Συνδέοντας τους παραγωγούς τροφίμων με τις αγορές: Συντονισμός, οργάνωση και συλλογική επιχειρηματικότητα πριν και μετά από την κρίση Κωνσταντίνος Ηλιόπουλος, PhD Ημερίδα: Επιστροφή στη Γεωργία; Μύθοι & Πραγματικότητα Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών 6 Ιουνίου 2012
«Το δρόμο προς το χωριό διαλέγουν 1,5 εκατ. Αθηναίοι και Θεσσαλονικείς» Κάπα research για ΥΠΑΑΤ, Μάρτιος 2012
Αριθμός Απασχολούμενων στον Αγροτικό Τομέα: 2008-2011 + 6,38 Πανελλαδικά +52,5% Ν. Αιγαίο (15-44 έτη) +31,2% Κρήτη (15-44 έτη)
Σε ποιο οικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον έρχονται να δραστηριοποιηθούν όλοι αυτοί οι «νέοι» αγρότες;
Διεθνείς τάσεις στον κλάδο Τροφίμων & Ποτών (2009) Σούπερ Μάρκετ, μεταποιητές και μεγάλες εταιρείες ακόμα εξουσιάζουν τις αγορές τελικών προϊόντων: Μεγέθυνση & Συγχωνεύσεις. Αστάθεια ως κύριο χαρακτηριστικό των διεθνών αγορών: Η ανάγκη για στρατηγικές συμμαχίες και συνεργασία επιτακτική όσο ποτέ πριν. Ανάπτυξη θα προέλθει από νέες αγορές, αλλά οι ώριμες αγορές της ΕΕ, των ΗΠΑ, και της Ιαπωνίας παραμένουν σημαντικές για διεθνείς κολοσσούς του κλάδου Τ&Π Η αλυσίδα παραγωγής και εμπορίας Τ&Π θα είναι πιο πράσινη και ευαίσθητη σε περιβαλλοντικά θέματα όσο ποτέ πριν. Η Κοινωνική Εταιρική Ευθύνη θα διαδραματίσει πολύ σημαντικότερο ρόλο στο μέλλον. Επιπλέον, η παραγωγή τροφίμων θα πραγματοποιείται με ασφαλέστερους και περισσότερο αποτελεσματικούς τρόπους.
Τάσεις στον κλάδο Τ&Π της ΕΕ (1) Από τους μεγαλύτερους μεταποιητικούς κλάδους Κύκλος εργασιών και παραγωγή: Άνοδος το 2010 Υστέρηση δαπανών για Ε&Α Γαλακτοκομικά: Εντονότερη καινοτομική δραστηριότητα Αρτοποιία & Αλευρώδη: Μεγαλύτερος υπο-κλάδος (Προστ. Αξία)
Τάσεις στον κλάδο Τ&Π της ΕΕ (2) Εμπορικό πλεόνασμα ΕΕ (2010): 10 δισ. Εσωτερικές εμπορικές συναλλαγές: ιδιαίτερα σημαντικές Σταθερά υψηλά στις προτιμήσεις των καταναλωτών Σημαντικές πληθωριστικές πιέσεις στις τιμές Τ&Π Ελλάδα: μέση αύξηση τιμών >> αντίστοιχη αύξηση στην Ευρωζώνη
Ο κλάδος Τ&Π της Ελλάδας το 2009 Οικονομικά Στοιχεία 2009 % 2009/2008 Αριθμός Βιομηχανικών Επιχειρήσεων 16.695 +2,1% Απασχολούμενοι 91.847-9,4% Κύκλος Εργασιών ( ) 9.742.086.622-13,8% Προστιθέμενη Αξία ( ) 4.364.422.465-6,8% Επενδύσεις ( ) 529.472.490-71% (< 10 άτομα) -25% (> 10 άτομα)
Ο κλάδος Τ&Π της Ελλάδας το 2009 Δυναμικός κλάδος ακόμα και κατά την περίοδο της κρίσης Επιβράδυνση παραγωγής το 2011, χαμηλότερη σε σύγκριση με σύνολο μεταποίησης Πληθωριστικές πιέσεις στις τιμές Αποτυχίες της αγοράς: χαμηλές τιμές παραγωγού
Ο κλάδος Τ&Π της Ελλάδας το 2009 Εξασθενημένες πρώτες προβλέψεις για 2012 Ζημιογόνο 2010 Συμπίεση κερδοφορίας το 2010 Εξαίρεση: έλαια και λίπη Συγκράτηση εμπορικού ελλείμματος το 2010
Δραματικές αλλαγές τα τελευταία 20 χρόνια στο παγκόσμιο σύστημα παραγωγής και εμπορίας Τ&Π
Αίτια δραματικών αλλαγών στον κλάδο Τ&Π Βιομηχανοποίηση αγροτικής παραγωγής Παγκοσμιοποίηση Μειώσεις/κατάργηση επιδοτήσεων και προγραμμάτων στήριξης εισοδήματος/τιμών Τεχνολογικές & δημογραφικές αλλαγές Οικονομική κρίση
Με αποτέλεσμα
Έντονη τμηματοποίηση αγορών Ανάγκη για κατάργηση/συγχώνευση επιπέδων της αλυσίδας παραγωγής & εμπορίας Τ&Π Ανταγωνιστικές πιέσεις για προσθήκη επιπλέον αξίας στα προϊόντα
Στρατηγικές συμμαχίες ως κύριο μέσο επιβίωσης και επιτυχίας Περίπλοκα κανάλια διανομής Αυξημένη ανταπόκριση καταναλωτών
Ανάγκη για μείωση κόστους συναλλαγής Ανάγκη για ταχεία λήψη αποφάσεων Στενές σχέσεις μεταξύ των συμμετεχόντων στην αλυσίδα παραγωγής & εμπορίας Τ&Π
Στροφή στην αγροτική παραγωγή, λοιπόν;
Ας παρακολουθήσουμε για λίγο τα διλήμματα και τις επιλογές ενός από αυτούς, του κ. Ζακόπουλου, ο οποίος ήταν φοιτητής μου στο πρόσφατο παρελθόν
Ο κ. Ζακόπουλος, λοιπόν, αποφάσισε να επιστρέψει στο χωριό καταγωγής του πατέρα του και να καλλιεργήσει το οικογενειακό κτήμα.
Καυτά θέματα προς άμεση αντιμετώπιση 1. Τι καλλιεργεί; 2. Που και σε ποια τιμή πουλάει; 3. Πως προσεγγίζει αγοραστές;
Για την ακρίβεια, η χρονικά σωστή σειρά είναι:
Καυτά θέματα προς άμεση αντιμετώπιση-2 1. Πως προσεγγίζει αγοραστές; 2. Που και σε ποια τιμή πουλάει; 3. Τι καλλιεργεί;
Πως αποκτούν οι παραγωγοί αγροτικών προϊόντων πρόσβαση στις αγορές κάτω από αυτές τις συνθήκες;
Πρόσβαση παραγωγών στις αγορές μέσω: Αγρότη-τοπικού ηγέτη Μεταποιητικής βιομηχανίας Χονδρέμπορου/Εξαγωγέα Συμβολαιακής γεωργίας Συλλογικής επιχειρηματικής δράσης
Προβληματίζεται για το τι πρέπει να κάνει και
Έρχεται στο ΓΠΑ, ακροατής στο μάθημα της Συνεταιριστικής Οικονομίας, όπου μαθαίνει ότι
Πρόσβαση παραγωγών στις αγορές μέσω: Αγρότη-τοπικού ηγέτη Μεταποιητικής βιομηχανίας Χονδρέμπορου/Εξαγωγέα Συμβολαιακής γεωργίας 1)Παραγωγοί ευάλωτοι σε πιθανή καιροσκοπική συμπεριφορά 2) Έλλειψη επιλογής 3) Ανισομερής κατανομή ρίσκου Συλλογικής επιχειρηματικής δράσης
Ακόμα και η λύση της συμβολαιακής γεωργίας μπορεί να έχει χειρότερα αποτελέσματα για τους παραγωγούς αν δε συνοδεύεται από: Διαπραγματευτικό συνεταιρισμό Κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο Βλ. συμβόλαια ελαιολάδου
Παράλληλα, βλέπει στην TV Πρωτοβουλίες για απευθείας διάθεση αγροτικών προϊόντων από τους παραγωγούς στους καταναλωτές Να μια ευκαιρία, σκέπτεται Στο επόμενο μάθημα
Απευθείας διάθεση προϊόντων από τους παραγωγούς στους καταναλωτές Σοβαρή πιθανότητα αποτυχίας γιατί Εκτός από τα κόστη παραγωγής, υπάρχουν και τα κόστη συναλλαγής και τα κόστη ιδιοκτησίας Olson/Ostrom/Hansmann/Williamson, Ας μην ξαναανακαλύψουμε τον τροχό
Α, παρεμπιπτόντως
Iliopoulos et al. (2011): Αποτελέσματα μελέτης για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή Δεν υπάρχει ούτε μία χώρα με ανεπτυγμένο κλάδο Τ&Π, στην οποία να μη δραστηριοποιούνται επιτυχημένοι αγροτικοί συνεταιρισμοί με σημαντικό ρόλο στην παραγωγή και εμπορία τροφίμων και ποτών.
Αν, λοιπόν, στόχος των παραγωγών είναι η Απόσπαση σημαντικού μέρους της αξίας κατά μήκος της αλυσίδας παραγωγής και εμπορίας Τ&Π Επιθετική Συλλογική Επιχειρηματικότητα
Στρατηγική-1 Στρατηγική-2 Στρατηγική-3 Γενικές στρατηγικές επιλογές Διαφοροποίηση Προϊόντος Ελαχιστοποίηση Κόστους Συντονισμού Αλυσίδας Έλεγχος Προσφοράς
Προϋποθέσεις εφαρμογής στρατηγικών Επαρκής Κεφαλαιοποίηση Αποτελεσματική Λήψη Αποφάσεων
Ωστόσο
Παραδοσιακοί αγροτικοί συνεταιρισμοί Ιδιόμορφη ιδιοκτησιακή δομή Δυσκολία προσέλκυσης επενδυτικών κεφαλαίων Αναποτελεσματική λήψη αποφάσεων
Μοντέλα Αγροτικών Συνεταιρισμών Παραδοσιακοί Συνεταιρισμοί Συνεταιρισμοί με επένδυση μελών ανάλογα με συναλλαγές Συνεταιρισμοί με μέληεπενδυτές Κεφάλαιο Συνεταιρισμοί Νέας Γενιάς Συνεταιριστικές Εταιρείες Συνεταιρισμοί με προνομιούχες μερίδες Ανώνυμες Εταιρείες
Ελληνικοί Αγροτικοί Συνεταιρισμοί Κατακερματισμένοι Αναποτελεσματικοί Μικρότερη προστιθέμενη αξία/παραγωγό στην ΕΕ Χρόνια προβλήματα κεφαλαιοποίησης και συντονισμού Προβληματικές ηγεσίες
Αν δεν αναταθεί αυτή η κατάσταση οι προοπτικές είναι μάλλον δυσοίωνες
Food Co-ops: Συνεταιρισμοί παραγωγών-καταναλωτών Μπορεί να είναι μέρος της λύσης
Ευχαριστώ για την προσοχή σας
Στοιχεία Επικοινωνίας: Δρ Κωνσταντίνος Ηλιόπουλος Αναπληρωτής Ερευνητής Ινστιτούτο Γεωργοοικονομικών & Κοινωνιολογικών Ερευνών Τηλ. 210 27 55 086 E-mail: Kiliopoulos.inagrop@nagref.gr