ΟΡΔΙΝΟ ΥΧΡΟ ΚΑΙ ΓΙΟΙΚΗΣΙΚΔ ΜΔΣΑΡΡΤΘΜΙΔΙ: ΟΣΑΝ Ο ΚΑΛΛΙΚΡΑΣΗ «ΔΙΓΔ» ΜΙΑ ΔΛΛΑΓΑ ΥΧΡΙ ΒΟΤΝΑ Μ. Παπαγευπγίος Δληεηαικέλε Γηδαζθαιίαο, Σκήκα Μεραληθώλ Υσξνηαμίαο, Πνιενδνκίαο θαη Πεξηθεξεηαθήο Αλάπηπμεο, Παλεπηζηήκην Θεζζαιίαο, 38334 Βόινο Email: mpapageorgiou95@hotmail.com ΠΔΡΙΛΗΦΗ Από γεσκνξθνινγηθή άπνςε, ε Διιάδα είλαη κηα ρώξα αξθεηά νξεηλή (πεξίπνπ 50% ηεο ζπλνιηθήο επηθάλεηαο), κε ηνπο νξεηλνύο ηεο όγθνπο λα πςώλνληαη ηόζν ζηα επεηξσηηθά όζν θαη ζηα λεζησηηθά ηεο εδάθε. Γηαρξνληθά, έο θαη ηελ πξόζθαηε δηνηθεηηθή κεηαξξύζκηζε ηνπ «Καιιηθξάηε», ηελ νξεηλόηεηα ηεο Διιάδαο αληαλαθινύζε επαξθώο ε εθάζηνηε δηνηθεηηθή δνκή, ηνπιάρηζηνλ ζε επίπεδν ΟΣΑ α βαζκνύ. Άιισζηε, ν ραξαθηεξηζκόο ελόο ΟΣΑ σο νξεηλνύ, ππνδειώλεη κε θαηεγνξεκαηηθό ηξόπν όηη απνηειεί κηα πεξηνρή κε θξίζηκα ραξαθηεξηζηηθά (κεηνλεθηηθή πξνζβαζηκόηεηα, απώιεηα πιεζπζκνύ, θαηά βάζε αλαιινίσην θπζηθό πεξηβάιινλ θιπ), ελώ ηαπηόρξνλα «εθπέκπεη» ζαθέο κήλπκα όηη πξέπεη λα αληηκεησπηζηεί κε ηδηαίηεξε πξνζνρή ζην πιαίζην ησλ όπνησλ αλαπηπμηαθώλ, πεξηβαιινληηθώλ θ.ν.θ. πνιηηηθώλ κηαο ρώξαο (ή/θαη ηεο Δ.Δ.). Σν παξόλ άξζξν εμεηάδεη ηνλ ηξόπν κε ηνλ νπνίν δηαρξνληθά αληηκεησπίζηεθε ν νξεηλόο ρώξνο ηεο Διιάδαο θαηά ηηο ηειεπηαίεο δηνηθεηηθέο κεηαξξπζκίζεηο (θαηά ηνλ Βεληδέιν, ηνλ «Καπνδίζηξηα» θαη ηνλ «Καιιηθξάηε»). Μέζσ ηεο ζπγθξηηηθήο παξνπζίαζεο βαζηθώλ πνζνηηθώλ θαη πνηνηηθώλ δεδνκέλσλ ησλ ΟΣΑ α βαζκνύ δηαπηζηώλεηαη όηη κεηά ηελ εθαξκνγή ηνπ Πξνγξάκκαηνο «Καιιηθξάηεο», νη νξεηλνί Γήκνη ηεο Διιάδαο αληηζηνηρνύλ κόιηο ζην 9,5% ηνπ ζπλόινπ, θαηαιακβάλνληαο έθηαζε πνπ αληηζηνηρεί ζην 10% ηεο επηθάλεηαο ηεο ρώξαο. Δπνκέλσο, θαζίζηαηαη ζαθέο όηη ε ηειεπηαία δηνηθεηηθή κεηαξξύζκηζε «αγλόεζε» θαη αιινίσζε ζεκαληηθά ηελ νξεηλόηεηα ηεο Διιάδαο. Δλ θαηαθιείδη, έρνληαο σο ζηόρν ηελ επίηεπμε πεξηζζόηεξεο ρσξηθήο θαη δηνηθεηηθήο δηθαηνζύλεο, θαηά ηηο δηνηθεηηθέο κεηαξξπζκίζεηο ν νξεηλόο ρώξνο ζα πξέπεη λα αληηκεησπίδεηαη κε μερσξηζηό ηξόπν από ηηο ππόινηπεο (πεδηλέο) πεξηνρέο, ώζηε λα δηαηεξείηαη ε ηδηαηηεξόηεηα ηνπ ραξαθηήξα θαη ηεο ηαπηόηεηαο ηνπ. Λέξειρ κλειδιά: νξεηλόο ρώξνο, νξεηλνί ΟΤΑ α βαζκνύ, δηνηθεηηθέο κεηαξξπζκίζεηο, Πξόγξακκα «Καιιηθξάηεο» 1. ΔΙΑΓΧΓΗ: Η ΗΜΑΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΙΓΙΑΙΣΔΡΟΣΗΣΔ ΣΟΤ ΟΡΔΙΝΟΤ ΥΧΡΟΤ Οη νξεηλέο πεξηνρέο απνηεινύλ κηα εηδηθή ρσξηθή ελόηεηα κε ηδηαίηεξα θαη έληνλα ραξαθηεξηζηηθά, ηα νπνία δηαθέξνπλ εμνινθιήξνπ από άιιεο θαηεγνξίεο ρώξνπ (πεδηλά, λεζηά θ.ν.θ.). πλίζηαληαη από κηα πνηθηιία εύζξαπζησλ θαη επαίζζεησλ θπζηθώλ θαη αλζξώπηλσλ νηθνζπζηεκάησλ, ελώ απνηεινύλ ζεκαληηθέο πεγέο θπζηθώλ πόξσλ (π.ρ λεξό, δαζηθά πξντόληα), ελέξγεηαο θαη απνζεκάησλ βηνινγηθήο πνηθηιόηεηαο. Δπηπιένλ, ζηηο νξεηλέο πεξηνρέο, νη απόηνκεο πςνκεηξηθέο δηαθνξέο δεκηνπξγνύλ πνηθηιία έληνλσλ θιηκαηηθώλ ζπλζεθώλ (Μπεξηάηνο, 1996 Ρόθνο, 2004). Αλάκεζα ζηα βαζηθά πεξηβαιινληηθά/γεσθπζηθά πξνβιήκαηα πνπ αληηκεησπίδεη ν νξεηλόο ρώξνο ζπγθαηαιέγνληαη επίζεο νη θίλδπλνη ηεο δηάβξσζεο θαη ησλ θαηνιηζζήζεσλ. Όκσο, ν κεγαιύηεξνο ίζσο θίλδπλνο γηα ηηο νξεηλέο πεξηνρέο -θαη δε ηεο Διιάδαο- είλαη ε κείσζε ηνπ πιεζπζκνύ, ηόζν ζε ζρεηηθνύο (σο πνζνζηό ηνπ ζπλνιηθνύ Βιβλίο Πρακτικών 3 ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης Βόλος, 27-30 Σεπτεμβρίου 2012, ISBN 978-960-9439-13-8, 978-960-6865-52-7 190
πιεζπζκνύ) όζν θαη ζε απόιπηνπο όξνπο, κε ζπλέπεηα ηε δηακόξθσζε ελόο εμαηξεηηθά εύζξαπζηνπ θνηλσληθν-νηθνλνκηθνύ ηζηνύ. ε γεληθέο γξακκέο, νη νξεηλέο πεξηνρέο απνηεινύλ κηα κεηνλεθηηθή θαη «πεξηζσξηαθή» θαηεγνξία γεσγξαθηθνύ ρώξνπ, ε νπνία πζηεξεί ζε δηαδηθαζίεο ελζσκάησζεο ζηηο ηξέρνπζεο θνηλσληθν-νηθνλνκηθέο, ηερλνινγηθέο θαη πεξηβαιινληηθέο εμειίμεηο, ελώ επίζεο ε άξζε ηεο απνκόλσζεο (κέζσ ηερληθώλ έξγσλ) απνηειεί αλακθηζβήηεηα κηα πξαγκαηηθή αλάγθε αιιά θαη κηα απεηιή γηα ηνλ νξεηλό ρώξν. Καη απηό γηαηί, λαη κελ ε απνκόλσζε ησλ νξεηλώλ πεξηνρώλ ηζηνξηθά έρεη απνηειέζεη ηνλ θπξηόηεξν αλαζηαιηηθό παξάγνληα αλάπηπμεο, αιιά από ηελ άιιε πιεπξά έρεη ζπκβάιιεη ζε κέγηζην βαζκό ζηε δηαηήξεζε ελόο πνιύηηκνπ θαη θαηά βάζε αλαιινίσηνπ θπζηθνύ πεξηβάιινληνο. (Μπεξηάηνο, 2005) πκπεξαζκαηηθά, παξά ηα κεηνλεθηηθά ραξαθηεξηζηηθά, ν νξεηλόο ρώξνο απνηειεί κηα ηδηαίηεξε γεσγξαθηθή ελόηεηα, κε μερσξηζηή πνιηηηζκηθή ηαπηόηεηα. Δπίζεο δηαζέηεη ζεκαληηθέο δπλαηόηεηεο θαη πξννπηηθέο, εηδηθά ζηε ζύγρξνλε επνρή πνπ ππάξρνπλ ηερλνινγηθέο δπλαηόηεηεο παξέκβαζεο γηα ηελ άξζε ησλ κεηνλεθηεκάησλ θαη ηεο απνκόλσζεο. 2. ΠΡΟΓΙΟΡΙΜΟ ΣΟΤ ΟΡΔΙΝΟΤ ΥΧΡΟΤ Δπηρεηξώληαο θαλείο λα πξνζδηνξίζεη ηνλ νξεηλό ρώξν, ζα δηαπηζηώζεη αξθεηέο αληηθάζεηο. Απηό ζπκβαίλεη θαζώο ν ραξαθηεξηζκόο κηαο πεξηνρήο σο νξεηλήο, πνηθίιεη αλάινγα ηε ρξνληθή πεξίνδν, ηε ρώξα θαη ηηο ηδηαηηεξόηεηέο ηεο, θαζώο θαη ην ζθνπό γηα ηνλ νπνίν επηρεηξείηαη ν πξνζδηνξηζκόο απηόο (π.ρ. εάλ πξόθεηηαη γηα ηνλ πξνζδηνξηζκό νξεηλώλ Γήκσλ, νξεηλώλ Πεξηθεξεηώλ, νξεηλώλ θαιιηεξγήζηκσλ εθηάζεσλ θ.ν.θ.). ηελ Διιάδα, θαηά βάζε, νξεηλέο ζεσξνύληαη πεξηνρέο ζε πςόκεηξν άλσ ησλ 800κ.. Πίνακαρ 1. Κξηηήξηα πξνζδηνξηζκνύ ηνπ νξεηλνύ ρώξνπ ζε δηάθνξα Δπξσπατθά θξάηε Υώπα Δλάσιζηο ςτόμεηπο Δπιπλέον κπιηήπια Απζηξία 700κ Πεξηνρέο ζε πςόκεηξν άλσ ησλ 500κ. κε θιίζε >20% Βέιγην 300κ Γεξκαλία 700κ Έληνλν θιίκα (θιηκαηηθέο δπζθνιίεο) Δλλάδα 800μ Πεξηνρέο ζε πςόκεηξν άλσ ησλ 600κ. κε θιίζε >16%, Πεξηνρέο ζε πςόκεηξν θάησ ησλ 600κ. κε θιίζε >20% Ηξιαλδία 200κ Ηηαιία 600κ Πεξηνρέο κε πςνκεηξηθή δηαθνξά άλσ ησλ 600κ Ηζπαλία 1.000κ Κιίζε >20%, Πεξηνρέο κε πςνκεηξηθή δηαθνξά άλσ ησλ 400κ Μεγάιε Βξεηαλία 240κ Κύπξνο 800κ Πεξηνρέο άλσ ησλ 500κ εάλ ν κ.ν. θιίζεο >15% Οπγγαξία 600κ Πεξηνρέο άλσ ησλ 400κ εάλ ν κ.ν. θιίζεο >10%, ή εάλ θιίζε >20% Πνισλία 350κ Κιίζε >12 ν γηα ηνπιάρηζηνλ 50% ηεο θαιιηεξγήζηκεο έθηαζεο ελόο ΟΣΑ Ρνπκαλία 600κ Κιίζε >20 ν Πεγή: NORDREGIO, 2004 Καηά ην παξειζόλ (ΔΤΔ, 1991), νη νξεηλνί Γήκνη/Κνηλόηεηεο ζηελ Διιάδα ραξαθηεξίδνληαλ όζνη: - ε επηθάλεηά ηνπο έρεη έληνλν ηνπνγξαθηθό αλάγιπθν θαη πνπ ηα δηάθνξα ζεκεία ηνπο έρνπλ πςνκεηξηθή δηαθνξά πάλσ από 400κ. ή - νιόθιεξε ε επηθάλεηα ηνπο ή ην κεγαιύηεξν κέξνο ηνπο βξίζθεηαη ζε πςόκεηξν πάλσ από 800κ από ηελ επηθάλεηα ηεο ζάιαζζαο Ωζηόζν, επεηδή ην 1997 πινπνηήζεθε ην Πξόγξακκα Καπνδίζηξηαο -ην νπνίν νδήγεζε ζε αλαγθαζηηθέο ζπλελώζεηο κεηαμύ Γήκσλ θαη Κνηλνηήησλ- ν νξηζκόο ηεο ΔΤΔ αλαπξνζαξκόζηεθε ην 2005 σο αθνινύζσο: Οξεηλέο ραξαθηεξίδνληαη νη θνηλόηεηεο ησλ νπνίσλ είηε ην µεγαιύηεξν µέξνο βξίζθεηαη ζε πςόµεηξν άλσ ησλ 800 µέηξσλ ή ε εδαθηθή ηνπο επηθάλεηα είλαη πνιύ θεθιηκέλε θαη θαη' εμνρήλ αλώµαιε, ρσξίδεηαη δε από ραξάδξεο 191
είηε θαιύπηεηαη από νξεηλνύο όγθνπο νη νπνίνη δεµηνπξγνύλ πνιιαπιέο εδαθηθέο πηπρώζεηο µε πςνκεηξηθέο δηαθνξέο µεγαιύηεξεο από 400 µέηξα. 3. ΒΑΙΚΑ ΣΟΙΥΔΙΑ ΓΙΑ ΣΟΝ ΟΡΔΙΝΟ ΥΧΡΟ ΣΗ ΔΛΛΑΓΑ Ζ Διιάδα είλαη κηα ρώξα κε έληνλν αλάγιπθν θαη πνιινύο νξεηλνύο όγθνπο, ηόζν ζην επεηξσηηθό ηεο ηκήκα όζν θαη ζηηο λεζησηηθέο ηεο πεξηνρέο. Υαξαθηεξηζηηθό είλαη άιισζηε όηη ε Διιάδα είλαη ε δεύηεξε πην νξεηλή ρώξα ηεο Δπξώπεο, κεηά ηελ Απζηξία (Messerli and Ives, 1997). πγθεθξηκέλα, κε βάζε ηελ ΔΤΔ, ε ρεξζαία επηθάλεηα ηεο Διιάδαο θαηαλέκεηαη σο αθνινύζσο: - Πεδηλέο εθηάζεηο: 29,35% (38,729.818 η.ρικ.) - Ζκηνξεηλέο εθηάζεηο: 28,46% (37,563.034 η.ρικ) - Οξεηλέο εθηάζεηο: 42,18% (55,664.561 η.ρικ.) Δηδηθόηεξα, ζηνλ νξεηλό όγθν ηεο Διιάδαο (άλσ ησλ 600κ), βάζεη ηεο απνγξαθήο ηνπ 2001, θαηαγξάθνληαη 2.548 νηθηζκνί (19,19% ζην ζύλνιν ηεο Διιάδαο), ζηνπο νπνίνπο θαηνηθνύλ 643.854 άηνκα, ήηνη πνζνζηό κόιηο 5,87& ζην ζύλνιν ηεο ρώξαο. Πίνακαρ 2. Πιήζνο νηθηζκώλ θαη πιεζπζκόο ηεο Διιάδαο θαηά πςνκεηξηθέο δώλεο Ττομεηπικέρ ζώνερ (ζε μέηπα) Απιθμόρ οικιζμών Πιεζπζκόο 2001 0-99 4,376 6,762,940 100-199 2,050 1,921,765 200-299 1,363 731,020 300-399 1,178 404,709 400-499 925 302,954 500-599 832 196,778 600-699 771 256,119 700-799 594 172,793 800-899 481 87,150 900-999 331 67,103 1000-1099 186 30,419 1100-1199 102 21,618 1200-1299 45 4,762 1300-1399 19 1,422 1400-1499 12 2,061 1500 και άνυ 7 407 ΤΝΟΛΟ ΔΛΛΑΓΟ 13,272 10,964,020 Πεγή: ΔΤΔ, 2001 Δηδηθόηεξα, ζηηο δύν βαζηθόηεξεο πςνκεηξηθέο δώλεο ηνπ νξεηλνύ ρώξνπ, θαη όπσο πξνθύπηεη θαη από ηνλ Πίλαθα 2, ε θαηαλνκή ησλ νηθηζκώλ θαη ηνπ πιεζπζκνύ ηεο Διιάδαο έρεη σο αθνινύζσο: ηελ πςνκεηξηθή δώλε 600-800κ. θαηαγξάθνληαη: - 1.365 νηθηζκνί (10,28% ηεο Διιάδαο) - 428.912 άηνκα πιεζπζκόο (πνζνζηό 3,91% ηεο Διιάδαο) ηελ πςνκεηξηθή δώλε άλσ ησλ 800κ. θαηαγξάθνληαη: - 1.183 νηθηζκνί (8,91% ηεο Διιάδαο) - 214.942 άηνκα πιεζπζκόο (πνζνζηό 1,96% ηεο Διιάδαο) Όπσο γίλεηαη αληηιεπηό θαη από ηα παξαπάλσ, ν νξεηλόο ρώξνο ηεο Διιάδαο ν νπνίνο θαηαιακβάλεη ηε κηζή επηθάλεηα ηεο ρώξαο- είλαη αξθεηά «απξόζηηνο» γηα θαηνίθεζε, ελώ κάιηζηα ν ππάξρνλ πιεζπζκόο κεηώλεηαη δηαξθώο (Νηπθέλ, 2001). Σν γεγνλόο απηό δειώλεη απεξίθξαζηα ηελ θξηζηκόηεηα ηεο ζπγθεθξηκέλεο γεσγξαθηθήο ελόηεηαο, ελώ ηαπηόρξνλα «εθπέκπεη» ζαθέο κήλπκα όηη ν ρώξνο απηόο ζα πξέπεη λα αληηκεησπηζηεί κε ηδηαίηεξε πξνζνρή ζην πιαίζην ησλ δηαθόξσλ πνιηηηθώλ ηεο ρώξαο. 4. ΓΙΟΙΚΗΣΙΚΔ ΜΔΣΑΡΡΤΘΜΙΔΙ ΚΑΙ ΟΡΔΙΝΟ ΥΧΡΟ Από ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990 έσο ζήκεξα ε Διιάδα βίσζε δύν δηνηθεηηθέο κεηαξξπζκίζεηο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ην 1997 ην Πξόγξακκα «Καπνδίζηξηαο» (ΦΔΚ 192
244/Α/1997) ηξνπνπνίεζε ηε δηνηθεηηθή δνκή ηεο ρώξαο κέζσ αλαγθαζηηθώλ ζπλελώζεσλ, γεγνλόο πνπ νδήγεζε ζηνλ πεξηνξηζκό ησλ 5.921 Γήκσλ & Κνηλνηήησλ πνπ ππήξραλ από ην 1912 (ΓΝΕ/1912 «Πεξί ζπζηάζεσο Γήκσλ θαη Κνηλνηήησλ») ζε 1.033. Δθ ησλ πξαγκάησλ, ε δηνηθεηηθή δνκή πνπ εθήξκνζε ν Δι. Βεληδέινο (ην 1912) θαη ίζρπζε έσο ην 1997, ιόγσ ηνπ θαηαθεξκαηηζκνύ ησλ α βάζκησλ ΟΣΑ, δελ αλέγεηξε θαλέλα δήηεκα αλαληηζηνηρίαο κεηαμύ νξεηλώλ Γήκσλ/Κνηλνηήησλ θαη πξαγκαηηθνύ νξεηλνύ ρώξνπ ηεο Διιάδαο. Γηα ηνπ ιόγνπ ην αιεζέο, κε βάζε ηελ ΔΤΔ (1991), ζην ζύλνιν ησλ 5.921 ήµσλ θαη Κνηλνηήησλ ηεο Διιάδαο: - 2.138 Γήκνη θαη Κνηλόηεηεο ήηαλ νξεηλνί - 1.505 Γήκνη θαη Κνηλόηεηεο ήηαλ εµη-νξεηλνί θαη - 2.278 Γήκνη θαη Κνηλόηεηεο πεδηλνί Με άιια ιόγηα, ην 36,1% ησλ Γήκσλ θαη Κνηλνηήησλ ήηαλ νξεηλό, ελώ νξεηλνί θαη εκηνξεηλνί Γήκνη αληηζηνηρνύζαλ ζην 61,5% ηνπ ζπλόινπ ηεο ρώξαο (Ρόθνο, 2004). ηελ ίδηα πεξίπνπ ινγηθή, ε απνγξαθή ηεο ΔΤΔ ηνπ 2001 -δειαδή κεηά ηε δηνηθεηηθή κεηαξξύζκηζε «Καπνδίζηξηαο» (Ν.2539/1997) έδεημε όηη ζην ζύλνιν ησλ 1.033 Γήκσλ θαη Κνηλνηήησλ ηεο Διιάδαο, ην πνζνζηό ησλ νξεηλώλ θαη εµηνξεηλώλ ήµσλ/κνηλνηήησλ ήηαλ 61,6% επί ηνπ ζπλόινπ, αληηζηνηρώληαο ζην 71,3% ηεο έθηαζεο ηεο ρώξαο. Υάπηηρ 1. Οη νξεηλνί Γήκνη ηεο Διιάδαο βάζεη «Καιιηθξάηε» ήκεξα, κεηά ηελ ηειεπηαία Γηνηθεηηθή Μεηαξξύζκηζε ηνπ 2010 (πξόγξακκα «Καιιηθξάηεο»), ε νξεηλόηεηα ηεο Διιάδαο, κε ηε δηνηθεηηθή ηεο έθθξαζε, δειαδή όπσο αληηπξνζσπεύεηαη από ηνπο νξεηλνύο Γήκνπο, έρεη αιινησζεί ζεκαληηθά. Όπσο πξνθύπηεη θαη από ηνλ Πίλαθα 3, κόιηο 31 Καιιηθξαηηθνί Γήκνη ραξαθηεξίδνληαη νξεηλνί, πνζνζηό πνπ αληηζηνηρεί κόιηο ζην 9,5% ησλ ΟΣΑ α βαζκνύ ηεο ρώξαο. Δπίζεο, απηνί νη 193
νξεηλνί Γήκνη θαηαιακβάλνπλ πιένλ κόιηο ην 10,28% ηεο επηθάλεηαο ηεο ρώξαο. εκεηώλεηαη κάιηζηα όηη κόιηο 21 από ηνπο 52 (άιινηε) Ννκνύο ηεο ρώξαο δηαζέηνπλ πιένλ νξεηλνύο ΟΣΑ α βαζκνύ. Αλάκεζα ζηνπο Ννκνύο πνπ δελ δηαζέηνπλ θαζόινπ νξεηλνύο Γήκνπο, ραξαθηεξηζηηθά ζεκεηώλνληαη νη: Κνδάλεο, Ξάλζεο, Πηεξίαο, Ρνδόπεο, εξξώλ, Φζηώηηδαο, Φσθίδαο, Αραΐαο θ.ν.θ. Πίνακαρ 3. Οη ραξαθηεξηζκέλνη (από ην Νόκν ηνπ «Καιιηθξάηε») νξεηλνί Γήκνη Νομόρ (Πεπ.Δνόηηηα) Γήμορ ςνένυζη Καποδιζηπιακών Γήμυν/Κοινοηήηυν Δπιθάνεια Καλλικπαηικού Γήμος (η.σλμ) Αηησιναθαξλαλίαο Θέξκνπ Θέξκνπ 333.701 Αξγνιίδαο Δπηδαύξνπ Αζθιεπηείνπ, Δπηδαύξνπ 340.442 Αξθαδίαο Νόηηαο Κπλνπξίαο Λεσληδίνπ, Σπξνύ, Κνηλ. Κνζκά 592.439 Βόξεηαο Κπλνπξίαο Βόξεηαο Κπλνπξίαο 576.807 Γεώξγηνπ Καξατζθάθε Ζξαθιείαο, Γ. Καξατζθάθε, Σεηξαθπιίαο 463.889 Άξηεο Αζακαλίαο, Αγλάλησλ, Κνηλ. Θενδσξηαλώλ, Κνηλ. Κεληξηθώλ Σδνπκέξθσλ Μειηο ζνπξγώλ 509.231 Βνησηίαο Γηζηόκνπ-Αξάρνβαο- Αληίθπξξαο Γηζηόκνπ, Αξάρνβαο, Κνηλ.Αληίθπξξαο 294.050 Γξεβελώλ Γεζθάηεο Γεζθάηεο, Υαζίσλ 431.638 Γξάκαο Κάησ Νεπξνθνπίνπ Κάησ Νεπξνθνπίνπ 873.552 Παξαλεζηίνπ Παξαλεζηίνπ, Νηθεθόξνπ 1.029.392 Δπξπηαλίαο Αγξάθσλ Φξαγθίζηαο, Βίληαλεο, Αζπξνπνηάκνπ, Απεξαληίσλ, Αγξάθσλ 920.341 Ζξαθιείνπ Βηάλλνπ Βηάλλνπ 221.539 Θεζπξσηίαο Φηιηαηώλ Φηιηαηώλ, αγηάδαο 583.530 Κόληηζαο Κόληηζαο, Μαζηνξνρσξίσλ, Κνηλ. Γηζηξάηνπ, Κνηλ. Αεηνκειίηζεο, Κνηλ. Φνύξθαο 951.184 Πσγσλίνπ Καιπαθίνπ, Γειβηλαθίνπ, Άλσ Πσγσλίνπ, Άλσ Καιακά, Κνηλ. Πσγσληαλήο, Κνηλ. Λάβδαλεο 701.059 Ησαλλίλσλ Σδνπκέξθσλ, Πξάκαλησλ, Καηζαλνρσξίσλ, θνηλ. Βόξεησλ Σδνπκέξθσλ ηξάθνπ, Κνηλ. Καιαξξπηώλ, Κνηλ. Μαηζνπθίνπ, Κνηλ. 358.334 Βαζππέδνπ Μεηζόβνπ Μεηζόβνπ, Δγλαηίαο, Κνηλ. Μειέαο 363.656 Εαγνξίνπ Αλ. Εαγνξίνπ, Κελη. Εαγνξίνπ, Σύκθεο, Κνηλ. Βνβνύζεο, Κνηλ. Πάπηγθνπ 989.796 Καξδίηζεο Αξγηζέαο Αρειώνπ, Αξγηζέαο, Κνηλ. Αλ. Αξγηζέαο 237.767 Λίκλεο Πιαζηήξα Νεβξόπνιεο Αγξάθσλ, Πιαζηήξα 198.350 Καζηνξηάο Νεζηνξίνπ Νεζηνξίνπ, Αθξηηώλ, Κνηλ. Γξάκκνπ, Κνηλ. Αξξέλσλ 616.072 Κνξίλζνπ Νεκέαο Νεκέαο 204.708 Λαζηζίνπ Οξνπέδηνπ Λαζηζίνπ Οξνπέδηνπ Λαζηζίνπ 129.976 Μαγλεζίαο Εαγνξάο-Μνπξεζίνπ Εαγνξάο-Μνπξεζίνπ 150.315 Μεζζελίαο Γπηηθήο Μάλεο Αβίαο, Λεύθηξνπ 402.809 Ακαξίνπ ηβξίηνπ, Κνπξεηώλ 277.285 Ρεζύκλεο Αγίνπ Βαζηιείνπ Λάκπεο, Φνίληθα 359.171 Αλσγείσλ Αλσγείσλ 130.958 Φισξίλεο Πξεζπώλ Πξεζπώλ, Κνηλ. Κξπζηαιινπε γήο 515.497 Υαλίσλ θαθίσλ θαθίσλ 467.589 Καληάλνπ-ειίλνπ Καληάλνπ, Αλ. ειίλνπ, Πειεθάλνπ 376.254 ΜΔΡΗΚΟ ΤΝΟΛΟ 13.571.939 ΓΔΝΗΚΟ ΤΝΟΛΟ 131,957.413 Πηγή: ΦΔΚ 87/Α/2010 (Ν.3852/10 «Καιιηθξάηεο») ΔΤΔ, 2001 πλνςίδνληαο, απηό πνπ γίλεηαη αληηιεπηό από ηα παξαπάλσ είλαη όηη νη αλαγθαζηηθέο δηνηθεηηθέο ζπλελώζεηο ηνπ «Καιιηθξάηε» ζπληέιεζαλ θαζνξηζηηθά ζηελ ηερλεηή απάιεηςε ηνπ νξεηλνύ ρώξνπ ηεο Διιάδαο. Παξάιιεια, ν ραξαθηεξηζκόο ελόο Γήκνπ σο νξεηλνύ από ηνλ ίδην ην Νόκν ηνπ «Καιιηθξάηε» κνηάδεη απζαίξεηνο θαη εληειώο ζπκβαηηθόο, δεδνκέλνπ όηη δελ θαζίζηαηαη ζαθέο βάζεη πνηώλ θξηηεξίσλ (γεσγξαθηθώλ, ρσξνηαμηθώλ, αλαπηπμηαθώλ θιπ) έγηλε ν πξνζδηνξηζκόο απηόο. 5. ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ Από ηα παξαπάλσ, γίλεηαη εκθαλέο όηη ε Διιάδα, αλ θαη απνηειεί κηα ζεκαληηθά νξεηλή ρώξα, κε βάζε ηε δηνηθεηηθή ηεο δνκή παξνπζηάδεη κηα εληειώο δηαθνξεηηθή εηθόλα. 194
Βέβαηα, όζεο δηνηθεηηθέο κεηαξξπζκίζεηο θαη λα αθνινπζήζνπλ, θαλείο δελ κπνξεί λα ζηεξήζεη από ηελ Διιάδα ηελ νξεηλόηεηα πνπ ε γεσκνξθνινγία θαη ην αλάγιπθν ηεο πξνζδίδνπλ. Δίλαη βέβαηα ζεκαληηθό, όπνηεο πνιηηηθέο εθαξκόδεη ε ρώξα λα ζέβνληαη ηελ ηδηαηηεξόηεηα απηή, θαζώο ν νξεηλόο ρώξνο απνηειεί κηα εηδηθή θαηεγνξία ρώξνπ, ν νπνίνο ρξεηάδεηαη ηδηαίηεξε πξνζνρή, αθνύ αληηκεησπίδεη εηδηθά/μερσξηζηά πξνβιήκαηα (κείσζε θαη γήξαλζε πιεζπζκνύ, πεξηνξηζκέλε θαη κεηνλεθηηθή πξνζβαζηκόηεηα, ειιείςεηο ζε ηερληθέο ππνδνκέο θ.ν.θ.), ελώ ηαπηόρξνλα παξνπζηάδεη θαη εμαηξεηηθά πιενλεθηήκαηα (αλαιινίσην θπζηθό πεξηβάιινλ, ηδηαίηεξε πνιηηηζκηθή ηαπηόηεηα θ.ν.θ.). Δηδηθόηεξα, όζνλ αθνξά ηελ ηειεπηαία δηνηθεηηθή κεηαξξύζκηζε ηεο Διιάδαο, ελώ ε πξόζεζε γηα πεξαηηέξσ ζπλέλσζε ησλ άιινηε 1.033 Γήκσλ/Κνηλνηήησλ ήηαλ αλαγθαία θαη απαξαίηεηε (αλαινγηθά κε ηελ έθηαζε ηεο ρώξαο), ην ηειηθό απνηέιεζκα «αδίθεζε» ζεκαληηθά ηνλ νξεηλό ρώξν, ν νπνίνο ζηελ νπζία εμηζώζεθε ζηελ αληηκεηώπηζε πνπ έηπρε κε ηηο ππόινηπεο πεξηνρέο ηεο ρώξαο. ηελ πξάμε, αλ θαη νη νξεηλέο πεξηνρέο παξακέλνπλ νη ίδηεο από άπνςε γεσγξαθηθήο έθηαζεο, κέζσ ηνπ «Καιιηθξάηε», εθθξάδνληαη δηνηθεηηθά από πνιύ ιηγόηεξνπο πξσηνβάζκηνπο ΟΣΑ, κε απνηέιεζκα ηελ ειιηπή πνιηηηθή εθπξνζώπεζε ησλ νξεηλώλ πιεζπζκώλ θαη ηελ ελδερόκελε ππνβάζκηζε ηειηθά -πνηνηηθά θαη πνζνηηθά- ησλ παξερόκελσλ ππεξεζηώλ (δηνηθεηηθώλ, θνηλσληθώλ, πνιηηηζηηθώλ) από ηνπο λένπο ΟΣΑ. πκπεξαζκαηηθά, θαη έρνληαο σο ζηόρν ηελ επίηεπμε πεξηζζόηεξεο ρσξηθήο θαη δηνηθεηηθήο δηθαηνζύλεο ν νξεηλόο ρώξνο ζα πξέπεη λα αληηκεησπίδεηαη κε μερσξηζηό ηξόπν από ηηο ππόινηπεο (πεδηλέο) πεξηνρέο, ώζηε λα δηαηεξείηαη ε ηδηαηηεξόηεηα ηνπ ραξαθηήξα θαη ηεο ηαπηόηεηαο ηνπ. Μηα ξεαιηζηηθή πξνζέγγηζε γηα ηελ αληηκεηώπηζε ηνπ πξνβιήκαηνο απηνύ είλαη ε ελίζρπζε ηεο εζσηεξηθήο απνθέληξσζεο ησλ Γήκσλ, κε ηελ ελδπλάκσζε θαη ηελ απόδνζε κεγαιύηεξεο απηνδπλακίαο ζηηο Γεκνηηθέο Δλόηεηεο εηδηθά ηνπ νξεηλνύ ρώξνπ (εθ όζνλ κηα επαλνξηνζέηεζε δελ είλαη δπλαηή πξνο ην παξόλ). 6. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΔΤΔ (2005), Καηαλνκή ηεο εθηάζεσο ηεο Ειιάδαο θαηά βαζηθέο θαηεγνξίεο ρξήζεσλ, Αζήλα: Δζληθή ηαηηζηηθή Τπεξεζία ΔΤΔ (1991), Σηαηηζηηθή Επεηεξίο ηεο Ειιάδνο Σηνηρεία απνγξαθώλ πιεζπζκνύ, Αζήλα: Δζληθή ηαηηζηηθή Τπεξεζία Messerli B. and Ives J.D. (1997), Mountains of the World: a global priority, Parthenon Publishing Group, New York Μπεξηάηνο Ζ. (2005), Μηα ρσξνηαμηθή θαη πεξηβαιινληηθή πξνζέγγηζε γηα ηνλ νξεηλό ρώξν, ζην Ζ. Μπεξηάηνο (επ.), Οξεηλόο Χώξνο: πεξηβάιινλ-θνηλσλία-αλάπηπμε, Βόινο: ΗΚΗ ΣΜΥΠΠΑ, ζει.25-32 Μπεξηάηνο Ζ. (1996), Ζ ζεκαζία ηνπ ρσξνηαμηθνύ ζρεδηαζκνύ ζηελ πξνζηαζία θαη αλάπηπμε ησλ νξεηλώλ πεξηνρώλ, Πξώην Γηεζλέο πλέδξην γηα ηελ Πξνζηαζία θαη Οηθναλάπηπμε ηνπ Οξεηλνύ Χώξνπ - Mountain Wilderness, Σξίθαια, 5-7 Απξηιίνπ NORDREGIO (2004), Mountain Areas in Europe: Analysis of mountain areas in EU member States, acceding and other European countries (final report), European Commission Contract No2002.CE.16.0.AT.136, Brussels: European Commission. Νηπθέλ (2001) 'Πιεζπζκόο νξεηλώλ πεξηνρώλ: πξνηππνπνίεζε δεκνγξαθηθώλ & νηθνλνκηθώλ δεηθηώλ ηαμηλόκεζεο', ζην Β. Κνηδακάλεο (επηκ.) Οη ρσξηθέο δηαζηάζεηο ησλ δεκνγξαθηθώλ θαηλνκέλσλ, ΔΓΚΑ. - Παλεπηζηήκην Θεζζαιίαο, ζει. 297-322. Ρόθνο Γ. (2004), Ζ νινθιεξσκέλε αλάπηπμε ζηηο νξεηλέο πεξηνρέο: ζεσξία θαη πξάμε, ζην Γ. Ρόθνο (επ), Πξαθηηθά 3 νπ Δηεπηζηεκνληθνύ Δηαπαλεπηζηεκηαθνύ πλεδξίνπ Οινθιεξσκέλε Αλάπηπμε ησλ Οξεηλώλ Πεξηνρώλ: ζεσξία θαη πξάμε, ΕΜΠ Δήκνο Μεηζόβνπ, 7-10 Ηνπλίνπ 2001, Αζήλα: Δλαιιαθηηθέο Δθδόζεηο, ζει 79-140 ΦΔΚ 87/Α/2010 (Ν.3852/10), Νέα Αξρηηεθηνληθή ηεο Απηνδηνίθεζεο θαη ηεο Απνθεληξσκέλεο Δηνίθεζεο - Πξόγξακκα Καιιηθξάηεο ΦΔΚ 244/Α/1997 (Ν.2539/97), Σπγθξόηεζε ηεο Πξσηνβάζκηαο Τνπηθήο Απηνδηνίθεζεο (Πξόγξακκα Καπνδίζηξηαο) 195