Πώς να στηρίξω τους μαθητές μου; Ο ρόλος του δασκάλου δεν είναι μόνο η μετάδοση της γνώσης αλλά και η προετοιμασία των μαθητών του για την αντιμετώπιση των μεγάλων προκλήσεων της ζωής http://www.merimna.org.gr/index.php?option=com_content&view=category&layout= blog&id=49&itemid=82&lang=el Ο ρόλος του σχολείου Ρόλος του εκπαιδευτικού και του σχολείου, εκτός των άλλων, είναι η προαγωγή της ψυχικής υγείας των μαθητών. Αυτός ο ρόλος γίνεται ακόμη κρισιμότερος όταν πρόκειται για μαθητή που αντιμετωπίζει την πρόκληση της σοβαρής αρρώστιας ή του θανάτου αγαπημένου του προσώπου. Η Μέριμνα επιδιώκει να ευαισθητοποιήσει τις σχολικές κοινότητες, ώστε να διαθέτουν μια φιλοσοφία παρέμβασης για τη στήριξη αυτών των μαθητών και τη διευκόλυνση της ένταξής τους στο σχολικό περιβάλλον. Ακολουθούν ορισμένες κατευθυντήριες γραμμές που πηγάζουν από τη στενή συνεργασία των ψυχολόγων με σχολικές κοινότητες και εκπαιδευτικούς που αντιμετώπισαν αρρώστια ή θάνατο. Πώς στηρίζουμε το μαθητή που πενθεί; Οι βασικές αρχές στήριξης για ένα μαθητή που βιώνει το θάνατο αγαπημένου προσώπου συμβαδίζουν με τις γενικές αρχές στήριξης ενός παιδιού που θρηνεί. (Βλέπε και το φυλλάδιο της Μέριμνας «Στηρίζοντας το παιδί που θρηνεί το θάνατο αγαπημένου προσώπου»). Ακολουθούν ορισμένες προτάσεις ειδικά για εκπαιδευτικούς που θέλουν να στηρίξουν ένα μαθητή τους που αντιμετωπίζει το θάνατο αγαπημένου προσώπου. Λειτουργήστε ως πρότυπα συμπεριφοράς στην αντιμετώπιση του θρήνου. Αποφύγετε τη σιωπή. Η σιωπή του εκπαιδευτικού για ένα τόσο σημαντικό θέμα, μπορεί να μεγαλώσει το αίσθημα αδυναμίας και απελπισίας του μαθητή.
Επικοινωνήστε με το μαθητή/μαθήτριά σας πριν την επιστροφή του στο σχολείο. Συζητείστε με τον μαθητή/μαθήτρια τι θα τον/την βοηθούσε στην πρώτη μέρα που θα επιστρέψει στο σχολείο. Δώστε γενικά την ευκαιρία στους συμμαθητές να συζητήσουν σε ένα γενικότερο πλαίσιο τι σημαίνει να χάνουμε κάποιον που αγαπάμε, πώς μπορεί κανείς να εκφράζει το θρήνο του, πώς διατηρούμε την ανάμνηση του αγαπημένου και ακόμη τι είναι αυτό που μας βοηθάει και μας στηρίζει στις δύσκολες στιγμές. Σεβαστείτε τις αντιδράσεις του μαθητή/μαθήτριας που θρηνεί καθώς και την όποια διάθεσή του/της για συζήτηση. Δώστε του/της το κατάλληλο χώρο και το χρόνο για να εκφράσει όσα τον/την απασχολούν. Αποδεχτείτε χωρίς να κρίνετε, όλες τις αντιδράσεις του/της. Δώστε το μήνυμα ότι όλες αυτές οι αντιδράσεις είναι απολύτως φυσιολογικές. Αναγνωρίστε ότι το πρώτο διάστημα ο μαθητής σας θα έχει δυσκολίες στη συγκέντρωση και σχολική επίδοση. Διατηρείστε συνεχή συνεργασία και επικοινωνία με την οικογένεια του μαθητή, με στόχο την όσο το δυνατόν καλύτερη προσαρμογή του μετά την απώλεια. Έχετε στο νου σας άλλους ευάλωτους μαθητές στην τάξη, όπως για παράδειγμα αυτούς που έχουν βιώσει ή βιώνουν την αρρώστια ή το θάνατο αγαπημένου προσώπου, ή άλλη σημαντική απώλεια στη ζωή τους (Ανησυχητικές εκδηλώσεις θρήνου). Δώστε σημασία και στις δικές σας ανάγκες ως εκπαιδευτικοί και μην παραγνωρίζετε τα δικά σας συναισθήματα και τη δική σας ανάγκη για στήριξη. Αναζητήστε στήριξη και καθοδήγηση από κατάλληλα Κέντρα που βρίσκονται στην περιοχή σας ή από το Συμβουλευτικό Κέντρο της Μέριμνας. Αγωγή γύρω από την αρρώστια, το θάνατο και τη ζωή Μερικά σχολεία στο πλαίσιο ευαισθητοποίησης σε θέματα αγωγής γύρω από την αρρώστια, το θάνατο και τη ζωή επισκέπτονται τη Μέριμνα και έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν το έργο της, να συζητήσουν και να συμμετάσχουν σε ενδιαφέρουσες δραστηριότητες γύρω από τις απώλειες της ζωής. Δείτε το ακόλουθο. Τα παιδιά του 4ου Γυμνασίου Αργυρούπολης «Αργοναύτες» σε παλιότερη επίσκεψή τους στο Συμβουλευτικό Κέντρο Ο ρόλος του σχολείου Εκτός των άλλων, ρόλος του εκπαιδευτικού και του σχολείου είναι η προαγωγή της ψυχικής υγείας των μαθητών. Αυτός ο ρόλος γίνεται ακόμη κρισιμότερος όταν
πρόκειται για μαθητή που αντιμετωπίζει την πρόκληση της σοβαρής αρρώστιας ή του θανάτου αγαπημένου του προσώπου. Η Μέριμνα επιδιώκει να ευαισθητοποιήσει τις σχολικές κοινότητες, ώστε να διαθέτουν μια φιλοσοφία παρέμβασης για τη στήριξη αυτών των μαθητών και τη διευκόλυνση της ένταξής τους στο σχολικό περιβάλλον. Ακολουθούν ορισμένες κατευθυντήριες γραμμές που πηγάζουν από τη στενή συνεργασία των ψυχολόγων με σχολικές κοινότητες και εκπαιδευτικούς που αντιμετώπισαν αρρώστια ή θάνατο. Ποιες ανάγκες καλύπτει το σχολείο για τον άρρωστο μαθητή; Ικανοποιεί τη βασική ανάγκη του παιδιού να αισθάνεται φυσιολογικό Δίνει το μήνυμα ότι υπάρχει μέλλον και προοπτική, παρά τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει Ενισχύει την αυτοεκτίμηση μέσα από τη δυνατότητα για σχέσεις με συνομηλίκους και ευκαιρίες για σχολικά και άλλα επιτεύγματα Παρέχει στήριξη και ασφάλεια Πώς διευκολύνεται η ένταξη του άρρωστου παιδιού στη σχολική ζωή; Πώς διευκολύνεται η ένταξη του άρρωστου παιδιού στη σχολική ζωή; Τα παιδιά με σοβαρά προβλήματα υγείας βιώνουν διάφορες δυσκολίες όπως παρατεταμένη απουσία που οδηγεί στην απώλεια φίλων και περιορισμένη συμμετοχή σε σχολικές και κοινωνικές εκδηλώσεις. Σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να συμβάλλει στο στιγματισμό ή την κοινωνική απομόνωση και σε σοβαρά προβλήματα στη σχολική του επίδοση. Ακολουθούν μερικές προτάσεις προκειμένου ο εκπαιδευτικός να διευκολύνει την ένταξη του άρρωστου μαθητή στην τάξη: Ενημερωθείτε από τους γονείς για την αρρώστια του παιδιού. Διατηρείστε επικοινωνία με το παιδί όταν νοσηλεύεται (επίσκεψη, τηλέφωνο). Ενθαρρύνετε τη διατήρηση της επικοινωνίας του παιδιού με τους συμμαθητές του, εάν η νοσηλεία διαρκεί. Προτείνετε να στείλουν ένα γράμμα, μια ζωγραφιά ή να επισκεφθούν τον άρρωστο συμμαθητή τους εφόσον και ο ίδιος το επιθυμεί. Όταν επιστρέψει από το νοσοκομείο, προσφερθείτε να συζητήστε με το παιδί την εμπειρία του εφόσον και το ίδιο το επιθυμεί. Προσαρμόστε τις απαιτήσεις σας στις δυνατότητες του παιδιού όσον αφορά την ακαδημαϊκή του επίδοση. Αποφύγετε την υπερπροστασία και υπερβολική επιείκεια καθώς και την υπερεκτίμηση των δυνατοτήτων του. Βοηθήστε τον να αισθανθεί όσο το δυνατόν πιο φυσιολογικός και ως αναπόσπαστο μέλος της ομάδας. Ενθαρρύνετε τη συμμετοχή του σε συλλογικές δραστηριότητες. Αντιμετωπίστε με δημιουργικό τρόπο τυχόν δυσκολίες ή εμπόδια που προκύπτουν σε αυτή την προσπάθεια λόγω των προβλημάτων υγείας του. Διατηρήστε συνεχή επικοινωνία και σταθερή συνεργασία με τους γονείς του παιδιού.
Ενισχύετε πάντα κάθε θετικό βήμα στην εξέλιξή του. Πώς στηρίζουμε τους συμμαθητές του άρρωστου παιδιού; Ενημερώστε τους συμμαθητές για την αιτία της απουσίας του παιδιού. Η ενημέρωση για την αρρώστια γίνεται με απλά λόγια και πάντα σύμφωνα με το εξελικτικό επίπεδο των παιδιών. Δώστε χρόνο στους μαθητές για να εκφράσουν τα συναισθήματα τους, τους φόβους τους ή τις δικές τους σκέψεις και εμπειρίες. Μοιραστείτε και εσείς τα δικά σας συναισθήματα. Παραμείνετε διαθέσιμος σε ερωτήσεις και προβληματισμούς μαθητών γύρω από θέματα που αφορούν την αρρώστια. Πριν την επιστροφή του μαθητή στην τάξη προετοιμάστε τους συμμαθητές του σε περίπτωση που έχει αλλάξει η εξωτερική του εμφάνιση λόγω της αρρώστιας ή της θεραπείας. Αν η αρρώστια είναι χρόνια, η ενημέρωση των συμμαθητών για την πορεία της υγείας του μαθητή θα πρέπει να είναι συνεχής. Μη διστάζετε να επικοινωνήσετε με τη Μέριμνα σε περίπτωση που έχετε απορίες ή θέλετε συμβουλές για τη στήριξη του άρρωστου μαθητή και των συμμαθητών του. Για εκπαιδευτικούς όταν αντιμετωπίζουν ένα καταστροφικό γεγονός Τα καταστροφικά γεγονότα μεγάλης κλίμακας που επιφέρουν πολλαπλές απώλειες, όπως οι πυρκαγιές που έπληξαν το 2009 την Αττική και το 2007 την Πελοπόννησο και την Εύβοια, επηρεάζουν αναπόφευκτα τα παιδιά και τους εφήβους στις σχολικές κοινότητες ολόκληρης της Ελλάδας. Γεγονότα όπως αυτά, είναι φυσικό να εγείρουν ποικίλες συναισθηματικές αντιδράσεις όπως έντονο φόβο, αίσθηση αδυναμίας, ανασφάλεια και βιώνονται ως τραυματικά. Η έναρξη της σχολικής χρονιάς φέτος επισκιάζεται από τη μεγάλη καταστροφή, γι αυτό και καλό θα ήταν οι εκπαιδευτικοί να συζητήσουν μέσα στην τάξη τα πρόσφατα γεγονότα. Ο βασικός σκοπός της διεξαγωγής μιας γενικής συζήτησης μέσα στην τάξη είναι να δώσει την ευκαιρία στους μαθητές: α) να μοιραστούν τις προσωπικές τους σκέψεις, τα συναισθήματα και τις αντιδράσεις σε σχέση με τις καταστροφές και τις απώλειες που προκάλεσαν, και β) να συζητήσουν γενικότερα θέματα σχετικά με το θάνατο, το θρήνο και την αξία της ίδιας της ζωής. Μερικά σημεία που μπορούν να βοηθήσουν τους εκπαιδευτικούς στη συζήτηση είναι τα ακόλουθα: Προσκαλέστε τους μαθητές να μοιραστούν τα συναισθήματα και τις σκέψεις τους σχετικά με τα πρόσφατα γεγονότα. Δώστε τους το χρόνο που χρειάζονται για να εκφράσουν όσα τους απασχολούν. Αποφύγετε να κάνετε οποιαδήποτε «ομιλία» ή «κήρυγμα» γύρω από το θέμα. Το σημαντικότερο είναι να τους ακούσετε. Αποδεχθείτε, χωρίς να κρίνετε, όλες τις αντιδράσεις τους: το θυμό, τη θλίψη, την αίσθηση αδικίας, την αδυναμία μπροστά σε τόσο καταστροφικά γεγονότα, τις υπαρξιακές αγωνίες τους, ακόμα και την αδιαφορία ή τη βαρεμάρα που,
κατά βάθος, μπορεί να κρύβει φόβο και άγχος. Μεταφέρετε το μήνυμα ότι όλες αυτές οι αντιδράσεις είναι απόλυτα φυσιολογικές. Σεβαστείτε την όποια διάθεσή τους για συζήτηση. Μερικοί μαθητές θέλουν να μιλήσουν, ενώ άλλοι δεν το επιθυμούν. Δεχθείτε ότι ορισμένοι μαθητές μπορεί να συγκινηθούν, άλλοι να παραμείνουν σιωπηλοί, άλλοι πάλι να δηλώσουν ότι δεν νιώθουν τίποτα και μερικοί καταφεύγουν ακόμα και σε καλαμπούρια και αστεία. Ορισμένα παιδιά και έφηβοι μπορεί να αντιδράσουν μέρες, εβδομάδες ή μήνες αργότερα. Δεχθείτε όλες ανεξαιρέτως τις αντιδράσεις και αναγνωρίστε ότι μπροστά σε ένα τόσο καταστροφικό γεγονός καθένας αντιδρά με το δικό του μοναδικό τρόπο. Τονίστε ότι δεν υπάρχουν «σωστές» ή «λανθασμένες» αντιδράσεις. Βοηθείστε τους μαθητές να εκφραστούν και να επεξεργαστούν τα συναισθήματά τους μέσα από δομημένες δραστηριότητες ή ασκήσεις, όπως για παράδειγμα μια ζωγραφιά, ένα ποίημα, ένα σκίτσο, ένα κολάζ, ένα γράμμα που να απευθύνεται σε οποιονδήποτε επιθυμούν (σε έναν πυροσβέστη, το Θεό, ένα δικό τους άνθρωπο κ.τ.λ.). Χωρίς να πιέσετε κανέναν, δώστε την ευκαιρία σε όσους το επιθυμούν να μοιραστούν αυτά που δημιούργησαν ή έγραψαν. Οι ζωγραφιές αυτές έγιναν μέσα στην τάξη μετά από παρότρυνση του δασκάλου, δίνοντας στα παιδιά την ευκαιρία να επεξεργαστούν τις αλλαγές που βίωναν στο περιβάλλον τους μετά το σεισμό στην Αττική το 1999. Θυμηθείτε ότι συνήθως οι μαθητές εκφράζονται ανοιχτά όταν και ο ίδιος ο εκπαιδευτικός είναι πρόθυμος να μοιραστεί μαζί τους τα δικά του συναισθήματα, χωρίς όμως να μετατρέπει τη συζήτηση σε δικό του μονόλογο. Δώστε την ευκαιρία στους μαθητές να συζητήσουν σε ένα γενικότερο πλαίσιο τι σημαίνει να χάνουμε κάποιον ή κάτι που αγαπάμε, πώς βιώνουμε και εκφράζουμε το θρήνο μας, και ακόμα από πού αντλούμε δύναμη και στήριξη στις δύσκολες στιγμές. Δώστε στους μαθητές την ευκαιρία να σκεφτούν τρόπους που μπορούν να βοηθήσουν τις κοινότητες που επλήγησαν, ελάτε σε επαφή με σχολεία των περιοχών, οργανώστε μαθήματα προστασίας του περιβάλλοντος και γενικά αναζητήστε τρόπους για να ευαισθητοποιήσετε τους μαθητές, να τους διδάξετε τρόπους προφύλαξης και ασφάλειας, αλλά και να τους δώσετε την αίσθηση της προσφοράς και της συμμετοχής. Κλείνοντας τη συζήτηση, εστιάστε σε θέματα που αφορούν τη Ζωή, την αξία και την ιερότητά της, τη φροντίδα του περιβάλλοντος, τη σημασία της αλληλοβοήθειας μεταξύ των ανθρώπων, τις προτεραιότητες της ζωής. Δώστε ιδιαίτερη προσοχή και στηρίξτε τους πιο «ευάλωτους» μαθητές: αυτούς που έχασαν δικούς τους ανθρώπους, το σπίτι τους, όσους τυχόν εγκλωβίστηκαν από τη φωτιά και αποχωρίστηκαν από τους γονείς τους στη
φάση της κρίσης, καθώς και μαθητές που έχουν βιώσει ή βιώνουν άλλες απώλειες στη ζωή τους (αρρώστια, διαζύγιο). Οι μαθητές αυτοί μπορεί να δυσκολευτούν περισσότερο από άλλους να επεξεργαστούν τον αντίκτυπο της καταστροφής. Ωστόσο, η συζήτηση στην τάξη μπορεί να είναι μια καλή ευκαιρία για να εκφράσουν και δικά τους θέματα. Παιδιά που έχουν εκτεθεί άμεσα ή έμμεσα στα γεγονότα, μπορεί σε κάποιες περιπτώσεις να εκδηλώσουν τραυματικές αντιδράσεις, είτε αμέσως μετά, είτε πολύ αργότερα. Ενημερωθείτε για το ποιες είναι οι φυσιολογικές και ποιες οι ανησυχητικές αντιδράσεις που χρήζουν στήριξης από εξειδικευμένους επαγγελματίες. (Βλέπε και το φυλλάδιο που έχει εκδώσει η Μέριμνα με τίτλο «Στηρίζοντας το παιδί μετά από ένα καταστροφικό γεγονός» Επικοινωνήστε με τις ψυχοκοινωνικές υπηρεσίες της περιοχής σας ή το Συμβουλευτικό Κέντρο της Μέριμνας για να ζητήσετε συμβουλή σχετικά με τη στήριξη της σχολικής κοινότητας. Βιβλία και άρθρα για εκπαιδευτικούς Μαθητής που πενθεί Papadatou, D., Metallinou, O., Hatzichristou, C. Pavlidi, L. (2002). Supporting the bereaved child: Teachers perceptions and experiences in Greece. Mortality, 7(3): 326-341. Rowling, L. (2003). Grief in School Communities. Effective support strategies. Philadelphia: Open University Press. Νίλσεν, Μ, Παπαδάτου, Δ, (Επιμ.) (1999) Οταν η αρρώστια και ο θάνατος αγγίζουν τη σχολική ζωή. Αθήνα: Εκδόσεις Μέριμνα. Στήριξη του σοβαρά άρρωστου μαθητή Νίλσεν Μ. και Παπαδάτου Δ.(Επιμ.) Όταν η χρόνια αρρώστια και ο θάνατος αγγίζουν τη σχολική ζωή. Αθήνα: Εκδόσεις Μέριμνα, 1999. Papadatou, D., Metallinou, O. Hatzichristou, C., Pavlidi, L. (2002) Students with a chronic and life limiting condition: Teachers perceptions and experiences. Illness, Crisis and Loss, 10(2): 108-125. Βιβλία για παιδιά που πενθούν Bode A. & Broere R. (2000). Παππού θα σε θυμάμαι για πάντα. Χανιά: Εκδόσεις Γλαύκη. Ormerod, J. (2003). Αντίο ποντικούλη. Αθήνα: Εκδόσεις Νίκας, Ελληνική Παιδεία. Pittar, G. (2004). Η Μίλι, η Μόλι και οι σπόροι του Τζίμι. Αθήνα: Εκδόσεις Σαββάλας. Μπουσκάλια, Λ. (1991). Η πτώση του φύλλου που το έλεγαν Φρέντυ: Μια ιστορία ζωής για όλες τις ηλικίες. Αθήνα: Εκδόσεις Γλάρος. Σχετικά άρθρα Ο εκπαιδευτικός μπροστά στην αρρώστια και το θάνατο. Πανελλαδική μελέτη.(μεριμνέα, τεύχος 1, Ιανουάριος 2003)
Μιλώντας μέσα στην τάξη για την αρρώστια, το θάνατο και το πένθος. (Μεριμνέα, Τεύχος 4, Νοέμβριος 2005)