ΧΩΡΕΣ ΠΡΟΣ ΤΙΣ ΟΠΟΙΕΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΟΝΤΑΙ ΟΙ ΡΩΣΟΙ ΤΟΥΡΙΣΤΕΣ

59 ΚEΦΑΛΑΙΟ 3 ΧΩΡΕΣ ΠΡΟΣ ΤΙΣ ΟΠΟΙΕΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΟΝΤΑΙ ΟΙ ΡΩΣΟΙ ΤΟΥΡΙΣΤΕΣ 59

60 60

61 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΧΩΡΕΣ ΠΡΟΣ ΤΙΣ ΟΠΟΙΕΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΟΝΤΑΙ ΟΙ ΡΩΣΟΙ ΤΟΥΡΙΣΤΕΣ 3.1. Εισαγωγή Από τα στοιχεία που παρατίθενται στον Πίνακα 2.5 του προηγουµένου κεφαλαίου προκύπτει ότι το έτος 2001, ένα µεγάλο ρεύµα Ρώσων τουριστών και συγκεκριµένα 6.650 χιλ. Ρώσοι τουρίστες (87,1% 48 του συνόλου) κατευθύνθηκαν προς 12 χώρες (Ουκρανία, Κίνα, Τουρκία*, Αίγυπτος, Ισπανία, Γαλλία, Φινλανδία, Γερµανία, Ιταλία, Αραβικά Εµιράτα*, Λιθουανία*, Βουλγαρία*). Μεγάλα ποσοστά αφορούν τις χώρες Ουκρανία (28,8%), Κίνα (12,8%), Αίγυπτο (12,5%) και Τουρκία (8,1%). Η Ελλάδα αποτέλεσε σχετικά ασήµαντο προορισµό (1,4% του συνόλου). Η Ουκρανία αποτελούσε κοντινό και παραδοσιακό χώρο του ρωσικού τουρισµού (ακτές Μαύρης Θάλασσας) και ελκύει τουρίστες κυρίως από τη δυτική και κεντρική Ρωσία (δυτικά των Ουραλίων). Η Κίνα αποτελούσε και συνεχίζει να αποτελεί, πόλο έλξης κυρίως για τους κατοίκους της Σιβηρίας. Τέλος, η Τουρκία, αποτελεί όχι µόνο τουριστικό πόλο έλξης αλλά και κέντρο για Αγορές (cross-border shopping). Πολλοί Ρώσοι επισκέπτες της Τουρκίας είναι µικροέµποροι που διανυκτερεύουν στην Τουρκία. Σηµειώνεται ότι το διασυνοριακό εµπόριο (αγορές Ρώσων κατοίκων από Τουρκία) ανέρχονται σε περίπου $5 δισ. Οι έµποροι αυτοί πηγαινο-έρχονται συνεχώς (όλο το χρόνο) στην Τουρκία.. Μία ολοκληρωµένη παρουσίαση του ρωσικού τουρισµού κατά µεγάλα υποσύνολα χωρών, παρέχεται στον Πίνακα 3.1, όπου γίνεται διαχωρισµός των χωρών προορισµού σε πέντε υποσύνολα (Χώρες ΕΕ βόρειας Ευρώπης, Χώρες ΕΕ δυτικής Ευρώπης, Μεσογειακές χώρες ΕΕ, Λοιπές Μεσογειακές χώρες, Λοιπές χώρες του κόσµου). 48 Με στοιχεία από τους πίνακες 2.2 και 2.5. 61

62 Πίνακας 3.1 Εξερχόμενος Ρωσικός Τουρισμός Ετη 1999 2000 2001 Ρυθμός Μεταβολής 1999/01 Β. Ευρώπη (χώρες ΕΕ) 354.256 349.315 396.903 5,84. Ευρώπη (χώρες ΕΕ) 357.621 397.404 461.398 13,58 Μεσόγειος (χώρες ΕΕ) 583.494 662.105 821.771 18,67 ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΩΝ ΕΕ 1.295.371 1.408.824 1.680.072 13,88 Λοιπή Μεσόγειος (Μη ΕΕ)* 715.233 1.042.917 1.114.484 24,82 Σύνολο Μεσογειακών χωρών 1.298.727 1.705.022 1.936.255 22,10 ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΩΝ ΕΕ ΚΑΙ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΏΝ 2.010.604 2.451.741 2.794.556 17,89 Λοιπές Χώρες του κόσµου 5.163.389 4.500.196 6.522.063 12,40 ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ 7.173.993 6.951.937 9.316.619 14,00 Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων που ελήφθησαν από ΠΟΤ (WTO:Yearbook of Tourism Statistics 2003). * Για τις χώρες Τουρκία και Αίγυπτο δεν είναι δυνατός ο ακριβής προσδιορισµός των τουριστών λόγω εισόδου σε αυτές και οικονοµικών µεταναστών, αλλά και ατόµων µε µη αµιγώς τουριστικά ενδιαφέροντα. Οι χώρες της Ε. Ένωσης που ανήκουν στη βόρεια Ευρώπη παρουσιάζουν το µικρότερο ρυθµό αύξησης σε ρωσικό τουρισµό (5,8%). Αυτό είναι αναµενόµενο και οφείλεται στο κλίµα. Οι Χώρες Ε.Ε. της δυτικής Ευρώπης παρουσιάζουν µεγαλύτερο (υπερδιπλάσιο) ρυθµό αύξησης του ρωσικού τουρισµού (13,6). Φαίνεται ότι οι Ρώσοι επισκέπτονται τις χώρες αυτές για πολιτισµικό τουρισµό και τουρισµό πόλεων. Οι µεσογειακές χώρες της ΕΕ εµφανίζουν ακόµη µεγαλύτερο ρωσικό τουριστικό ρεύµα µε ακόµη µεγαλύτερο ρυθµό αύξησης(18,7%). Η λοιπή Μεσόγειος (µη ΕΕ: Τουρκία, Αίγυπτος, κ.τ.λ.) εµφανίζει πολύ µεγαλύτερο ρυθµό (24,8%) τόσο διότι οι σχετικές χώρες διαθέτουν και αυτές αρκετή ηλιοφάνεια, είναι φθηνότερες, αλλά και διότι δεν απαιτείται βίζα Schengen. * Όλοι αδιακρίτως οι επισκέπτες. 62

63 3.2. Μεσογειακές Χώρες και Ρωσικός Τουρισμός Οι Μεσογειακές χώρες αποτελούν για τους Ρώσους µια περιοχή λίαν επιθυµητή για τουρισµό. Οι ανήκουσες στην ΕΕ είναι ακριβότερες ως προορισµός και ως εκ τούτου προσιτές µόνο στους νεόπλουτους Ρώσους, ενώ στις φθηνότερες (Τουρκία, Αίγυπτος) υπάρχει µεγαλύτερη ευκολία εισόδου και ως εκ τούτου είναι κατάλληλες και για τα χαµηλότερα ρωσικά εισοδήµατα. Οι Ρώσοι είχαν µέχρι πρόσφατα συνηθίσει, εξ ανάγκης βέβαια, στον εσωτερικό τουρισµό (domestic tourism). Είχαν στερηθεί την έξοδο από τη χώρα για τουριστικούς σκοπούς. Όµως η αναβληµένη ζήτηση δεν µπορεί να εκδηλωθεί αν δεν αυξηθούν σηµαντικά τα εισοδήµατα και δεν µεθέξουν στη δηµιουργία του πλούτου οι µεγάλες λαϊκές µάζες. Σήµερα, όσοι Ρώσοι τουρίστες εξέρχονται από τη χώρα για τουρισµό είναι, όπως πολλάκις τονίστηκε µέχρι τούδε, οπωσδήποτε εύποροι. Έτσι, όταν κατευθύνονται προς τις µεσογειακές χώρες δεν νοιάζονται τόσο για την τιµή που θα πληρώσουν όσο, κυρίως, για την ποιότητα. Οι Ρώσοι τουρίστες, όπως αναφέρθηκε, στερούνται εµπειριών εξωτερικού τουρισµού και µένουν στον τόπο που επισκέπτονται, από µια έως τρεις εβδοµάδες. Εκτιµάται ότι ένας νεόπλουτος Ρώσος από πλευράς δαπάνης ξοδεύει όσο τρεις Εγγλέζοι 49. Τούτο οφείλεται κατά ένα µεγάλο ποσοστό στο ότι έχουν συσσωρευτεί µέσα τους έντονες ανικανοποίητες ανάγκες και επιθυµίες τις οποίες προσπαθούν µε ορµή να ικανοποιήσουν. Προτιµούν 50 τα πολυτελή παραθαλάσσια ξενοδοχεία (4* και 5*) που διαθέτουν και πισίνα, τόσο για λόγους άνεσης όσο και για λόγους ασφάλειας. Όσοι επισκέπτονται την Ελλάδα, τους αρέσει πολύ η ελληνική κουζίνα και ο ελληνικός τρόπος ζωής και διασκέδασης. Συµµετέχουν στα λεγόµενα Village Parties. Επιθυµούν να επισκέπτονται τα αξιοθέατα (ένας Ρώσος «αγοράζει» ακόµη και τρεις εκδροµές ενώ οι λοιποί τουρίστες από µια έως καµία). Επιθυµούν να συµµετέχουν σε πολιτιστικές εκδηλώσεις. Έχει παρατηρηθεί ότι επισκέπτονται όλες τις εκδηλώσεις της ευρύτερης περιοχής. 49 Η πληροφορία ελήφθη από ιδιωτικό τουριστικό Πρακτορείο της Ρόδου. 50 Με βάση πληροφορίες που συλλέξαµε από ιδιωτικές επιχειρήσεις (Ξενοδοχεία και τουριστικά Γραφεία). 63

64 Ένα πρόβληµα που παρατηρείται έντονα στο Ρωσικό τουρισµό σε αντίθεση µε τον τουρισµό άλλων χωρών, είναι ότι ελάχιστοι Ρώσοι γνωρίζουν αγγλικά. Έτσι, απαιτείται σχεδόν πάντοτε η ύπαρξη µεταφραστή. Τα πράγµατα είναι ακόµη καλύτερα αν το οποιοδήποτε παρουσιαζόμενο υλικό διατίθεται μεταφρασμένο στη Ρωσική γλώσσα. Αυτό το γεγονός σηµατοδοτεί και την κατεύθυνση προς την οποία πρέπει να στραφούν οι ιδιωτικές τουριστικές επιχειρήσεις αλλά και το ελληνικό κράτος. Θα πρέπει τα εκθέµατα στα Μουσεία και οι ενδείξεις στους διάφορους αρχαιολογικούς και λοιπούς χώρους που επισκέπτονται οι Ρώσοι τουρίστες να αναγράφονται και στη ρωσική γλώσσα 51. Στον Πίνακα 3.3 παρουσιάζεται το ρωσικό τουριστικό ρεύµα προς την Ελλάδα και τις µεσογειακές ανταγωνίστριες χώρες για µόνο 3 έτη (1999, 2000, 2001). Επαναλαµβάνεται ότι πολλοί Ρώσοι που εξέρχονται από τη χώρα τους µε σκοπό την εξεύρεση εργασίας, δηλώνουν και αυτοί ότι εξέρχονται για τουρισµό, ή για επίσκεψη συγγενών και φίλων και πολλοί από αυτούς δεν επιστρέφουν πάλι στη χώρα τους. Έτσι, οι επίσηµες στατιστικές των χωρών υποδοχής δυσχεραίνονται στον ακριβή προσδιορισµό των Ρώσων τουριστών που τις επισκέπτονται. Ως εκ τούτου συνεχώς αναθεωρούν τα στοιχεία που αφορούν την τουριστική κίνηση από τη Ρωσία και τις άλλες χώρες της πρώην σοβιετικής Ένωσης. Η Γαλλία για παράδειγµα ακύρωσε όλα προ του 1999 στοιχεία. Παρόµοια έπραξαν και άλλες χώρες, όπως η Ισπανία, η Αίγυπτος κ.α. Η κατάσταση αυτή µας ανάγκασε να περιοριστούµε στα τρία τελευταία χρόνια και να αγνοήσουµε τις παρελθούσες στατιστικές. Από την επεξεργασία των πενιχρών αυτών στοιχείων συνάγεται ότι το 18,1% του συνόλου των Ρώσων τουριστών κατευθύνεται (2001) στις παραπάνω 12 µεσογειακές χώρες. Στην Ελλάδα κατευθύνεται το 1,3% 52 του συνολικού και το 7% των τουριστών που έχουν ως προορισμό τις 12 μεσογειακές χώρες. 51 εδοµένου ότι όλες οι χώρες του πρώην ανατολικού µπλοκ είχαν υποχρεωθεί να µαθαίνουν τη ρωσική γλώσσα, µια πράξη σαν αυτήν που αναφέρουµε θα εξυπηρετήσει τον µελλοντικό τουρισµό από όλες τις χώρες CIS. 52 Μόνο από τη Ρωσία και όχι από χώρες του πρώην σοβιετικού µπλοκ. 64

65 Το µεγαλύτερο ποσοστό του μεσογειακού ρωσικού τουρισμού απορροφάται (έτος 2001) από την Τουρκία (33,7%). Ακολουθούν χώρες όπως η Ιταλία (17,9%), η Ισπανία (13,9%) και η Αίγυπτος (11,1%). Οι υπόλοιπες χώρες κατέχουν µικρά ποσοστά (Κύπρος: 6,1%, Ελλάδα 7%, Ισραήλ 3%, Κροατία 2,4%, Τυνησία 2,3%, Πορτογαλία 1,4%-από την πρώην ΕΣΣ, Σλοβενία 0,8% και Μαρόκο 0,4%). Ο ρυθµός αύξησης του ρωσικού τουρισµού στη χώρα µας είναι µικρός (9,0%) συγκριτικά µε εκείνον που αφορά τις αναχωρήσεις Ρώσων τουριστών προς όλον τον κόσµο (14,3%), όπως φαίνεται από τον Πίνακα 3.2. Ενόψει της δυσκολίας που υπάρχει στον προσδιορισµό των Ρώσων τουριστών, παρουσιάζουµε στον παραπάνω πίνακα τις αφίξεις µε αεροπλάνο, διότι αυτές φαίνεται να πλησιάζουν πιο κοντά στον αριθµό των Ρώσων που εισέρχονται με πραγματικό σκοπό τον τουρισμό στη χώρα µας. Αυτές οι αφίξεις παρουσιάζουν πολύ µεγαλύτερο ρυθµό (13,5%). Από τα παραπάνω στοιχεία διευκρινίζεται ότι οι βασικοί µεσογειακοί ανταγωνιστές µας (χώρες µε µεγάλα ποσοστά Ρώσων τουριστών) στο ρωσικό τουρισµό είναι, σήµερα, η Τουρκία, η Ιταλία, η Ισπανία και η Αίγυπτος. Αν όµως αντί των ποσοστών συμμετοχής θεωρηθούν οι ρυθμοί αύξησης του ρωσικού τουρισµού σε αυτές τις χώρες θα προκύψει µια διαφορετική διαβάθµιση. Όλες οι μεσογειακές χώρες πλην του Ισραήλ και της Κύπρου (ίδε Πίν. 3.2) αναπτύσσουν δυναμισμό μεγαλύτερο από εκείνον της Ελλάδας στην προσέλκυση ρωσικού τουρισμού και η διαπίστωση αυτή είναι πολύ ανησυχητική για τη χώρα μας. 65

66 Πίνακας 3.2 Αφίξεις Ρώσων Τουριστών στην Ελλάδα Έτος 1999 2000 2001 2002 Ρυθμός Μεταβολής 1999/02 Σύνολο Αναχωρήσεων Ρώσων προς όλον τον κόσµο (1) Σύνολο Αφίξεων Ρώσων στην Ελλάδα (2) Αφίξεις Ρώσων µε αεροπλάνο (3) % αφίξεων µε αεροπλάνο (3)/(2) 7.174.000 6.952.000 9.317.000 10.714.000 14,3% 104.910 102.071 133.140 135.978 9,0% 78.357 79.890 95.617 114.636 13,5% 74,7% 78,3% 71,8% 84,3% Πηγή: ΠΟΤ, ΕΟΤ και δικές µας εκτιµήσεις (ίδε πίνακα. 2.2). Ύστερα από την ανάλυση που προηγήθηκε και από όπου φαίνονται ποίοι είναι οι κύριοι ανταγωνιστές µας, θα επιχειρήσουµε µια συγκριτική θεώρηση των στοιχείων ανταγωνιστικότητας µεταξύ της Ελλάδας και όχι µόνο των τεσσάρων παραπάνω χωρών που αποτελούν σήµερα τους κύριους ανταγωνιστές µας, αλλά και της ευρύτερης περιοχής της Μεσογείου. Σκοπός µας είναι να προβούµε τελικά σε προβλέψεις του ρωσικού τουριστικού ρεύµατος στην Ελλάδα. 66

67 Πίνακας 3.3 Η Μεσογειακή Αγορά Ρωσικού Τουρισμού (Αφίξεις Ρώσων Τουριστών στις Μεσογειακές Ανταγωνίστριες Χώρες) ΧΩΡΕΣ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΥ 1999 2000 2001 Σύνθεση (2001) Ρυθμός Μεταβολής (%) 1999/2001 ΕΛΛΑ Α 104.910 102.071 133.140 7,0% 12,6 ΙΣΠΑΝΙΑ ΝΑ 195.198 263497 13,9% (2000/01) 35 ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ (πρώην USSR) 18.360 20.539 26.410 1,4% 20 ΙΤΑΛΙΑ 253.584 293.164 339.306 17,9% 15,6 ΣΛΟΒΕΝΙΑ 10.414 12.071 15.514 0,8% 22 ΤΟΥΡΚΙΑ (εκτίµησή µας) 339.421 536.190 639.619 33,7% 37,2 ΑΙΓΥΠΤΟΣ ΝΑ NA 210.212 11,1% ΝΑ ΜΑΡΟΚΟ 4.530 8.089 8.476 0,4% 36,7 ΤΥΝΗΣΙΑ 34.507 33.852 43.508 2,3% 12,3 ΙΣΡΑΗΛ 55.437 74.599 55.815 3,0% 0,3 ΚΡΟΑΤΙΑ 9.060 28.414 46.238 2,4% 125,9 ΚΥΠΡΟΣ 113.501 129.889 116.496 6,1% 1,3 Άθροισµα Μεσογειακών Χωρών (µε Ισπανία και Αίγυπτο) ΝΑ ΝΑ 1.898.231 100% Συνολικός Εξερχόμενος Ρωσικός Τουρισμός 7.174 χιλ. 6.952χιλ. 9.317χιλ. Πηγή: Πίνακας: 2.5. 67

68 3.3. Συμπερασματικές Παρατηρήσεις Τρίτου Κεφαλαίου Τα βασικά συµπεράσµατα που µπορούν να εξαχθούν από το Κεφάλαιο αυτό είναι τα εξής: 12 χώρες απορροφούν το 87% του ρωσικού τουρισµού. Μεγάλα ποσοστά έχουν οι χώρες: Ουκρανία (28,8%), Κίνα 12,8%) και Τουρκία (8,1%). Η Ελλάδα αποτελεί µικρό προορισµό απορροφώντας µόλις το 1,4% του συνολικού ρωσικού τουρισµού. Ως προς την Τουρκία παρατηρείται ότι το σχετικά υψηλό ποσοστό αφορά το σύνολο των επισκεπτών και όχι µόνο τουρίστες. εν έχουν αφαιρεθεί οι ιδιώτες (νοικοκυριά) και διάφοροι μικροέμποροι, οι οποίοι πηγαινοέρχονται στην Τουρκία καθόλη τη διάρκεια του έτους για φθηνές και αναγκαίες αγορές ((crossborder shopping) και διανυκτερεύουν εξ ανάγκης στην Κωνσταντινούπολη ακόµη και για µια βραδιά. Αν αφαιρεθούν αυτοί αλλά και οι λοιποί µη-τουρίστες (οικονοµικοί µετανάστες, κ.τ.λ.), τότε το σχετικό ποσοστό µικραίνει κατά πολύ. Σηµειώνεται ότι οι προαναφερόµενοι ιδιώτες και µικροέµποροι πρέπει να αφαιρεθούν διότι στην παρούσα µελέτη δεν αποτελούν αυτοί στόχο για προσέλκυση από την Ελλάδα. Εξάλλου, δεν µπορούµε εµείς να προσελκύσουµε αυτό το σύνολο επισκεπτών, αν και θα ήταν αυτό πολύ επωφελές, διότι η Ελλάδα είναι σχετικά µακρινότερος τόπος συγκρινόµενη µε την Τουρκία. Η Τουρκία, επίσης, είναι και φθηνότερη σε πολλά αγαθά. Έχουν, βέβαια, αυτοί οι ιδιώτες και µικροέµποροι κάποια περιορισµένη τουριστική δραστηριότητα (θα φάνε σε ένα εστιατόριο, θα µείνουν σε ένα φθηνό ξενοδοχείο, κ.τ.λ.) αλλά τίποτε πλέον αυτού που να προσπορίζει αξιόλογα έσοδα στις τουριστικές επιχειρήσεις. Μεγαλύτερο ρυθµό αύξησης του ρωσικού τουρισµού παρουσιάζουν οι χώρες που δεν ανήκουν στην ΕΕ (ρυθµός: 24,8%) και είναι απαλλαγµένες από τις υποχρεώσεις της σύµβασης Schengen. Ακολουθούν µεσογειακές χώρες που ανήκουν στην ΕΕ (18,7%) και έπονται αυτών οι χώρες δυτικής Ευρώπης που ανήκουν και αυτές στην ΕΕ (13,6%). 68

69 Εννέα από τις 11 µεσογειακές χώρες (πλην Κύπρου και Ισραήλ) αναπτύσσουν δυναµισµό (µετρούµενο µε το ρυθµό αύξησης των αφίξεων) στην προσέλκυση Ρώσων τουριστών µεγαλύτερο από εκείνον της Ελλάδας. Η Κροατία, π.χ., παρουσιάζει ρυθµό αύξησης του ρωσικού τουρισµού δεκαπλάσιο του ελληνικού, το Μαρόκο και η Τουρκία 53 περίπου τριπλάσιον. Η Ελλάδα απορροφά το 7% του ρωσικού τουρισµού που κατευθύνεται στη Μεσόγειο. Οι χώρες Τουρκία, Ισπανία, Αίγυπτος και Ιταλία απορροφούν πολύ µεγαλύτερα ποσοστά του μεσογειακού ρωσικού τουρισμού (Τουρκία: 33,7%, Ιταλία: 17,7%, Ισπανία: 13,9%, Αίγυπτος: 11,1%). 53 Λαµβανοµένων υπόψη των παρατηρήσεων για την Τουρκία που εκφράστηκαν παραπάνω. 69

70