, νη καζεηέο απφ ηνλ εθπαηδεπηηθφ θιπ. Σα αλσηέξσ δεκηνπξγνχλ πξφζζεην άγρνο ζηνλ εθπαηδεπηηθφ, ν νπνίνο εθδειψλεη αδηαθνξία γηα ηνλ καζεηή, ζ απηήλ ηελ θαηάζηαζε ζπληεινχλ: 1\ ε ζχγρπζε, ην άγρνο θαη ηα ζηελά πεξηζψξηα ηνπ ρξφλνπ, 2\ ην ελδηαθέξνλ γηα ηελ εξγαζία ππφ ηελ απζηεξή επαγγεικαηηθή έλλνηα, 3\ ε αδπλακία ησλ παηδαγσγψλ λα αληηκεησπίζνπλ ηηο δπζθνιίεο ηνπ έξγνπ ηνπο. Όια απηά πξνθαινχλ πξνβιήκαηα ζπκπεξηθνξάο εθ κέξνπο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ, ν νπνίνο εκθαλίδεηαη αλεηιηθξηλήο, αλαπνθάζηζηνο θαη αλίθαλνο λα δερηεί επηθξίζεηο. Η θαηάζηαζε επηδεηλψλεηαη, φηαλ ν ίδηνο αληηκεησπίδεη πξνβιήκαηα, ηα νπνία ζρεηίδνληαη κε ηελ πλεπκαηηθή θαη ηελ ζπλαηζζεκαηηθή ηνπ ηζνξξνπία 22. -Αμηνιφγεζε θαη απνδνηηθφηεηα ηνπ εθπαηδεπηηθνχ- Η απνδνηηθφηεηα ελφο εθπαηδεπηηθνχ εμαξηάηαη απφ ηνλ ίδην (εζσηεξηθνί παξάγνληεο), απφ ηνπο καζεηέο πνπ απεπζχλεηαη θαη απφ ηηο ζπλζήθεο ππφ ηηο νπνίεο ιεηηνπξγεί (εμσηεξηθνί παξάγνληεο). Οθείινπκε λα επηζεκάλνπκε φηη ε απφδνζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πνηθίιεη απφ έηνο ζε έηνο θαη απφ κάζεκα ζε κάζεκα. 20 Π. Γιαννακάκη, Ο Εκπαιδευηικός Διαμεζολαβηηής, εκδ. Βαζδέκη, Αθήνα 1997, ζ. 221. 21 Ι. Κογκούλη, Ειζαγωγή ζηην Παιδαγωγική, 2005, ζζ. 233-234. 22 Ι. Κογκούλη, Ειζαγωγή ζηην Παιδαγωγική, 2005, ζζ. 234-235.
Μεηαβιεηέο αμηνιφγεζεο ηνπ δηδαθηηθνχ έξγνπ είλαη: 1\ ε πξνζσπηθφηεηα ηνπ εθπαηδεπηηθνχ. Διέγρεηαη ην αλ είλαη αμηφπηζηνο, εηιηθξηλήο απέλαληη ζηνπο καζεηέο θαη ηελ ππφινηπε εθπαηδεπηηθή θνηλφηεηα. 2\Η γλσζηηθή ηνπ θαηάξηηζε. Αμηνινγείηαη ε επξεία κφξθσζή ηνπ. 3\ Η δηδαθηηθή ηθαλφηεηα. Αμηνινγείηαη ε κεηαδνηηθφηεηά ηνπ θαη ε δπλαηφηεηα ζπκβνιήο ζηελ πξναγσγή ησλ γλψζεσλ ησλ καζεηψλ. 4\ Η επηθνηλσληαθή ηθαλφηεηα. Αμηνινγείηαη ε θαηαλφεζε ησλ άιισλ αλζξψπσλ εθ κέξνπο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ, ην αλ εκπλέεη ζεβαζκφ, θαζψο θαη ην αλ είλαη ζπλεξγάζηκνο 23. Βαζηθή πξνυπφζεζε γηα ηελ νξζή άζθεζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ έξγνπ είλαη ε αγάπε πξνο ηνπο καζεηέο. Δίλαη αδηαλφεηε ε ζσζηή άζθεζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ έξγνπ ρσξίο πξνζσπηθή ζρέζε κεηαμχ ηνπ παηδαγσγνχ θαη ηνπ παηδαγσγνχκελνπ. -Ο Παηδαγσγφο σο Απζεληία- Απζεληία ζεσξείηαη ν εγεηηθφο ξφινο πνπ απνθηνχλ έλα ή πεξηζζφηεξα κέιε ηνπ θνηλσληθνχ ζπλφινπ ζε ζρέζε κε ηνπο άιινπο. Γηαθξίλεηαη ζε: α\ απζεληία πξαγκαηηθή, β\ απζεληία ππεξεζηαθή. ηελ πξψηε πεξίπησζε αλαγλσξίδεηαη σο εγέηεο έλα πξφζσπν εμαηηίαο ηεο εκπηζηνζχλεο πνπ εκπλέεη, κε απνηέιεζκα νη ππφινηπνη λα απνδέρνληαη ηηο πξνηάζεηο ηνπ. ηελ δεχηεξε πεξίπησζε ε απζεληία ζρεηίδεηαη κε ηελ εθηέιεζε θάπνηαο απαζρφιεζεο. Οη γνλείο θαη νη εθπαηδεπηηθνί αδπλαηνχλ λα ζηαζνχλ σο εγέηεο ζηα παηδηά βξίζθνληαο ηελ κεζφηεηα κεηαμχ απηαξρηζκνχ θαη εγθαηάιεηςεο. Οη ζπλέπεηεο κίαο ηέηνηαο ηαθηηθήο είλαη αξλεηηθέο γηα ηα παηδηά, δηφηη δελ ην νδεγεί ην παηδί ζηελ ππεπζπλφηεηα, αθνχ ην ίδην ζπλδπάδεη ειεπζεξία, αλεπζπλφηεηα θαη αηηκσξεζία. Αγάπε θαη ζηνξγή ρσξίο πεηζαξρία θαη ζπκκφξθσζε, φπσο θαη πεηζαξρία θαη ζπκκφξθσζε ρσξίο αγάπε θαη ζηνξγή απνηεινχλ εθπαηδεπηηθέο αδπλακίεο. Η ηέρλε ηεο αγσγήο ζηεξίδεηαη ζηελ δεκηνπξγία ππνρξεψζεσλ θαη ηελ εμνηθείσζε κε απηέο. Όηαλ φκσο ν δάζθαινο παξνπζηάδεηαη ππεξβνιηθά επηεηθήο ζεκαίλεη ή φηη δελ κπνξεί λα δηαδξακαηίζεη ζσζηά ηνλ εγεηηθφ ξφιν ή φηη δελ ελδηαθέξεηαη γηα ηα παηδηά. απηέο ηηο πεξηπηψζεηο ε επηείθεηα απνηειεί ηελ ρεηξφηεξε κνξθή αδηαθνξίαο 24. Η έιιεηςε εγεζίαο δελ βνεζά ην παηδί λα σξηκάζεη ζσζηά, ηνπ δεκηνπξγεί ζχγρπζε, αθνχ ην ίδην έρεη αλάγθε απφ αζθάιεηα, κε ζπλέπεηα λα ην πξνζαλαηνιίδεη ζε άιινπο ακθίβνιεο πξνέιεπζεο πξνζηάηεο. Η εγθαηάιεηςε απφ ηνπο γνλείο θαη ηνπο δαζθάινπο ζην φλνκα ηνπ θηιειεπζεξηζκνχ ιεηηνπξγεί γηα ράξε άιισλ, νη νπνίνη θαη νξηζηηθνπνηνχλ ηελ ππνηαγή ηνπ κέζα απφ δηαδηθαζίεο θαηαπίεζεο θαη απνπξνζαλαηνιηζκνχ. Οθείινπκε λα επηζεκάλνπκε φηη ζηελ ζχγρξνλε επνρή ε απζεληία ακθηζβεηείηαη, βεβαίσο ε θξίζε ηεο απζεληίαο εμαξηάηαη απφ ηελ θξίζε αμηψλ. Οη λένη θαηαθέξνληαη ελάληηα ζηνπο 23 Ι. Κογκούλη, Ειζαγωγή ζηην Παιδαγωγική, 2005, ζ. 236. 24 Ι. Κογκούλη, Ειζαγωγή ζηην Παιδαγωγική, 2005, ζ. 240.
παιηφηεξνπο ζεζκνχο θαη εμεγείξνληαη ζε θάζε είδνπο αδηθία θαη θνηλσληθή θαηαδπλάζηεπζε. Χζηφζν ν θινληζκφο ηεο απζεληίαο ηνπ παηδαγσγνχ νθείιεηαη πνιιέο θνξέο θαη ζηελ δηραζκέλε πξνζσπηθφηεηα. Ο παηδαγσγνχκελνο παξά ηελ ηάζε γηα ειεπζεξία, έρεη απφιπηε αλάγθε ηεο απζεληίαο, ε αλάγθε γίλεηαη πην επηηαθηηθή, αλ αλαινγηζζεί θαλείο ηνλ θινληζκφ πνπ πεξλά ζην νηθνγελεηαθφ πεξηβάιινλ ε παηξηθή απζεληία. Γηα λα αληαπνθξηζεί φκσο ν παηδαγσγφο πξέπεη λα έρεη ππφςε ηνπ φηη: α\ ν ηξφπνο ζπκπεξηθνξάο ηνπ παηδαγσγνχκελνπ δελ είλαη πάληνηε ν ίδηνο. Η ςπρνζσκαηηθή ηνπ αλάπηπμε θαη ε επίδξαζε ηνπ άκεζνπ ή έκκεζνπ πεξηβάιινληνο ζπληεινχλ ζηηο αιιαγέο πνπ παξαηεξνχληαη. β\ Οη πξνυπνζέζεηο ηεο παηδαγσγηθήο απζεληίαο είλαη θπξίσο νη εμήο: 1\ ε ειεχζεξε αλαγλψξηζή ηεο απφ ηνλ παηδαγσγνχκελν 2\ ε χπαξμε εκπηζηνζχλεο απφ ηνλ παηδαγσγνχκελν ζην πξφζσπν ηνπ παηδαγσγνχ 3\ ν βαζχηεξνο ςπρηθφο δεζκφο κεηαμχ ηνπο 4\ ε χπαξμε βαζηθνχ δεζκνχ κεηαμχ ζρνιείνπ θαη δσήο, ν νπνίνο θαη ζα απνκαθξχλεη θάζε είδνπο απάζεηαο θαη πιήμεο 5\ ε ππνβνήζεζε ησλ παηδαγσγνχκελσλ λα αλαιάβνπλ ππεχζπλα πξσηνβνπιίεο θαη δξαζηεξηφηεηεο ζην άκεζν θαη έκκεζν πεξηβάιινλ ηνπο 6\ ε ψζεζή ηνπο γηα θξηηηθφ άλνηγκα ζηελ θνηλσληθή δσή 25. Σα αλσηέξσ ζηνηρεία δηαθξίλνπλ ηελ απζεληία απφ ηελ απηαξρηθφηεηα. Ο εθπαηδεπηηθφο δελ γελληέηαη, αιιά απαηηείηαη ε επηζηεκνληθή θαηάξηηζε, πνπ ζα ζπκβάιιεη ζηελ βειηίσζή ηνπ. Ο εθπαηδεπηηθφο αληηκεησπίδεη παηδηά απφ δηαθνξεηηθά πεξηβάιινληα ν ίδηνο πξνζθέξεη γλψζε απνθηεκέλε απφ ην παξειζφλ, κνξθψλεη ζην παξφλ θαη παξέρεη κφξθσζε γηα ην κέιινλ. Απηή ε θαηάζηαζε θαζηζηά αλαγθαία ηελ επηζηεκνληθή θαηάξηηζε, σο εθ ηνχηνπ νθείιεη λα παξαθνινπζεί θάζε λέα εμέιημε 26. Δπηπιένλ, ππνρξενχηαη λα πξνβαίλεη ζε θάπνηεο ελέξγεηεο βαζηθέο ζηελ παηδαγσγηθή δηαδηθαζία: 1\ ζσζηή πξνπαξαζθεπή: θαηαλέκεη ηελ χιε ζε κεγάια ρξνληθά δηαζηήκαηα. Γηαρσξίδεη ηελ χιε ζε κηθξφηεξα ηκήκαηα θαη ηελ αληηζηνηρεί κε ηηο ψξεο δηδαζθαιίαο. 2\ Δπηζηεκνληθή πιεπξά: κειέηε δηδαθηηθνχ αληηθεηκέλνπ. Όηαλ θαηέρεη φιε ηελ χιε ηεο δηδαζθαιίαο κπνξεί ν δάζθαινο λα επηιέγεη ηνπο ζηφρνπο ηεο δηδαζθαιίαο, θαζψο θαη ηελ κέζνδν επίηεπμήο ηνπο. 3\ Παηδαγσγηθή πιεπξά: αλαδεηνχληαη, αθνχ ζπλεθηηκεζεί ην γλσζηηθφ επίπεδν ησλ καζεηψλ, ηα παηδαγσγηθά ζηεξίγκαηα, πνπ πξέπεη λα ρξεζηκνπνηεζνχλ γηα ηελ θαηάθηεζε ησλ ζηφρσλ. 4\ Φπρνινγηθή πιεπξά: αληηζηνηρία κεηαμχ ηνπ ςπρνπλεπκαηηθνχ επηπέδνπ ηνπ καζεηή θαη ησλ απαηηήζεσλ ηνπ κνξθσηηθνχ αγαζνχ. Πξέπεη λα γλσξίδεη ν εθπαηδεπηηθφο ηνλ βαζκφ αλάπηπμεο θαη ηεο σξηκφηεηαο ηνπ παηδηνχ. 25 Ι. Κογκούλη, Ειζαγωγή ζηην Παιδαγωγική, 2005, ζ. 240-241. 26 Ι. Πσργιωηάκης, Ειζαγωγή ζηην Παιδαγωγική, θ. έκδοζη, εκδ. Ελληνικά Γράμμαηα, Αθήνα 2000, ζ. 248.
5\Γηδαθηηθή πιεπξά: ζρεδηαζκφο θαη νξγάλσζε ηεο δηδαζθαιίαο. Δπηινγή ζηελ κνξθή ηεο δηδαζθαιίαο, επνπηηθά φξγαλά θαη κέζα, πνπ ζα ρξεζηκνπνηήζεη 27. - Ο Δθπαηδεπηηθφο θαη ε «απηνεθπιεξνχκελε πξνθεηεία»- Η εκπεηξία έρεη απνδείμεη φηη νη πξνζδνθίεο ησλ γνλέσλ ή ησλ εθπαηδεπηηθψλ επεξεάδνπλ ηα παηδηά. Οη εθπαηδεπηηθνί, αλ ζεσξήζνπλ έλαλ καζεηή σο θαθφ θαη ηνπ ζπκπεξηθεξζνχλ αλαιφγσο, ν καζεηήο ζα πηνζεηήζεη ηελ αληίζηνηρε ζπκπεξηθνξά. Έηζη, δεκηνπξγείηαη έλαο θαχινο θχθινο. Η εηηθέηα, ηελ νπνία νη εθπαηδεπηηθνί ηνπνζεηνχλ ζε απνθιίλνληεο καζεηέο, ζπλδέεηαη κε ηελ ζεσξία ηνπ R. Merton, ε νπνία είλαη γλσζηή σο «απηνεθπιεξνχκελε πξνθεηεία». Ο εθπαηδεπηηθφο θαηεγνξηνπνηεί ηνλ καζεηή θαη αλακέλεη απφ απηφλ ζπγθεθξηκέλεο πξνζδνθίεο. Σα παηδηά εκθαλίδνπλ ηελ αλάινγε ζπκπεξηθνξά θαη ζπλεπψο ηελ αληίζηνηρε επίδνζε. Ο ίδηνο ν εθπαηδεπηηθφο ζηνλ «θαθφ» καζεηή πξνζθέξεη ιηγφηεξεο επθαηξίεο, κηθξφηεξε ζπλαηζζεκαηηθή ππνζηήξημε θαη νηθεηφηεηα θη ηέινο κεγαιχηεξε απζηεξφηεηα 28. -Βαζηθνί Παηδαγσγηθνί Σξφπνη πκπεξηθνξάο ηνπ Παηδαγσγνχ ζηνλ Παηδαγσγνχκελν- Πξσηαξρηθφ ζηνηρείν θάζε εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο θαη απαξαίηεηε πξνυπφζεζε νπνηαζδήπνηε εθπαηδεπηηθήο ελέξγεηαο είλαη ε επηθνηλσλία. Ο καζεηήο δηαηζζάλεηαη ηελ σξηκφηεηα θαη ηελ ηζνξξνπία ηνπ δαζθάινπ ή ηνπ θαζεγεηή, ν νπνίνο ιεηηνπξγεί ρσξίο ζπκφ ή απφηνκεο αληηδξάζεηο γηα ηηο ζπκπεξηθνξέο ησλ καζεηψλ. Δπηπιένλ, ν καζεηήο δηαηζζάλεηαη πσο ν εθπαηδεπηηθφ θηλείηαη κε άλεζε ζην δίπνιν: γλψζε θαη ζρέζε 29. Η γνώση αλαθέξεηαη ζηελ θαηνρή εθ κέξνπο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπγθεθξηκέλνπ αληηθεηκέλνπ, πνπ θαιείηαη λα δηδάμεη φζν θαη ζηελ κεζνδνινγία θαη ηνλ πξνγξακκαηηζκφ, πνπ ζα αθνινπζήζεη. Η σχέση αθνξά ηελ πνηφηεηα ηεο επηθνηλσλίαο ηνπ δαζθάινπ ή θαζεγεηή κε ηνπο καζεηέο, θαζψο επίζεο θαη ηελ αηκφζθαηξα πνπ ζα επηθξαηήζεη ζην ρψξν ηεο ζρνιηθήο ηάμεο, ε νπνία ζα ζπκβάιιεη ζηελ δεκηνπξγία θηλήηξσλ, ελδηαθεξφλησλ γηα έθθξαζε θαη επηθνηλσλία θαη ζα δηεπθνιχλεη ηηο δηεξγαζίεο κάζεζεο, ηελ δεκηνπξγηθφηεηα θαη ηελ αλάδεημε ηεο θξηηηθήο ζθέςεο. Η απνπζία ηνπ ελφο απφ ηνπο δπν πφινπο θάλεη έθδειε ηελ αβεβαηφηεηα ηνπ εθπαηδεπηηθνχ, ε νπνία ζπλήζσο θξχβεηαη πίζσ απφ ηνλ ζπκφ θαη ηελ ζθιεξφηεηά ηνπ. ηνλ ρψξν ηεο ζρνιηθήο ηάμεο ν εθπαηδεπηηθφο δηαζέηεη ηξία πιενλεθηήκαηα 1\είλαη ελήιηθαο, πξάγκα πνπ ηνπ δίλεη ην δηθαίσκα ηνπ ζεβαζκνχ θα ηεο πξνζνρήο. 27 Ι. Πσργιωηάκης, Ειζαγωγή ζηην Παιδαγωγική, θ. έκδοζη, εκδ. Ελληνικά Γράμμαηα, Αθήνα 2000, ζ. 254. 28 Ι. Πσργιωηάκης, Ειζαγωγή ζηην Παιδαγωγική, εκδ. Ελληνικά Γράμμαηα, Αθήνα 1983, ζ. 72. 29 Ι. Κογκούλη, Ειζαγωγή ζηην Παιδαγωγική, 2005, ζ. 247.
2\ Καηέρεη πεξηζζφηεξεο γλψζεηο απφ ηνπο καζεηέο σο πξνο ην γλσζηηθφ αληηθείκελν πνπ θαιείηαη λα δηδάμεη. Βεβαίσο, ν ηξφπνο δηδαζθαιίαο πξέπεη λα είλαη ν αλάινγνο, νχησο ψζηε νη καζεηέο λα ληψζνπλ φηη καζαίλνπλ, αιιηψο παχνπλ λα ηνλ αθνχλ, αθνχ κεηαθξάδνπλ ηελ δηδαθηηθή αλεπάξθεηα σο άγλνηα ηνπ γλσζηηθνχ αληηθεηκέλνπ. 3\ Αζθεί ζπγθεθξηκέλν επάγγεικα, ην νπνίν ηνπ πξνζδίδεη ζπγθεθξηκέλε εμνπζία. ε θάζε πεξίπησζε, ε πνηφηεηα ησλ ζρέζεσλ κεηαμχ παηδαγσγνχ θαη παηδαγσγνχκελνπ εμαξηάηαη απφ ηελ επίδξαζε δηαθφξσλ παξαγφλησλ, φπσο ε θνηλσληθή ηάμε, ην θχιν, ε φιε πξνζσπηθφηεηα, ε ειθπζηηθφηεηα θαη ε αθαδεκατθή επίδνζε. Οη παξάγνληεο έληαζεο, πνπ νδεγνχλ ζηελ απεηζαξρία ησλ καζεηψλ νθείινληαη ζε θαθέο ζπλζήθεο εξγαζίαο, ζηελ πίεζε ηνπ ρξφλνπ θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο δηδαζθαιίαο θαη κάζεζεο, θαζψο θαη ζηελ ζηάζε ησλ καζεηψλ θαη ησλ πξντζηακέλσλ θαηά ηελ άζθεζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ έξγνπ. Οη καζεηέο είηε θαηαπηέδνληαη είηε ζπκβηβάδνληαη είηε πξνζπαζνχλ λα βξνχλ θάπνηα ιχζε νκνθσλίαο 30. Παξαηεξνχκε φηη ν ξφινο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ είλαη πνιπζχλζεηνο θαη πνιπδηάζηαηνο. Θα ιέγακε φηη ν εθπαηδεπηηθφο είλαη πνιπξνιηθφο, θαζψο θαιείηαη λα επηηειέζεη ηαπηφρξνλα πνιινχο επηκέξνπο ξφινπο. Πνιιέο θνξέο ηπραίλεη απηνί νη ξφινη λα έξρνληαη ζε αληίζεζε κεηαμχ ηνπο θαη ηφηε δεκηνπξγνχληαη ζπγθξνχζεηο ή έρνπκε ζχγρπζε ξφισλ, ηδηαίηεξα ζηελ πεξίπησζε πνπ ν εθπαηδεπηηθφο δελ είλαη επαξθψο πξνεηνηκαζκέλνο λα αληηκεησπίζεη κηα ηέηνηα θαηάζηαζε. 30 Ι. Κογκούλη, Ειζαγωγή ζηην Παιδαγωγική, 2005, ζ. 248.
ηελ εθπιήξσζε ηνπ ξφινπ ηνπ ν εθπαηδεπηηθφο, ζπλαληά δπζθνιίεο θαη δηιήκκαηα, θαζψο ππάξρνπλ ζπλεηδεηέο θαη αζπλείδεηεο πξνζδνθίεο απφ δηάθνξεο θνηλσληθέο νκάδεο, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ θαη ησλ απαηηήζεσλ ηεο επίζεκεο Πνιηηείαο (εγθχθιηνη, αλαιπηηθφ πξφγξακκα θ.ιπ.). Δπηγξακκαηηθά ζα κπνξνχζακε λα πνχκε φηη έλαο εθπαηδεπηηθφο, γηα λα επηηχρεη ζηελ πνιπξνιηθή ηνπ απνζηνιή, νθείιεη λα έρεη ζπλαίζζεζε ηνπ ξφινπ θαη ηνπ έξγνπ ηνπ, λα αγαπά ην επάγγεικά ηνπ, λα είλαη επηζηεκνληθά θαηαξηηζκέλνο (λα θαηέρεη δειαδή γλψζεηο απφ δηάθνξα επηζηεκνληθά πεδία, π.ρ. Παηδαγσγηθή - Γηδαθηηθή, Δμειηθηηθή Φπρνινγία, Κνηλσληθή Φπρνινγία, Φπρνινγία ζπκπεξηθνξάο, θ.ιπ.) θαη θπξίσο λα ζέβεηαη ηελ πξνζσπηθφηεηα ηνπ θάζε παηδηνχ. Γειαδή, ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν ν εθπαηδεπηηθφο ζα αληηκεησπίζεη φιεο εθείλεο ηηο ππνρξεψζεηο, νη νπνίεο είλαη απφξξνηα ηνπ ξφινπ ηνπ, εμαξηάηαη απφ ην πψο ν ίδηνο αληηιακβάλεηαη ην ξφιν ηνπ, ηνλ εαπηφ ηνπ θαη ηε ιεηηνπξγία ηνπ ζρνιείνπ σο θνηλσληθνχ νξγαληζκνχ. Η εθπιήξσζε ηνπ ξφινπ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ εμαξηάηαη απφ ηε δηακφξθσζε ηνπ παηδαγσγηθνχ απηφ-ξφινπ κέζα ζε ζπγθεθξηκέλεο ρσξνρξνληθέο πεξηζηάζεηο.