Το Μοντέλο των Εμπορικών Συναλλαγών των Γεωργικών Προϊόντων και Τροφίμων μεταξύ της Ελλάδας και των 10 ΧΚΑΕ

Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 11(2): 27-46 Το Μοντέλο των Εμπορικών Συναλλαγών των Γεωργικών Προϊόντων και Τροφίμων μεταξύ της Ελλάδας και των 10 ΧΚΑΕ Γιώργος Θεοδοσίου Τμήμα Εμπορίας και Ποιότητας Αγροτικών Προϊόντων, Τ.Ε.Ι. Δ. Μακεδονίας, Τέρμα Κοντόπουλου, 531 00, Φλώρινα. Τηλ. 23850-25528, Fax 2385-46630 e-mail: georheo@lar.fohne.gr Κωνσταντίνος Σούτσας Καθηγητής, Τμήμα Δασολογίας, ΤΕΙ Λάρισας Περίληψη Μετά από 12 χρόνια μετάβασης των ΧΚΑΕ, οι εμπορικές τους σχέσεις στα αγροτικά προϊόντα, και μέσα στα πλαίσια της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής αλλά και των συμφωνιών του Marrakesch και της διεθνούς υπουργικής συνάντησης στη Doha, γίνονται περισσότερο περίπλοκες. Σ αυτό το πλαίσιο, φαίνεται ότι είναι απαραίτητο, γι αυτούς που παίρνουν τις αποφάσεις για την εμπορική πολιτική των αγροτικών προϊόντων, ενός εργαλείου που θα επιτρέπει την ποσοτική ανάλυση των εμπορικών σχέσεων μεταξύ των ΧΚΑΕ και της Ελλάδος. Έγινε προσπάθεια για την ανάπτυξη της ενός μοντέλου γενικής ισορροπίας, που θα μελετά τη τάση των εμπορικών σχέσεων μεταξύ της Ελλάδος και των ΧΚΑΕ. Η βάση του μοντέλου αυτού είναι το μοντέλο M.I.R.A.G.E (Modelling Inernaional Relaionship in Applied General Equilibrium) που αναπτύχθηκε από τους Mohamed Hedi Bchir, Yvan Decreux, Jean-Louis Guerin και Sebasien Lean, στο CPEII (CENTRE D ETUDES PROSPECTIVES ET D INFORMATION INTERNATIONALES). Στη παρούσα εργασία γίνεται μια γενική περιγραφή του μοντέλου. Στην ανάπτυξη του μοντέλου, δεν ελήφθησαν υπόψη οι δασμοί, οι ειδικές συμφωνίες κάθε ΧΚΑΕ με την Ελλάδα, οι ποσοστώσεις παραγωγής, οι απαγορεύσεις και τα δικαιώματα anidumping. Η πληροφόρηση που διατίθεται είναι σε επίπεδο 10 χωρών, όλες μαζί και χωριστά η κάθε μια με την Ελλάδα, και για σαράντα σημαντικά αγροτικά προϊόντα. Δεν λήφθηκε υπόψη η ελαστικότητα ζήτησης των αγροτικών προϊόντων στις ΧΚΑΕ λόγω της έλλειψης στοιχείων. Η πηγή των πληροφοριών που χρησιμοποιήθηκε είναι η Ε.Σ.Υ.Ε. Λέξεις κλειδιά: Διαφοροποίηση, Άμεσες Ξένες Επενδύσεις, ποσόστωση, κεφάλαιο, συνάρτησης παραγωγής, τέλειου ανταγωνισμού, κινητικότητα. Ιανουάριος 2005 Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Πολυτεχνική Σχολη, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Πεδίον Άρεως, 38334 Βόλος, Τηλ: 2421074462, e-mail: regiolab@uh.gr, hp://www.prd.uh.gr Διαθέσιμο ηλεκτρονικά στη διεύθυνση: hp://www.prd.uh.gr/research/dp/2005/uh-prd-dp-2005-2_gr.pdf

Το Μοντέλο των Εμπορικών Συναλλαγών Γεωργικών Προϊόντων και Τροφίμων Ελλάδας-ΧΚΑΕ 29 1. Εισαγωγή Οι εμπορικές συμφωνίες μπορούν να ασκήσουν ουσιαστικές μεταβολές στις τιμές των προϊόντων, στους πόρους και στα εισοδήματα. Οι μεταβολές αυτές θέτουν συχνά σε αντίθεση τόσο τους κλάδους της οικονομίας και όσο και χώρες(ruherford and Tarr, 2002). Το Μοντέλο της Γενικής Ισορροπίας περιγράφει την επίδραση αυτών των αντιθέσεων στις οικονομίες των χωρών. Σε σχέση με τα κλασικά μοντέλα, που χρησιμοποιήθηκαν πριν από 20 χρόνια από την Παγκόσμια Τράπεζα (World Bank,2001) για την συνολική ανάλυση και προοπτική των θεμάτων της ανάπτυξης, πολλές σημαντικές βελτιώσεις έχουν γίνει στα χρησιμοποιούμενα μοντέλα, ειδικότερα σ αυτά που χρησιμοποιούνται για την μελέτη των ωφελειών που αναμένονται από την Ευρωπαϊκή Ένωση ή από το Γύρο της Ουρουγουάης (Francois, McDonald and Nordsron, 1995). Από τον Harris (1984,) ο υπολογισμός της ατέλειας του ανταγωνισμού και η οριζόντια διαφοροποίηση των προϊόντων χρησιμοποιείται ευρέως. Το μοντέλο M.I.R.A.G.E περιγράφει την ατέλεια του ανταγωνισμού και την οριζόντια διαφοροποίηση των προϊόντων με μια σταθερή μορφή για τέτοιου τύπου μοντέλο και για τη καλύτερη εκμετάλλευση των διαθεσίμων πληροφοριών, χρησιμοποιεί μια διαδικασία βαρύτητας των νέων αντιστοίχων παραμέτρων. Το μοντέλο έγινε σ ένα δυναμικό πλαίσιο χρονολογικής σειρά (sequeniel) όπου o αριθμός των επιχειρήσεων αναπροσαρμόζεται προοδευτικά και το επενδυμένο κεφάλαιο θεωρείται σταθερό, ιδίως μεταξύ των κλάδων. Η επαναχορήγηση του κεφαλαίου γίνεται μόνο με τον συνδυασμό της απόσβεσης και της επένδυσης. Είναι δηλαδή αδρανής και αυτό επιτρέπει την περιγραφή των προθεσμιών της προσαρμογής του διαθέσιμου κεφαλαίου και του συνδεδεμένου κόστους κεφαλαίου. Τέλος, το μοντέλο χρησιμοποιεί τη βάση δεδομένων GTAP 5 (Dimaranan and Mac Dougall, 2002). Για την καλύτερη περιγραφή της μετάδοσης των ζημιών (chocs) της εμπορικής πολιτικής, το μοντέλο M.I.R.A.G.E έχει στη διάθεση του τρία επιπλέον σημαντικά χαρακτηριστικά: Οι Άμεσες Ξένες Επενδύσεις (Α.Ξ.Ε) περιγράφονται ρητά, με ένα μοντέλο το οποίο συμβιβάζει τη θεωρητική αλληλεξάρτηση (μαζί με τη συμπεριφορά των οικονομικών δυνάμεων και μαζί με τον καθορισμό της εσωτερικής επένδυσης) και την αλληλεξάρτηση με τα αποτελέσματα των εμπειρικών μελετών των Α.Ξ.Ε. Εισάγεται ένα στοιχείο της κάθετης διαφοροποίησης των προϊόντων, διακρίνοντας δυο κλίμακες ποιότητας. Τα εμπόδια των εμπορικών ανταλλαγών περιγράφονται με βάση τα δεδομένα MacMaps (Boue, Fonagne, Minoumi and Picho 2002) τα οποία μετρούν την ισοδυναμία των δασμών των δικαιωμάτων κατ αξία, τα ειδικά δικαιώματα, τις ποσοστώσεις, τις απαγορεύσεις και τα δικαιώματα αντι-dumping, μεταξύ 137 χωρών σε αμφίπλευρο επίπεδο και 220 συμμετεχόντων, λαμβάνοντας υπόψη Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 2005, 11(2)

30 Γιώργος Θεοδοσίου, Κωνσταντίνος Σούτσας των υπαρχουσών προτιμισιακών συμφωνιών. Αυτή η πληροφόρηση, για 5.000 ως 10.000 προϊόντα ανάλογα τη χώρα, είναι απαραίτητη για τη σύνταξη των σεναρίων. Το M.I.R.A.G.E λοιπόν στηρίζεται σε μια περιγραφή των εμπορικών εμποδίων η οποία προφυλάσσει τον αμφίπλευρο χαρακτήρα της πληροφόρησης. 2. Περιγραφή του Μοντέλου M.I.R.A.G.E Το M.I.R.A.G.E είναι ένα πολυπεριφερειακό και πολυκλαδικό μοντέλο, του οποίου η γεωγραφική και η κλαδική διάκριση είναι προαποφασισμένη για κάθε εφαρμογή. Στο τμήμα αυτό περιγράφεται η γενική δομή, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στη ζήτηση, στον ανταγωνισμό και στη διάρθρωση της αγοράς, στις Άμεσες Ξένες Επενδύσεις και στη δυναμική δομή του μοντέλου. 2.1 Η Ζήτηση Η τελική ζήτηση εκπορεύεται σε κάθε περιοχή από μια αντιπροσωπευτική οικονομική μονάδα μεγιστοποιώντας μια συνάρτηση χρησιμότητας, επιτρέποντας την διάκριση των αποφάσεων του καταναλωτή σε διαφορετικά επίπεδα, από τα οποία το πρώτο είναι αποταμίευση ενός σταθερού μέρους του εισοδήματος. Η κατανομή της κατανάλωσης ανά οικονομικό κλάδο πρέπει να περιγράφεται με τέτοιο τρόπο ώστε να λαμβάνεται υπόψη οι διαφορές στη δομή κάθε περιφέρειας, και κυρίως σε σχέση με το επίπεδο ανάπτυξης της. Μια ομογενής συνάρτηση δεν είναι εφαρμοστέα. Γι αυτό επιλέχτηκε η συνάρτηση LES-CES (Linear Expendiure Sysem- Conasan Elasiciy of Subsiuion, Γραμμικό σύστημα δαπανών- -Σταθερή ελαστικότητα αντικατάστασης 1 ) η οποία δεν κάνει την υπόθεση της σταθερής ελαστικότητας αντικατάστασης παρά μόνο για το πλεόνασμα στις κλαδικές καταναλωτικές δαπάνες σε σχέση με την ελάχιστη. (η ελάχιστη καταναλωτική δαπάνη για κάθε κλάδο είναι σταθερή και στις ανεπτυγμένες χώρες αντιστοιχεί στο ένα τρίτο της ενεργούς κατανάλωσης, ενώ στις υπό ανάπτυξη αντιστοιχεί στα δυο τρίτα). Αυτό επιτρέπει τον ταυτόχρονο υπολογισμό της διαφοροποίησης των προϊόντων ανάλογα με τη γεωγραφική προέλευση, των τοπικών προϊόντων που εισάγονται και της οριζόντιας διαφοροποίησης μεταξύ των ποικιλιών της ίδιας προέλευσης(harrison, Ruheford and Tarr, 1997). 1 Είναι η μέτρηση της επίπτωσης που έχει η μεταβολή των σχετικών τιμών δυο προϊόντων στην αναλογία με την οποία αυτά τα δυο αγαθά καταναλώνονται. Όταν η τιμή ενός αγαθού αυξηθεί σε σχέση με τη τιμή ενός άλλου αγαθού, αν τα δυο αυτά αγαθά θεωρούνται από τους καταναλωτές ως υποκατάστατα μεταξύ τους, τότε η ζήτηση του αγαθού η τιμή του οποίου έχει αυξηθεί θα μειωθεί προς όφελος της ζήτησης του άλλου αγαθού. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης

Το Μοντέλο των Εμπορικών Συναλλαγών Γεωργικών Προϊόντων και Τροφίμων Ελλάδας-ΧΚΑΕ 31 Μια τέτοια διατύπωση όμως, δεν λαμβάνει καθόλου υπόψη τη κάθετη διαφοροποίηση των προϊόντων που είναι πολύ σημαντική στο εμπόριο, ούτε την εξειδίκευση των χωρών ανά ποιοτική κλίμακα. Για τους λόγους αυτούς στη συνάρτηση ζήτησης έχει εισαχθεί ένα συμπληρωματικό επίπεδο το οποίο διακρίνει δυο κλίμακες της ποιότητας, σύμφωνα με τις οποίες το προϊόν έχει παραχθεί σε μια ανεπτυγμένη ή σε μια υπό ανάπτυξη χώρα. Αυτή η μορφοποίηση είναι στοιχειώδης, αλλά επιτρέπει να λαμβάνεται υπόψη ότι, σ ένα δεδομένο οικονομικό κλάδο, τα προϊόντα μιας υπό ανάπτυξη χώρας συναγωνίζονται με περισσότερη αμεσότητα τα προϊόντα μιας άλλης υπό ανάπτυξη χώρας παρά μιας πλούσιας χώρας, επειδή οι τελευταίες διαφοροποιούνται ποιοτικά. Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 2005, 11(2)

32 Γιώργος Θεοδοσίου, Κωνσταντίνος Σούτσας Σχεδιάγραμμα 1: Το δένδρο της ζήτησης ενός προϊόντος i ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης

Το Μοντέλο των Εμπορικών Συναλλαγών Γεωργικών Προϊόντων και Τροφίμων Ελλάδας-ΧΚΑΕ 33 Σημειώσεις: Οι περιφέρειες του τύπου u είναι αυτές που ανήκουν στο ίδιο ποιοτικό επίπεδο με τον εισαγωγέα. Οι περιφέρειες του τύπου v είναι αυτές που ανήκουν σε διαφορετικό ποιοτικό επίπεδο. Οι ελαστικότητες αντικατάστασης είναι συνδεδεμένες με τις παρακάτω σχέσεις: σ ARM -1 = 2 ( σ GEO -1). σ IMP -1 = 2 ( σ ARM -1). σ VAR -1 = 2 ( σ IMP -1). σ ARM = Η ελαστικότητα αντικατάστασης της συνάρτησης χρησιμότητας αγαθού σ GEO =Η ελαστικότητα αντικατάστασης της συνάρτησης παραγωγής αγαθού σ IMP =Η ελαστικότητα αντικατάστασης της συνάρτησης της ενδιάμεσης αγαθού κατανάλωσης 2.2 Η Πρόσφορα Πέντε παράγοντες της παραγωγής έχουν ληφθεί υπόψη στο M.I.R.A.G.E: το κεφάλαιο, η εξειδικευμένη εργασία, η ανειδίκευτος εργασία, η γη και οι φυσικοί πόροι. Οι δυο τελευταίοι χρησιμοποιούνται μόνο για μερικούς κλάδους. Για κάθε περιφέρεια θεωρείται ότι υπάρχει πλήρης απασχόληση και το ποσοστό της ανάπτυξης είναι σταθερό με τρόπο εξωγενή εκτός για το κεφάλαιο. Το επιτόκιο ταμιευτηρίου είναι εξωγενές αλλά το εισόδημα και οι Άμεσες Ξένες Επενδύσεις είναι ενδογενείς. Το επενδυμένο κεφάλαιο και οι φυσικοί πόροι θεωρούνται σταθεροί. Το επίπεδο της αμοιβής τους διαφέρει από κλάδο σε κλάδο. Όλοι οι υπόλοιποι παράγοντες βρίσκονται σε μια τέλεια κινητικότητα μεταξύ των κλάδων. Τέλος δεν υφίσταται καμία διεθνής κινητικότητα των παραγόντων της παραγωγής εκτός της επένδυσης. Η παραγωγή περιγράφεται βήμα - βήμα στο παρακάτω σχεδιάγραμμα 2. Το ανώτερο επίπεδο της συνάρτησης παραγωγής συνδυάζει την προστιθέμενη αξία και την ενδιάμεση κατανάλωση των εισροών. Η κατανάλωση των ενδιάμεσων εισροών ακολουθεί την ίδια διάρθρωση με την τελική κατανάλωση, με εξαίρεση της δια-κλαδικής κατανομής, που περιγράφεται από μια συνάρτηση CES. Η προστιθέμενη αξία είναι μια συνάρτηση CES των παραγόντων της γης, των φυσικών πόρων, της ανειδίκευτης εργασίας, και μια σύνθεση του κεφαλαίου και της εξειδικευμένης εργασίας. Αυτή η μορφή επιτρέπει να λαμβάνομε υπόψη τη σχετική συμπληρωματικότητα μεταξύ του κεφαλαίου και της εξειδικευμένης εργασίας, μεταξύ των οποίων η ελαστικότητα αντικατάστασης είναι 0,6. Υποτίθεται ότι ορισμένοι κλάδοι όπως η Γεωργία και οι μεταφορές εξελίσσονται σ ένα περιβάλλον τέλειου ανταγωνισμού και βρίσκονται αντιμέτωποι με τη σταθερή κλίμακα αμοιβών μέσα στη παραγωγική διαδικασία. Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 2005, 11(2)

34 Γιώργος Θεοδοσίου, Κωνσταντίνος Σούτσας Οι υπόλοιπο κλάδοι βρίσκονται σε μια κατάσταση κινητικότητας μέσα σ ένα πλαίσιο ολιγοπωλιακό με οριζόντια διαφοροποίηση των προϊόντων και με αυξανόμενη κλιμάκωση των αμοιβών, σύμφωνα με το θεωρητικό μοντέλο του Krugman (1979) και του μοντέλου της σχετικής ισορροπίας των Smih και Venables (1988). Κάθε επιχείρηση παράγει μια ποικιλία, με τεχνολογία της οποίας το οριακό κόστος είναι σταθερό για δεδομένο κόστος. Οι επιχειρήσεις αποφασίζουν την παραγόμενη ποσότητα υποθέτοντας ότι οι αποφάσεις τους δεν επηρεάζουν τους ανταγωνιστές τους. Αντίθετα, οι επιχειρήσεις λαμβάνουν υπόψη την δύναμη τους στην αγορά, δηλαδή την επιρροή που ασκούν στις τιμές των προϊόντων του κλάδου που ευρίσκονται, σε κάθε περιφέρεια. Λαμβάνοντας μια συνάρτηση που έγινε κλασική από τους Smih και Venables (1988), το ποσοστό του περιθωρίου που έχει μια επιχείρηση του κλάδου i μιας χώρας r στην αγορά της χώρας s είναι: P irs 1 μ irs =--------------- = ---------------------- (1) MC rs 1- (1/ EP irs ) μ irs =είναι το ποσοστό του περιθωρίου που έχει μια επιχείρηση του κλάδου i μιας χώρας r στην αγορά της χώρας s. MC rs είναι το οριακό κόστος παραγωγής (το οποίο δεν εξαρτάται από την αγορά της χώρας προορισμού) Ο δείκτης παραλείπεται σε όλους τις μεταβλητές. EP irs είναι η ελαστικότητα ζήτησης. Αυτή είναι η συνάρτηση της ελαστικότητας αντικατάστασης μεταξύ διαφόρων προϊόντων από τις εταιρίες i στη χώρα r. Η ελαστικότητα είναι μια φθίνουσα συνάρτηση από τη πλευρά της αγοράς σε ένα κλάδο με ποικιλίες προϊόντων ίδιας προέλευσης. Αυτός ο τύπος της μορφοποίησης απαιτεί τρεις τύπους παραμέτρων : την ελαστικότητα αντικατάστασης μεταξύ των προϊόντων, τις οικονομίες κλίμακας και την ένταση του ανταγωνισμού. Αυτοί οι παράμετροι βρίσκονται σε κάθε κλάδο με τον περιορισμό του μηδενικού κέρδους. Οι δυο πρώτοι υπολογίζονται σύμφωνα με στοιχεία που υπάρχουν σε εξωτερικές πηγές ενώ η τρίτη είναι μετρήσιμη η διάμετρος της. Η εξέλιξη του αριθμού των επιχειρήσεων είναι επίσης ένα σημαντικό ερώτημα: αυτή επηρεάζει το μέγεθος των επιχειρήσεων, το ποσοστό κέρδους, αλλά μεταβάλλει επίσης τον αριθμό των διαθεσίμων ποικιλιών, το οποίο έχει μια επίδραση στη ζήτηση από τους καταναλωτές. Οι κλάδοι που βρίσκονται σε μονοπωλιακό ανταγωνισμό είναι χωρισμένοι σε δυο κατηγορίες σύμφωνα με τη δυναμική διάρθρωση της αγοράς. Η ανάλυση του Suon (1991) προσφέρει μια βάση σύμφωνα με την προηγούμενη έννοια, καθόσον ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης

Το Μοντέλο των Εμπορικών Συναλλαγών Γεωργικών Προϊόντων και Τροφίμων Ελλάδας-ΧΚΑΕ 35 διακρίνει τους διαιρημένους κλάδους, όπου τα μη εισπρακτέα κόστη είναι εξωγενή και τους τμηματοποιημένους κλάδους που είναι ενδογενή. Η ανάπτυξη γίνεται λοιπόν περισσότερο από την αύξηση του αριθμού των επιχειρήσεων για την πρώτη περίπτωση των επιχειρήσεων και την αύξηση του μεγέθους για τη δεύτερη περίπτωση. Οι Oliveira- Marins (1994) και οι Oliveira- Marins, Scarpea και Pila (1996) έδειξαν τη χρησιμότητα αυτής της ταξινόμησης για την εμπειρική ανάλυση των κλαδικών εξελίξεων. Την ίδια ταξινόμηση χρησιμοποιεί και το M.I.R.A.G.E, υποθέτοντας ότι τα κέρδη ελαττώνονται κάθε περίοδο 20% στους τμηματοποιημένους κλάδους και 50% στους διαιρημένους κλάδους σε σχέση με το ύψος που θα είχαν φθάσει εάν ο αριθμός των επιχειρήσεων παρέμεινε σταθερός. 2.3 Κεφαλαίο, Επένδυση και Μακρο-Οικονομικό Περιβάλλον Τα καλά μιας επένδυσης δεν διαφέρουν από κλάδο σε κλάδο. Μόνο οι συντελεστές της κατανομής των συναρτήσεων διαφέρουν. Το επενδυμένο κεφάλαιο θεωρείται σταθερό, η προσαρμογή των διαθεσίμων κεφαλαίων ανά κλάδο γίνεται βαθμιαία, με μοναδικό κίνητρο την επένδυση. Η είσπραξη του κεφαλαίου μπορεί να θεωρηθεί απαισιόδοξη και η αντίστοιχη απώλεια μπορεί να εκτιμηθεί σαν ένα κόστος προσαρμογής της οικονομίας. Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι το ποσοστό της ρευστοποίησης του επενδυμένου κεφαλαίου ποικίλει ανάλογα με τον κλάδο. Οι επενδύσεις παίζουν ένα σημαντικό ρόλο και κυρίως από τη διεθνή σύνθεση της. (Άμεσες Ξένες Επενδύσεις) Το μοντέλο M.I.R.A.G.E δεν λαμβάνει τη διεθνή κίνηση του κεφαλαίου σύμφωνα με το προσφερόμενο επιτόκιο (και τον ανάλογο κίνδυνο).οι υπάρχουσες εμπειρικές εργασίες δεν μπορούν να επιβεβαιώσουν ότι η κίνηση αυτή των κεφαλαίων είναι συστηματική και έτσι δεν συμπεριλαμβάνονται στο μοντέλο M.I.R.A.G.E, στο οποίο η ποιότητα των προϊόντων θεωρείται ανεξάρτητη από τη προέλευση των κεφαλαίων της επιχείρησης και δεν εξαρτάται από τη χώρα παραγωγής. Από θεωρητική άποψη, η μοντελοποίηση των Άμεσων Ξένων Επενδύσεων στο M.I.R.A.G.E οφείλει να είναι συμβατή με αυτή που χρησιμοποιείται για τις εθνικές επενδύσεις και οφείλει να είναι στενά συνδεδεμένη με μια ορθολογική συμπεριφορά των επενδυτών, σύμφωνα με τον προσδιορισμό της αποταμίευσης τους. Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 2005, 11(2)

36 Γιώργος Θεοδοσίου, Κωνσταντίνος Σούτσας Σχεδιάγραμμα 2: Η συνάρτηση παραγωγής ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης

Το Μοντέλο των Εμπορικών Συναλλαγών Γεωργικών Προϊόντων και Τροφίμων Ελλάδας-ΧΚΑΕ 37 Το επιτόκιο του επενδυμένου κεφαλαίου είναι μέσα σε φυσιολογικά πλαίσια και εξαρτάται από τον κλάδο και τη χώρα. Αντίθετα, το επιτόκιο των Άμεσων Ξένων Επενδύσεων, σύμφωνα με τις εμπειρικές μελέτες, εξαρτάται από το μέγεθος της αγοράς, από το επίπεδο ανάπτυξης της ή από τη δυναμική της. Στη βάση αυτών των διαφορετικών στοιχείων, χρησιμοποιείται ένας μοναδικός τρόπος καθορισμού των επενδύσεων, είτε αυτές προέρχονται από το εξωτερικό είτε είναι εγχώριες. Ο τρόπος αυτός είναι μια χορήγηση από τις αποταμιεύσεις των οικονομικών μονάδων σε διάφορους κλάδους των διαφορετικών περιφερειών και έχει σχέση με τη δομή των αποταμιεύσεων, το διαθέσιμο κεφάλαιο και το ποσοστό της κλαδικής ρευστοποίησης του κεφαλαίου, με μια ελαστικότητα α. PK s I irs A irs PK s K is e awk is ----------------- = ------------------------------------------------ S r Σ Α irs PK s K is e awk is IS PK s είναι η τιμή των προϊόντων του κεφαλαίου στη χώρα s. S r είναι η αποταμίευση στη χώρα s I irs είναι η επένδυση της αντιπροσωπευτικής μονάδας της χώρας r προς τον κλάδο i της χώρας s K is είναι τα διαθέσιμα κεφάλαια στο κλάδο i της χώρας s. A irs είναι μια παράμετρος που έχει καθοριστεί η διάμετρο της wk is είναι το ποσοστό της αμοιβής του κεφαλαίου στον κλάδο i της χώρας s a είναι μια παράμετρος Το κεφαλαιουχικό προϊόν που χρησιμοποιείται για επένδυση στη περιφέρεια s είναι το ίδιο με αυτό της εγχώριας επένδυσης στη περιφέρεια s Με τον ίδιο τρόπο, είναι δυνατόν να εισαχθεί μια ενδογενής μεταβλητή Β r και η συνάρτηση να γραφτεί ως εξής: I irs = B r A irs P K is e awk ΣPK s I irs = S r is Το Β r επίσης γράφεται: Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 2005, 11(2)

38 Γιώργος Θεοδοσίου, Κωνσταντίνος Σούτσας Β r = (S r ) / Σ A irs PK s K is PK s I irs is Η τελευταία αυτή εξίσωση επιτρέπει την εμφάνιση του κόστους ευκαιρίας R r αναλαμβανόμενου κεφαλαίου στη χώρα r. α είναι μια παράμετρος της ταχύτητας της εναρμόνισης του διαθέσιμου κεφαλαίου. Δυο μορφές Άμεσων Ξένων Επενδύσεων υπάρχουν. Η πρώτη είναι αυτή που αγοράζει υπάρχουσες επιχειρήσεις και η δεύτερη είναι αυτή που δημιουργεί νέες. Η πρώτη περίπτωση έχει υποτεθεί ότι αποτελεί τα δυο τρίτα ενώ η δεύτερη το ένα τρίτου των συνολικών Άμεσων Ξένων Επενδύσεων. Σε όλες τις περιπτώσεις οι Άμεσες Ξένες Επενδύσεις αυξάνουν τα διαθέσιμα κεφάλαια. Ο αριθμός των υπαρχουσών εξαγορασμένων επιχειρήσεων δεν έχει καμία επίδραση στο κλάδο, αν και η επένδυση με την δημιουργία επιχείρησης αυξάνει άμεσα το αριθμό των επιχειρήσεων. Εκτός της αμοιβής του κεφαλαίου η οποία κατανέμεται στη χώρα προέλευσης, οι θυγατρικές που είναι εγκαταστημένες σε μια περιφέρεια s στο εξωτερικό έχουν τα ίδια χαρακτηριστικά με τις εγχώριες επιχειρήσεις στη περιφέρεια s. Δεν υφίσταται καμία υπόθεση, ούτε της τεχνολογικής διάχυσης, ούτε της συμπληρωματικότητας με τις εμπορικές ροές. Αυτή η μοντελοποίηση στηρίζεται στην υπόθεση ότι οι Άμεσες Ξένες Επενδύσεις απαντούν σε μια βιομηχανική λογική, διαφορετική από άλλους τύπους εξωτερικών χρηματοδοτήσεων (Charakrabari, 2001). Η λογική αυτή είναι περισσότερο χρηματοοικονομική. Συνεπώς το μάρκο- οικονομικό περιβάλλον υποθέτει ότι το ισοζύγιο των επενδυμένων κεφαλαίων εκτός των Άμεσων Ξένων Επενδύσεων είναι εξωγενές, και είναι ίσο με τη αξία τους στο έτος βάσης. Το τρέχον ισοζύγιο εξαρτάται επομένως από τη ροή των Άμεσων Ξένων Επενδύσεων. Για παράδειγμα, μια χώρα που η καθαρή ροή των Άμεσων Ξένων Επενδύσεων αυξάνεται, έχει περισσότερες πιθανότητες εξωτερικής χρηματοδότησης. 2.4 Η Δυναμική Η προσαρμογή της εμπορικής πολιτικής σε ένα κίνδυνο (shock) δεν είναι ούτε στιγμιαία ούτε ανώδυνη. Μια δυναμική προσέγγιση είναι χρήσιμη για τη μελέτη της φάσης της αντίστοιχης αναπροσαρμογής δηλαδή τις επιδράσεις τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα. Επιπλέον, ένας σημαντικός αριθμός στοιχείων είναι δυναμικά με την έννοια ότι είναι συνδεδεμένα με μια διαδικασία συσσώρευσης ή εξέλιξης και είναι δύσκολο να υπολογιστούν σε ένα στατικό πλαίσιο. Αυτά τα στοιχεία είναι κυρίως δυο ειδών. Από τη μια πλευρά οι εμπορικές πολιτικές μπορεί να επιδρούν στα διαθέσιμα κεφάλαια μιας οικονομίας και έμμεσα στο εισόδημα και στο επιτόκιο ταμιευτηρίου (Baldwin, 1989). Από την άλλη πλευρά αυτές μπορεί να έχουν επίδραση στην εξέλιξη ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης

Το Μοντέλο των Εμπορικών Συναλλαγών Γεωργικών Προϊόντων και Τροφίμων Ελλάδας-ΧΚΑΕ 39 του εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού και στη τεχνολογία. Οι εμπειρικές μελέτες δεν επιτρέπουν να εξαχθεί ένα συμπέρασμα σχετικό με τη ύπαρξη αυτών των αναπτυξιακών στοιχείων. Στις περιπτώσεις αυτές, η λογική είναι απαραίτητα για την αποφυγή αμφιβόλων υποθέσεων. Συνεπώς, καμία τεχνολογική εξωτερίκευση συνδεδεμένη με το εμπορικό άνοιγμα δεν λαμβάνεται υπόψη στο μοντέλο M.I.R.A.G.E. και η συσσώρευση του εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού είναι εξωγενής. Σε ότι αφορά τα διαθέσιμα κεφάλια λήφθηκε υπόψη μόνο το θέμα της εξέλιξης του εισοδήματος ενώ το επιτόκιο αποταμίευσης θεωρήθηκε σταθερό. Η δυναμική του μοντέλου ακολουθεί μια χρονολογική σειρά καθόσον η ισορροπία μπορεί να προκύψει κάθε περίοδο. Ο χρονικός ορίζοντας μπορεί να επιλεγεί ελεύθερα, αλλά το πλέον συχνό είναι τα 15 με 20 χρόνια. Το ποσοστό ανάπτυξης είναι καθορισμένο με τρόπο εξωγενή. Όλοι οι κινητοί συντελεστές προσαρμόζονται άμεσα (υπό τον περιορισμό του επιπέδου αμοιβής τους σε κάθε οικονομία), αν και τα διαθέσιμα κεφάλαια προσαρμόζονται μόνο με την επένδυση. Επιπλέον, ο αριθμός των επιχειρήσεων σε ένα κλάδο που λειτουργούν σε ένα πλαίσιο του ατελή ανταγωνισμού, εξελίσσεται. Το μοντέλο δεν λαμβάνει υπόψη του το κόστος προσαρμογής. Αντίθετα για τα διαθέσιμα κεφάλαια και τον αριθμό των επιχειρήσεων λαμβάνεται υπόψη το κόστος προσαρμογής. 2.5 Η Προσαρμογή του Μοντέλου στην Εμπορία των Αγροτικών Προϊόντων της Ελλάδας με τις ΧΚΑΕ. Όπως έχει ήδη αναφερθεί, το μοντέλο MIRAGE αποτελεί βασικό πλαίσιο αναφοράς για μια πολυτομεακή ανάλυση της ισορροπίας μεταξύ πολλών περιοχών που έχουν αναπτύξει μεταξύ τους εμπορικές συναλλαγές. Λαμβάνει μάλιστα υπόψη του, την ύπαρξη διαφορετικών επίπεδων ανάπτυξης μεταξύ των χώρων που εξετάζονται και προσφέρει τη δυνατότητα εκτίμησης για μια περιοχή ή χώρα, των επιπτώσεων της αλλαγής της εμπορικής πολιτικής. Χρησιμοποιώντας επομένως τη «φιλοσοφία» του μοντέλου MIRAGE, παρουσιάζεται εδώ, μια προσαρμοσμένη για την περίπτωση της Ελλάδας μορφή του μοντέλου, με σκοπό τη δημιουργία ενός εργαλείου ανάλυσης και εκτίμησης των επιπτώσεων της ένταξης των 10 νέων χώρων στην Ε.Ε. για το αγροτικό τομέα της Ελλάδας και ειδικότερα των κλάδων οικονομικής δραστηριότητας που το συνθέτουν. Πρόκειται για μια «απλούστερη» μορφή του αρχικού μοντέλου με την έννοια ότι, δύο μόνο κατηγόριων χώρων εξετάζονται: η Ελλάδα από τη μια πλευρά και τις άλλες 10 χώρες από την άλλη. Η παρουσίαση που ακολουθεί, επικεντρώνεται στη δομή του μοντέλου. Πρέπει να τονιστεί ότι, στο πλαίσιο της παρούσας εργασίας, η πραγματική αξιοποίηση του προτεινόμενου μοντέλου δεν καθίσταται εφικτή, λόγω της δύσκολης πρόσβασης σε Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 2005, 11(2)

40 Γιώργος Θεοδοσίου, Κωνσταντίνος Σούτσας βασικά δεδομένα, και ειδικότερα τις διάφορες μεταβλητές ελαστικότητας οι οποίες είναι απαραίτητες για την εκτίμηση των εξισώσεων προσφοράς και ζήτησης. Παρόλο αυτά, θεωρούμε ότι, η παρουσίαση του μοντέλου είναι χρήσιμη διότι δίνει σε όλους αυτούς που ενδιαφέρονται για το συγκεκριμένο θέμα, μια θεωρητική βάση για περαιτέρω ανάλυση. Η δομή του μοντέλου ως προς την Ελλάδα και οι σχετικές εξισώσεις, είναι η ακόλουθη: 2.5.1 Η προσφορά Η προσφορά αγροτικών προϊόντων βασίζεται στο Μοντέλο του Leonief ενώ θεωρείται ότι, υπάρχει πλήρης ανταγωνισμός. Η προστιθεμένη αξία (VA) είναι συνάρτηση CES των ακόλουθων συντελεστών παραγωγής: - TE = γη, - RN = φυσικοί πόροι, - L = μη εξειδικευμένη εργασία, - Q = συνθετικός συντελεστής κεφαλαίου (K) και εξειδικευμένης εργασίας (H). Ο συντελεστής Κ αφορά το συνολικό κεφαλαίο που χρησιμοποιεί ο κλάδος στην περιοχή, το οποίο περιλαμβάνει θεωρητικά και το εισαγόμενο κεφαλαίο. Ο συνθετικός συντελεστής Q είναι και ο ίδιος συνάρτηση CES των δύο πρωτογενών συντελεστών που το διαμορφώνουν. Η ενσωμάτωση του συγκεκριμένου συντελεστή επιτρέπει να λαμβάνεται υπόψη τη σχετική συμπληρωματικότητα που υπάρχει μεταξύ του κεφαλαίου και της εξειδικευμένης εργασίας. Αρκετές εμπειρικές μελέτες (Hamermesh, 1993, Cahuc & Zylberberg, 1996) συμπεραίνουν ότι η ελαστικότητα αντικατάστασης μεταξύ κεφαλαίου και εξειδικευμένης εργασίας τείνει προς τη μονάδα. Όμως στη περίπτωση του αγροτικού κλάδου, η εκτίμηση αυτή δεν θεωρείται κατάλληλη. Στον αναλυτικό μοντέλο MIRAGE, σύμφωνα με εμπειρικές αναλύσεις, η συγκεκριμένη ελαστικότητα ορίζεται ως ίσον με 0,6. Nb i,. PY i,. (Y i, + CF i, ) = PVA i,. VA i, + PCNT i,. CNT i, Y i, = Παραγωγή του κλάδου i στο έτος CF i, = Σταθερός κόστος σε παραγόμενη μονάδα τελικού προϊόντος i στο έτος VA i, = Προστιθεμένη αξία του κλάδου i στο έτος CNT i, = ενδιάμεσες καταναλώσεις (inpus) από το κλάδο i στο έτος Οι μεταβλητές PY i,, PVA i, και PCNT i, αφορούν τις τιμές των σχετικών μεταβλητών Y i,, VA i, και CNT i,. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης

Το Μοντέλο των Εμπορικών Συναλλαγών Γεωργικών Προϊόντων και Τροφίμων Ελλάδας-ΧΚΑΕ 41 Ο υπολογισμός της ζήτησης από το σύνολο των παραγόντων / επιχειρήσεων του κλάδου, για τους συντελεστές παραγωγής γης, φυσικών πόρων, εργασίας κλπ δίνεται από τα ακόλουθα δύο προγράμματα: 1 ο πρόγραμμα: Min (PVA i,. VA i, = PL i,. L i, + PTE i,. TE i, + PRN i,. RN i, + PQ i,. Q i, ) υπό τον περιορισμό: (VA i, ) σ1 = a L. (L i, ) σ1 + a TE. (TE i, ) σ1 + a RN. (RN i, ) σ1 + a Q. (Q i, ) σ1 και η ελαστικότητα δίνεται από: σ 1 = 1 1/σ VA 2 ο πρόγραμμα: Min (PQ i,. Q i, = PK i,. K i, + PH i,. H i, ) υπό τον περιορισμό: (Q i, ) σ2 = a K. (K i, ) σ2 + a H. (H i, ) σ2 και η ελαστικότητα δίνεται από: σ 2 = 1 1/σ CAP Η πλήρη απασχόληση των συντελεστών παραγωγής σημαίνει: Lbar = L i, TEbar = TE i, Hbar = H j, i i i όπου: Lbar, TEbar και Hbar είναι η συνολική προσφορά μη εξειδικευμένης εργασίας (L), γης (TE) και εξειδικευμένης εργασίας (H) 2.5.2 Η ζήτηση Η συνάρτηση ζήτησης είναι μια συνάρτηση τύπου LES-CES η οποία επιτρέπει να λάβουμε υπόψη τη διαφορετική προέλευση των προϊόντων που καταναλώνονται μέσα στη χώρα με την έννοια ότι, δύο κατηγορίες ποιότητας του προϊόντος ενσωματώνονται στο μοντέλο: η πρώτη αφορά το προϊόν που παράγεται σε χώρες με σχετικά ίδιο επίπεδο ανάπτυξης (δηλαδή στην περίπτωση μας, οι 14 χώρες της Ε.Ε. πριν την ένταξη των 10 νέων μελών) και η δεύτερη αφορά το προϊόν που παράγεται στις 10 νέες χώρες οι οποίες δεν έχουν ακόμα φτάσει στο ίδιο επίπεδο ανάπτυξης. Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 2005, 11(2)

42 Γιώργος Θεοδοσίου, Κωνσταντίνος Σούτσας Η συνολική ζήτηση για κάθε προϊόν DEMTOT i, αποτελείται από τρεις συνιστώσες: C i, Σ IC i,j, KG i, = Συνολική τελική κατανάλωση σε προϊόν i = Άθροισμα των ενδιάμεσων καταναλώσεων στο προϊόν i = Ζήτηση σε προϊόν i για την διαμόρφωση κεφαλαιούχου προϊόντος Οι τιμές για το προϊόν i ανάλογα με τη χρήση του, ορίζονται ως έξης : PC i, PIC i, PKG i, = PDEMTOT i,. (1 + axcc i,) = PDEMTOT i,. (1 + axic i,) = PDEMTOT i,. (1 + axkg i,) Όπου axcc i,, axcc i,, axcc i, αφορά το ποσοστό φόρο που επιβαρύνει την τιμή του προϊόντος ανάλογα με τη μορφή «κατανάλωση» του. Με βάση τα παραπάνω, η συνάρτηση ζήτησης διαμορφώνεται ως έξης: DEMTOT i, = C i, + Σ IC i,j, + KG i, Λαμβάνοντας υπόψη τη διαφορετική προέλευση, έχουμε τότε τον ακόλουθο πρόγραμμα: Min PDEMTOT i,. DEMTOT i, = PDEMU i,. DEMU i, + PDEMV i,. DEMV i, υπό τον περιορισμό: (DEMTOT i, ) σ3 = a U. (DEMU i, ) σ3 + a V. (DEMV i, ) σ3 και η ελαστικότητα δίνεται από: σ 3 = 1 1/σ GEO όπου: DEMU i, = συνολική ζήτηση προϊόντος προέχοντας από τις χώρες με ίδιο επίπεδο ανάπτυξης DEMV i, = συνολική ζήτηση προϊόντος προέχοντας από χώρες με διαφορετικό επίπεδο ανάπτυξης 2.5.3 Η Ενδιάμεση κατανάλωση δίνεται από: IC a i, j, = IC. CNTER j, PCNTER PICi, j, j, σ 4 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης

Το Μοντέλο των Εμπορικών Συναλλαγών Γεωργικών Προϊόντων και Τροφίμων Ελλάδας-ΧΚΑΕ 43 όπου: IC i,j, = κατανάλωση σε προϊόν i από το κλάδο j CNTER i, = συνολικές ενδιάμεσες καταναλώσεις στο κλάδο jή ζήτηση προϊόντος προέχοντας από τις χώρες με ίδιο επίπεδο ανάπτυξης PCNTER και PIC είναι οι τιμές των αντίστοιχων μεταβλητών CNTER, IC Η ζήτηση σε προϊόν i για την διαμόρφωση κεφαλαιούχου προϊόντος δίνεται από: KG όπου: = i, akg. PINVTOT INVTOT PKGi, σ 5 INVTOT = Συνολικές επενδύσεις στη χώρα και πιο συγκεκριμένα: PINVTOT INVTOT = PKGi,. KGi, i. PINVTOT είναι η τιμή της αντίστοιχης μεταβλητής INVTOT 2.5.4 Η ισορροπία Η ισορροπία στις αγορές δίνεται επομένως από: Y i, = DEMTOT i, Η ισορροπία για τη χώρα δίνεται από τις δύο ακόλουθες συναρτήσεις. Η ισορροπία περνά επομένως μέσω της μεταβλητής SOLD. REV + SOLD = PK i,. K i, + PROFITi,. + DQUOTAi, + RECi, i i i i Lbar. PLbar + TEbar. PTEbar + Hbar. PHbar + και: epa REV = PINVTOTi,. INVOTi, i. Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 2005, 11(2)

44 Γιώργος Θεοδοσίου, Κωνσταντίνος Σούτσας όπου: REV = συνολικό εισόδημα της χώρας για το έτος. epa = ποσοστό αποταμίευσης στη χώρα στο έτος. PROFIT = Κέρδος για κάθε παραγωγικό κλάδο i. PK i,. K i, = Συνολικές εθνικές και ξένες επενδύσεις στο κλάδο i. DQUOTA i, = Μετάβαση εισοδήματος από την επιβολή ποσοστώσεων μεταξύ της χώρας και των άλλων ομάδων χώρων σε επίπεδο παραγωγής. Επομένως, η μεταβλητή DQUOTAi, είναι η διάφορα (+/-) μεταξύ επιβαλλομένων ποσοστώσεων στη χώρα και από τις άλλες. Σύμφωνα με της Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου, υφίσταται μια τάση μείωσης των ποσοστώσεων στο εμπόριο. RECi = Σύνολο των εισπράξεων οι οποίες προκύπτουν από τους διάφορους φόρους και αυτό, από τη διαδικασία παραγωγής έως τη τελική κατανάλωση (ΦΠΑ, φόρος ενέργειας κ.λπ.) στο κλάδο i. 3. Τα Υπέρ του Μοντέλου και γιατί θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί στο μέλλον Είναι ένα μοντέλο γενικής ισορροπίας. Περιγράφει τον ατελή ανταγωνισμό, την οριζόντια διαφοροποίηση των προϊόντων, το κόστος προσαρμογής, εισάγει την έννοια της ποιότητας των προϊόντων για την καλύτερη ανάλυση του ανταγωνισμού και της εμπορικής αποτυχίας. Προτείνει μια ρεαλιστική και με συνοχή μοντελοποίηση των Άμεσων Ξένων Επενδύσεων και στηρίζεται στο λεπτομερή υπολογισμό των εμπορικών εμποδίων. Δείχνει την σημαντικότητα της επίδρασης του κινδύνου (shock) της απελευθέρωσης του εμπορίου. Η χρήση του μοντέλου στο μέλλον κρίνεται απαραίτητη γιατί: Λήφθηκε υπόψη η ποιότητα των προϊόντων. Έγινε λεπτομερής μελέτη των Άμεσων Ξένων Επενδύσεων. Μπορεί να εφαρμοστεί σε όλες τις οικονομίες. Ο αγροτικός τομέας μπορεί να μοντελοποιηθεί όπως και οι άλλοι τομείς της οικονομίας. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης

Το Μοντέλο των Εμπορικών Συναλλαγών Γεωργικών Προϊόντων και Τροφίμων Ελλάδας-ΧΚΑΕ 45 Βιβλιογραφία BALDWIN, R. E. (1989). The Growh Effecs of 1992. Economy Policy vol 9, no 2, p.247-81. BCHIR H. M., DECREUX, Y. GUERIN, J-L & JEAN, S. (2002), MIRAGE a compuable General Equilibrium Model for Trade Policy Analysis, CPEII Working Paper no 17. BOUET, A., FONTAGNE L., MINOUMI, M., & PICHOT X., (2002). MAcMaps : une mesure bilaérale e désagrège de l ; accès au marchée. Economie inernaional, ce numéro. CAHUC, P. & ZYLBERBERG, A., (1996) Economie du ravail: la Formaion des Salaires e les déerminans du Chômage De Boeck, Paris, Bruxelles, chapire 2. CHARAKRABARTI, A., (2001) The Deerminans of Foreign Direc Invesmen : Sensiive Analyses of Cross Counry Regression, Kyklos 54 9!0, 89-113. DIMARANAN, B.V. & MCDOUGALL, R.A., (2002), Global Assisance and Producion, The GTAP5 Daa Base. Cener for Global Trade Analysis. Purdue Universiy. FRANCOIS, J.F., MCDONALD,B. & NORDSTOM, H., (1995). Assessing he Uruguay Round. In: MARTIN, W. & WINTERS, L.A. (eds), The Uruguay Round and he developing economies, World Bank Discussion Paper 307,117-214. HAMERMESH, D.S. (1993) Labor Demand, Princeon Universiy Press, Princeon, New Jersey. HARRIS, M., RAVIV, (1979), Opimal incenive conracs wih imperfec informaion, Journal of Economic Theory, 21:231-259. HARRISON,G. W., RUTHEFORD, T.,F., & TARR, D.,G., (1997) Quanify he Uruguay Round. The Economic Journal 107 (444), 1405-1430. KRUGMAN, P. (1979) Increasing reurns, monopolisic compeiion and inernaional rade. Journal of Inernaional Economics 9, 469-79. OLIVEIRA- MARTINS J., (1994) Srucures de marche, échanges e salaire dans l indusrie. Revenue Economique de l OECD, prinemps, 143-186. OLIVEIRA- MARTINS, J. SCARPETTA, S. & PILAT, D., (1996) Mark up pricing, marke srucure and he business cycle. OECD Economic Sudies 27, 71-105. RUTHERFORD, D. & TARR, D. (2002). Trade Liberalizaion, produc variey and growh in a small open economy: a quanaive assessmen, Journal of Inernaional Economics 56, 247-272. SUTTON, J., (1991) Sunk coss and marke srucure. MIT Press. SMITH, A., and VENABLES, A. (1988), Compleing he inernal marke in he European Communiy: Some indusry simulaions. European Economic Review 32-7, 1501-1525. WORLD BANK, (2001). Global Economic Prospecs and he Developing Counries 2002, The World Bank. Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 2005, 11(2)