ΗΜΕΡΙ Α: «Η ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ (PROJECT) ΣΤΟ ΝΕΟ ΛΥΚΕΙΟ» 12 Νοεµβρίου 2011 Οµιλία: «Ταπαραδοτέατων ΕρευνητικώνΕργασιών» Εισηγητής: ΒασίληςΤσατήρης, ΠΕ14 Γεωπόνος Γραµµατέας.Σ. Π.Ε.ΚΑ.ΤΕ.
Μπορούµε να εντοπίσουµε 2 βασικά ερωτήµατα για τα Παραδοτέα της εκπαιδευτικής καινοτοµίας των Ερευνητικών Εργασιών 1. ΠΩΣ καθορίζονται τα Παραδοτέα (εργασίες, εκθέσεις, τεχνήµατα, παρεµβατικέςδράσεις, κλπ) απότο πλαίσιο του µαθήµατος «Ερευνητική Εργασία» όπως αυτό παρουσιάζεται στο βιβλίο Καθηγητή του ΥΠ ΜΘ; και 2. ΠΟΙΑείναιησχέσητουςµετις παιδαγωγικές αρχές που διέπουν το µάθηµα;
Όπως αναφέρεται στο Βιβλίο Εκπαιδευτικού «Η Καινοτοµία των Ερευνητικών Εργασιών στο Νέο Λύκειο», ΥΠ ΜΘ 2011, µε Επιστηµονικό Υπεύθυνο τον Καθηγητή Ηλία Γ. Ματσαγγούρα: Η παιδαγωγική βιβλιογραφία ορίζει ως εκπαιδευτική καινοτοµία κάθε ευρείας έκτασης παρέµβαση στην εκπαίδευση, η οποία στηρίζεται σε πρωτοπόρες και πρωτότυπες παιδαγωγικές αρχές και ιδέες και µέσω αυτών επιφέρει σηµαντικές αλλαγέςστηνοοτροπία, στιςπρακτικές, στους ρόλους και στη γενικότερη κουλτούρα του σχολείου.
Οι Ερευνητικές Εργασίες υπάγονται στην κατηγορία των εκπαιδευτικών καινοτοµιών, διότι βασίζονται σε παιδαγωγικές αρχές, οι οποίες είναι πρωτοπόρες και πρωτότυπες και δηµιουργούν µε την εφαρµογή τους ένα νέο εκπαιδευτικό πεδίο, µε κυρίαρχα τα στοιχεία: την ενεργό εµπλοκή των µαθητών την επιλογή, την κριτική και δηµιουργική σκέψη τη σύνδεση των προσωπικών βιωµάτων µε τη σχολική γνώση καιόλωναυτώνµεπραγµατικέςκαταστάσειςζωής. Σήµερα, βεβαίως, οι παιδαγωγικές αυτές αρχές και το πλαίσιο που δηµιουργούν αποτελούν µέρος της εκπαιδευτικής πραγµατικότητας στα εκπαιδευτικά συστήµατα των χωρών που πρωτο-εφαρµόστηκαν πριν από µερικές δεκαετίες. Στην ευτεροβάθµια Εκπαίδευση της χώρας µας αυτές εφαρµόζονται από τη δεκαετία του 1990 από τους καθηγητές που διδάσκουν τα µαθήµατα Τεχνολογίας σε πρώτη ανάθεση στο Γυµνάσιο αλλά και το Λύκειο, µέχρι την περυσινή σχολική χρονιά, ακολουθώντας τους παιδαγωγικούς στόχους και σκοπούς αυτών των µαθηµάτων. Τονίζω και την σηµασία των συνθηκών (σχολικών και ευρύτερων) που επιτρέπουν αλλά και ωθούν τον εκπαιδευτικό σ αυτή την διαφορετική γιατηνσχολικήµαςπραγµατικότηταπαιδαγωγικήδράση.
Αυτή η εµπειρία των καθηγητών Τεχνολογίας, εκτός από την θετική αποδοχή του νέου µαθήµατος των ΕρευνητικώνΕργασιώναπόπαιδαγωγικήςπλευράς, δίνει την δυνατότητα σ αυτούς να κατανοούν την ευελιξία, το εύρος και την ποικιλοµορφία των παραδοτέων των Ερευνητικών Εργασιών. Σ αυτό το πλαίσιο είναι πρωταρχικά σηµαντικό να κατανοηθείότιταπαραδοτέαδιαπνέονται, καθορίζονται και τελικά σηµατοδοτούνται από τις τέσσερεις παιδαγωγικές αρχές του µαθήµατος: 1. Η αρχή της ιερευνητικής Προσέγγισης της Μάθησης 2. Η αρχή της ιεπιστηµονικής Συνεργασίας των Καθηγητών 3. Η αρχή της ιαφοροποίησης του Περιεχοµένου, της ιαδικασίας και του Πλαισίου της Μάθησης 4. Η αρχή της Οµαδικής Συνεργασίας των Μαθητών Αναφέρω σε συντοµία και όσο γίνεται απλοποιηµένα τα εξήςγιακάθεµίααρχή:
Η αρχή της ιερευνητικής Προσέγγισης της Μάθησης Η εν λόγω παιδαγωγική αρχή παραπέµπει σε εναλλακτικές προσεγγίσεις µάθησης, οι οποίες ξεκινούν µε ευρύτερου ενδιαφέροντος ερωτήµατα για τον φυσικό και κοινωνικό κόσµο. Οι µαθητές προχωρούν µε εννοιολογικά και µεθοδολογικά εργαλεία που τους παρέχει το Πρόγραµµα Σπουδών στη διερευνητική µελέτη των διαθέσιµων δεδοµένων, προκειµένου να δώσουν τεκµηριωµένες απαντήσεις στα ερωτήµατα που τέθηκαν. Τέλοςµεβάσητηνέατουςγνώσηωθούνταιγιαναπροτείνουνλύσεις σεπροβλήµατακαιναλάβουναποφάσειςγιαπολύπλοκαζητήµατα. Έτσι, ηγνώσησυνδέεταιαµεσότεραµετηζωήκαιηµάθησηµε την ενεργό δράση του µαθητή. Ο ρόλος και ο βαθµός καθοδήγησης του εκπαιδευτικού στις Ερευνητικές Εργασίες του Νέου Λυκείου ακολουθεί κύρια την προσέγγιση της φθίνουσας καθοδήγησης χωρίς να αποκλείεται η ελεύθερη διερεύνηση σε επιµέρους ερωτήµατα εφόσον ο εκπαιδευτικός κρίνει την σχετική δυνατότητα των µαθητών. Επίσης δεναποκλείονταικαιοιπροσεγγίσειςτηςελεγχόµενηςδιερεύνησης, όταν η φύση του θέµατος και των ερωτηµάτων το επιβάλλει. Η φθίνουσα καθοδήγηση επιτελείται µε πολλούς τρόπους, µε τους οποίουςοεκπαιδευτικός (α) διδάσκει, (β) παρωθείκαι (γ) εµψυχώνει.
Η αρχή της ιεπιστηµονικής Συνεργασίας των Καθηγητών Η σφαιρική κατανόηση του κοινωνικού και του φυσικού κόσµου ως διακριτών οντοτήτων και, κυρίως των σχέσεων αλληλεπίδρασης τους που βιώνει ο άνθρωπος, προϋποθέτει την αξιοποίηση αλληλοσυµπληρούµενων οπτικών θέασης τους. Αυτές τις διαφορετικές οπτικές εκφράζουν οι διαφορετικοί κλάδοι της επιστήµης, της τέχνης, της τεχνολογίας και της ηθικής. Αυτό οδήγησε την επιστήµη και την εκπαίδευση στη διεπιστηµονική προσέγγιση της πραγµατικότητας. H σηµασία για την εκπαίδευση της διεπιστηµονικής προσέγγισης, που ξεπερνά τους διαχωρισµούς και τα όρια των επιµέρους επιστηµονικών κλάδων είναι µεγάλη, διότι µόνο αυτή δίνει τη δυνατότητα στους µαθητές να ξεπεράσουν τους κλαδικούς διαχωρισµούς και να προσεγγίσουν την πολύπλοκη πραγµατικότητα ισορροπηµένα µέσω της σκέψης, των συναισθηµάτων και του σώµατος. ΗκαινοτοµίατωνΕρευνητικώνΕργασιώντουΝέουΛυκείουπροκρίνει, λοιπόν, τις διεπιστηµονικές συµπράξεις δύο ή περισσοτέρων επιστηµονικών κλάδων κατά τη διερεύνηση ενός θέµατος, καθώς και τις διαθεµατικές προεκτάσεις του.
Να τονισθεί, από πλευράς µου, ότι από την αρχή της ανθρώπινης ιστορίας η σύζευξη παρατήρησης και πράξης ή αργότερα επιστηµών και πρακτικών εφαρµογών και σήµερα επιστηµών και τεχνολογικών εφαρµογών είναι η πεµπτουσία για την παραγωγή Τεχνολογίας. Αυτός είναι και ο γενεσιουργός λόγος που η προσέγγιση της διεπιστηµονικότητας είναι βασικό µέληµα στη διδασκαλία της Τεχνολογίας σε Γυµνάσιο και Λύκειο µέχρι σήµερα. Τελικά προϊόντα της διεπιστηµονικής ερευνητικής διαδικασίας, που αναπτύσσει η µαθητική οµάδα στην Ερευνητική Εργασία, είναι (α) η Ερευνητική Έκθεση, (β) το Τέχνηµα και (γ) η ράση Παρέµβασης. H Ερευνητική Έκθεση (research report) παρουσιάζει σε συνεχή λόγο το θέµα της έρευνας και την προβληµατική του, τους στόχους, τις ερευνητικές διαδικασίες συλλογής και επεξεργασίας των δεδοµένων, τα συµπεράσµατα και την κριτική τοποθέτηση της οµάδας στον τρόπο που εργάστηκε, στα συµπεράσµατα που συνήγαγε και τις κοινωνικές, πολιτικές και ηθικές συνεπαγωγές τους. Το τέχνηµα (artifact) εκφράζει (την) κεντρική ιδέα της Ερευνητικής Εργασίας καιµπορείναέχειτηµορφήκατασκευής, καλλιτεχνικήςσύνθεσης, δισδιάστατηςήτρισδιάστατηςαναπαράστασης, κολλάζ, αφίσας, βίντεο, φιλµ, δρώµενου για την έκφραση κάποιας κεντρικής ιδέας ή την ανάδειξη κάποιου ζητήµατος. Υπάρχουν περιπτώσεις κατά τις οποίες το τέχνηµα δεν είναι απλή έκφραση της Ερευνητικής Εργασίας, αλλά το κύριο µέρος της εργασίας.
Τέλος, οι ράσεις (action)µπορείνασυµπεριλαµβάνουνδραστηριότητες, όπως είναι η οργάνωση µιας σχολικής εκδροµής ή εκδήλωσης µε συγκεκριµένη εστίαση, ένα πρόγραµµα για την αλλαγή ατοµικών και οµαδικών στάσεων, προκαταλήψεων και επιλογών των µελών ή/και παρεµβάσεων µεγαλύτερης έκτασης στο άµεσο περιβάλλον του σχολείουκαιτηςτοπικήςκοινότηταςήστοευρύτεροτηςκοινωνίας, πάντοτε µε την εποπτεία των υπευθύνων για την Ερευνητική Εργασία εκπαιδευτικών. Ηαρχήτης ιαφοροποίησηςτουπεριεχοµένου, της ιαδικασίας και του Πλαισίου της Μάθησης Η αρχή της διαφοροποιηµένης προσέγγισης στη µάθηση (differentiated learning) αποβλέπει στο να προσφέρει υψηλής ποιότητας εκπαίδευση ανεξαιρέτως σε όλα τα παιδιά, µέσα όµως από διαφοροποιηµένες προσεγγίσεις που λαµβάνουν υπόψη τους τις ιδιαίτερες εκπαιδευτικές ανάγκες και δυνατότητες κάθε παιδιού, τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντά του, τα ξεχωριστά βιώµατά του, τους δικούς τους ρυθµούς µάθησης, το προσωπικό του στυλ µάθησης, το πολιτισµικό του υπόβαθρο, την αυτο-αντίληψή του.
Με αυτά ως δεδοµένα, το σύγχρονο δηµοκρατικό σχολείο οφείλει µε ευελιξία και παιδαγωγική ετοιµότητα να προσαρµοστεί στις µαθησιακές ανάγκες και δυνατότητες των µαθητών και να µην αξιώνει από αυτούς να προσαρµοσθούν στο ανελαστικό πρόγραµµά του (ΥΠ ΜΘ 2010: 25). Μόνο µε αυτές τις προϋποθέσεις θα διασφαλίσει τη σχολική επιτυχία και την κοινωνική ένταξη σε όλα ανεξαιρέτως τα παιδιά, ασχέτως κοινωνικο-οικονοµικής προέλευσης. Αξιοποιώντας τα παραπάνω στοιχεία οι παρεµβάσεις µας είναι καλό να γίνονται µε κριτήρια (α) τη µαθησιακή ετοιµότητα, (β) το µαθησιακό στυλ και (γ) τα µαθησιακά ενδιαφέροντα των µαθητών. Αυτά βέβαια θα καθορίζουν και τα Παραδοτέα των µαθητών. Οι Ερευνητικές Εργασίες µας παρέχουν πολλές δυνατότητες διαφοροποίησης, διότι προσφέρουν στους µαθητές δυνατότητες επιλογώνσεπολλούςτοµείς. Οι επιλογές των µαθητών αρχίζουν µε τα υπο-ερωτήµατα που έχουν τη δυνατότητα να συµπεριλάβουν στην έρευνά τους οι οµάδες και συνεχίζουν µε τα εναλλακτικά µέσα και τις διαφορετικές διαδικασίες συλλογής και επεξεργασίας των δεδοµένων και ολοκληρώνονται µε τους εναλλακτικούς τρόπους αναπαράστασης και κοινοποίησης της νέας γνώσης και τους τρόπους συσχέτισης αυτήςµεπροσωπικάβιώµατακαικοινωνικέςκαταστάσεις (βλ. Ματσαγγούρας 2008).
Η αρχή της Οµαδικής Συνεργασίας των Μαθητών Η παιδαγωγική αρχή της συνεργασίας των µαθητών, η οποία µετατοπίζει τη µαθησιακή διαδικασία από τη δασκαλο-µαθητική επικοινωνία στη δια-µαθητική συνεργασία, µε τον εκπαιδευτικό να καθοδηγεί και να στηρίζει αυτή τη συνεργασία. Η δια-µαθητική συνεργασία προκρίνεται από τα σύγχρονα εκπαιδευτικά συστήµατα και από το Νέο Σχολείο, διότι αποτελεί ιδανικό πλαίσιο για τη βιωµατική µάθηση, τη φυσική ανάπτυξη των ποικίλων ικανοτήτων και την ανάπτυξη του συλλογικού πνεύµατος. Ο αριθµός των συνεργαζόµενων µελών κάθε οµάδας είναι συνήθως τέσσερις, ενώ δεν αποκλείονται και φάσεις ατοµικής εργασίας, οι οποίες, όµως, πρέπει υποχρεωτικά να καταλήγουν σε ενδοοµαδικές ή/και δι-οµαδικές συνθέσεις. Για να αποτελέσουν βέβαια οι τρεις, τέσσερις, πέντε ή έξι µαθητές οµάδα, δεν αρκεί να βρεθούνε µαζί. Πρέπει να συντρέχουν συγκεκριµένες προϋποθέσεις που αναφέρονται σε σχετική βιβλιογραφία. Τέτοιες είναι: κατανόηση και αποδοχή των κοινών σκοπών σαφής θετική αλληλεξάρτηση µεταξύ των µελών της οµάδας αποκέντρωση της διδασκαλικής εξουσίας και ανάθεση ρόλων στα µέλη ίσες ευκαιρίες επιτυχίας σε όλα τα µέλη συνεργατικές ή συναγωνιστικές σχέσεις µε υπόλοιπες οµάδες, κλπ
Η Εφαρµογή των Οµαδοσυνεργατικών Ερευνητικών Εργασιών στην Πράξη και τα Παραδοτέα των Μαθητών Τατέσσεραεναλλακτικάερευνητικάσχήµατα (τρόποι) οργάνωσης και λειτουργίας των επιµέρους οµάδων διαφοροποιούνται σε µικρότερο ή µεγαλύτερο βαθµό στον τρόπο µε τον οποίο ρυθµίζουν τους εννέα βασικούς τοµείς λειτουργίας τους. Αυτοί είναι οι εξής: 1. Η Προγραµµατική Ολοµέλειας του Τµήµατος Ενδιαφέροντος. 2. Τοθέµακαιτοέργοτωνοµάδων 3. Οιρόλοιτωνµελώνκαιτωνυποοµάδων. 4. Η συνεργασία των µελών κάθε οµάδας εντός του Τµήµατος 5. Οι σχέσεις των οµάδων µεταξύ τους και οι ενδιάµεσες Ολοµέλειες του Τµήµατος 6. Η προκαταρτική παρουσίαση των εργασιών στην Ολοµέλεια του Τµήµατος. 7. Ο Φάκελος της οµαδικής Ερευνητικής Εργασίας. 8. Η παρουσίαση των Ερευνητικών Εργασιών σε ειδική ηµερίδα. 9. Η αξιολόγηση της οµαδικής ερευνητικής εργασίας και της ατοµικής συµβολής των µελών.
Οι τοµείς 6, 7 και 8 αποτελούν ουσιαστικά το αντικείµενο των παραδοτέων σ όλη την διαδικασία των Ερευνητικών εργασιών. Ανεξάρτητα από την επιλογή του συγκεκριµένου οµαδοσυνεργατικού σχήµατος για κάθε «Τµήµα Ενδιαφέροντος» οι τοµείς αυτοί έχουν τα εξής χαρακτηριστικά που πρέπει να λαµβάνονται υπόψη: 6. Προκαταρτική παρουσίαση εργασιών στην Ολοµέλεια του Τµήµατος: Προς το τέλος του τετραµήνου και αφού έχουν ολοκληρωθεί οι διαδικασίες συλλογής και επεξεργασίας των δεδοµένων, οι οµάδες παρουσιάζουν τις εργασίες τους στην Ολοµέλεια του Τµήµατος, προκειµένου να λάβουν τις πρώτες ανατροφοδοτήσεις από τις υπόλοιπες οµάδες. Οι ερωτήσεις, κρίσεις και προτάσεις των άλλων οµάδων λειτουργούν ανατροφοδοτικά και προετοιµάζουν τις οµάδες για την επίσηµη παρουσίασή τους στο τέλος του τετραµήνουκατάτηνειδικήηµερίδα.
7. Φάκελος οµαδικής Ερευνητικής Εργασίας: Οι οµάδες ολοκληρώνουν τον ΦάκελοτηςΕρευνητικήςΕργασίαςτους, οοποίοςεµπεριέχει: (1) τη γραπτή «Έκθεση της Ερευνητικής Εργασίας», που προσεγγίζει περιγραφικά, ερµηνευτικάκαικριτικάόλεςτιςδιαστάσειςτουθέµατόςτους, εντάσσοντας, όµως, και εκείνα τα στοιχεία από τις εργασίες των υπόλοιπων οµάδωνπουκρίνουνότισχετίζονταικαιµετοδικότουςθέµα (2) τα ερευνητικά εργαλεία και τα πάσης φύσεως παραστατικά, όπως συµπληρωµένα ερωτηµατολόγια, φυλλάδια, πίνακες τα παρόµοια που αξιοποιήθηκαν στις επιµέρους έρευνες πεδίου ή/και γραφείου (3) τοτέχνηµα (π.χ. εφαρµογή, ιστότοπος, συσκευή) πουπιθανόνεκπόνησαν και (4) συµπληρωµατικάστοιχεία, όπωςβίντεο, φωτογραφίες, αφίσες, φυλλάδια, φωτογραφίες κατασκευών ή καλλιτεχνικών έργων που δηµιούργησαν 8. Παρουσίαση της ερευνητικής εργασίας στην ειδική «ηµερίδα»: Στο τέλος του τετραµήνου, το Λύκειο οργανώνει ειδική «ηµερίδα» στο πλαίσιο του προβλεπόµενου για τις Ερευνητικές Εργασίες τρίωρου, όπου οι µαθητές κάθε «Τµήµατος Ενδιαφέροντος» παρουσιάζουν, ταυτόχρονα σε διαφορετικούς χώρους, στη σχολική κοινότητα, στους γονείς και σε µέλη της τοπικής κοινότητας τις εργασίες τους και µετά ακολουθεί σχετική συζήτηση. Η συνολική παρουσίαση θα αποτελέσει ένα επιπλέον στοιχείο για την αξιολόγηση των οµάδωνκαιτωνµελώντους. Στο πλαίσιο της ειδικής ηµερίδας είναι δυνατόν να οργανωθούν και επιπλέον δρώµενα (εκθέσεις µε poster, τεχνήµατα, κλπ) που θα καθιστούν ευρύτερα γνωστάταθέµατατωνερευνητικώνεργασιών. Αυτούσιες οι Εκθέσεις των Ερευνητικών Εργασιών, τα τεχνήµατα καθώς και σκηνές από την ερευνητική διαδικασία, την οµαδική συνεργασία, από την ηµερίδα και τη σχετική έκθεση θα δηµοσιοποιούνται ευρύτερα µε ανάρτηση στο διαδίκτυο.
Από την όλη παρουσίαση προκύπτει ότι εάν έχουν γίνει κατανοητές, θεωρητικά αλλά ΚΑΙ στην πράξη οι τέσσερεις Αρχές πάνω στις οποίες στηρίζεται η Ερευνητική Εργασία τα Παραδοτέαθαείναιτακατάλληλα. Μάλιστα εκτιµώ ότι ανεξάρτητα άλλων παραγόντων η Τελική Αξιολόγηση των Ερευνητικών Εργασιών σ αυτή την περίπτωση θα κυµαίνεται από ΚΑΛΑ έως ΑΡΙΣΤΑ. ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ