«ΣΚΕΦΤΟΜΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΩ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΑ»

Α Αρσάκειο Λύκειο Ψυχικού Ερευνητική Εργασία Α Λυκείου 2012-2013 «ΣΚΕΦΤΟΜΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΩ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΑ» Υπεύθυνες καθηγήτριες: Βάλια Λουτριανάκη, Χριστίνα Μιλτσακάκη 1

Εισαγωγικά Η ερευνητική εργασία «Σκέφτομαι δημιουργικά Επικοινωνώ αποτελεσματικά» επελέγη ως γενικό θέμα με κριτήριο τη χρησιμότητα και το αναμενόμενο ενδιαφέρον. Η ανάπτυξη χρήσιμων δεξιοτήτων επικοινωνίας και παραγωγής ιδεών αποτελεί αντικείμενο με ευρεία εφαρμογή, τόσο στην καθημερινότητα όσο και στις επαγγελματικές σχέσεις. Επιπλέον, στη σύγχρονη σχολική τάξη και μάλιστα λυκειακής βαθμίδας δεν αποδίδεται η δέουσα σημασία, πλην ίσως του μαθήματος της Νεοελληνικής Γλώσσας. Στην παρακάτω σχεδιαγραμματική παρουσίαση περιγράφονται οι στόχοι και το περιεχόμενο του προγράμματος. Αξίζει να επισημανθεί ο εργαστηριακός χαρακτήρας των συναντήσεων, ο οποίος υπερείχε της συγγραφικής διαδικασίας. Το γεγονός αυτό δεν σημαίνει, φυσικά, ότι δεν δόθηκε έμφαση, σε όλα τα στάδια, στη μεθοδολογία έρευνας, στη δομή της συγγραφικής εργασίας και στην αξιολόγηση. Η γενικότερη εντύπωση που δημιουργήθηκε ήταν θετική, ακριβώς για τη σημασία που δόθηκε στην πρακτική εξάσκηση. Ερευνητική Εργασία στην Α Λυκείου Συνοπτική παρουσίαση Όψεις της επικοινωνίας στο σχολείο, στην οικογένεια, στο επάγγελμα Α Μέρος (4 δίωρα). Βιωματικές ασκήσεις και συζητήσεις. Στόχοι: Ενότητες α μέρους: Γνωριμία της ομάδας και διαμόρφωση οικείου κλίματος (αξιοποίηση ποικίλων ασκήσεων γνωριμίας, ομαδικότητας, εμπιστοσύνης, επικοινωνίας) Επαφή των μαθητών με καθημερινές συμπεριφορές (δικές τους και άλλων) και προβληματισμός επάνω στην (μη) αποτελεσματικότητά τους Πρώτη επαφή με θεωρητικά και επιστημονικά δεδομένα που αφορούν στις παραμέτρους της αποτελεσματικής επικοινωνίας, στη γλώσσα του σώματος, στην έννοια της προφορικότητας, στη σύνδεση της επικοινωνίας με τα ΜΜΕ, τη διαφήμιση, τον επαγγελματικό χώρο, τις διαπροσωπικές σχέσεις κ.λπ. Έμπνευση για (πρώτη) επιλογή θέματος προς διερεύνηση 1. Στοιχεία / αρχές / εμπόδια επικοινωνίας 2. Γλώσσα του σώματος 3. Η γλώσσα του σώματος στη Λογοτεχνία 4. Η γλώσσα του σώματος σε διεθνές επίπεδο 5. Η γλώσσα του σώματος στην Τέχνη 6. Επικοινωνία και ΜΜΕ 7. Επικοινωνία και διαφήμιση 2

8. Επικοινωνία και πολιτική 9. Η Ρητορική της εικόνας 10. Η επικοινωνία στο Facebook και γενικότερα στο Διαδίκτυο 11. Ο ηθοποιός και το μήνυμα 12. Τέχνη και επικοινωνία 13. Η δημιουργικότητα και η καινοτομία στην επικοινωνία Β Μέρος (περίπου 7 δίωρα, έως το τέλος του α τετραμήνου, προβλέπονται και 2 δίωρα για παρουσιάσεις) Στόχοι: Η αυτοβελτίωση στην επικοινωνία εν γένει, την προφορική έκφραση, την επιλογή των κατάλληλων λέξεων ανάλογα με το σκοπό, το περιεχόμενο και το ακροατήριο μιας ομιλίας ή τον συνομιλητή, την αυθόρμητη αλλά δομημένη ανταπόκριση, τη διατύπωση τεκμηριωμένων θέσεων κ.ά. Η διατύπωση ερωτημάτων και συνακόλουθη διερεύνηση ζητημάτων που οι μαθητές θεωρούν χρήσιμα και με νόημα για τους ίδιους 1. Διαμόρφωση ομάδων βάσει και των έως τώρα συζητήσεων και προσωπικών προτιμήσεων 2. Διάθεση χρόνου (30 λεπτά) στην αρχή κάθε διώρου για παιχνίδια ρόλων, παρουσιάσεις, ρητορικές και θεατρικές ασκήσεις κ.λπ.: κάθε δίωρο θα μπορούσε να είναι αφιερωμένο σε συγκεκριμένο θέμα, π.χ. την έννοια της ανοχής, της διαπραγμάτευσης, τη δημόσια ομιλία, την πειθώ κ.λπ. Μετά από κάθε δραστηριότητα ακολουθεί συζήτηση αξιολόγησης και καταγραφής συμπερασμάτων. Ομάδες / άτομα που έχουν ήδη ερευνήσει κάποιο σχετικό θέμα μπορούν να λαμβάνουν το ρόλο συντονιστών. 3. Συνεργασία των ομάδων για την πραγματοποίηση των εργασιών: πέραν της βιβλιογραφικής αναζήτησης προστίθενται ως εργαλεία συλλογής πληροφορικών τα φύλλα αυτό- και ετερο-αξιολόγησης που έχουν οι ίδιοι διαμορφώσει (ή που έχουν δοθεί έτοιμα) για τη συμμετοχή τους στις παραπάνω ασκήσεις. 4. Παρουσιάσεις εργασιών 5. Γενική αποτίμηση Α τετραμήνου και προτάσεις για το περιεχόμενο των συναντήσεων του Β τετραμήνου Γ Μέρος (περίπου 8 δίωρα, έως το τέλος του β τετραμήνου, προβλέπονται και άλλα 2 δίωρα για παρουσιάσεις) Στόχοι: Συνέχιση της συστηματικής άσκησης των μαθητών σε προφορικές δραστηριότητες και ρητορικά αγωνίσματα και αντιμετώπιση προσωπικών αδυναμιών και αναγκών Επέκταση και εμβάθυνση σε πιο εξειδικευμένα θέματα επικοινωνίας Εμπλουτισμός των εργασιών που παρουσιάστηκαν ήδη ή ανάληψη καινούριων 3

Εξοικείωση με την έννοια και τις τεχνικές δημιουργικής σκέψης Ενδεικτικές ενότητες (που παρουσιάστηκαν, όπως και στο Α μέρος, με 2 εργαστηριακού τύπου εισαγωγικές βιωματικές συναντήσεις): 1. Πώς ξεπερνάμε αδυναμίες στην επικοινωνία: θέματα αυτοπεποίθησης, δόμησης σκέψης, ενδυνάμωσης επιχειρηματολογίας, πειθαρχημένης συμπεριφοράς, δημόσιας εικόνας κ.ά. 2. Η επικοινωνία στον επαγγελματικό χώρο: από τη συνέντευξη στην προαγωγή και στην αποφυγή της απόλυσης 3. Η τέχνη των διαπραγματεύσεων 4. Διαχείριση κρίσεων 5. Τα χαρακτηριστικά του ηγέτη 6. Η καινοτομία στον επαγγελματικό χώρο και την καθημερινότητα 7. Ο ενεργός πολίτης και πώς επικοινωνεί με τους άλλους για να αλλάξει τον κόσμο! 8. Επικοινωνία με τον εαυτό μας αναζητώντας την αυτογνωσία 9. Τεχνικές δημιουργικής σκέψης και παραγωγής ιδεών: προβλήματα που ζητούν και βρίσκουν λύσεις με τη φαντασία Κατά τη διάρκεια των συναντήσεων προγραμματίστηκαν διαδικτυακές και ζωντανές συνεντεύξεις με ειδήμονες, όπως τη διακεκριμένη διαφημίστρια κ. Κατερίνα Τσεμπερλίδου και τον επικοινωνιολόγο κ. Δημάκη, ο οποίος ασχολείται με τη γλώσσα του σώματος και συγγράφει λόγους πολιτικών. Βάλια Λουτριανάκη Χριστίνα Μιλτσακάκη 4

Α ΑΡΣΑΚΕΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΨΥΧΙΚΟΥ a ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 2012-2013 «ΣΚΕΦΤΟΜΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΩ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΑ» Επιμέλεια εργασίας: Αντωνίου Μαρίνα, Βαρκάτζα Καλλιόπη, Βλάχου Χριστίνα, Γεωργαρίου Βασιλική, Γρηγοριάδου Ίρις, Σούκα Λίνα Υπεύθυνες καθηγήτριες: Λουτριανάκη Βάλια, Μιλτσακάκη Χριστίνα 5

«ΣΚΕΦΤΟΜΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΩ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΑ» ΤΙΤΛΟΣ ΥΠΟΟΜΑΔΑΣ: «ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ: Η ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΚΑΙ ΤΑ ΕΜΠΟΔΙΑ» ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ 2 ΑΓΑΠΗ: ΞΕΡΕΙΣ ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΟΤΑΝ ΛΕΣ «Σ ΑΓΑΠΩ»;..3 ΑΓΧΟΣ 8 ΘΛΙΨΗ...19 ΘΥΜΟΣ..23 ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ..34 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ.38 ΕΡΕΥΝΑ.42 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ....57 6

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Με στόχο την εύρεση θέματος, που να απασχολεί κυρίως εμάς, τους εφήβους, ξεκίνησαν οι συζητήσεις μας και οι προτάσεις μας. Αρχικά, προσεγγίσαμε την σημασία των συναισθημάτων, της πολυπλοκότητας των εκφράσεων τους και την κατανόησή τους. Έτσι, οδηγηθήκαμε με πολλή προσοχή στην διατύπωση του τίτλου «Συναισθήματα: η εκδήλωσή τους και τα εμπόδιά της». Στο πλαίσιο της εργασίας μας αναλύσαμε κάποια από τα συναισθήματα μας, τα συσχετίσαμε με τη λογική μας, αλλά και τα διαχωρίσαμε από τη διανοητική νοημοσύνη (I.Q.). Επιβεβαιώνοντας την ανάγκη διαχείρισής τους θέλουμε να προβάλουμε στους συνομήλικους μας τον προβληματισμό μας και τις αναζητήσεις μας, ώστε η εξωτερίκευση των συναισθημάτων όλων μας να αιτιολογείται, αλλά και να κατανοείται από όλους εμάς. 7

Α Γ Α Π Η 8

ΞΕΡΕΙΣ ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΟΤΑΝ ΛΕΣ «Σ ΑΓΑΠΩ»; 9

Ξέρεις τι σημαίνει όταν λες «σ' αγαπώ»;... Η κακοποίηση της έννοιας «αγάπη» στην καθημερινότητά μας δεν έχει προηγούμενο. Εντελώς ανεπίγνωστα και υποκριτικά την ταυτίζουμε με την ανταλλαγή προσδοκιών για τρυφερότητα, φροντίδα και ασφάλεια στο πλαίσιο των διαπροσωπικών μας σχέσεων. Όταν νιώθουμε -ή λέμε- το "σ' αγαπώ" στον φίλο, τον σύντροφο, τον γονιό, ή το παιδί μας συνήθως αιτούμαστε από μέρους τους την επίδειξη, με λέξεις ή πράξεις, του ενδιαφέροντός τους ώστε να καλύψουμε τις ακόρεστες και ανεκπλήρωτες "παιδικές" μας ανάγκες. Το γεγονός συνήθως ότι δεν τολμούμε να βυθίσουμε το φως της επίγνωσης και της αποδοχής στην πληθώρα των ανεκπλήρωτων και βασικών ψυχικών και υπαρξιακών αναγκών της παιδικής μας ηλικίας, ακριβώς για να παραμείνουν στη σκιά, εξηγεί το ότι οι μεγάλη πλειοψηφία των ανθρώπων αρνείται πεισματικά να δεχτεί τον αιτητικό χαρακτήρα του "σ' αγαπώ", ενώ αυτάρεσκα και επιδεικτικά υπερτονίζει την ανάγκη για δοτικότητα. Η έννοια της αγάπης βέβαια δεν έχει καμία σχέση με το παραπάνω "παιχνίδι" εντυπώσεων και αυτοδικαίωσης. Η αγάπη υπερβαίνει καταλυτικά τις αυτοτροφοδοτούμενες συναισθηματικές εντυπώσεις που παίρνουν και δίνουν στις διαπροσωπικές σχέσεις. Είναι ή ύστατη και γι' αυτό τελειωμένη κατάσταση ύπαρξης, από την οποία απουσιάζει κάθε είδους προσδοκία. Όταν τα παιδιά μάς λένε «Τι είναι αγάπη»! Όταν είσαι τεσσάρων ή πέντε χρόνων και σε ρωτήσουν «τι είναι αγάπη», η απάντησή σου πιθανώς να σοκάρει! Για ποιον λόγο; Γιατί τότε είναι που οι μεγαλύτεροι καταλαβαίνουμε από τις απαντήσεις των παιδιών ποιο είναι το πραγματικό νόημα της αγάπης. Ρομαντικές, τρυφερές, αγαπησιάρικες, συγκινητικές μα πάνω από όλα αληθινές, όλες οι απαντήσεις αποτελούν παράδειγμα προς μίμηση για όλους μας! Άλλωστε την αγάπη τα παιδιά την καταλαβαίνουν και την αισθάνονται καλύτερα από τους μεγάλους, έστω και με διαφορετικό τρόπο. Και, το σημαντικότερο, τη δίνουν απλόχερα, χωρίς διακρίσεις, χωρίς ανταλλάγματα : 10

Κάρολος, 5 ετών Αγάπη είναι όταν βγαίνεις για φαγητό και δίνεις στον άλλον τις μισές τηγανιτές σου πατάτες χωρίς να του ζητήσεις να σου δώσει κι αυτός από τις δικές του. Χριστίνα, 6 ετών Αγάπη είναι αυτό που σε κάνει να χαμογελάς όταν είσαι κουρασμένη. Λευτέρης, 4 ετών Αγάπη είναι όταν η μαμά φτιάχνει καφέ για τον μπαμπά και πίνει πρώτα μια γουλιά εκείνη για να δει αν τον πέτυχε. Τζένη, 8 ετών Η αγάπη είναι όταν λες σε ένα αγόρι ότι σου αρέσει το πουκάμισό του κι αυτός μετά το φοράει κάθε μέρα. Θωμάς, 6 ετών Κατά τη διάρκεια του ρεσιτάλ πιάνου μου μ έπιασε φόβος πάνω στη σκηνή. Τότε κοίταξα κάτω και είδα τον μπαμπά μου να με χαιρετάει χαμογελώντας. Ήταν ο μόνος που το έκανε αυτό. Τότε μου πέρασε ο φόβος. Χρήστος, 7 ετών Αγάπη είναι όταν το σκυλάκι σου, σου γλύφει το πρόσωπο ακόμα κι αφού το άφησες μόνο του όλη μέρα. Λάμπρος, 4 ετών Αφήνω τη μεγαλύτερη αδελφή μου να με πειράζει γιατί η μαμά λέει ότι με πειράζει επειδή μ αγαπάει. Και μετά εγώ πειράζω την μπέιμπι σίτερ γιατί την αγαπάω. Μάρκος, 6 ετών Δεν πρέπει να λες σ αγαπώ αν δεν το εννοείς. Αλλά αν το εννοείς, πρέπει να το λες συνέχεια γιατί οι άνθρωποι ξεχνάνε. 11

Α Γ Χ Ο Σ 12

Ορισμός άγχους Όλοι οι άνθρωποι λέμε πολλές φορές ότι νιώθουμε άγχος, stress, πίεση, ένταση κ.λπ., και πολύ συχνά φορτώνουμε στο άγχος μας τις καθημερινές δυσκολίες που μπορεί να συναντάμε στη δουλειά μας ή στο σπίτι μας. Τι είναι όμως άγχος και ποιο κοινό θέμα βρίσκεται πίσω από τους απειράριθμους όρους που χρησιμοποιεί ο καθένας μας για να περιγράψει αυτή την πανανθρώπινη εμπειρία; Το άγχος επιστημονικά αναφέρεται σε ένα είδος δυσάρεστης συγκίνησης. Συνδέεται πάντοτε με έναν επαπειλούμενο κίνδυνο. Όταν νιώσουμε ότι κάποια πτυχή της ύπαρξής μας κινδυνεύει, νιώθουμε φυσιολογικά άγχος. Ο φοιτητής που έχει άγχος πριν τις πανελλαδικές εξετάσεις νιώθει ότι κινδυνεύει διότι μια πιθανή αποτυχία μπορεί κατά την γνώμη του να έχει σοβαρές συνέπειες στην μελλοντική του καριέρα αλλά και στην προσωπική του υπόληψη («αν αποτύχω, θα γίνω ρεζίλι»). Άλλες φορές βεβαίως ο κίνδυνος δεν είναι τόσο εμφανής ή είναι φανερά υπερβολικός, πάντα όμως το θέμα του «κινδύνου», όπως τον βιώνει το κάθε άτομο, προκαλεί άγχος. Συμπτώματα Ο ανθρώπινος οργανισμός λόγω άγχους μπορεί να εμφανίσει πληθώρα συναισθηματικών και σωματικών αντιδράσεων, καθώς και αντιδράσεις συμπεριφοράς ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΕΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ Ανησυχία, υπερένταση, αγωνία, δυσφορία, εκνευρισμός, αίσθημα συνεχούς φόβου ότι θα συμβεί κάτι κακό, απογοήτευση, επιθετικότητα, νοητική εξάντληση, μελαγχολία, καχυποψία, τάση για κλάμα, τάση φυγής. ΣΩΜΑΤΙΚΕΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ Ταχυκαρδία, πόνος ή πλάκωμα στο στήθος, δύσπνοια, ζαλάδα, τάση για λιποθυμία, ναυτία, εφίδρωση, προβλήματα ύπνου, νευρικότητα, μουδιάσματα, ξηρότητα στο στόμα και στο λαιμό, δυσπεψία, δυσκοιλιότητα, διάρροια, συχνοουρία, αδυναμία μυών, τρέμουλο, πονοκέφαλος. ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ Απομόνωση, αποξένωση, κατάθλιψη, αναποφασιστικότητα, αμφιθυμία διαρκής αναζήτηση επιβεβαίωσης, ευσυγκινησία, δυστροπία, απώλεια ενδιαφέροντος για σεξ, λεκτική και σωματική επιθετικότητα προς τους άλλους. 13

Αιτίες 1. Οικονομικός Παράγοντας: Τα οικονομικά είναι συνέχεια στο μυαλό σου. Οι κακοί οικονομικοί οιωνοί σε αγχώνουν καθημερινά. 2. Δουλειά παντού και πάντα: Αν δεν το κάνεις εσύ, θα το κάνει ο ανταγωνιστής σου. Ο ελεύθερος χρόνος συρρικνώνεται και οι άνθρωποι αφιερώνουν όλο και λιγότερο χρόνο στον εαυτό τους κι όσους αγαπούν. 3. Μία δουλειά που δεν σου αρέσει: Σε περίοδο οικονομικής και εργασιακής κρίσης, συχνά δεν έχεις την πολυτέλεια της επιλογής. Εξάλλου, άλλοι άνθρωποι είναι άνεργοι και παρά το ότι εργάζεσαι με μισή καρδιά, βαριέσαι και δεν έχεις κανένα ενδιαφέρον, δεν μπορείς να την εγκαταλείψεις. 4. Προσωπικές σχέσεις: Οι ανθρώπινες σχέσεις είναι δύσκολες και οι εντάσεις της καθημερινότητας προκαλούν τριβές και καυγάδες. Τα οικονομικά της οικογένειας, η έλλειψη χρόνου για τον σύντροφο και τα παιδιά σε αγχώνουν. Οι συχνές εντάσεις απαιτούν δραστικές λύσεις, που δεν έχεις. 5. Φροντίδα για την οικογένεια: Η φροντίδα των εξαρτώμενων μελών της οικογένειας είναι μεγάλη ευθύνη. Είτε πρόκειται για παιδιά είτε για ηλικιωμένους χρειάζεται συνεχής στενή παρακολούθηση. Να μην ξεχάσουν οι παππούδες τα φάρμακά τους, να πάνε τα παιδιά στο φροντιστήριο, να κάνουν εξετάσεις. Καθημερινές υποχρεώσεις που δεν επιτρέπουν χαλάρωση, σε αγχώνουν ακόμα και στον ύπνο σου. 6. Πίεση των διακοπών 7. Δεν λες ποτέ όχι: Φοβάσαι ότι θα πληγώσεις ανθρώπους και δεν χαλάς ποτέ χατίρι σε κανέναν. 8. Έλλειψη ποιοτικού χρόνου: Στερώντας χρόνο απ τον εαυτό σου, δεν αποφορτίζεσαι από το στρες της ημέρας και δεν βρίσκεις διεξόδους από τις εντάσεις. 9. Εμμονή με την τελειότητα: Η εμμονή με την τελειότητα, δεν σου αφήνει χρόνο να σκεφτείς άλλα πράγματα εκτός από τον στόχο σου, αλλά έτσι χάνεις τον εαυτό σου. 10. Έλλειψη ενδιαφέροντος: Ξεκινάς μία νέα ενασχόληση και την βαριέσαι, βάζεις έναν στόχο και τα παρατάς στη μέση. Δεν έχεις πάθος και κίνητρο. Αυτό σε στεναχωρεί και σε σπρώχνει στην απόγνωση. 11. Αταξία παντού: Όταν όλα είναι αποδιοργανωμένα, τίποτα δεν λειτουργεί ομαλά. Το σπίτι είναι ακατάστατο, το γραφείο βομβαρδισμένο, η αίσθηση ότι όλα σε πνίγουν γίνεται όλο και πιο έντονη. Η ακαταστασία έχει την μαγική ιδιότητα να μας κρατάει πίσω και να μας θυμίζει το παρελθόν. Τα ρούχα που δεν σιδερώθηκαν, δουλειές που έμειναν στη μέση, εντάσεις με συναδέλφους και εκκρεμότητες που μας αγχώνουν. 14

Το άγχος, σύμφωνα με την έρευνα του Whole Living Magazine, αποτελεί για τον κάθε άνθρωπο ξεχωριστά μεγάλο πρόβλημα και μπορεί οι παραπάνω αιτίες να είναι συνηθισμένες, αλλά δύσκολα οι άνθρωποι τις καταπολεμούν. Συνέπειες άγχους Το άγχος μπορεί να αυξήσει την πίεση του αίματος, η οποία με την σειρά της αυξάνει τις πιθανότητες καρδιακής προσβολής ή εγκεφαλικού επεισοδίου. Μερικά άτομα εμφανίζουν ευερέθιστη κύστη ως αντίδραση σε πιεστικά γεγονότα (συχνοουρία). Η τριχόπτωση πολλές φορές αποτελεί συνέπεια υπερβολικού άγχους Πολλά άτομα που βρίσκονται κάτω από υπερβολική πίεση και στρες συχνά εμφανίζουν πληγές στο στόμα (επιχείλιος έρπης, άφθες) Άσθμα και άλλα πνευμονικά προβλήματα μπορεί να χειροτερεύουν εξαιτίας του υπερβολικού άγχους Πολλά άτομα εξαιτίας υπερβολικού άγχους εμφανίζουν αύξηση του σακχάρου στο αίμα καθώς και δυσλειτουργία του θυροειδούς αδένα Το άγχος μπορεί να προκαλέσει ή να επιδεινώσει πολλές ασθένειες της πεπτικής οδού όπως είναι η δυσπεψία, τα έλκη και το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου. Το έντονο στρες μπορεί να οδηγήσει πολύ συχνά στην υπερβολική απώλεια ή την υπερβολική αύξηση βάρους (νευρική ανορεξία ή βουλιμία) Πολλά ψυχικά και συναισθηματικά προβλήματα προκαλούνται ή εντείνονται από έντονο άγχος 10% του πληθυσμού απευθύνεται κάποια στιγμή σε γιατρό λόγω του άγχους 2% - 4% του πληθυσμού πάσχει από κάποια διαταραχή άγχους Τέλος το υπερβολικό άγχος μπορεί να προκαλέσει τις λεγόμενες αγχώδεις διαταραχές οι οποίες συνοπτικά διακρίνονται σε : διαταραχή πανικού με ή χωρίς αγοραφοβία, φοβίες όπως η απλή ή κοινωνική φοβία, η ψυχαναγκαστική διαταραχή, η διαταραχή μετά από τραυματικό στρες και η γενικευμένη αγχώδης διαταραχή. Τρόποι αντιμετώπισης (με φυσικούς τρόπους) Α) Ένας πολύ καλός τρόπος αντιμετώπισης του άγχους είναι η άσκηση και ιδίως η αερόβια (όπως τζόγκινγκ, κωπηλατική κ.λπ.). Μπορείτε να κάνετε 20 λεπτά διάδρομο (treadmill) σε γυμναστήριο. Β) Αρωματοθεραπεία: αγοράστε κάποιο χαλαρωτικό αιθέριο έλαιο από το φαρμακείο και ρίξτε 2-3 σταγόνες σε ειδικό πήλινο δοχείο. 15

Γ) Δοκιμάστε ένα ζεστό μπάνιο (χαλαρώστε για 20-30 λεπτά βυθισμένος στο νερό) που είναι χαλαρωτικό, ιδίως πριν τον ύπνο. Μάλιστα μπορείτε να διαλύσετε στο νερό αιθέρια έλαια όπως το δενδρολίβανο. Αν δεν έχετε χρόνο, απλά κάντε ένα ντους. Δ) Πιείτε κάποιο χαλαρωτικό αφέψημα: τίλιο, χαμομήλι, φασκόμηλο, τσάι του βουνού, μέντα (βοηθάει και το σύνδρομο του ευερέθιστου εντέρου). Ε) Ακούστε ήρεμη μουσική ή ήρεμα κλασσικά κομμάτια ή ειδική χαλαρωτική μουσική που υπάρχει σε όλα τα δισκοπωλεία. Η ήρεμη μουσική, αλλά και το μπαρόκ, βοηθάνε στη συγκέντρωση, π.χ. ενός μαθητή ή φοιτητή που μελετάει τα μαθήματά του. Ο χειρότερος εχθρός της μάθησης είναι η διάσπαση προσοχής (π.χ εξαιτίας νεύρωσης). Επίσης, να προτιμήσετε συλλογές με ήχους από θάλασσα ή ορχηστρικές. ΣΤ) Χαλαρώστε σταδιακά τους μυς σας. Σφίγγοντας και χαλαρώνοντας όλους τους μυς του σώματός σας ανακουφίζει την ένταση και μέσα σε λίγα λεπτά θα αισθανθείτε πιο χαλαρά, χωρίς να χρειάζεστε κάποιο εξοπλισμό ή εκπαίδευση. Ξεκινήστε σφίγγοντας το πρόσωπό σας και μετρώντας μέχρι το 10 Ζ) Η βαλεριάνα είναι φυτικό χαλαρωτικό για άγχος και αϋπνία. Άλλο φυσικό ηρεμιστικό, κυρίως αντικαταθλιπτικό, είναι το βότανο Hyperici Herba, με το εμπορικό όνομα Remotiv. Υπάρχουν και ειδικά χαλαρωτικά χάπια με την ονομασία Αγιουβέρδα (Himalaya) που θα βρείτε επίσης στα φαρμακεία. Άλλο χαλαρωτικό είναι τα ανθοϊάματα Μπαχ τα οποία θα βρείτε στα φαρμακεία. Διαλύετε σταγόνες από το ανθοΐαμα σε ένα ποτήρι νερό. Αγχολυτικό και αντικαταθλιπτικό είναι και το βότανο St John s Wort. Η) Δοκιμάστε και την ομοιοπαθητική. Κάποιος ομοιοπαθητικός μπορεί να σας συνταγογραφήσει αγχολυτικά. Αποφύγετε τη μέντα (τσίχλες, οδοντόκρεμες) όταν λαμβάνετε ομοιοπαθητικά φάρμακα. Θ) Ψυχολογική βοήθεια από ειδικό: ψυχολόγο (λεκτική προσέγγιση με χρήση ειδικής μεθόδους για τη συγκεκριμένη περίσταση π.χ. γνωσιακή συμπεριφορολογική θεραπεία) ή ψυχίατρο (συχνότερα σε ψυχιατρικό υπόβαθρο, όπως κατάθλιψη, και χρήση φαρμάκων που συνήθως έχουν παρενέργειες και συχνά προκαλούν εθισμό). Προτιμείστε κάποιον ψυχίατρο που προχωράει σε υποστηρικτική (λεκτική) θεραπεία και δεν ξεφορτώνεται τον ασθενή απλά φορτώνοντάς τον με φάρμακα (τα οποία συχνά είναι αναπόφευκτα όταν το άγχος είναι αφόρητο). Ι) Κι ένα μυστικό: Φτιάξτε ένα μη στρεσογόνο περιβάλλον στο χώρο που εργάζεστε. Αν π.χ. το γραφείο σας είναι γκριζωπό και σκοτεινό, κολλήστε φωτογραφίες από αγαπημένα σας πρόσωπα ή όμορφες αφίσες στους τοίχους. Τοποθετήστε 1-2 μικρά γλαστράκια με λουλούδια και μην παραλείπετε να του δίνετε τη «νότα» της κάθε εποχής π.χ. μερικά πασχαλινά διακοσμητικά για αυτή την περίοδο. Η δική σας προσωπική νότα, θα μετατρέψει το γραφείο σε ένα χώρο που μπορεί να είναι επαγγελματικός, αλλά δεν χρειάζεται να είναι άσχημος και να σας δημιουργεί το αίσθημα της πίεσης. Προσέξτε, βέβαια, μην το παρακάνετε. 16

10 «όπλα» ενάντια στο στρες Δείτε πώς θα μειώσετε το στρες και τα ενοχλητικά συμπτώματά του με ακόμα δέκα απλούς καθημερινούς τρόπους - Οι αγχολυτικές τροφές: Καταπολεμήστε φυσικά τις στρεσογόνες καταστάσεις με τις σωστές τροφές, που μπορούν να αποδειχθούν φάρμακα. Αν δεν το έχετε κάνει ήδη, εντάξτε τα παρακάτω τρόφιμα στο διαιτολόγιό σας και δείτε την διαφορά: *Πορτοκάλια: Η βιταμίνη C που περιέχουν, εκτός από όλες τις άλλες θετικές επιδράσεις της στον οργανισμό, μειώνει τα επίπεδα των ορμονών που προκαλούν στρες και επαναφέρει την πίεση και την κορτιζόλη στις κατάλληλες ποσότητες. Μάλλον η γνωστή παροιμία για το μήλο και τον γιατρό έχει αποκτήσει ανταγωνιστή. *Σπανάκι: Το μαγνήσιο που περιέχεται στο συγκεκριμένο λαχανικό διατηρεί την ορμόνη της κορτιζόλης σε χαμηλά επίπεδα και βοηθά έτσι στην καταπολέμηση του άγχους που αυτή προκαλεί. Έχετε δει ποτέ αγχωμένο τον Ποπάυ; *Ψάρια: Τα ω-3 λιπαρά που μπορούμε να λάβουμε από τον τόνο ή τον σολομό δεν κάνουν καλό μόνο στην καρδιά, αλλά και στη γενικότερη υγεία του οργανισμού, θωρακίζοντάς τον ενάντια στους στρεσογόνους παράγοντες. *Μαύρο τσάι: Η επιστήμη ερεύνησε το θέμα και κατέληξε πως το μαύρο τσάι βοηθά στην αντιμετώπιση άσχημων για την ψυχολογική υγεία καταστάσεων. Σε σχετικό πείραμα, όσοι κατανάλωσαν μαύρο τσάι μετά από μια αγχωτική περίσταση δήλωσαν πιο ήρεμοι από αυτούς που ήπιαν κάποιο άλλο αφέψημα, ιδιαίτερα καφέ. *Φυστίκια Αιγίνης και αμύγδαλα: Μία χούφτα από αυτούς τους ξηρούς καρπούς κάθε μέρα ρίχνουν την πίεση του αίματος και βοηθούν τον οργανισμό να διαχειριστεί καλύτερα την έκρηξη αδρεναλίνης που συνοδεύει τις κρίσεις άγχους. *Συνθετικοί υδατάνθρακες: Ή αλλιώς, δημητριακά, ψωμί και ζυμαρικά, πάντα ολικής άλεσης. Οι συγκεκριμένοι υδατάνθρακες έχει αποδειχθεί πως ενισχύουν την δράση της σεροτονίνης, μιας ουσίας στον οργανισμό που μας κάνει να αισθανόμαστε όμορφα. *Ένα ποτήρι ζεστό γάλα πριν τον ύπνο: Η συνήθεια που πάντα μας προέτρεπαν οι γονείς μας να υιοθετήσουμε διαθέτει τη χημική της εξήγηση. Το ασβέστιο έχει μυοχαλαρωτική δράση και δίνει στο σώμα μας το σύνθημα για να ηρεμήσει, να ξεκουραστεί και να κοιμηθεί ήσυχα. - Υπνοθεραπεία Οι σωστές συνήθειες ύπνου είναι βάλσαμο για τον οργανισμό μας, καθώς τον βοηθούν να είναι ξεκούραστος και να εμποδίζει το στρες να μας κατακλύσει. Άλλωστε, τις ώρες που κοιμόμαστε, λήγει ο συναγερμός του άγχους και το σώμα και το πνεύμα μας μπορεί να χαλαρώσει. Διατηρήστε ένα ικανοποιητικό ωράριο ύπνου και προσπαθήστε να είστε συνεπείς με αυτό. - Αλλάξτε ξυπνητήρι Όπως είπαμε, ο ύπνος είναι πολύ σημαντικός. Δεν είναι κρίμα να τον ολοκληρώνετε με ένα άσχημο ξύπνημα, βεβιασμένο από έναν ενοχλητικό, μονότονο και άχαρο ήχο; Βάλτε ένα ευχάριστο τραγούδι ως ήχο ξυπνητηριού και αναθέστε στον αγαπημένο σας 17

τραγουδιστή να σας λέει την πρώτη καλημέρα. Αλλάξτε ανά διαστήματα τον ήχο, για να μην πλήττετε ποτέ το πρωί και να μην έχετε «μούτρα» όλη την υπόλοιπη ημέρα. - Ασκήσεις εναντίον του στρες Ένα υγιές και γυμνασμένο σώμα μπορεί να αντιμετωπίσει πιο αποτελεσματικά τους παράγοντες που προκαλούν άγχος. Προτιμήστε τις αερόβιες ασκήσεις, οι οποίες προκαλούν την έκκριση των πολύτιμων ενδορφινών, των ορμονών της «ευτυχίας». - Μασάζ Ένα καλό μασάζ πάντα μας βοηθά να χαλαρώσουμε, ακόμη κι αν δεν προέρχεται από τα έμπειρα χέρια ενός ειδικού, αλλά από αυτά του αγαπημένου μας προσώπου. Συνδυάστε το με αρωματικά κεριά και απαλή μουσική και θα έχετε πετύχει ένα καίριο πλήγμα εναντίον όλων αυτών που σας κατέτρεχαν καθ όλη την διάρκεια της ημέρας. - Πάρτε ανάσα Την επόμενη φορά που θα σας κυριεύσει το άγχος, καθίστε, πάρτε βαθιά ανάσα, κρατήστε την αναπνοή σας όσο μπορείτε και στην συνέχεια αφήστε την σιγά σιγά. Επαναλάβετε μέχρι να αισθανθείτε καλύτερα. Οι πιο προχωρημένοι δοκιμάστε μερικά μαθήματα yoga για να νιώσετε στον οργανισμό σας όλα τα αγχολυτικά της οφέλη. - Θέστε έναν στόχο τη φορά Η συχνότερη αιτία στρες είναι η προσπάθεια να στριμώξουμε όλες τις υποχρεώσεις μας σε περιορισμένο χρόνο και να πελαγώνουμε στη σκέψη ότι δεν προλαβαίνουμε. Η λύση είναι να προχωρούμε βήμα-βήμα, θέτοντας έναν μικρό στόχο κάθε φορά και επικεντρώνοντας την προσοχή μας σε αυτόν. Επίσης, δεν είναι κακό να γνωρίζουμε τις δυνατότητες και τις αντοχές μας και να αρνούμαστε να αναλάβουμε παραπάνω υποχρεώσεις από αυτές που αντέχουμε. - Ενυδάτωση Μια βόλτα μέχρι τη βρύση ή ένα μπουκαλάκι νερό στην τσάντα μας είναι οι πιο εύκολες κινήσεις και κρύβουν περισσότερα οφέλη από όσα θα περίμενε κανείς. Το νερό μας διατηρεί ενεργούς και αποβάλλει τοξίνες από τον οργανισμό μας. Αυτό σημαίνει πως μας απαλλάσσει από τις ουσίες του στρες και τονώνει την σωματική και πνευματική μας κατάσταση. Και φυσικά, δεν κοστίζει τίποτα. - Ψυχοθεραπεία Όταν το στρες αποκτά ανησυχητικές διαστάσεις και οι κρίσεις άγχους διαδέχονται τα ψυχοσωματικά προβλήματα, η επίσκεψη σε έναν ψυχοθεραπευτή είναι η καλύτερη λύση. Δεν χρειάζεται να φτάσουμε στο απροχώρητο για να ζητήσουμε βοήθεια, καθώς ο ειδικός θα μας βοηθήσει να χτυπήσουμε το πρόβλημα στην ρίζα του και να το αντιμετωπίσουμε με περισσότερη αποτελεσματικότητα. 18

Θ Λ Ι Ψ Η 19

Θ Λ Ι Ψ Η Η διατάραξη των ευτυχισμένων συνηθειών μας από μία απόλυση, μία χρεοκοπία, μία αποτυχία των σχεδίων μας, μία ανατροπή στο κοινωνικό μας περιβάλλον, μία αξεπέραστη δυσκολία, ένας χωρισμός, μία ασθένεια, ένα πρόβλημα στις σχέσεις μας με τον σύντροφό μας, τους φίλους μας, την οικογένειά μας, ένα ατύχημα ή ένας θάνατος μας προκαλούν έναν βαθύ ψυχικό πόνο. Χωρίς να το καταλάβουμε μπαίνουμε σε ένα κύκλο θλίψης από όπου κατά τη διάρκεια του περνούμε από πολλές αλλαγές. Ο τελικός υγιής προορισμός μιας θλίψης είναι η ανακούφιση και η συνέχεια της ζωής μας. Τα στάδια που περνάμε για την αντιμετώπιση της απώλειας ή γενικότερα της θλίψης είναι σoκ, άρνηση, θυμός, διαπραγμάτευση, θλίψη και τελικά αποδοχή. Είναι σκόπιμο να περάσουμε όλα τα στάδια της θλίψης για να καταφέρουμε να αντιμετωπίσουμε την απώλεια και να μην μείνουμε παθητικά καθηλωμένοι σε κάποιο δυσάρεστο γεγονός. ΣΤΑΔΙΑ Σοκ Η πρώτη αντίδραση σε κάποιο δυσάρεστο γεγονός που μας συγκλόνισε είναι το σοκ, δηλαδή η άρνηση αντίδρασης, η άρνηση επικοινωνίας με το περιβάλλον, «η ψυχική παράλυση» και το μπλοκάρισμα των σκέψεων, των συναισθημάτων καθώς και των ενεργειών μας. Δεν ξέρουμε τι να κάνουμε δεν ξέρουμε τι νοιώθουμε, ούτε τι είναι αυτό που ακούμε. Η κατάσταση αυτή μας οδηγεί εκτός πραγματικότητας προκειμένου να αποφύγουμε τον πόνο. Είναι ένα είδος συναισθηματικής προστασίας που μπορεί να διαρκέσει έως και δύο εβδομάδες. Άρνηση Συνήθως ακολουθεί μία τάση ενεργής φυγής από την πραγματικότητα η οποία δεν πρέπει να συγχέεται με το σοκ, αλλά και να μην θεωρείται ως αδιαφορία. Είναι μία φυσιολογική αντίδραση που παρουσιάζεται με σκέψεις όπως «Αποκλείεται αυτό να συμβαίνει σε εμένα. Δεν θα το πω πουθενά, μάλλον κάνουν λάθος», «Θα κλείσω τα μάτια μου και όταν τα ανοίξω όλα θα ανήκουν στο παρελθόν.» Απαρνιόμαστε τα συναισθήματα μας, τα «παγώνουμε», για να ξεπεράσουμε την απώλεια. Σε αυτό το στάδιο η ζωή χάνει το νόημά της και τίποτα δεν αξίζει το ενδιαφέρον μας και την προσοχή μας. Κι ενώ προσπαθούμε να βρούμε κάποιο στήριγμα για να προχωρήσουμε και πασχίζουμε να βρούμε τη δύναμη γι αυτό τότε θα αρχίσει και η διαδικασία της 20

επούλωσης γιατί θα έχει ξεκινήσει η αποδοχή της καινούργιας κατάστασης. Θυμός Όταν αντιληφθούμε την πραγματικότητα με σαφήνεια τότε είναι σαν να προσπαθούμε από το θυμό μας να αντλήσουμε τη δύναμη που χρειαζόμαστε. Τα ξεσπάσματά μας είναι έντονα και υπερβολικά γι αυτό και οι άνθρωποι του περιβάλλοντός μας τρομάζουν και μας θεωρούν επικίνδυνους αφού τους καθιστούμε υπεύθυνους για το κακό που μας έχει συμβεί. Η επιθετικότητά μας αυτή προκαλεί συχνά προβλήματα στις σχέσεις μας με τους φίλους και τους συγγενείς μας. Κάποιοι στρέφουν την επιθετικότητά τους και στον ίδιο τους τον εαυτό. Οι σκέψεις που μας διακατέχουν: «Γιατί να συμβεί σε εμένα αυτό;» ή «δεν θέλω να δω κανένα, κανένας δεν θέλει το καλό μου, όλοι θέλουν να με εκμεταλλευτούν» είναι ίσως και η κινητήριος δύναμη που μας αναγκάζει να ζυγίσουμε, να επαναξιολογήσουμε τα γεγονότα και φυσιολογικά να οδηγηθούμε στην εκτόνωση και στην διαπραγμάτευση. Διαπραγμάτευση Όταν οδηγηθούμε στο στάδιο της διαπραγμάτευσης έχουμε ξεπεράσει το θυμό και αναζητούμε την λύση που θα μας βοηθήσει να βγούμε από την δύσκολη θέση που έχουμε βρεθεί και να απευθυνθούμε σε κάποια ανώτερη δύναμη προκειμένου να διαπραγματευθούμε τη ζωή κάποιου δικού μας αγαπημένου προσώπου ή να μειώσουμε τις ενοχές μας και τον πόνο μας. Είναι το στάδιο στο οποίο η προσπάθειά μας εστιάζεται στο να γυρίσουμε πίσω στο χρόνο και να αλλάξουμε την πραγματικότητα. Θλίψη Όταν η προσοχή μας στραφεί στο παρόν τότε αισθανόμαστε το κενό, την απώλεια ή την αποτυχία και εμφανίζεται έντονα η θλίψη ή και η κατάθλιψη. Ποικίλες διαταραχές στον ύπνο, στην όρεξή μας για φαγητό ή και στη σωματική μας υγεία. Η διάθεσή μας δεν βελτιώνεται παρά τις ενθαρρυντικές συμβουλές και συμπεριφορές των προσώπων που μας αγαπούν και τις προτροπές τους για ανανέωση της διάθεσής μας και αναθεώρηση του τρόπου σκέψης μας που παραμένει επικεντρωμένος στις αναμνήσεις του παρελθόντος. Είναι κι αυτό το στάδιο απαραίτητο για να φθάσουμε στην αποκατάσταση. Αποδοχή Είναι αναγκαίο να αποδεχθούμε την πραγματικότητα και το γεγονός ότι δεν μπορούμε να επιστρέψουμε στο ευτυχισμένο παρελθόν. Έτσι ξεκινάμε να επιστρέφουμε στη ζωή, να αντικρίζουμε τον κόσμο που είναι πια διαφορετικός και να προσαρμοστούμε στο καινούργιο περιβάλλον το οποίο θα πρέπει να το «φτιάξουμε» παραγωγικό, δημιουργικό, χαρούμενο, ευτυχισμένο, χωρίς να ξεχάσουμε αυτό που μας έχει συμβεί και χωρίς να πιέσουμε τον εαυτό μας, αλλά απλά να τον πείσουμε πως θα βοηθηθεί αν επιτύχει μια υγιή καθημερινότητα. 21

Σε όλα τα παραπάνω στάδια απαραίτητη είναι η στήριξη από τους φίλους και την οικογένειά μας, γιατί Λύπης ιατρός εστίν ανθρώποις λόγος. (Μένανδρος, 4ος αιών π.χ., Αρχαίος Έλληνας ποιητής). 22

Θ Υ Μ Ο Σ 23

ΤΟ ΑΙΣΘΗΜΑ ΤΟΥ ΘΥΜΟΥ Ο θυμός με το θυμικό έχουν την ίδια ρίζα και προέρχονται από την αρχαία λέξη «θυμός» που σημαίνει ψυχή. Ο όρος θυμικόν χρησιμοποιήθηκε στην ψυχολογία ως όρος ευρέως περιεχομένου, για να καλύψει όλα εκείνα τα βιώματα στα οποία υπάρχει συναισθηματικός τόνος οποιουδήποτε χαρακτήρα. Αν συμβολίζαμε το θυμικό ως ένα σάκο μέσα στον οποίο υπάρχουν όλα τα συναισθήματα, κομμάτι του σάκου και μάλιστα πολύ δυνατό θα ήταν και ο θυμός, διότι είναι ένα πανίσχυρο συναίσθημα που συνδέεται με καταστάσεις οργής, άγχους και επιθετικότητας. Σπάνια νιώθουμε θυμό χωρίς να νιώθουμε πληγωμένοι (προσβεβλημένοι) σε κάποιο βαθμό και σπάνια νιώθουμε πληγωμένοι ψυχικά χωρίς να νιώθουμε θυμό γι αυτό που προκάλεσε τον πόνο. Μερικές φορές απλά και μόνο η απειλή του να πληγωθούμε ή να ντροπιαστούμε μπορεί να πυροδοτήσει το συναίσθημα του θυμού. Όλες οι εμπειρίες των διαπροσωπικών σχέσεων που μας υποτιμούν, μας ντροπιάζουν, μας πληγώνουν, μας τραυματίζουν ψυχικά, μας μειώνουν, μας κάνουν να νιώθουμε θυμό. Αν ακόμα αντιληφθούμε ότι στα παραπάνω κρύβεται μια σκοπιμότητα εις βάρος μας τότε θα νιώσουμε περισσότερο θυμό και ή θα τον στρέψουμε ανοιχτά σε αυτόν που μας τον προκάλεσε ή θα τον στρέψουμε σε μας τους ίδιους ή σε κάποιους άλλους. Ο καθένας μας ξέρει για τον εαυτό του αν είναι ο άνθρωπος που συσσωρεύει το θυμό του για πολύ καιρό, για βδομάδες ή χρόνια ή είναι ο τύπος που εκρήγνυται εκείνη τη στιγμή και σε δέκα λεπτά δεν μπορεί να κατανοήσει πως έχασε τόσο πολύ τον έλεγχο. Τι συμβαίνει όταν θυμώνουμε; Όταν εκδηλώνουμε τον θυμό μας, αυξάνονται η αρτηριακή πίεση, οι καρδιακοί παλμοί, η ροή του αίματος προς τους μυς, τα επίπεδα του σακχάρου στο αίμα, καθώς και οι τιμές κάποιων ορμονών, όπως η κορτιζόλη, αλλά και ορισμένων νευροδιαβιβαστών, όπως η νοραδρεναλίνη. Όλα αυτά συμβαίνουν γιατί ενεργοποιείται ο αρχέγονος - εγγεγραμμένος στο DNA μας- μηχανισμός της πάλης ή της φυγής (fight or flight) απέναντι στο στρες-κίνδυνο που αντιμετωπίζουμε, μπροστά στο οποίο θα πρέπει να επιλέξουμε πώς θα αντιδράσουμε (αν θα κάτσουμε να παλέψουμε ή αν θα το βάλουμε στα πόδια να 24

σωθούμε). Παράλληλα, διαστέλλονται οι κόρες των ματιών μας για να βλέπουμε καλύτερα στη διαδικασία της «μάχης» ή της «οπισθοχώρησης», οξύνεται η ακοή μας και οι πνεύμονές μας διαστέλλονται, ώστε να εισπνεύσουν το επιπλέον οξυγόνο που πιθανώς θα χρειαστούν. Σύμφωνα με τους ειδικούς, νιώθουμε επίσης πιο δραστήριοι και γεμάτοι ενέργεια μόλις θυμώσουμε. Όλα τα παραπάνω συνθέτουν τη φυσιολογική αντίδραση στον θυμό/στρες και φυσικά υποχωρούν όταν ηρεμήσουμε, χωρίς να έχουν υπάρξει βλάβες για την υγεία μας, τουλάχιστον μακροπρόθεσμες. Το πρόβλημα ξεκινά όταν ο οργανισμός υπόκειται σε όλες αυτές τις αλλαγές εξαιτίας του στρες και του θυμού που νιώθουμε συχνά ή/και για μεγάλο χρονικό διάστημα τη φορά. Συνέπειες του θυμού Ο θυμός που έχει θαφτεί ή έχει αναχαιτιστεί ή έχει εκφραστεί λάθος έχει συνέπειες στο σώμα μας, την ψυχή μας και στον κοινωνικό μας εαυτό. Οι συγκινήσεις - που είναι άμεσα συνδεδεμένες με τα συναισθήματα- επιδρούν στις λειτουργίες του σώματος αλλά και είναι αφετηρία έναρξης πολλών ασθενειών. Ο πολύς θυμός μπορεί να σκοτώσει. Ο θυμός ενεργοποιεί την αδρεναλίνη και το σώμα αντιδρά λέγοντας κίνδυνος. Οι θυμωμένοι άνθρωποι λοιπόν αντιδρούν βίαια απέναντι στον ίδιο τους τον εαυτό με συνέπεια πολλές φορές να αυτοκαταστρέφονται. Ενοχές και ντροπή είναι τα συναισθήματα που νιώθει κάθε φορά όποιος πληγώνει έναν άλλο άνθρωπο. Τα οικογενειακά και κοινωνικά προβλήματα. (Όταν ένα μέλος της οικογένειας είναι συνέχεια θυμωμένο δημιουργεί προβλήματα στην οικογένεια με συχνότερο το διαζύγιο και τη συναισθηματική κακοποίηση, που τις περισσότερες φορές εξαντλείται στα παιδιά της οικογένειας. Μέσα στην οικογένεια υποτίθεται πως υπάρχει αγάπη όχι μίσος.) καταστρέφονται φιλίες προκαλούνται καυγάδες Τι κάνω τον θυμό μου, τον εκφράζω και πώς; Ο Robert j. Landy (2001) αναφέρει πως για να βρεις την ηρεμία, πρέπει να διαπραγματευτείς με την τάση να διαταράσσεις την ηρεμία. Για να γίνει αυτό, χρειάζεται να αφήνουμε να εκφραστεί ο θυμός και να ακούσουμε προσεκτικά το μήνυμά του. Το ερώτημα που γεννάται είναι τι μπορούμε να κάνουμε όταν θυμώνουμε; Πολλοί ταλαιπωρημένοι ψυχικά άνθρωποι για να αποφύγουν την αβεβαιότητα κλείνουν την πόρτα στην αμφιθυμία*. Κλείνοντας όμως την πόρτα στην αμφιθυμία δεν οδηγούνται στην ισορροπία αλλά σε περισσότερη δυσθυμία, διότι αν αγνοήσουμε το 25

δυνατό συναίσθημα του θυμού μπορεί να δημιουργήσει πολλές συνέπειες εξίσου σοβαρές με κείνες της άγριας και λανθασμένης έκφρασής του. Η έκφραση του θυμού μας καθορίζεται από δύο βασικούς παράγοντες: την επιρροή από τους γονείς και τις κοινωνικές επιρροές. * Συναισθηματική κατάσταση που προέρχεται από ταυτόχρονες και αντιφατικές σκέψεις, θέσεις ή αποφάσεις. Συναισθηματική αστάθεια. Ποιες είναι οι επιρροές; Από τους γονείς Τους τρόπους δράσης και αντίδρασης τους μαθαίνουμε όταν είμαστε πολύ μικροί και επηρεαζόμαστε από τους γύρω μας. Ξεκινάμε αντιγράφοντας την συμπεριφορά των γονιών μας και άλλων προτύπων προσιτών σε μας: 1) Αν ο πατέρας ή η μητέρα είναι συνεχώς θυμωμένοι ή εκφράζουν το θυμό τους σιωπώντας, τα παιδιά θα αντιγράψουν κάποια μοντέλα, δηλ. αν μεγαλώσαμε πιστεύοντας ότι εξωτερικεύοντας το θυμό μας κάνουμε κάτι κακό, μπορεί να μην παραδεχτούμε ποτέ ότι θυμώνουμε. 2) Αν είμαστε μαθημένοι να μην προκαλούμε ποτέ φασαρία, ενδέχεται να εκφράζουμε τον θυμό μας ενοχοποιώντας τους γύρω μας ή κατηγορώντας τους εαυτούς μας και καλλιεργώντας αισθήματα ενοχής. 3) Ακολουθούμε γονεϊκά πρότυπα, αλλά μερικές φορές βλέποντας τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουν οι γονείς τον θυμό, τον απορρίπτουμε αποφασίζοντας να αντιδρούμε με διαφορετικό τρόπο: πολλές φορές τον ακριβώς αντίθετο από εκείνον των γονιών μας. Από την κοινωνία Συνηθισμένος «μύθος» είναι ότι οι άνθρωποι θεωρούνται ευγενικοί, πολιτισμένοι, μορφωμένοι και δεν θυμώνουν ποτέ. Αυτό είναι αστείο ακόμα και να λέγεται. Κανείς δεν εξαιρείται από αυτό το βασικό ανθρώπινο συναίσθημα. Την απάντηση στο ερώτημα ποιος είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος να εκφράσουμε τον θυμό μας δίνει ο Αριστοτέλης με την φράση «Ο καθένας μπορεί να θυμώσει, αυτό είναι εύκολο. Αλλά το να θυμώνει κανείς με το σωστό άτομο, στο σωστό βαθμό και την σωστή στιγμή, για την σωστή αιτία και με το σωστό τρόπο, αυτό δεν είναι εύκολο». 26

Σε κάθε περίπτωση είναι φανερό πως η μέση ψυχική διάθεση και ο διάλογος είναι αυτά που βοηθάνε να καθορίζουμε εναντίον ποιών πρέπει να θυμώνουμε και με ποιές αιτίες αλλά και να λύνουμε τις διαφορές μας με το λιγότερο ψυχικό και συναισθηματικό κόστος. Όπως είναι γνωστό, «τα άκρα δεν οδηγούν στην λύση των προβλημάτων, κάπου στη μέση πρέπει να αναζητήσουμε την λύση τους». Υπάρχει λοιπόν και η λεγόμενη μέση οδός που είναι η ιδανική περίπτωση. Τι προκαλεί θυμό σε έναν άνθρωπο; Υπάρχουν δύο βασικές προϋποθέσεις για να βιώσει θυμό ένα άτομο: 1) Με τον εαυτό του (π.χ. να μην πήγε τόσο καλά στις εξετάσεις όσο περίμενε), 2) Με κάποιο άλλο άτομο ή συνθήκες. Ο θυμός μπορεί δηλαδή να προκληθεί από εσωτερικούς ή εξωτερικούς παράγοντες. Ακόμη και συναισθηματικές δυσκολίες, προσωπικά προβλήματα, αναμνήσεις ή τραυματικές εμπειρίες μπορούν να προκαλέσουν συναισθήματα θυμού. Επίσης, οι υψηλές, μη ρεαλιστικές και απραγματοποίητες προσδοκίες μπορούν να οδηγήσουν στο θυμό. Μήπως περιμένεις πολλά από τους γύρω και από τον εαυτό σου για μια κατάσταση; Μήπως έχεις υπερβολικές απαιτήσεις; Διατηρείς το θυμό περισσότερο από όσο χρειάζεται; Κάποια άτομα διατηρούν το θυμό ή τα συναισθήματα έντονης απογοήτευσης για να τιμωρήσουν το άλλο άτομο ή καταστάσεις ενώ δεν κατανοούν ότι με αυτό τον τρόπο απλά τιμωρούν και πληγώνουν τον εαυτό τους. Η επίλυση μέσω σωστής επικοινωνίας μπορεί να επιφέρει επιθυμητά αποτελέσματα. Ένας τρόπος είναι η ώριμη και ήρεμη αναφορά των γεγονότων όταν περάσουν τα συναισθήματα θυμού που ακολουθούν ένα περιστατικό. Με αυτό τον τρόπο βοηθείται τόσο το ίδιο το άτομο όσο και ο παράγοντας που σχετίζεται με το περιστατικό. Η διατήρηση του θυμού κάποιες φορές δείχνει και την τάση του ανθρώπου να θυματοποιεί τον εαυτό του και να κοιτάζει τη ζωή του και τον κόσμο με αρνητικό φακό. Αυτό το φαινόμενο είναι αποτέλεσμα του να νιώθει το άτομο αβοήθητο και να διατηρεί για καιρό αισθήματα μνησικακίας. Μήπως θυμώνεις περισσότερο από το κανονικό; Εάν κατανοείς ότι θυμώνεις αρκετά εύκολα και ότι διατηρείς το θυμό σου, τότε ίσως να έχεις πρόβλημα με τη διαχείριση του θυμού. Εάν νιώθεις πως όταν θυμώνεις είσαι «εκτός ελέγχου» και με τρόπο που φοβίζει τους άλλους ίσως να χρειάζεσαι βοήθεια για την εξεύρεση τρόπων διαχείρισης του θυμού. 27

Κάποια άτομα όντως θυμώνουν πιο εύκολα από άλλα και σε πιο έντονο βαθμό και ο τρόπος που εκφράζουν το θυμό τους δεν είναι πάντα να φωνάζουν ή να πετάνε αντικείμενα. Μπορεί να απομονωθούν κοινωνικά ή να είναι επιρρεπή σε ασθένειες. Η κατάσταση αυτή συνήθως οφείλεται σε χαμηλή ανεκτικότητα για απογοήτευση ή ενόχληση. Η αιτία για αυτό είναι σε κάποιες περιπτώσεις γενετική ή ψυχολογική. Έχουν γίνει έρευνες που αποδεικνύουν ότι κάποια παιδιά δείχνουν από την ώρα της γέννησης ότι είναι ευέξαπτα και ότι θυμώνουν εύκολα. Όσον αφορά τον ψυχοκοινωνικό παράγοντα, ο θυμός θεωρείται αρνητικό συναίσθημα και έχουμε μάθει ότι δεν πρέπει να το εκφράζουμε. Έτσι, δεν μαθαίνουμε πώς να το χειριζόμαστε. Είναι η έκφραση θυμού υγιής; Οι άνθρωποι χρησιμοποιούν διάφορες μεθόδους για να χειριστούν τα αισθήματα θυμού. Οι τρεις βασικές προσεγγίσεις είναι η έκφραση, η καταπίεση συναισθημάτων και η ηρεμία. Η σωστή έκφραση συναισθημάτων είναι η πιο υγιής τεχνική διαχείρισης του θυμού. Για να το κάνεις αυτό, πρέπει να ξεκαθαρίσεις ποιες είναι οι ανάγκες σου και πώς να τις εκπληρώσεις χωρίς να πληγώσεις άλλα άτομα. Ο θυμός που δεν έχει εκφραστεί μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα όπως παθολογική αντιμετώπιση θυμού ή τη δημιουργία μιας κυνικής και εχθρικής προσωπικότητας. Τα άτομα που υποτιμούν, γελοιοποιούν, είναι κυνικοί με άλλα άτομα και κατακρίνουν καταστάσεις δεν έχουν μάθει πώς να εκφράζουν το θυμό τους σωστά και όπως είναι αναμενόμενο δεν έχουν αρκετές εποικοδομητικές σχέσεις. Διαχείριση θυμού και τεχνικές Στόχος της διαχείρισης του θυμού είναι να μειώσει τα αρνητικά συναισθήματα και να αποτρέψει τις σωματικές συνέπειες μέσω διαφόρων θεραπευτικών προσεγγίσεων. Ίσως ο πιο αποτελεσματικός τρόπος διαχείρισης του θυμού είναι η αντιμετώπιση της πηγής του θυμού είτε πρόκειται για άλλα άτομα, είτε για τον εαυτό σου αλλά και για καθημερινές καταστάσεις. Η πιο αναποτελεσματική προσέγγιση είναι η καταπίεση των συναισθημάτων θυμού χωρίς την επεξεργασία τους και η αποφυγή της κατάστασης αλλά και των παραγόντων που προκάλεσαν το θυμό. Αυτός ο τρόπος είναι επιζήμιος στις ανθρώπινες σχέσεις αφού η «αποθήκευση» συναισθημάτων θυμού συνήθως οδηγεί σε τιμωρητικές συμπεριφορές. ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΘΥΜΟΥ 1. ΕΞΕΡΕΥΝΗΣΕ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΠΟΝΟΥ ΚΑΙ ΦΟΒΟΥ 28

Συνήθως ο θυμός προέρχεται από το φόβο και την αδυναμία ή σαν δευτερεύων συναίσθημα όταν πληγωθούμε και εξωτερικεύεται μέσω του θυμού. Νιώθει το άτομο ότι χάνει τον έλεγχο μιας κατάστασης και ότι απειλούνται οι αξίες και οι στόχοι του. Η αναγνώριση αυτών των συναισθημάτων θα βοηθήσει στην αντίληψη και κατανόηση στους παράγοντες που βρίσκονται πίσω από το θυμό. 2. ΕΠΕΛΕΞΕ ΤΗΝ ΕΥΤΥΧΙΑ ΠΑΡΑ ΤΟΝ ΘΥΜΟ Η διατήρηση αρνητικών συναισθημάτων οδηγεί σε αυτοκαταστροφικές συνέπειες που συμπεριλαμβάνουν αρνητικές επιπτώσεις στο σώμα και απορροφούν την απόλαυση από ευχάριστες στιγμές. Τα άτομα που από συνήθεια επιλέγουν το θυμό ζουν ζωές που τις χαρακτηρίζει η απογοήτευση και ο θυμός. 3. Time Out (Διάλειμμα)ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΘΥΜΟΥ ΚΑΙ ΕΝΤΑΣΗΣ «Παρακολούθησε» τα δικά σου συναισθήματα και αντιδράσεις όταν βρίσκεσαι σε κατάσταση θυμού ή απογοήτευσης. Αν δεις ότι νιώθεις θυμό, άγχος, ένταση, ή ενοχή τότε δώσε στον εαυτό σου time-out. Time-Out σημαίνει να σταματήσουν να συζητούν όλα τα εμπλεκώμενα μέλη (δύο ή περισσότερα) ή να χωρίσουν για αρκετή ώρα για να σκεφτούν λογικά, να ηρεμήσουν και να επανακτήσουν τον έλεγχο. Θα είναι πιο αποτελεσματικό εάν περιοριστεί στο χρονικό όριο του ενός μέχρι πέντε λεπτών. Μπορείς να πεις «Χρειάζομαι λίγη ώρα για να σκεφτώ αυτά που είπαμε. Θα ήθελα να συνεχίσω τη συζήτηση σε λίγο». Εάν το άλλο άτομο δεν σας επιτρέπει να φύγετε, επιμένετε και φύγετε έτσι κι αλλιώς. Μπορείς να ακολουθήσεις και τα βήματα Σωστής Επικοινωνίας και Επίλυσης Διαφορών ώστε να μην προχωρήσει η κατάσταση σε αυτό το σημείο. 4. ΒΡΕΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΥΣ ΤΡΟΠΟΥΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΟΠΟΙΗΣΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Ο θυμός δημιουργεί υψηλά επίπεδα ενέργειας που μπορούν να διαρκέσουν για ώρες ή και περισσότερο. Κατά τη διάρκεια αυτή τείνουμε να ανανεώνουμε το θυμό. Έτσι, εκτός από τις εσωτερικές διαδικασίες διαχείρισης της έντασης του θυμού υπάρχουν και δραστηριότητες που μπορούν να βοηθήσουν όπως το περπάτημα, τρέξιμο, κολύμπι και άλλες δραστηριότητες που συμπεριλαμβάνουν σωματική κίνηση και εξάσκηση. 5. ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΧΑΛΑΡΩΣΗΣ ΚΑΙ ΗΡΕΜΙΑΣ Απλές τεχνικές όπως οι βαθιές αναπνοές και η ήρεμη σκηνή μπορούν να βοηθήσουν στην επεξεργασία συναισθημάτων του θυμού. (Βλέπε ασκήσεις χαλάρωσης, νοητική κατεύθυνση και προοδευτική χαλάρωση των μυών) 6. ΔΙΕΚΔΙΚΗΤΙΚΟΤΗΤΑ 29

Αναζήτησε τρόπους επίλυσης προβλημάτων από τους οποίους τα άτομα που εμπλέκονται σε μια κατάσταση έντασης και θυμού να νιώσουν ότι έχουν κερδίσει. Προσπάθησε και δείξε τους ότι προσπαθείς να κατανοήσεις την άποψη και συναισθήματα τους αλλά και τη δική σου θέση. Με αυτό τον τρόπο θα καλύψεις τις ανάγκες σου, θα μειώσεις τον δικό σου θυμό προς το άλλο πρόσωπο ή κατάσταση και πιθανόν να φέρεις το άλλο άτομο πιο κοντά σου. 7. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΕΡΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Τα θυμωμένα άτομα έχουν την τάση να συμπεράνουν βιαστικά και κάποτε αυτά τα συμπεράσματα μπορούν να είναι αναληθές. Το πρώτο βήμα που θα ήταν αποτελεσματικό να γίνει θα ήταν να ρίξεις τους ρυθμούς και να σκεφτείς τις αντιδράσεις σου. Μην πεις το πρώτο που σου έρχεται στο μυαλό και σκέψου ακριβώς τι είναι αυτό που θες να πεις. Άκουσε προσεκτικά τι έχει να πει το άλλο άτομο και μην συμπεράνεις βιαστικά το νόημα της συζήτησης. Αν κάποιος που ξέρεις θυμώνει πάρα πολύ, προσπάθησε να κατανοήσεις τι είναι αυτό που βρίσκεται πίσω από το θυμό του ατόμου. Μπορεί για παράδειγμα να σου λέει πως δεν του δίνεις αρκετή σημασία ή να νιώθει ότι δεν το αγαπάς. (Π.χ. ίσως το ότι θυμώνει για διάφορες δραστηριότητες σου να μην σημαίνει ότι ζηλεύει ή ότι σε καταπιέζει αλλά ότι δεν έχεις αρκετή ώρα για να περάσεις μαζί του). Η διατήρηση της ηρεμίας σου ίσως μειώσει την πιθανότητα για ρήξη στη σχέση. 8. ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΝΑΔΙΑΡΘΡΩΣΗ Με απλά λόγια σημαίνει την αλλαγή τρόπου σκέψης. Τα θυμώδη άτομα συνηθίζουν να βρίζουν, να φωνάζουν ή να μιλούν με λόγια που εκφράζουν τις εσωτερικές τους σκέψεις. Όταν θυμώνει το άτομο ίσως να υπερβάλλει ή να γίνεται πολύ δραματικό. Αυτές οι σκέψεις μπορούν να αντικατασταθούν με πιο λογικές σκέψεις! Μπορείς, για παράδειγμα, να θυμίσεις τον εαυτό σου ότι ο θυμός δεν θα διορθώσει τίποτα και ότι δεν θα σε κάνει να νιώσεις καλύτερα. Η λογική μπορεί να νικήσει το θυμό αφού ο θυμός, ακόμα και δικαιολογημένος, μπορεί γρήγορα να μετατραπεί αδικαιολόγητος και παράλογος. Τα θυμώδη άτομα έχουν την τάση να απαιτούν ορισμένες καταστάσεις να γίνονται με το δικό τους τρόπο και όταν αυτό δεν επιτευχθεί τότε απογοητεύονται. Ένα παράδειγμα Γνωστικής Αναδιάρθρωσης είναι η κατανόηση της απαιτητικής τους φύσης και η μετάφραση των απαιτήσεων τους σε επιθυμίες. Και όταν μια επιθυμία δεν εκπληρωθεί, τότε ίσως βιώσουν συνηθισμένες αντιδράσεις όπως απογοήτευση, πόνο, αλλά όχι θυμό. Κάποια «θυμώδη» άτομα χρησιμοποιούν αυτό το θυμό σαν ένα τρόπο για να αποφύγουν τον πόνο χωρίς να σημαίνει ότι ο πόνος φεύγει. 9. ΑΛΛΑΓΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Σε μερικές περιπτώσεις το άμεσο περιβάλλον είναι αιτία για θυμό και αγανάκτηση. Τα προβλήματα και οι ευθύνες μπορούν να προκαλέσουν πίεση και τότε 30

είναι που το άτομο χρειάζεται να διευθετήσει κάποιες αλλαγές όπως ο προσωπικός χρόνος και χώρος, η αποφυγή καταστάσεων που προκαλούν αναστάτωση και ένταση. Μικρές Συμβουλές για Αντιμετώπιση του Θυμού Να θυμάσαι ότι ο θυμός είναι ένα συναίσθημα και έτσι δεν είναι ούτε σωστό ούτε λάθος, ούτε καλό ούτε κακό. Το τι κάνεις με το συναίσθημα του θυμού είναι που έχει σημασία. Και έχεις τον έλεγχο των συμπεριφορών σου. Αναγνώριση δυσκολίας για διαχείριση θυμού. Βάλε τον εαυτό σου στη θέση του άλλου ατόμου Μάθε πώς να γελάς και να βλέπεις την θετική άποψη κάθε προβλήματος Μάθε πώς να ηρεμείς Μάθε να ακούς πραγματικά Συγχώρησε τα άτομα που σε έχουν αναστατώσει Σκέψου τη ρήξη που μπορεί να προκαλέσει ο θυμός σε κάποια σχέση Έχεις την ευθύνη για το δικό σου θυμό. Ίσως σε θυμώσει κάποιο άτομο αλλά εσύ επιλέγεις το θυμό ανάμεσα σε άλλα συναισθήματα Έμαθες να θυμώνεις μήπως; Από πού; Πρόσεξε τον εαυτό σου και την υγεία σου καθημερινά Απόφυγε την κατάχρηση αλκοόλ και άλλων ουσιών για να ηρεμήσεις Τι ρόλο είχε ο θυμός στην οικογένεια σου όταν μεγάλωνες; Πόσο λογικά είναι αυτά που σε θυμώνουν; Πώς θα ήταν η ζωή σου χωρίς θυμό; Εξερεύνησε συναισθήματα πόνου και φόβου Διατηρείς το θυμό περισσότερο από όσο χρειάζεται; ΠΗΓΗ: www.iatronet.gr www.selftherapy.gr www.ucy.ac.cy www.vita.gr 31

ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ Συναισθηματική Νοημοσύνη Οι τέσσερις μορφές νοημοσύνης: Πνευματική (πνεύμα) Διανοητική (νους) Σωματική (σώμα) Συναισθηματική (Καρδιά) 32

Συναισθηματική νοημοσύνη είναι η ικανότητα να αναγνωρίζουμε και να κατανοούμε τόσο τα δικά μας συναισθήματα, όσο και των άλλων, αλλά και να τα ελέγχουμε ώστε να διαχειριζόμαστε σωστά τις σχέσεις μας με τους άλλους. Η νοητική ευφυΐα (IQ) αλλάζει σταδιακά μετά την εφηβεία και σχετίζεται με την ικανότητα μάθησης. Η συναισθηματική νοημοσύνη (EQ) είναι δεξιότητα που αποκτάται και αναπτύσσεται με συστηματική προσπάθεια και μέσω των εμπειριών, εφόσον τις επεξεργαστούμε. Η συναισθηματική νοημοσύνη συνδέεται με: Την αυτεπίγνωση, δηλαδή Με το πόσο καλά γνωρίζουμε τον εαυτό μας: Γνωρίζουμε τα δυνατά και τα αδύνατων σημεία μας. Αναγνωρίζουμε τις αξίες και τα πιστεύω μας. Έχουμε συνείδηση των συναισθημάτων μας, του τι νιώθουμε χωρίς να κατακλυζόμαστε από αυτά. Παίρνουμε την ευθύνης των συναισθημάτων μας και συνειδητοποιούμε ότι προκύπτουν από τις σκέψεις μας. Την αυτοδιαχείριση, δηλαδή Οφείλουμε να μην επιτρέπουμε σε ασυνείδητες δυνάμεις να αποφασίζουν για τη ζωή μας. Εμείς επιλέγουμε. Δεν είμαστε υπεύθυνοι για ό,τι μας συμβαίνει αλλά είμαστε υπεύθυνοι για τον τρόπο με τον οποίο θα αντιδράσουμε σε ό,τι μας συμβαίνει. Εμείς αποφασίζουμε αν θα θυμώσουμε, σε ποιο βαθμό, πότε, για ποιο θέμα. Ενεργούμε με εστίαση στους στόχους μας. Έχουμε επίγνωση του ότι δεν είμαστε θύματα. Έχοντας επιμονή και υπομονή επιτυγχάνουμε ένα θεμιτό αποτέλεσμα και δεν χρειαζόμαστε εξωτερική υποκίνηση. Την κοινωνική επίγνωση, δηλαδή Έχουμε την ικανότητα να μπαίνουμε στη θέση του άλλου. Κατορθώνουμε να κερδίζουμε την εμπιστοσύνη των άλλων. Την κοινωνική επιρροή, δηλαδή 33

Έχουμε την ικανότητα να: Επηρεάζουμε το περιβάλλον μας με πειστικότητα και έμπνευση. Προσαρμοζόμαστε ανάλογα με τους ανθρώπους και τις καταστάσεις. Οι έρευνες έδειξαν ότι: 1. Οι γυναίκες επιδεικνύουν πολύ μεγαλύτερη βαθμολογία συναισθηματικής νοημοσύνης(+25%). Μπορούν να χρησιμοποιούν τα συναισθήματά τους προς όφελός τους αποτελεσματικότερα. 2. Υψηλότερη βαθμολογία συναισθηματικής νοημοσύνης επιδεικνύουν τα άτομα που εργάζονται σε θέσεις εξυπηρέτησης πελατών και χαμηλότερη οι άνεργοι. 3. Το υψηλότερο ποσοστό συναισθηματικής νοημοσύνης έχει ως επακόλουθο αποτέλεσμα την καλύτερη απόδοση τόσο στον προσωπικό, όσο και στον επαγγελματικό τομέα. 4. Η συναισθηματική νοημοσύνη αυξάνεται και βελτιώνεται αναλογικά με την ηλικία. ΠΗΓΗ: www.eefam.gr/assets/files/ekdilosis/imerides/synaisth.../katsalis.pdf http://sxeseis.gr/quiz.php?qid=58 Δεν μπορούμε να πούμε με ακρίβεια άμα ένας νέος άνθρωπος έχει αναπτυγμένη συναισθηματική νοημοσύνη. Εξαρτάται από τον τρόπο που μεγάλωσε, το περιβάλλον του, το φύλο του, την ηλικία, την μόρφωση κ.τ.λ. 34

Σ ένα «φυσιολογικό παιδί», δηλαδή που δεν διατρέχει κάποια παθολογία, πρέπει να μελετήσουμε την οικογενειακή του κατάσταση και τις εμπειρίες που έχει ώστε να κρίνουμε την συναισθηματική του νοημοσύνη. Γιατί κάθε παιδί λαμβάνει από την οικογένεια του κάποια πρότυπα μ αυτό τον τρόπο διαμορφώνει το χαρακτήρα του, ανάλογα δηλαδή από τα βιώματα του. Είναι σημαντικό το παιδί να έχει την ωριμότητα ανάλογα την ηλικία του να αντιληφθεί τα προτερήματα της προσωπικότητας του ώστε να τα ενισχύσει, καθώς και τις αδυναμίες του και τα ελλατωματικά στοιχεία του χαρακτήρα του ώστε να τα μετριάσει. Κάθε παιδί μαθαίνει να διαχειρίζεται τον θυμό του με διαφορετικούς τρόπους. Καθώς η διαχείριση του θυμού είναι σημαντική για την δημιουργία υγιών και συνεργατικών σχέσεων με τους συνανθρώπους μας, το παιδί θα πρέπει να μπορεί να αναγνωρίζει τη σωστή συμπεριφορά και να προσπαθεί να την υιοθετήσει. Οι νεαροί, οι έφηβοι ακόμα και οι νεαροί ενήλικες δεν έχουν ακόμα κατασταλάξει στο ποιος είναι ο χαρακτήρας τους γιατί είναι σε «εξέλιξη»! Για να το καταφέρουν αυτό πρέπει να το θέλει πολύ. Φυσικά όσο το άτομο μεγαλώνει αυτό γίνεται συνεχώς πιο δύσκολο γιατί τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας παγιώνονται. Είναι σημαντικό ο έφηβος να μπορεί να κρίνει αντικειμενικά τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του προκειμένου να εντοπίζει και να κατανοεί τυχόν λανθασμένες συμπεριφορές του. Τότε έχει την ικανότητα να αλλάξει, ελέγχοντας και βελτιώνοντας τη στάση του, δηλαδή το χαρακτήρα του. Πρέπει να είναι ικανός να βλέπει τα θετικά και τα αρνητικά του και να δει τι πρέπει να κάνει για να γίνει σωστός. Να καταλάβει πως αυτά τα χαρακτηριστικά που δεν του αρέσουν μπορεί να τα αλλάξει! Θα εμπλουτίσει τα θετικά του κι θα διώξει τα αρνητικά. Έτσι δημιουργείται και αναπτύσσεται η συναισθηματική νοημοσύνη. Αν ένα παιδί ή ένας νεαρός άνθρωπος θεωρεί ότι «Έτσι είμαι και δεν μπορώ να αλλάξω!» σημαίνει ότι δεν είναι ακόμα ψυχολογικά ώριμος και δεν έχει τις κατάλληλες εμπειρίες λόγω της ηλικίας του να κρίνει τον χαρακτήρα του. Γι' αυτό το λόγο το άτομο πρέπει να σταματήσει να βρίσκει δικαιολογίες για τον εαυτό του. Μαζί με την εξέλιξη του αναπτύσσεται και η συναισθηματική νοημοσύνη προς το καλύτερο ή το χειρότερο. Όταν ένα άτομο πάει προς το κακό, αυτό γίνεται γιατί βλέπει τα αρνητικά του και τα ενισχύει! Εξαρτάται από αυτόν αν θα έχει αυτό το μέλλον ή το αν θα έχει εξελιγμένη συναισθηματική νοημοσύνη. Τον επηρεάζουν βέβαια και τα βιώματα του αλλά η τελική απόφαση για το πως θα είναι ο χαρακτήρας του, ανήκει σ' αυτόν. Μπορεί να τον βοηθήσει να εξελιχθεί η θέληση να αλλάξει καθώς και ανάληψη προσωπικής ευθύνης. Όλοι έχουν μια ευθύνη ανάλογα με την ηλικία τους. Παρατηρούμε ότι η προσωπική ανάληψη ευθύνης μπορεί να επιφέρει θετικά προς το άτομο ακόμα και αν έχει μεγαλώσει σε άσχημο περιβάλλον, από την στιγμή που κρίνει και αποφασίζει πιο είναι το καλύτερο γι αυτόν! 35