Σύνοψη προτάσεων ΣΕΒ για τις προτεραιότητες του υπό διαµόρφωση ΕΠΜ 2008 2010 και σύνοψη Απολογισµού ΕΠΜ 2005-2008
Σύνοψη απολογισµού ΕΠΜ 2005-2008 και προτάσεων ΣΕΒ για τις προτεραιότητες του υπό διαµόρφωση ΕΠΜ 2008 2010 Η επανενεργοποίηση της Στρατηγικής της Λισαβόνας (ΣτΛ) το 2005 δηµιούργησε την υποχρέωση των κρατών-µελών της ΕΕ να υποβάλουν Εθνικά Προγράµµατα Μεταρρυθµίσεων (ΕΠΜ) ώστε να επιταχυνθεί η υλοποίηση των στόχων βάσει των οποίων µέχρι το 2010 η ΕΕ θα είναι η πιο ανταγωνιστική και δυναµική οικονοµία στον κόσµο. Ο κύκλος µεταρρυθµίσεων της πρώτης περιόδου 2005-2008 της «Αναθεωρηµένης Στρατηγικής της Λισαβόνας» αποτέλεσε µια ακόµα ευκαιρία για την Ελλάδα να προχωρήσει στις αναγκαίες µεταρρυθµίσεις ώστε να βελτιωθεί η ανταγωνιστικότητά της και να αξιοποιήσει πλήρως το ανθρώπινο δυναµικό της. Όµως µε την ολοκλήρωση του ΕΠΜ 2005-2008 η Ελλάδα δεν έχει αντιµετωπίσει το σηµαντικό πρόβληµα ανταγωνιστικότητας της οικονοµίας της, ενώ παράλληλα διατηρεί χαµηλούς δείκτες απασχόλησης και χαµηλές επιδόσεις κατανοµής των εισοδηµάτων. Το ξεκίνηµα του δεύτερου κύκλου της «Αναθεωρηµένης Στρατηγικής της Λισαβόνας» που αφορά την περίοδο 2008-2010 βρίσκει τη χώρα να διατηρεί τις χρόνιες δοµικές αδυναµίες της µέσα σε ένα λιγότερο ευνοϊκό πλαίσιο, στο οποίο η διεθνής άνοδος των τιµών των πρώτων υλών και η γενικότερη διεθνής συγκυρία δηµιουργεί περιβάλλον χαµηλότερης ανάπτυξης παγκοσµίως, µεγαλύτερης πίεσης στα νοικοκυριά µε τα χαµηλότερα εισοδήµατα και αυξηµένες αβεβαιότητες για τις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στις λιγότερο ανταγωνιστικές οικονοµίες. Οι προτάσεις του ΣΕΒ στο υπό διαµόρφωση ΕΠΜ 2008-2010 διατυπώνονται λαµβάνοντας υπόψη ότι η πίεση που δηµιουργεί η διεθνής συγκυρία επιβάλλει την άµεση προώθηση εκείνων των µεταρρυθµίσεων που θα έχουν τη µεγαλύτερη θετική επίπτωση στην ανταγωνιστικότητα της χώρας. Για να µπορέσει να γίνει η σωστή επιλογή των πλέον χρήσιµων µεταρρυθµίσεων, ο ΣΕΒ προτείνει αρχικά το νέο ΕΠΜ να καλύψει δυο σηµαντικές ελλείψεις που είχε το ΕΠΜ 2005-2008. 1. Έλλειψη λίστας µε µεταρρυθµίσεις υψηλής προτεραιότητας. 2. Έλλειψη ποσοτικών στόχων και δεικτών µέτρησης των αποτελεσµάτων. Αλλά ακόµα και χωρίς να συνυπολογιστεί η έλλειψη ιεράρχησης των προτεραιοτήτων, η εκτέλεση του ΕΠΜ 2005-2008 κρίνεται στην καλύτερη περίπτωση ως µερική, καθώς µόνο στο 38% των δράσεων σηµειώθηκε πρόοδος η οποία µπορεί να χαρακτηριστεί ως ικανοποιητική ενώ σε ένα 23% των δράσεων δεν καταγράφηκε καµία πρόοδος. 1
Για να εντοπιστούν οι δοµικές αδυναµίες της χώρας θα πρέπει πρώτα να εξηγηθεί ποιοι παράγοντες οδήγησαν τα τελευταία χρόνια τη χώρα σε σταθερά υψηλούς ρυθµούς ανάπτυξης παρόλο που η ανταγωνιστικότητά της παραµένει καθηλωµένη σε τόσο χαµηλά επίπεδα. Οι κυριότεροι παράγοντες που ενίσχυσαν την ανάπτυξη είναι η µακροοικονοµική και η συναλλαγµατική σταθερότητα που εξασφαλίστηκε µε την ένταξη στην ΟΝΕ, η άρση των διοικητικών απαγορεύσεων στην ανάπτυξη της ιδιωτικής πίστης η οποία αποτέλεσε σηµαντικό παράγοντα τόνωσης της ζήτησης καθώς επίσης οι εισροές από την ΕΕ, οι οποίες είναι διαχρονικά οι υψηλότερες και οι οποίες, χρηµατοδοτώντας σηµαντικές υποδοµές, οδήγησαν σε αύξηση της παραγωγικότητας. Εάν δεν αντιµετωπιστούν άµεσα οι δοµικές αδυναµίες της ελληνικής οικονοµίας, οι θετικές επιπτώσεις αυτών των παραγόντων σταδιακά θα εξασθενίσουν µε δυσµενείς συνέπειες, όχι µόνο για τους ρυθµούς ανάπτυξης αλλά και για την κοινωνική συνοχή και τις επιδόσεις της χώρας σε σχέση µε τους δείκτες που παρακολουθούνται στα πλαίσια της στρατηγικής της Λισαβόνας. Οι σοβαρές δοµικές αδυναµίες που καταγράφονται για την ελληνική οικονοµία από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και όλους τους διεθνείς οργανισµούς και µελετητές είναι οι ακόλουθες: Η γραφειοκρατία, το κόστος της οποίας είναι το ψηλότερο στην ΕΕ-27 µε 6,8% του ΑΕΠ. Η χαµηλή ποιότητα του κανονιστικού πλαισίου, το οποίο διαµορφώνεται ακόµα χωρίς να τηρούνται οι αρχές της καλής νοµοθέτησης. Η σηµαντική υστέρηση της χώρας, σε σχέση µε τις άλλες χώρες της ΕΕ, σε ό,τι αφορά την απελευθέρωση των αγορών προϊόντων και υπηρεσιών. Η χαµηλή ποιότητα των θεσµών, και ειδικά της παιδείας, της υγείας αλλά και η υψηλή διαφθορά. Το εχθρικό ως προς την επιχειρηµατικότητα περιβάλλον που διαµορφώνουν τα παραπάνω. Η µη ικανοποιητική κατάσταση των δηµοσίων οικονοµικών, παρά την πρόοδο που έχει υπάρξει στο θέµα αυτό. Η µη αντιµετώπιση αυτών των αδυναµιών µέχρι τώρα είναι η βασική αιτία για την οποία η εντυπωσιακή ανάπτυξη των προηγουµένων ετών δεν συνοδεύτηκε από µια σηµαντική αύξηση της απασχόλησης, ιδίως των νεώτερων και πλέον αδύναµων µελών της αγοράς εργασίας. Είναι επίσης ο κύριος λόγος για τον οποίο όλα τα προηγούµενα χρόνια ο πληθωρισµός στη χώρα µας συστηµατικά είναι υψηλότερος από τον πληθωρισµό των άλλων χωρών µελών της ζώνης του ευρώ. Είναι, συνοπτικά, η ερµηνεία για την οποία η «ακρίβεια» γίνεται τόσο πολύ αισθητή σε τόσο µεγάλο µέρος της κοινωνίας την ώρα που τόσο µεγάλο µέρος των επιχειρήσεων εµφανίζει µηδενική ή αδιάφορη κερδοφορία. Πρέπει να τονιστεί ότι οι µεταρρυθµίσεις είναι επιλογές οι οποίες γίνονται για να εξασφαλιστεί µια ανάπτυξη στην οποία όλοι θα έχουν ισότιµες ευκαιρίες συµµετοχής, 2
για αύξηση και βελτίωση των θέσεων εργασίας και ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής µέσω της αύξησης της ευηµερίας όλης της κοινωνίας. Οι επιλογές αυτές πρέπει να γίνουν καθώς η εµπειρία όλων των άλλων χωρών δείχνει ότι η αύξηση της παραγωγικότητας και η πτώση των τιµών που θα ακολουθήσει θα ωφελήσει τόσο τα νοικοκυριά όσο και τις επιχειρήσεις. Επίσης, η διεθνής εµπειρία µας δείχνει ότι το όφελος θα είναι πολλαπλάσιο του όποιου κόστους προσαρµογής, και συνεπώς η κοινωνία αξίζει να καταβάλλει αυτό το κόστος. Έτσι το ΕΠΜ 2008-2010 θα πρέπει να προβλέπει την προώθηση ενός ολοκληρωµένου συνδυασµού µεταρρυθµίσεων µε προτεραιότητες οι οποίες να εξασφαλίζουν την εδραίωση της δηµοσιονοµικής εξυγίανσης, τη βελτίωση της δηµόσιας διοίκησης, την προώθηση της έρευνας και καινοτοµίας, την ενίσχυση της εσωτερικής αγοράς, τη βελτίωση του επιχειρηµατικού περιβάλλοντος, τη βελτίωση των επιδόσεων της αγοράς εργασίας και την αναβάθµιση της ποιότητας της παρεχόµενης εκπαίδευσης. Για να οδηγήσει όµως αυτή η προσπάθεια στο επιθυµητό αποτέλεσµα θα πρέπει να υπάρξει ικανοποιητική πρόοδος σε όλα τα προαναφερόµενα θέµατα. Στην αντίθετη περίπτωση υπάρχει κίνδυνος να δηµιουργηθούν ανισορροπίες οι οποίες θα θέσουν σε κίνδυνο το σύνολο της προσπάθειας. Κατά τη διαµόρφωση του νέου ΕΠΜ 2008 2010 είναι ανάγκη να αποφευχθούν οι αστοχίες του προηγούµενου προγράµµατος αναφορικά µε την επιλογή προτεραιοτήτων. Προτείνουµε την υιοθέτηση συγκεκριµένων στόχων, την εφαρµογή αυστηρών χρονοδιαγραµµάτων και τον σαφή προσδιορισµό οικονοµικών πόρων. Εποµένως, το νέο ΕΠΜ καταρχήν χρειάζεται: να κάνει ιεραρχήσεις επιλογών, να επικεντρώνεται σε προτεραιότητες και να τις υπηρετεί µε δέσµες µέτρων που σχετίζονται µεταξύ τους, να αναλύει τα µέτρα σε συγκεκριµένες δράσεις, να προϋπολογίζει το κόστος, να κατανέµει την ευθύνη και να διαµορφώνει χρονοπρόγραµµα υλοποίησης κάθε δράσης, να χρησιµοποιεί συγκεκριµένη µεθοδολογία µέτρησης των αποτελεσµάτων και παρακολούθησης της ολοκλήρωσης κάθε δράσης, να εισάγει δείκτες αξιολόγησης του αποτελέσµατος (άµεσου, ενδιάµεσου και απώτερου) και να προβλέπει σύνταξη περιοδικών εκθέσεων και απολογισµό αναφορικά µε τους στόχους που έχουν τεθεί. Λαµβάνοντας υπόψη τα παραπάνω και τις συστάσεις που διατύπωσε η ΕΕ κατά την αξιολόγηση της εφαρµογής του προηγούµενου ΕΠΜ τον εκέµβριο του 2007, όπως και τους στόχους του Κοινοτικού Προγράµµατος για τη Λισαβόνα που υιοθετήθηκαν από το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο τον Μάρτιο του 2008, ο ΣΕΒ θεωρεί ότι οι προτεραιότητες του νέου ΕΠΜ για την περίοδο 2008 2010 θα πρέπει να είναι οι εξής: 3
1. Συνέχιση της δηµοσιονοµικής προσαρµογής και εξασφάλιση µακροοικονοµικής σταθερότητας. 2. Βελτίωση της ηµόσιας ιοίκησης και του επιχειρηµατικού περιβάλλοντος. 3. Συµµετοχή στην Κοινωνία της Γνώσης. 4. Ενίσχυση του ανταγωνισµού και άνοιγµα των αγορών. 5. Βελτίωση της λειτουργίας της αγοράς εργασίας. 6. Αναβάθµιση της ποιότητας της παρεχόµενης εκπαίδευσης. Αναλυτική παρουσίαση των προτεινοµένων δράσεων υπάρχει στο κείµενο που ακολουθεί. Περιληπτικά οι θέσεις µας ανά τοµέα έχουν ως εξής: 1. Η συνέχιση της δηµοσιονοµικής προσαρµογής, χρειάζεται µια συγκροτηµένη προσπάθεια ορθολογισµού των δαπανών, εδραίωσης ελέγχων και εισαγωγής της διαφάνειας και λογοδοσίας στη διαχείριση των δηµοσίων οικονοµικών. Ο στόχος εδώ δεν πρέπει να είναι µόνο η µείωση των δαπανών, αλλά η επίτευξη πλεονασµατικών προϋπολογισµών και η απελευθέρωση πόρων για την ενίσχυση, για παράδειγµα, των πόρων που κατευθύνονται στην παιδεία, την υγεία και την κοινωνική ασφάλιση. 2. Οι απαιτήσεις της δηµόσιας διοίκησης εξακολουθούν να είναι πολύπλοκες και να αποτελούν περιοριστικό παράγοντα στη δηµιουργία και λειτουργία των επιχειρήσεων, αυξάνοντας σηµαντικά τον επιχειρηµατικό κίνδυνο, δηµιουργώντας υψηλό κόστος προσαρµογής. Την ίδια ώρα η παροχή υπηρεσιών από τη δηµόσια διοίκηση είναι χαµηλής ποιότητας σε τοµείς που επηρεάζουν άµεσα την ποιότητα του επιχειρηµατικού περιβάλλοντος όπως στη δικαιοσύνη όπου η ταχύτητα απονοµής παραµένει υπερβολικά αργή. Ελάχιστα µέτρα ώστε να βελτιωθεί ουσιαστικά η αποτελεσµατικότητα της δηµόσιας διοίκησης είναι: Να ενταχθούν στο ΕΠΜ 2008-2010 οι δράσεις που περιλαµβάνονται στο Ε.Π. «ιοικητική Μεταρρύθµιση» και να συνδεθούν µε δράσεις του Ε.Π. «Ψηφιακή Σύγκλιση» µε σκοπό τη βελτίωση της διοικητικής ικανότητας της δηµόσιας διοίκησης. Να περιληφθεί στο ΕΠΜ 2008-2010 η υλοποίηση του προγράµµατος για τη «Μείωση του ιοικητικού Βάρους για τις επιχειρήσεις κατά 25% έως το 2012». Μέτρα καλύτερης νοµοθέτησης. 3. Σχετικά µε τη συµµετοχή της χώρας µας στην Κοινωνία της Γνώσης είναι απαραίτητη η υιοθέτηση µίας νέας, σύγχρονης φιλοσοφίας, που θα θέτει την ερευνητική δραστηριότητα σε υψηλή προτεραιότητα µε δραστική αύξηση των πόρων και ουσιαστική αναβάθµιση του θεσµικού πλαισίου. 4. Σε ό,τι αφορά την ενίσχυση του ανταγωνισµού και το άνοιγµα των αγορών, το νέο ΕΠΜ πρέπει να αναγνωρίσει ότι η µη ανταγωνιστική λειτουργία των αγορών στην Ελλάδα αποτελεί σηµαντικό παράγοντα που συµβάλλει κρίσιµα στη χαµηλή ανταγωνιστικότητα της οικονοµίας, τη συγκράτηση της απασχόλησης σε χαµηλά 4
επίπεδα και την άνοδο των τιµών, δηλαδή την εµφάνιση ακριβώς εκείνων των παραγόντων που συνδυαστικά διαµορφώνουν την «ακρίβεια». Η µη ανταγωνιστική λειτουργία των αγορών προκύπτει κυρίως από την άµεση ή έµµεση απαγόρευση του ελεύθερου ανταγωνισµού µέσω κανονιστικών διατάξεων. Συγκεκριµένα, η Ελλάδα σήµερα διατηρεί δεκάδες κλειστά επαγγέλµατα τα οποία τροφοδοτούν τον πληθωρισµό και υπονοµεύουν την αύξηση της παραγωγικότητας σε βάρος του συνόλου της οικονοµίας. Η ανταγωνιστική λειτουργία των αγορών δεν έχει επιτευχθεί σε ικανοποιητικό επίπεδο µε εξαίρεση τον χρηµατοπιστωτικό κλάδο και, σε µεγάλο βαθµό, τις τηλεπικοινωνίες. Μάλιστα, σύµφωνα µε τον ΟΟΣΑ η Ελλάδα είναι η χώρα η οποία την τελευταία δεκαετία έχει κάνει τη µικρότερη πρόοδο στην απελευθέρωση των αγορών. 5. Αναφερόµενοι στη βελτίωση της λειτουργίας της αγοράς εργασίας, η συµβολή των πολιτικών απασχόλησης στη δηµιουργία περισσότερων και καλύτερων θέσεων εργασίας, όπως ορίζει η νέα ατζέντα της Λισαβόνας, αποτελεί στόχο υψηλής προτεραιότητας για την ελληνική οικονοµία και απαιτεί, πέρα από τα µέτρα που έχουν ήδη προαναφερθεί, στοχευόµενα επιµέρους µέτρα τα οποία και εξειδικεύουµε στο κυρίως κείµενο. 6. Η αναβάθµιση της ποιότητας της παρεχόµενης εκπαίδευσης, πέρα της αύξησης της χρηµατοδότησης της παιδείας σαν ποσοστό επί του ΑΕΠ, πρέπει να συνδεθεί µε τη διαµόρφωση ενός θεσµικού πλαισίου το οποίο να υιοθετεί το συνδυασµό της αυτονοµίας επιλογών των εκπαιδευτικών ιδρυµάτων και της αξιολόγησής των. Η επιτάχυνση στην εφαρµογή των µεταρρυθµίσεων στην εκπαίδευση και τη δια βίου µάθηση, προκειµένου να βελτιωθεί η ποιότητά τους και η ανταπόκρισή τους στις ανάγκες της αγοράς εργασίας, θα διευκολύνει την οµαλή εξέλιξη των νέων στον επαγγελµατικό βίο και τη διασφάλιση της απασχολησιµότητας των εργαζοµένων. Με τον τρόπο αυτό οι µεταρρυθµίσεις στην εκπαίδευση θα αναδειχθούν ως ένας από τους κύριους µηχανισµούς άσκησης κοινωνικής πολιτικής, και ίσως το κυριότερο όπλο της κοινωνίας µας στην αντιµετώπιση των οικονοµικών ανισοτήτων και του κοινωνικού αποκλεισµού. Σχετικά µε το εξαιρετικά σηµαντικό θέµα του χωροταξικού σχεδιασµού πρέπει να υπάρξει ουσιαστική πρόοδος σε ό,τι αφορά την: Εναρµόνιση των ήδη θεσµοθετηµένων Περιφερειακών Χωροταξικών µε το Εθνικό Γενικό. Προώθηση-ολοκλήρωση της επεξεργασίας και θεσµοθέτησης των απαραίτητων υποστηρικτικών ρυθµίσεων µε πιστή τήρηση χρονοδιαγράµµατος. Η προστασία του περιβάλλοντος πρέπει να είναι υψίστης προτεραιότητας, όχι µόνο γιατί αποτελεί τον µεγαλύτερο εθνικό πλούτο και κληρονοµιά για τις επόµενες γενεές, αλλά και γιατί αποτελεί προϋπόθεση ανάπτυξης σηµαντικών κλάδων της οικονοµίας όπως είναι ο τουρισµός. 5
Πρέπει να αναβαθµισθούν ουσιαστικά ο τρόπος εφαρµογής στη χώρα µας της νοµοθεσίας που διέπει τα της περιβαλλοντικής αδειοδότησης και ειδικότερα η εκπλήρωση των συναρµοδιοτήτων, οι διαδικασίες γνωµοδότησης και η διεκπεραιωτική γραφειοκρατία που χαρακτηρίζεται από έλλειψη συντονισµού, µη τήρηση δεσµευτικών προθεσµιών, γνωστική ανεπάρκεια και ενίοτε αδιαφάνεια. Η υλοποίηση αυτών των δράσεων µέχρι το 2010, συνιστούν µια ακόµα ευκαιρία της χώρας µας να προωθήσει ένα µεταρρυθµιστικό πρόγραµµα το οποίο να απαντά στις πραγµατικές ανάγκες και προσδοκίες της κοινωνίας και οικονοµίας µας. Ειδικά στο υφιστάµενο περιβάλλον των αυξηµένων αβεβαιοτήτων και κινδύνων, πρέπει να αφήσουµε κληρονοµιά στις επόµενες γενεές την υλοποίηση αυτών των µεταρρυθµίσεων ώστε να µην περάσει και αυτή η ευκαιρία αναξιοποίητη. 6