ΑΡΙΣΟΣΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ ΣΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΧΝ ΔΠΙΣΗΜΧΝ ΜΔΣΑΠΣΤΥΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΗ ΓΙΟΙΚΗΗ ΔΠΙΥΔΙΡΗΔΧΝ ΔΙΠΛΩΜΑΣΙΚΗ ΕΡΓΑΙΑ

ΑΡΙΣΟΣΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ ΣΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΧΝ ΔΠΙΣΗΜΧΝ ΜΔΣΑΠΣΤΥΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΗ ΓΙΟΙΚΗΗ ΔΠΙΥΔΙΡΗΔΧΝ ΔΙΠΛΩΜΑΣΙΚΗ ΕΡΓΑΙΑ ΘΕΜΑ: ΠΙΣΩΣΙΚΟ ΚΙΝΔΤΝΟ ΠΡΙΝ & ΜΕΣΑ ΣΗ ΚΡΙΗ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΣΡΙΑ:ΚΟΜΙΔΟΤ ΚΤΡΙΑΚΗ ΥΟΙΣΗΣΡΙΑ: ΜΤΡΙΝΗ-ΙΩΑΝΝΑ ΚΟΤΛΟΤΔΗ Θεσσαλονίκη 2017

ΠΙΣΧΣΙΚΟ ΚΙΝΓΤΝΟ ΠΡΙΝ & ΜΔΣΑ ΣΗ ΚΡΙΗ εκαληηθνί όξνη: Παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηνλ πηζηωηηθό θίλδπλν, Μηθξννηθνλνκηθνί παξάγνληεο, Μαθξννηθνλνκηθνί παξάγνληεο, νηθνλνκηθή θξίζε, εκπνξηθέο ηξάπεδεο, Πνξηνγαιία, Ιζπαλία, Ιηαιία θαη Διιάδα ΠΕΡΙΛΗΧΗ: Ζ δηπισκαηηθή εξγαζία πνπ αθνινπζεί κε ηίηιν «Πηζησηηθφο Κίλδπλνο Πξηλ & Μεηά ηε Κξίζε» εθπνλήζεθε ζην πιαίζην ηνπ Μεηαπηπρηαθνχ Πξνγξάκκαηνο ζηε Γηνίθεζε ησλ Δπηρεηξήζεσλ-MBA γηα ηελ αθαδεκατθή ρξνληά 2015-2016. Ζ παξνχζα δηπισκαηηθή έρεη σο αληηθείκελν κειέηεο ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ πηζησηηθνχ θηλδχλνπ, πξηλ θαη κεηά ηελ νηθνλνκηθή θξίζε, ζηηο κεζνγεηαθέο ρψξεο ηεο Δπξψπεο θαη πην ζπγθεθξηκέλα ζηνλ ηνκέα ησλ εκπνξηθψλ ηξαπεδψλ ηεο Πνξηνγαιίαο, ηεο Ηζπαλίαο, ηεο Ηηαιίαο θαη ηεο Διιάδαο. Σν πξψην θεθάιαην απνηειείηαη απφ ηελ εηζαγσγή ηεο εξγαζίαο ζηελ νπνία γίλεηαη κία γεληθή παξνπζίαζε πνπ αθνξά ηελ ζχλδεζε πνπ ππάξρεη κεηαμχ ηεο θξίζεο θαη ηνπ πηζησηηθνχ θηλδχλνπ. ην δεχηεξν θεθάιαην, γίλεηαη κία γεληθή πεξηγξαθή ηεο θξίζεο θαζψο θαη ηζηνξηθή αλαδξνκή ησλ θξίζεσλ ζε παγθφζκην επίπεδν. Ζ ρξεκαηννηθνλνκηθή θξίζε πνπ μέζπαζε ηα ηειεπηαία ρξφληα πιήηηεη ηελ παγθφζκηα νηθνλνκία θαζψο θαη ηελ ρψξα καο θαη νθείιεηαη ζην γεγνλφο ηεο ππνηίκεζεο ηνπ θηλδχλνπ. Πην ζπγθεθξηκέλα, μεθίλεζε απφ ηελ Ακεξηθή θαηά ηε δηάξθεηα ηεο θξίζεο ηνπ 2007 πνπ αθνξνχζαλ ηα ελππφζεθα δάλεηα θαη ζηε ζπλέρεηα πήξε ηε κνξθή ληφκηλν ζηελ παγθφζκηα αγνξά. Ωζηφζν, είλαη ζεκαληηθφ λα γίλεη δηεξεχλεζε ηνπ θηλδχλνπ. Τπάξρνπλ πνιιά είδε δηαθνξεηηθψλ θηλδχλσλ θαη είλαη δχζθνιν λα ηνπο αλαιχζνπκε φινπο ζηε παξνχζα εξγαζία, θαζψο απαηηεί αξθεηφ ρξφλν θαη αλάιπζε, έηζη έγηλε ε εθηίκεζε ελφο απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο θηλδχλνπο πνπ ππάξρνπλ ζηελ αγνξά, απηή ηνπ πηζησηηθνχ θηλδχλνπ. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζηελ παξνχζα εξγαζία ζα εζηηάζνπκε ζηε κειέηε, ζηελ αλάιπζε θαη ζηελ απνζαθήληζε ηνπ πηζησηηθνχ θηλδχλνπ. Έηζη, ζην ηξίην θεθάιαην γίλεηαη ζεσξεηηθή αλαζθφπεζε σο πξνο ηελ 1

έλλνηα, ηα ζηνηρεία, ηα αίηηα θαη ηα πηζησηηθά παξάγσγα ηνπ πηζησηηθνχ θηλδχλνπ. ηε ζπλέρεηα, αθνινπζεί ε δηαρείξηζε θαη ε εθηίκεζε ηνπ, νη νπνίεο απνηεινχλ ηδηαίηεξα ζεκαληηθέο δηαδηθαζίεο κε ηε ζεκαληηθφηεηα ηνπο λα έρεη ζπλεηδεηνπνηεζεί πιήξσο θαη δηεζλψο ηα ηειεπηαία ρξφληα. Γεγνλφο πνπ απνδεηθλχεηαη απφ ηα δηάθνξα ππνδείγκαηα κέηξεζεο θαη δηαρείξηζεο ηνπ πηζησηηθνχ θηλδχλνπ πνπ έρνπλ αλαπηπρηεί πξφζθαηα. ηελ ζπγθεθξηκέλε εξγαζία ζα γίλεη νπζηαζηηθή αλαθνξά ζηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν θαη ζα παξνπζηαζηνχλ φια ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ αιιά θαη νη ηερληθέο πνπ εθαξκφδνληαη γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηνπ. ην ηέηαξην θεθάιαην, αθνινπζεί ε εκπεηξηθή κειέηε πνπ αθνξά ηηο κεηαβιεηέο πνπ επεξεάδνπλ ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν ζηνλ ηνκέα ησλ εκπνξηθψλ ηξαπεδψλ γηα ηηο ρψξεο Ηζπαλία, Πνξηνγαιία, Ηηαιία θαη Διιάδα πξηλ θαη κεηά ηελ θξίζε έρνληαο σο ζεκείν αλαθνξάο ηελ παγθφζκηα θξίζε ηνπ 2007 πνπ μεθίλεζε απφ ηελ Ακεξηθή. Γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζε ηεο κειέηεο απηήο ζε πξψηε θάζε έγηλε κία βηβιηνγξαθηθή επηζθφπεζε θαζψο ππάξρνπλ αξθεηέο κειέηεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηνπο θαζνξηζηηθνχο παξάγνληεο ηνπ πηζησηηθνχ θηλδχλνπ ζε καθξννηθνλνκηθφ θαη κηθξννηθνλνκηθφ επίπεδν ησλ εκπνξηθψλ ηξαπεδψλ. Με βάζε ηελ βηβιηνγξαθηθή επηζθφπεζε βξέζεθαλ νη αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο πνπ επεξεάδνπλ ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν, έρνληαο σο εμαξηεκέλε κεηαβιεηή ηηο πξνβιέςεηο πηζησηηθνχ θηλδχλνπ (loan loss provisions). ην επφκελν ζηάδην αθνινχζεζε, ε εχξεζε δεδνκέλσλ γηα απηέο ηηο κεηαβιεηέο, κέζα απφ ηελ ηζηνζειίδα ηεο παγθφζκηαο ηξάπεδαο. ηε ζπλέρεηα αθνινπζεί ε εκπεηξηθή αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ απηψλ, κε ηελ κέζνδν panel data θαη ηνπ ινγηζκηθνχ Stata κε ζθνπφ ηελ δηεμαγσγή ησλ απνηειεζκάησλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηηο κεηαβιεηέο πνπ επεξεάδνπλ ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν ζε (καθξννηθνλνκηθφ - κηθξννηθνλνκηθφ επίπεδν) θαη ζε πνην βαζκφ. Σέινο, ζην πέκπην θεθάιαην αθνινπζνχλ ηα γεληθά ζπκπεξάζκαηα γηα ηελ παξνχζα εξγαζία θαζψο πξνηάζεηο γηα πεξεηαίξσ έξεπλα πνπ ζα κπνξνχζε λα πξαγκαηνπνηεζεί ζην κέιινλ. 2

CREDIT RISK BEFORE & AFTER THE CRISIS Key Words: determinants of credit risk, macroeconomic variables, microeconomic variables, financial crisis, commercial banks, Italy, Portugal, Spain, Greece Α BSTRACT The thesis below entitled "Credit Risk Before and After the Crisis" was developed within the Master Program in Management of Business-MBA for the academic year 2015-2016. This thesis studies the behavior of credit risk, before and after the economic crisis in the Mediterranean countries of Europe and particularly in the field of commercial banks in Portugal, Spain, Italy and Greece. The first chapter consists of the introduction of the paper which is a general report on the link between the crisis and the credit risk. The second chapter is a general description of the crisis with historical background of various crisis on a global level. The financial crisis that erupted in recent years hits the world economy and our country and is caused by the devaluation of the risk. More specifically, it started from America during the crisis of 2007 concerning mortgages and then it took the form of dominoes in the global market. However, it is important to investigate the risk. There are many different types of risks and it is difficult to analyze them all in this paper as it requires a lot of time and analysis, so instead, the paper follows the assessment of one of the most important risks in the market, the credit risk. More specifically, we will focus on the study, the analysis and the clarification of the credit risk. Thus, the third chapter is the theoretical background of the concept, elements, causes and credit derivatives of the credit risk. After that, come its management and assessment which are especially important processes with their significance fully and internationally realized in recent years. This fact is proven by the various measurement and management models of credit risk that have recently been 3

developed. This paper essentially mentions the credit risk and presents all the characteristics and techniques that are used to tackle it. In the fourth chapter, there is the empirical study on the variables that affect the credit risk on the commercial banking sector for Spain, Portugal, Italy and Greece before and after the crisis with reference to the global crisis of 2007 that started from America. To carry out this study, bibliographic review was carried out as there are several studies related to the determinants of credit risk at the macroeconomic and microeconomic level of commercial banks. Based on the literature review, independent variables affecting the credit risk, having as dependent variable the credit risk provisions (loan loss provisions) were found. In the next stage, finding data for these variables through the World Bank website followed. After that comes the empirical analysis of these data, according to the panel data method and the Stata software to carry out the results associated with the variables that affect the credit risk in (macro - microeconomics level) and to what extent. Finally, in the fifth chapter there are the general conclusions for the present paper as well as suggestions for further research that could be done in the future. 4

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Οφείλω να ευχαριστήσω θερμά την επιβλέπουσα καθηγήτρια μου κα. Κυριακή Κοσμίδου και τον συνεργάτη της κ. Κωνσταντίνο Μουτσιάνα για την συνεχή υποστήριξη, την γνώση και την πολύτιμη βοήθεια που μου προσέφεραν κατά την εκπόνηση της παρούσας Διπλωματικής Εργασίας. Επιπλέον επιθυμώ να ευχαριστήσω όλους ους καθηγητές του προγράμματος Διοίκησης Επιχειρήσεων για την γνώση που μου μετέφεραν καθ όλη τη διάρκεια του μεταπτυχιακού προγράμματος. Τέλος, θα ήθελα να εκφράσω βαθύτατες ευχαριστίες και ευγνωμοσύνη προς την οικογένεια μου για την συνεχή στήριξη και αμέριστη συμπαράσταση τους. 5

ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ ΔΛΗΓΑ ΠΔΡΙΛΗΦΗ.... ABSTRACT. ΔΤΥΑΡΙΣΙΔ.... ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ.... ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ ΠΙΝΑΚΧΝ. ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ ΓΡΑΦΗΜΑΣΧΝ... ΚΔΦΑΛΑΙΟ 1 ν : ΔΗΑΓΩΓΖ... ΚΔΦΑΛΑΙΟ 2 ν : Ζ ΥΡΖΜΑΣΟΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ ΚΡΗΖ.. 2.1 Οξηζκφο Υξεκαηννηθνλνκηθήο Κξίζεο... 2.2 Υαξαθηεξηζηηθά ηεο νηθνλνκηθήο θξίζεο 2.3 Ηζηνξηθή αλαδξνκή ησλ Παγθφζκησλ Οηθνλνκηθψλ Κξίζεσλ 2.3.1 Ζ ρξεκαηηζηεξηαθή θξίζε ηνπ 1929 (The Great Depression. 2.3.2 Οη Πεηξειατθέο θξίζεηο, (1973-1974 & 1979-1980).. 2.3.3 Ζ Κξίζε Υξένπο ζηηο ρψξεο ηεο Λαηηληθήο Ακεξηθήο ηελ δεθαεηία ηνπ 1980.. 2.3.4 Ζ Οηθνλνκηθή θξίζε ζηελ Φηλιαλδία ηελ δεθαεηία ηνπ 1990... 2.3.5 Ηαπσληθή Κξίζε 1992-2002 2.3.6 Ζ θξίζε ηεο ηεθίιαο ζην Μεμηθφ ην 1994.. 2.3.7 Ζ θξίζε ηεο Ννηηναλαηνιηθήο Αζίαο ην 1997... 2.3.8 Ζ θξίζε Βξαδηιίαο Αξγεληηλήο, 1998-2001 2.4 Παγθφζκηα Οηθνλνκηθή θξίζε 2008.. 2.5 Ζ θξίζε ζηελ Δπξψπε. 2.6 Ζ Κξίζε Υξένπο ζηελ Δπξσδψλε... 2.7 Ζ νηθνλνκηθή θξίζε ζηηο ρψξεο πνπ κειεηάκε 2.7.1 Ζ νηθνλνκηθή θξίζε ζηελ Πνξηνγαιία... 2.7.2 Ζ νηθνλνκηθή θξίζε ζηελ Διιάδα.. 2.7.3 Ζ νηθνλνκηθή θξίζε ζηελ Ηζπαλία.. 2.7.4 Ζ νηθνλνκηθή θξίζε ζηελ Ηηαιία.. 2.7.5 Σν πξφβιεκα ηνπ εμσηεξηθνχ ρξένπο ησλ P.I.G.S. 1 3 5 6 8 9 10 11 11 12 13 13 14 15 17 17 18 19 20 21 23 25 26 27 29 30 31 33 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 3 ν : ΠΗΣΩΣΗΚΟ ΚΗΝΓΤΝΟ. 35 3.1 Έλλνηα θαη θχζε ηνπ πηζησηηθνχ θίλδπλνπ.. 3.1.1 Οξηζκφο Πηζησηηθνχ Κηλδχλνπ 3.1.2 Ζ θχζε ηνπ πηζησηηθνχ θηλδχλνπ... 3.2 Αίηηα ηνπ πηζησηηθνχ θηλδχλνπ 3.3 ηνηρεία ηνπ πηζησηηθνχ θηλδχλνπ 3.4 Οη θπξηφηεξεο θαηεγνξίεο πηζησηηθψλ παξαγψγσλ. 3.5 Γηαρείξηζε πηζησηηθνχ θηλδχλνπ.. 3.6 Αμηνιφγεζε θαη εθηίκεζε πηζησηηθνχ θηλδχλνπ.. 3.7 Οίθνη Αμηνιφγεζεο... 3.7.1 Αλαιπηηθά ζηνηρεία γηα ηνπο Οίθνπο Αμηνιφγεζεο. 35 35 35 36 37 38 39 40 43 46 6

3.8 Μνληέια Πηζησηηθνχ Κηλδχλνπ. 3.8.1 Μνληέιν Z-Score.. 3.8.2 Μνληέιν KMV. 3.8.3 Μνληέιν RAROC. ΚΔΦΑΛΑΙΟ 4 ν : ΔΜΠΔΗΡΗΚΖ ΜΔΛΔΣΖ 4.1 Βηβιηνγξαθηθή Αλαζθφπεζε. 4.2 Μέζνδνη εθηίκεζεο δεδνκέλσλ.. 4.3 Μέζνδνο Panel Data... 4.3.1 Πιενλεθηήκαηα Panel Data... 4.3.2 Μεηνλεθηήκαηα Panel Data... 4.3.3 Τπνδείγκαηα παιηλδξφκεζεο κε ηελ κέζνδν Panel Data. 4.4 Δθαξκνγή Panel Data 4.4.1 Μεζνδνινγία - Γεδνκέλα. 4.4.2 Δκπεηξηθή αλάιπζε ζε ηέζζεξηο επξσπατθέο ρψξεο (Διιάδα, Ηηαιία, Πνξηνγαιία, Ηζπαλία) ηελ πεξίνδν 2005-2015 4.4.2.1 Διιάδα.. 4.4.2.2 Ηηαιία. 4.4.2.3 Πνξηνγαιία... 4.4.2.4 Ηζπαλία.. 4.4.3 πγθξηηηθή κειέηε κεηαμχ ησλ ρσξψλ (Διιάδα, Ηηαιία, Πνξηνγαιία, Ηζπαλία) 4.4.3.1 πγθξηηηθή αλάιπζε πξηλ ηελ θξίζε. 4.4.3.2 πγθξηηηθή αλάιπζε κεηά ηελ θξίζε ΚΔΦΑΛΑΙΟ 5 ν : ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ & ΠΡΟΣΑΔΗ ΓΗΑ ΠΔΡΑΗΣΔΡΩ ΔΡΔΤΝΑ 5.1 πκπεξάζκαηα... 5.2 Πξνηάζεηο γηα πεξαηηέξσ έξεπλα... ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ... 47 48 48 49 51 51 52 53 54 55 56 59 59 63 64 72 80 88 96 96 98 101 101 104 106 112 7

ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ ΠΙΝΑΚΧΝ ΔΛΗΓΑ Πίλαθαο 1 Σν πξφβιεκα ηνπ εμσηεξηθνχ ρξένπο ησλ P.I.G.S Πίλαθαο 2 Αλαιπηηθά ζηνηρεία γηα ηνπο Οίθνπο Αμηνιφγεζεο Πίλαθαο 3 Αλαιπηηθά ζηνηρεία γηα ηνπο Οίθνπο Αμηνιφγεζεο Πίλαθαο 4 Βαζκνινγία ηξαπεδψλ απφ ηνπο νίθνπο αμηνιφγεζεο γηα ηηο P.I.G.S Πίλαθαο 5 Eιιάδα-Πξηλ ηελ θξίζε-μέζνδνο ηπραίσλ επηδξάζεσλ Πίλαθαο 6 Eιιάδα-Πξηλ ηελ θξίζε-μέζνδνο ζηαζεξψλ επηδξάζεσλ Πίλαθαο 7 Eιιάδα- Πξηλ ηελ θξίζε-hausman Test Πίλαθαο 8 Eιιάδα-Μεηά ηελ θξίζε-μέζνδνο ηπραίσλ επηδξάζεσλ Πίλαθαο 9 Eιιάδα-Μεηά ηελ θξίζε-μέζνδνο ζηαζεξψλ επηδξάζεσλ Πίλαθαο 10 Eιιάδα- Μεηά ηελ θξίζε-hausman Test Πίλαθαο 11 Ηηαιία-Πξηλ ηελ θξίζε-μέζνδνο ηπραίσλ επηδξάζεσλ Πίλαθαο 12 Ηηαιία-Πξηλ ηελ θξίζε-μέζνδνο ζηαζεξψλ επηδξάζεσλ Πίλαθαο 13 Ηηαιία-Πξηλ ηελ θξίζε- Hausman Test Πίλαθαο 14 Ηηαιία- Μεηά ηελ θξίζε-μέζνδνο ηπραίσλ επηδξάζεσλ Πίλαθαο 15 Ηηαιία- Μεηά ηελ θξίζε-μέζνδνο ζηαζεξψλ επηδξάζεσλ Πίλαθαο 16 Ηηαιία- Μεηά ηελ θξίζε- Hausman Test Πίλαθαο 17 Πνξηνγαιία-Πξηλ ηελ θξίζε-μέζνδνο ηπραίσλ επηδξάζεσλ Πίλαθαο 18 Πνξηνγαιία-Πξηλ ηελ θξίζε-μέζνδνο ζηαζεξψλ επηδξάζεσλ Πίλαθαο 19 Πνξηνγαιία-Πξηλ ηελ θξίζε- Hausman Test Πίλαθαο 20 Πνξηνγαιία-Μεηά ηελ θξίζε-μέζνδνο ηπραίσλ επηδξάζεσλ Πίλαθαο 21 Πνξηνγαιία-Μεηά ηελ θξίζε-μέζνδνο ζηαζεξψλ επηδξάζεσλ Πίλαθαο 22 Πνξηνγαιία-Μεηά ηελ θξίζε- Hausman Test Πίλαθαο 23 Ηζπαλία-Πξηλ ηελ θξίζε-μέζνδνο ηπραίσλ επηδξάζεσλ Πίλαθαο 24 Ηζπαλία-Πξηλ ηελ θξίζε-μέζνδνο ζηαζεξψλ επηδξάζεσλ Πίλαθαο 25 Ηζπαλία-Πξηλ ηελ θξίζε- Hausman Test Πίλαθαο 26 Ηζπαλία-Μεηά ηελ θξίζε-μέζνδνο ηπραίσλ επηδξάζεσλ Πίλαθαο 27 Ηζπαλία-Μεηά ηελ θξίζε-μέζνδνο ζηαζεξψλ επηδξάζεσλ Πίλαθαο 28 Ηζπαλία-Μεηά ηελ θξίζε- Hausman Test 34 46 46 47 64 65 65 68 69 69 72 73 73 76 77 77 80 81 81 84 85 85 88 89 89 92 93 93 8

ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ ΓΡΑΦΗΜΑΣΧΝ Γξάθεκα 1 Eιιάδα Γξάθεκα 2 Eιιάδα Γξάθεκα 3 Eιιάδα Γξάθεκα 4 Eιιάδα Γξάθεκα 5 Ηηαιία Γξάθεκα 6 Ηηαιία Γξάθεκα 7 Ηηαιία Γξάθεκα 8 Ηηαιία Γξάθεκα 9 Πνξηνγαιία Γξάθεκα 10 Πνξηνγαιία Γξάθεκα 11 Πνξηνγαιία Γξάθεκα 12 Πνξηνγαιία Γξάθεκα 13 Ηζπαλία Γξάθεκα 14 Ηζπαλία Γξάθεκα 15 Ηζπαλία Γξάθεκα 16 Ηζπαλία Γξάθεκα 17 πγθξηηηθή κειέηε φισλ ησλ ρσξψλ Γξάθεκα 18 πγθξηηηθή κειέηε φισλ ησλ ρσξψλ Γξάθεκα 19 πγθξηηηθή κειέηε φισλ ησλ ρσξψλ Γξάθεκα 20 πγθξηηηθή κειέηε φισλ ησλ ρσξψλ 124 125 125 126 126 127 127 128 128 129 129 130 130 131 131 132 97 98 99 100 9

Κ ΕΥΑΛΑΙΟ 1 ο : ΕΙΑΓΨΓΗ Ζ παγθφζκηα ρξεκαηννηθνλνκηθή θξίζε πνπ βηψλνπλ πνιιά θξάηε ζήκεξα έγηλε νξαηή ην 2008, θαη μεθίλεζε απφ ηηο Ζλσκέλεο Πνιηηείεο Ακεξηθήο ην 2007 θαη ήηαλ απνηέιεζκα ησλ πνιιψλ πξνβιεκάησλ πνπ δεκηνπξγήζεθαλ ζηελ αγνξά ησλ ελππφζεθσλ δαλείσλ θαη πην ζπγθεθξηκέλα ησλ ζηεγαζηηθψλ. Πνιινί ήηαλ νη ρνξεγνχκελνη γηα ζηεγαζηηθά δάλεηα ην 2006, αιιά ιφγσ ηεο αλφδνπ ησλ επηηνθίσλ θαη ηεο κείσζεο ησλ ηηκψλ ζηα αθίλεηα, δελ κπνξνχζαλ λα εμππεξεηεζνχλ κε άκεζε ζπλέπεηα λα κελ έρνπλ αληίθξηζκα νη ηίηινη απηψλ ησλ δαλείσλ αθνχ δεκηνπξγήζεθε παληθφο ζηελ αγνξά. Ζ ζπγθεθξηκέλε θξίζε ζεσξείηαη κία απφ ηηο κεγαιχηεξεο θξίζεηο κεηά ηελ θξίζε ηνπ 1929. Σα παξαπάλσ γεγνλφηα νδήγεζαλ ζηελ εληαηηθή δεκηνπξγία νξηζκέλσλ θηλδχλσλ φπσο θίλδπλνο ξεπζηφηεηαο, θίλδπλνο αγνξάο θαη πηζησηηθφο θίλδπλνο πνπ ζηελ ζπλέρεηα έζπεπζαλ νη αξκφδηνη λα ηνπο ζηακαηήζνπλ, πξάγκα πνπ νδήγεζε ζηελ νμεία απνζηαζεξνπνίεζε ηνπ ρξεκαηνπηζησηηθνχ ζπζηήκαηνο, ζηελ δπζιεηηνπξγία ησλ πηζησηηθψλ αγνξψλ θαζψο θαη ζηελ απεηιή ηεο ζηαζεξφηεηαο ησλ ηξαπεδηθψλ ηδξπκάησλ. Οη παξαπάλσ θίλδπλνη δελ άξγεζαλ λα ρηππήζνπλ θαη ηνπο επξσπατθνχο ηξαπεδηθνχο νξγαληζκνχο θαζψο πνιιέο επξσπατθέο ρψξεο ήηαλ αληηκέησπεο κε απηνχο. Ζ παξνχζα κειέηε ζα εζηηάζεη κφλν ζηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν θαζψο ζεσξείηαη απφ ηνπο πην ζεκαληηθνχο θηλδχλνπο γηα ηνπο ηξαπεδηθνχο νξγαληζκνχο θαη ζα πξαγκαηνπνηεζεί γηα ηηο ρψξεο Διιάδα, Ηηαιία, Πνξηνγαιία θαη Ηζπαλία. Ο πηζησηηθφο θίλδπλνο ζπλδέεηαη άκεζα κε ηηο δξαζηεξηφηεηεο ησλ ηξαπεδψλ θαη νξίδεηαη σο ν θίλδπλνο αζέηεζεο ησλ ππνρξεψζεσλ ησλ πηζηνχρσλ ηεο. Πην ζπγθεθξηκέλα αλαθέξεηαη, ζηηο πεξηπηψζεηο εθείλεο πνπ, νη αληηζπκβαιιφκελνη αξλνχληαη ή δελ δχλαηαη λα θέξνπλ εηο πέξαο φιεο ηηο ππνρξεψζεηο ηνπο ή έλα κέξνο απηψλ ζηελ εκεξνκελία πνπ έρνπλ θάλεη ζπκθσλία. Ωζηφζν, ρξήδεη ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ λα εξεπλεζνχλ δηεμνδηθά νη πξνζδηνξηζηηθνί παξάγνληεο ηνπ πηζησηηθνχ θηλδχλνπ θαζψο επίζεο θαη θαηά πφζν επεξεάδεηαη απφ απηνχο, ζε πεξηφδνπο θξίζεο αιιά θαη κε. 10

Κ ΕΥΑΛΑΙΟ 2 ο : ΦΡΗΜΑΣΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΗ 2.1 Οξηζκόο Υξεκαηννηθνλνκηθήο Κξίζεο χκθσλα κε ηνλ Sharpe (1963) o φξνο ρξεκαηννηθνλνκηθή θξίζε είλαη ζπλπθαζκέλνο κε κία ρξνληθή πεξίνδν θαηά ηελ νπνία φιε ε νηθνλνκία παξαθκάδεη θαη παίξλεη κηα θαζνδηθή πνξεία ε νπνία ζηελ πνξεία γίλεηαη αληηιεπηή απφ ηελ αγνξά. Μία άιιε ζεσξία πνπ ζηεξίδεηαη ζηνλ Mishkin (1992) είλαη φηη ην θαηλφκελν ηεο νηθνλνκηθήο θξίζεο δηαηαξάζζεη ηηο ρξεκαηννηθνλνκηθέο αγνξέο, πξνθαιψληαο επηδείλσζε ζηα πξνβιήκαηα ηεο αληίζηξνθεο επηινγήο, πνπ έρεη ζπλέπεηα ηελ έιιεηςε ηθαλφηεηαο ησλ ρξεκαηνπηζησηηθψλ ηδξπκάησλ λα δηαλέκνπλ θεθάιαηα κε απνηειεζκαηηθφ ηξφπν ζηηο πην απνδνηηθέο επθαηξίεο πνπ αθνξνχλ επελδχζεηο. χκθσλα κε ηνλ Kindleberger and Aliber (2015) ν φξνο ρξεκαηννηθνλνκηθή θξίζε ηζνδπλακεί κε ηελ θπθιηθή ζεσξνχκελε εμέιημε ηεο νηθνλνκηθήο ζπγθπξίαο, αιιά ζηελ πξαγκαηηθφηεηα απνηειεί ην θαηψηαην ζεκείν ηεο θακπχιεο θαζψο απνηειεί, ηε κία απφ ηηο δχν θάζεηο ησλ νηθνλνκηθψλ δηαθπκάλζεσλ θαη ζπγθεθξηκέλα ηε θάζε ηεο θαζφδνπ, φηαλ ε νηθνλνκία βξίζθεηαη ζε ζπλερή πεξηνξηζκφ σο πξνο ηηο ηηκέο, ηελ απαζρφιεζε, ην εζληθφ πξντφλ, ηηο επελδχζεηο θ.η.ι.. Οη νηθνλνκηθνί θχθινη δηαθξίλνληαη ζε ηέζζεξηο θάζεηο, νη νπνίεο είλαη νη εμήο: ε θάζε ηεο αλάθακςεο, ε θάζε ηεο θξίζεο, ε θάζε ηεο χθεζεο θαη ηέινο ε θάζε ηεο αλάξξσζεο. Με βάζε ηα παξαπάλσ πξνθχπηεη ην παξαθάησ δηάγξακκα φπνπ παξνπζηάδεηαη ε δηαθχκαλζε ηεο νηθνλνκίαο. Όηαλ θάπνηνο παξαηεξήζεη ην δηάγξακκα κπνξεί λα πηζηέςεη φηη νη θάζεηο έρνπλ ηελ ίδηα ρξνληθή δηάξθεηα, αιιά ζηελ πξαγκαηηθφηεηα δελ ηζρχεη θάηη ηέηνην αθνχ νη παξαθάησ ζρέζε δελ πθίζηαηαη (ΑΒ) = (ΒΓ) = (ΓΓ) = (ΓΔ) (βιέπε ζρεδηάγξακκα 1). Γηα παξάδεηγκα ε θάζε ηεο αλφδνπ κπνξεί λα έρεη δηάξθεηα ηξία ρξφληα ελψ ε θάζε ηεο αλάθακςεο έλα ρξφλν (Γεσξγαθφπνπινο et. al., 2007). χκθσλα κε ηελ Δπξσπατθή θνκηζηφλ θαη κεηά απφ πνιχρξνλεο ζηαηηζηηθέο κειέηεο παξαηεξήζεθε φηη νη νηθνλνκηθνί θχθινη έρνπλ δηάξθεηα απφ 7 έσο 11 ρξφληα. 11

ρεδηάγξακκα 1: Φάζεηο Οηθνλνκηθνχ Κχθινπ (Πεγή: Γ. Κνιιχξνπ,(2015). Δηεζλήο Χξεκαηνπηζησηηθή θξίζε 2008. ζει. 17_ επεμεξγαζία ζρεδίνπ: Μπξζίλε- Ησάλλα Κνπινπδή) 2.2 Υαξαθηεξηζηηθά ηεο νηθνλνκηθήο θξίζεο Σν γεγνλφο ηεο ππάξρνπζαο θξίζεο είλαη αμηνζεκείσην ιφγσ ησλ ηξαπεδψλ, νη νπνίεο έρνπλ παίμεη ζεκαληηθφ ξφιν ζε απηή. Ζ ζχλδεζε πνπ έγηλε κεηαμχ ησλ ρξεκαηνπηζησηηθψλ θξίζεσλ θαη ηνλ ηξαπεδηθφ παληθφ έρεη δεκηνπξγεζεί απφ ην 1963 απφ ηνπο Friedman θαη Schwartz. ηηο ρξεκαηηζηεξηαθέο θξίζεηο, απνηειεί ζπρλφ θαηλφκελν λα βγαίλνπλ ρακέλνη νη κηθξνεπελδπηέο θαζψο πνιιέο θνξέο επελδχνπλ ηηο νηθνλνκίεο ηνπο ζε κεηνρέο πνπ κεηά απφ κία θξίζε κεηαηξέπνληαη ζε απιά ραξηηά ρσξίο αμία ή βξίζθνληαη ππεξρξεσκέλνη εμαηηίαο ησλ δαλείσλ πνπ κπνξεί λα πήξαλ γηα ρξεκαηνδφηεζε ησλ ρξεκαηηζηεξηαθψλ ηνπο αγνξψλ. Ζ πεξίπησζε ηεο θξίζεο ησλ αθηλήησλ ην 2007 ζηελ Ακεξηθή, καο έδεημε φηη απηνί πνπ βγήθαλ ρακέλνη ήηαλ νη ηξάπεδεο θαη ηα hedge funds, θαζψο αγφξαζαλ ηίηινπο θαιππηφκελνπο απφ ρξέε γηα αθίλεηε πεξηνπζία. Απηφ ην γεγνλφο, είρε σο απνηέιεζκα ηελ αζέηεζε πιεξσκψλ απφ πνιινχο ηδηνθηήηεο ζπηηηψλ αθνχ είραλ ράζεη ηηο νηθνλνκίεο ηνπο γηα λα επελδχζνπλ ζηελ αγνξά αθίλεηεο πεξηνπζίαο, ζαλ ζπλέπεηα ησλ θαηαζρέζεσλ. Σν ζπγθεθξηκέλν γεγνλφο απηή ηελ θνξά δελ έπιεμε κηθξνεπελδπηέο αιιά ηξάπεδεο πνπ ρξεκαηνδνηνχζαλ ηελ αγνξά αθηλήησλ. Σν ηνπίν ήηαλ πνιχ ζνιφ σο πξνο ηελ έθηαζε ησλ δεκηψλ πνπ θαζεκία ηξάπεδα έπξεπε λα θαιχςεη θαζψο δελ ήηαλ ζε ζέζε λα γλσξίδνπλ ηελ αθξηβή πιήξε έθηαζε γηα ην ιφγν απηφ πξφθεηηαη γηα κηα ζπζηεκηθή θξίζε, θαζψο επεξέαζε ζρεδφλ νιφθιεξν ην ηξαπεδηθφ ζχζηεκα. Οη θεληξηθέο ηξάπεδεο φκσο αληέδξαζαλ κε κηα πνιχ γξήγνξε επέθηαζε ηεο δαλεηνδφηεζήο ηνπο κε απνηέιεζκα ηελ απνθπγή κεγαιχηεξσλ πξνβιεκάησλ. Ωζηφζν, πνιιά είλαη ηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ κπνξεί λα έρεη κία νηθνλνκηθή θξίζε ή κηα παξφκνηα γεληθεπκέλε θαηάζηαζε φπσο ν πηζησηηθφο θίλδπλνο θαζψο ζε 12

πεξηφδνπο θξίζεηο πνιινί αζεηνχλ ηηο ππνρξεψζεηο ηνπο ιφγσ έιιεηςε ξεπζηφηεηαο θαη θαηά ζπλέπεηα ν θίλδπλνο πηψρεπζεο ησλ ηξαπεδψλ. Αθφκε, έλα ζεκαληηθφ ραξαθηεξηζηηθφ είλαη ε άζθεζε λνκηζκαηηθήο πνιηηηθήο πνπ εθαξκφδεηαη απφ ηηο Κεληξηθέο Σξάπεδεο κε ζηφρν λα ζψζνπλ ην ρξεκαηνπηζησηηθφ ζχζηεκα φπσο νθείινπλ λα πξάηηνπλ θαη φρη λα δηαζθαιίζνπλ ηηο ηηκέο. Σέινο, δεκηνγφλα ζεσξήζεθαλ θαη ηα ζπζηήκαηα πνπ εθηέζεθαλ ζηα "ηνμηθά", νκφινγα, ζπζηήκαηα πνπ ζηξέθνληαη απφ εδψ θαη ζην εμήο πξνο έλα λέν θξαηηθφ παξεκβαηηζκφ (Caprio & Klingebiel, 2003). 2.3 Ιζηνξηθή αλαδξνκή ηωλ Παγθόζκηωλ Οηθνλνκηθώλ Κξίζεωλ Τπήξμαλ πνιιέο ζεκαληηθέο θξίζεηο νη νπνίεο έπιεμαλ ηελ παγθφζκηα ηζνξξνπία, αιιά ε θξίζε ηνπ 2007 ήηαλ ε κνλαδηθή θξίζε ηεο ηειεπηαίαο εηθνζαεηίαο πνπ απείιεζε ηελ παγθφζκηα νηθνλνκία (Krugman, 2009). Αλαιπηηθφηεξα, παξνπζηάδνληαη παξαθάησ νη ζεκαληηθφηεξεο. 2.3.1 Η ρξεκαηηζηεξηαθή θξίζε ηνπ 1929 (The Great Depression) Μία απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο θξίζεηο πνπ ζηηγκάηηζε ηελ παγθφζκηα νηθνλνκία ήηαλ ε ρξεκαηηζηεξηαθή θξίζε ηνπ 1929 ζηελ Ακεξηθή. Θεσξείηαη ε κεγαιχηεξε νηθνλνκηθή χθεζε ηεο ζχγρξνλεο ηζηνξίαο θαζψο είρε δηάξθεηα απφ έλα έσο θαη 10 ρξφληα ζε δηάθνξα θξάηε ηνπ θφζκνπ. χκθσλα κε αλαιπηέο, ε Ακεξηθή επεκεξνχζε ην θαινθαίξη ηνπ 1929 κέρξηο φηνπ ζπλέβε ην κεγάιν ρξεκαηηζηεξηαθφ θξαρ ηελ 29 ε κέξα ηνπ Οθηψβξε ην 1929, γλσζηή θαη σο ε «Μαχξε Σξίηε». Ζ Wall Street θαηέξξεπζε, πνιινί ρξεκαηνπηζησηηθνί νξγαληζκνί πνπ είραλ επελδχζεη ηα ρξήκαηα ησλ πειαηψλ ηνπο γηα λα απνθηήζνπλ κεγαιχηεξα θέξδε, θαηέξξεπζαλ. ηε ζπλέρεηα ην γεγνλφο απηφ, νδήγεζε εθαηνκκχξηα ηίηινπο κεηνρψλ λα κεηαηξαπνχλ ζε απιά ραξηηά, θαζψο αθνινχζεζε καδηθή ξεπζηνπνίεζε ηνπο κε άκεζε ζπλέπεηα ηελ κεγαιχηεξε πηψζε ηεο αμίαο ησλ κεηνρψλ θαη απψιεηα καδηθψλ θεθαιαίσλ απφ ην Υξεκαηηζηήξην. Ζ αηηία πνπ νδήγεζε ζε καδηθή ξεπζηνπνίεζε ήηαλ ν παληθφο πνπ αλαπηχρζεθε ιφγσ ηεο θεκνινγίαο πεξί ηηκήο ηνπ βακβαθηνχ θαη ζηελ ζπλέρεηα ζηελ θαηάξξεπζε ηξαπεδψλ, επηρεηξήζεσλ θαζψο θαη ηνπ Dow Jones. Απφ απηή ηελ 13

ζηηγκή θαη έπεηηα ν Dow Jones άξρηζε λα έρεη κηα ζηαζεξή πησηηθή πνξεία, παξφιν ην γεγνλφο πνπ νη επηθεθαιήο ηξάπεδεο National City Bank θαη J.P. Morgan πξνζπάζεζαλ λα δηαζψζνπλ ηηο κεηνρέο δεζκεχνληαο 240 εθ. δνιάξηα. Ο Dow Jones ππνρψξεζε θαηά 9% θαη εληφο ησλ επφκελσλ εκεξψλ ππνινγίδεηαη φηη ράζεθαλ 30 δηο δνιάξηα. Δπηπιένλ, πηψρεπζε πεξίπνπ ην 40% ηνπ ηξαπεδηθνχ ζπζηήκαηνο, εθηηλάρζεθε ε αλεξγία ζηα χςε εληφο ησλ επφκελσλ εηψλ απφ 7,9% ην 1929 ζε 26,1% ην 1938 θαη ζπξξηθλψζεθε ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο ακεξηθάληθεο βηνκεραληθήο παξαγσγήο. Έπεηηα, ε θξίζε κεηαθέξζεθε κε γξήγνξνπο ξπζκνχο ζηελ Δπξψπε θαη δεκηνπξγήζεθε κία παγθφζκηα χθεζε θαζψο θαη θάκςε ησλ ηηκψλ (Renshaw,2001). 2.3.2 Οη Πεηξειαϊθέο θξίζεηο, (1973-1974 & 1979-1980) Τπήξμαλ δχν ρξνλνινγηθά πεξίνδνη κε πεηξειατθέο θξίζεηο κε ηελ πξψηε λα ηνπνζεηείηαη ην 1973-1974 θαη ηελ δεχηεξε ην 1979-1980. Πην ζπγθεθξηκέλα, ε παξνπζίαζε ηεο πξψηεο έγηλε θαηά ηελ πεξίνδν πνιέκνπ ησλ Αξαβηθψλ ρσξψλ κε ην Ηζξαήι. Σφηε παξαηεξήζεθε αχμεζε ησλ ηηκψλ ηνπ πεηξειαίνπ, ιφγσ ηνπ εκπάξγθν πνπ έζεζαλ νη Αξαβηθέο ρψξεο ζην πεηξέιαην έλαληη Οιιαλδίαο θαη Ζλσκέλσλ Πνιηηεηψλ Ακεξηθήο. Δπηπιένλ, ηελ ίδηα ζηηγκή θαη ζχκθσλα κε ηελ ζπκθσλία ηνπ OPEC, ζεκεηψζεθε κείσζε ηεο πξνζθνξάο θαη άληιεζεο πεηξειαίνπ. Πην εθηελέζηεξα, νη ΖΠΑ άξρηζαλ ηνλ εθνδηαζκφ πνιεκνθφδησλ ζην Ηζξαήι κε ην πνπ μέζπαζε ν Αξαβν-Ηζξαειηλφο πφιεκνο, κε απνηέιεζκα ηελ άκεζε αληίδξαζε ησλ Αξαβηθψλ ρσξψλ θαζψο έζπεπζαλ ακέζσο ζηελ αχμεζε ηεο ηηκήο ηνπ πεηξειαίνπ θαη ζηελ επηβνιή εκπάξγθν ζηηο ρψξεο πνπ ζηήξηδαλ ην Ηζξαήι ζηνλ πφιεκν. (Κφηηνο & Παπιίδεο,2011). Αθφκε, χζηεξα απφ ην έηνο ηνπ 1971, ε ηηκή ηνπ πεηξειαίνπ πξνζαξκνδφηαλ αλάινγα κε ηελ ππνηίκεζε ηνπ ζπλαιιάγκαηνο. To 1973 φκσο ε ηηκή ηνπ πεηξειαίνπ απμήζεθε εμαηηίαο ηεο απνδέζκεπζεο απφ ηνλ θαλφλα ρξπζνχ, θαζψο ε ηηκή δηαηππσλφηαλ ζε δηαθνξεηηθφ πξντφλ πνπ θπζηθφ επαθφινπζν ήηαλ κία λέα πξνζαξκνγή ζηηο ππάξρνπζεο ζπλζήθεο (Παπαζηάκνπ, 2011). Σν γεγνλφο απηφ φξηζε ην πεηξέιαην σο ηνλ βαζηθφ παξάγνληα πνπ ζα θαζφξηδε ηελ ελεξγεηαθή πνιηηηθή ησλ θξαηψλ κειψλ ηνπ OPEC θαζψο θαη ηνλ λέν πνιηηηθφ ράξηε. Μνινλφηη ην εκπάξγθν είρε κηα ζρεηηθά ζχληνκε δηάξθεηα (1973-1974), νη ηηκέο ηνπ πεηξειαίνπ ζπλέρηζαλ λα έρνπλ πςειέο ηηκέο θαη κεηά απφ απηφ. 14

Δθηφο απηνχ, ζπλέβεζαλ δπζάξεζηα γεγνλφηα θαη ζηηο αλεπηπγκέλεο ρψξεο θαζψο ζεκεηψζεθε ζεκαληηθή πηψζε ζηα ρξεκαηηζηήξηα θαη κεγάιε αχμεζε ηεο αλεξγίαο. -Ζ αξρή ηεο δεχηεξεο πεηξειατθήο θξίζεο ζπλέβε ζε πεξίνδν επαλάζηαζεο ηνπ Ηζιάκ-Ηξάλ θαηά ηα έηε 1979-1980. Σν Ηξάλ σο δεχηεξε ρψξα παξαγσγήο πεηξειαίνπ ηνπ OPEC επεξεάζηεθε ζε ζεκαληηθφ βαζκφ ιφγσ ηεο πνιηηηθήο αλαηαξαρήο πνπ ππήξμε ζηελ ίδηα κε απνηέιεζκα ηελ κείσζε ζηηο εμαγσγέο θαη παξαγσγήο πεηξειαίνπ. Παξά ην γεγνλφο φηη ν OPEC έζπεπζε ζηελ αχμεζε παξαγσγήο πεηξειαίνπ, ε ηηκή ηνπ ζπλέρηζε λα έρεη αλνδηθή πνξεία θαη ην πξφβιεκα έγηλε πην έληνλν ιφγσ φηη νη αγνξέο αληέδξαζαλ κε παληθφ θαη ρσξίο λα έρνπλ θάπνην ζρέδην. Αθφκε, αμίδεη λα ζεκεησζεί ην γεγνλφο πνπ ζπλέβε ην 1980, πνπ αθνξνχζε ηελ δηαθήξπμε ηνπ γλσζηνχ Γφγκαηνο «Carter» φπνπ πηζαλή πεηξειατθή θξίζε γηα ηηο ΖΠΑ ζα νδεγνχζε ζε πφιεκν. Σειηθά, νπνηαδήπνηε θίλεζε παξεκβνιήο ζηα ζπκθέξνληα ηεο Ακεξηθήο εληφο ηνπ θφιπνπ, ζα ήηαλ ηζνδχλακε κε επίζεζε ελαληίνλ ηεο Ακεξηθήο. 2.3.3 Η Κξίζε Υξένπο ζηηο ρώξεο ηεο Λαηηληθήο Ακεξηθήο ηελ δεθαεηία ηνπ 1980 Ζ πεηξειατθή θξίζε θαηά ηελ δεθαεηία ηνπ 1970 ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ θαηάιπζε ηνπ ζπζηήκαηνο ηνπ Bretton Woods, πνπ αθνξνχζε ηηο ζηαζεξέο ηζνηηκίεο απνηέιεζαλ ηελ απαξρή κηαο νηθνλνκηθήο αληζνξξνπίαο ζηηο ρψξεο ηεο Λαηηληθήο Ακεξηθήο. Ζ θπβεξλεηηθή πνιηηηθή ησλ ρσξψλ έζπεπζε ζηελ αχμεζε ησλ δαπαλψλ ηνπο γηα ηελ απνθαηάζηαζε ησλ αηηεκάησλ θνηλσληθήο ηζφηεηαο, ελψ ηελ ίδηα ζηηγκή ε δεκφζηα δήηεζε πξνζπάζεζε ζηελ εμηζνξξφπεζε ησλ ζπλεπεηψλ ηνπ αθξηβφηεξνπ πεηξειαίνπ. Οη ρψξεο ηνπ OPEC άληιεζαλ πνιιά θέξδε απφ ηελ αχμεζε ηνπ πεηξειαίνπ θαηαζέηνληαο ηα θέξδε ζηηο Ακεξηθάληθεο ηξάπεδεο κε ζθνπφ λα πξηκνδνηήζνπλ ηελ εθβηνκεράληζε ησλ ρσξψλ ηεο Λαηηληθήο Ακεξηθήο. Ωζηφζν, νη ηξάπεδεο πηνζέηεζαλ κηα επηζεηηθή ζπκπεξηθνξά θαζψο πξνρψξεζαλ ζε αιφγηζηεο ζπαηάιεο σο πξνο ηελ πξνψζεζε ησλ δαλείσλ. Απνηέιεζκα απηήο ηεο αιφγηζηεο θαη επηπφιαηαο ζπκπεξηθνξάο ήηαλ ην γεγνλφο φηη νη ρψξεο ηεο Λαηηληθήο Ακεξηθήο θαη ηεο Αθξηθήο δελ ηήξεζαλ ηελ απνπιεξσκή ηνπ ρξένπο ηνπο νδεγψληαο ζηελ κεγάιε θξίζε ρξένπο θαηά ηελ δεθαεηία ηνπ 1980 (Cohn, 2009). Πην αλαιπηηθά, νη ρψξεο ηεο Λαηηληθήο Ακεξηθήο (Μεμηθφ, Βξαδηιία, Αξγεληηλή), δαλείζηεθαλ κεγάια πνζά απφ πξνεγνχκελεο δεθαεηίεο αξρίδνληαο απφ ην 1960 θαη 15

ζπλερίδνληαο κέρξη θαη ηελ δεθαεηία ηνπ 1970, ηα νπνία ρξεζηκνπνίεζαλ γηα ηελ ρξεκαηνδφηεζε ηεο εθβηνκεράληζεο. Δθείλε ηελ ρξνληθή πεξίνδν νη ρψξεο απηέο είραλ κηα δπλακηθή πνξεία αλάπηπμεο θαη βειηίσζεο ησλ νηθνλνκηψλ ηνπο, γεγνλφο πνπ έθαλε ηνπο πηζησηέο αηζηφδνμνπο παξέρνληαο φιν θαη πεξηζζφηεξα δάλεηα.. Ωζηφζν, απηή ε πνιηηηθή νδήγεζε ζε ζπλερή αχμεζε ησλ ηηκψλ θαζψο επίζεο θαη ηνπ εμσηεξηθνχ ρξένπο (Krugman, 2009). Ζ αχμεζε ζηα επηηφθηα ζηελ Δπξψπε θαη ζηηο ΖΠΑ ην 1979 θαζψο θαη ε αχμεζε πιεξσκψλ ηνπ ρξένπο θαηέζηεζε δπζθνιφηεξε ηελ επηρνξήγεζε δαλείσλ γηα ηελ απνπιεξσκή ησλ ρξεψλ ηνπο.. Σν 1981, ην παγθφζκην εκπφξην άξρηζε λα ζπξξηθλψλεηαη, πξνθαιψληαο αχμεζε ζηηο ηηκέο ησλ πφξσλ ηνπ πξσηνγελή ηνκέα θαζψο θαη κείσζε ζηηο εμαγσγέο ζηηο ρψξεο ηεο Λαηηληθήο Ακεξηθήο. Αθφκε, έλα ζεκαληηθφ γεγνλφο πνπ νδήγεζε ζηελ αδπλακία απνπιεξσκήο ησλ ρξεψλ ήηαλ ε επηδείλσζε ζηελ ζπλαιιαγκαηηθή ηζνηηκία κε ην δνιάξην, αθνχ αχμεζε θαηαθφξπθα ην ρξένο ησλ ρσξψλ ηεο Λαηηληθήο Ακεξηθήο. Δπηπξφζζεηα, ηα πςειά επίπεδα πιεζσξηζκνχ ησλ ρσξψλ απηψλ θαη ε κηθξφηεξε ππνηίκεζε απφ ηελ δηαθνξά πιεζσξηζκνχ, νδήγεζαλ ηηο ρψξεο αληηκέησπεο κε κηα ξαγδαία θαηάζηαζε αθνχ παξνπζίαδαλ κεγάια ειιείκκαηα ζηα ηζνδχγηα πιεξσκψλ. (Krugman & Obstfeld, 2003). Οη επηζέζεηο θεξδνζθνπηθνχ ραξαθηήξα, κε βαζηθφ ζηνηρείν ηελ απεξίζθεπηε εηζξνή ηδησηηθψλ θεθαιαίσλ, ππνρξέσζαλ ηελ ιήςε ηζρπξψλ θαη αζπλήζηζησλ κέηξσλ φπσο ζηελ κείσζε ζπλαιιαγκαηηθψλ απνζεκάησλ. Έπεηηα, νη βηνκεραληθέο ρψξεο έρνληαο σο βαζηθφ επηρείξεκα φηη κε έλαλ ζπληνληζκέλν ηξφπν δαλεηζκνχ ζα έρνπλ θαιχηεξε πξνθχιαμε ζηνλ ηξφπν εμφθιεζεο ησλ πξνγελέζηεξσλ ρξεψλ, επηρείξεζαλ λα κεηαπείζνπλ ηηο κεγάιεο ηξάπεδεο λα ζπλερίζνπλ ηελ πξνψζεζε δαλείσλ. Οη θπβεξλήζεηο φκσο ησλ βηνκεραληθψλ ρσξψλ ήηαλ πξνβιεκαηηζκέλεο πσο νη κεγάιεο ηξάπεδεο φπσο πρ. Bank of America, ε νπνία είρε επηρνξεγήζεη πνιιά δάλεηα ζηηο ιηκλάδνπζεο ρψξεο, ζα κπνξνχζε λα βξεζεί ζε θαηάζηαζε πηψρεπζεο ζε πεξίπησζε δηαθνπήο ησλ πιεξσκψλ, επεξεάδνληαο κε απηφ ην ζθεπηηθφ φιν ην ρξεκαηνπηζησηηθφ ζχζηεκα ζε δηεζλή εκβέιεηα. Ωζηφζν, ην 1989 νη ΖΠΑ έρνληαο κπξνζηά ηνπο έλα ηέηνην επηθίλδπλν ζελάξην θαη ηξνκνθξαηεκέλεο γηα ηπρφλ πνιηηηθέο αλαηαξάμεηο ζηηο ρψξεο ηεο Λαηηληθήο Ακεξηθήο, άξρηζαλ λα αζθνχλ πίεζε ζηηο ηξάπεδεο θνινζζνί ηεο Ακεξηθήο λα ζπεχζνπλ ζε άκεζε κείσζε κε νπνηνδήπνηε ηξφπν ζην ρξένο ησλ λφηησλ ρσξψλ. Έηζη θαη έγηλε, θαζψο ην 1990 ππήξμε ζπκθσλία κεηαμχ ησλ ακεξηθάληθψλ ηξαπεδψλ λα ειαηηψζνπλ ην ρξένο ηνπ Μεμηθνχ θαηά 12% θαη κέζα ζην επφκελνο έηνο έγηλε 16

θάηη αλάινγν θαη ζε ππφινηπεο ρψξεο φπσο Οπξνπγνπάε, Βελεδνπέια, Κφζηα Ρίθα. Σέινο, ην 1992 βξέζεθε ιχζε θαη γηα ηηο ρψξεο Βξαδηιία θαη Αξγεληηλή κεηά απφ ζπκθσλία κε ηνπο πηζησηέο. 2.3.4 Η Οηθνλνκηθή θξίζε ζηελ Φηλιαλδία ηελ δεθαεηία ηνπ 1990 Οη καθξννηθνλνκηθέο δπζάξεζηεο αιιαγέο, ε αλεπάξθεηα ζεζκηθνχ πιαηζίνπ, ηα πξνβιήκαηα ζην ηξαπεδηθφ ζχζηεκα θαζψο θαη πξνεγνχκελεο θξίζεηο φπσο ε θξίζε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980,ε ρξεκαηηζηεξηαθή θξίζε ηεο Ηαπσλίαο θαηά ηα έηε 1986 έσο 1990, ε θαηάιπζε ηνπ Ακεξηθάληθνπ ρξεκαηηζηεξίνπ ην 1987 θαη ε θξίζε ηεο ζηεξιίλαο ην 1992 ήηαλ νξηζκέλα ζεκαληηθά γεγνλφηα πνπ είραλ νδεγήζεη ζε θξίζε ην ρξεκαηνπηζησηηθφ ζχζηεκα κεηαμχ ηνπ 1991 θαη 1993 ζε δηεζλέο επίπεδν. Γεγνλφηα πνπ ζηελ ζπλέρεηα επεξέαζαλ θαη ηελ θπβέξλεζε ηεο Φηιαλδίαο ε νπνία δελ θαηάθεξε λα ζηακαηήζεη ηελ νηθνλνκηθή θξίζε θαζψο επεθηάζεθε ζε φιν ην πεδίν ηεο πινπηνπαξαγσγηθήο νηθνλνκίαο (Frederiksen, 2008). Δπηπιένλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ θξίζε έπαημε θαη ην γεγνλφο ηεο απειεπζέξσζεο ηεο αγνξάο ηεο Φηιαλδίαο απφ ηελ δεθαεηία ηνπ 1980, πνπ ζηελ ζπλέρεηα νδήγεζε ζηελ ελίζρπζε ηεο πηζησηηθήο εμάπισζεο, ζηελ εηζξνή επελδπηψλ, ζηελ αλέιημε ηνπ ρξεκαηηζηεξίνπ, πξάγκα πνπ ζχκηδε έλα θαπηηαιηζηηθφ ζχζηεκα, φπσο ζηηο ρψξεο ηεο Λαηηληθήο Ακεξηθήο. Ζ ζπλερήο επηρνξήγεζε δαλείσλ απφ ηελ Skopbank ζε ρξεκαηηζηεξηαθέο επελδχζεηο καθξνρξφληαο δηάξθεηαο, επέθεξαλ θξίζε θεξεγγπφηεηαο θαη ηνλ θίλδπλν ηεο πηψρεπζεο ηνπ Φηλιαλδηθνχ θξάηνπο, φηαλ ε Skopbank «γθξεκίζηεθε». Έπεηηα, θπζηθφ επαθφινπζν ήηαλ ε επέθηαζε ηεο θξίζεο ζηηο ηξάπεδεο ηεο Φηλιαλδίαο. Παξφιν, πνπ πάξζεθαλ κέηξα φπσο πξνζσξηλέο εγγπήζεηο, εμαγνξέο ηξαπεδψλ θαη νηθνλνκηθή ππνζηήξημε απφ ηελ θπβέξλεζε ηεο Φηλιαλδίαο είρε ρηππήζεη ηελ θεξεγγπφηεηα ηνπ ηξαπεδηθνχ ζπζηήκαηνο θαη ηελ επζηάζεηα ησλ πνιηηηθψλ ηεο δνκψλ (Παπαζηάκνπ, 2011). 2.3.5 Ιαπωληθή Κξίζε 1992-2002 Ο δηεζλήο ηχπνο θαηά ηελ δεθαεηία ηνπ 1980 έδεηρλε ζαπκαζκφ αιιά θαη πξνβιεκαηηζκφ γηα ην «ηαπσληθφ ζαχκα». Ηδηαίηεξα, ν θφβνο ησλ Ακεξηθαλψλ ήηαλ πην ηζρπξφο θαζψο πίζηεπαλ φηη ζα θαηαθηεζνχλ απφ ηνπο εηηεκέλνπο ηνπ Β 17

Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ. Σν 1985, άιιαμε ην ζθεληθφ θαζψο νη ηζρπξφηεξνη ππνπξγνί νηθνλνκηθψλ ηνπ θφζκνπ, παξφηξπλαλ λα γίλεη ζπκθσλία ζρεηηθά κε ηελ αλαηίκεζε ηνπ ηαπσληθνχ λνκίζκαηνο γηελ ζε ζρέζε κε ην δνιάξην. Απηή ε απφθαζε νδήγεζε ζε ξαγδαία αχμεζε ησλ ηαπσληθψλ πξντφλησλ. Ο θαζνξηζκφο πςειήο ηηκήο ηνπ λνκίζκαηνο ζηελ αξρή είρε εμαηξεηηθά απνηειέζκαηα αθνχ νη πξψηεο χιεο, ηα εηζαγφκελα πξντφληα έγηλαλ πην θζελά ελψ νη ηηκέο ηεο γεο θαη ησλ κεηνρψλ αλέβαηλαλ. Αμηνζεκείσην, είλαη ην γεγνλφο φηη ε αλαηίκεζε ηνπ λνκίζκαηνο έγηλε ζε πεξίνδν πνπ νη Ηάπσλεο έθαλαλ απνηακίεπζε εμαηξεηηθά κεγάινπ πνζνχ. Δίραλ ζηνλ δπλακηθφ ηνπο ην 50% πεξίπνπ ησλ κεγαιχηεξσλ ηξαπεδψλ ηνπ θφζκνπ θαη ζεσξνχληαλ νη κεγαιχηεξνη δαλεηζηέο ζε παγθφζκην επίπεδν ιφγσ ηνπ ηζρπξνχ λνκίζκαηνο πνπ είραλ ηελ πεξίνδν απηή. Αμίδεη λα αλαθεξζεί, φηη ην 1989 είραλ θαηαθέξεη ην αθαηφξζσην θαζψο κπφξεζαλ λα ζπλδπάζνπλ ηνλ ρακειφ πιεζσξηζκφ, ηελ πιήξε απαζρφιεζε, ηνπο πςεινχο ξπζκνχο αλάπηπμεο θαη ην ζεηηθφ ηζνδχγην πιεξσκψλ. Δπηπιένλ, ε Ηαπσλία έθαλε πξάμε ηελ πνιηηηθή ρξεκαηνπηζησηηθήο κεγέζπλζεο γηα κία ζπλερφκελε πεληαεηία (1986-1990), έδσζε ψζεζε ζηηο επηρεηξήζεηο λα επελδχζνπλ καθξνρξφληα, κεηψζεθαλ ηα επηηφθηα θαη ππήξμε αχμεζε ηεο ηδησηηθήο θαηαλάισζεο κε κέζν φξν 5,5% εηεζίσο. Σν 1990 φκσο, ν πιεζσξηζκφο επηβξαδχλζεθε κε απνηέιεζκα ε χθεζε λα αξρίζεη απφηνκα. Ζ απφηνκε ρξεκαηννηθνλνκηθή χθεζε απνξξφθεζε ηελ Ηαπσλία, κία απφ ηηο κεγαιχηεξεο δπλάκεηο ζε παγθφζκην επίπεδν, εμαηηίαο ηεο κεγάιεο παξαγσγήο πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ πνπ μεπέξαζαλ ηα επίπεδα ηεο δήηεζεο. Γηα ην παξαπάλσ γεγνλφο νιφθιεξε ε ρψξα βπζίζηεθε θαη βίσζε κία αξλεηηθή πνξεία θαζψο δελ κπνξνχζε λα αληαπεμέιζεη ζηηο πιεξσκέο ησλ κηζζψλ, γη απηφ θαηέθπγε ζε κεηψζεηο κηζζψλ θαη ηηκψλ, πνπ απνδπλάκσζαλ ηελ νηθνλνκηθή παξαγσγή. Απηφ ζπλερίζηεθε γηα κηα δεθαεηία (έσο ην 2002) ζηελ Ηαπσλία, θαζψο ε αλάπηπμε δελ θαηάθεξε λα μεπεξάζεη ην 1% θαζ φιε ηελ δηάξθεηα ησλ αλαθεξφκελσλ εηψλ θαη γηα ηνλ ιφγν απηφ νλνκάζηεθε «ε ρακέλε δεθαεηία». Απφ πνιινχο αλαιπηέο ζεσξήζεθε απφ ηηο κεγαιχηεξεο ρξνληθά θξίζεηο θαζψο θαη κία απφ ηηο πηζαλέο αηηίεο κίαο επφκελεο θξίζεο ζε παγθφζκην επίπεδν (Bernanke et. al, 2000). 2.3.6 Η θξίζε ηεο ηεθίιαο ζην Μεμηθό ην 1994 18 Σν 1994 ππήξμε ε θξίζε ηεο ηεθίιαο ε νπνία πξνέθπςε απφ ηελ µείσζε ηεο δήηεζεο ηεο κε απνηέιεζκα λα νδεγήζεη ζε θξίζε ηεο ζπλαιιαγκαηηθήο ηζνηηκίαο

κεηαμχ ηνπ ακεξηθάληθνπ δνιαξίνπ θαη κεμηθάληθνπ πέζνο, κε απνηέιεζκα ηε ζεκαληηθή ππνηίκεζε ηνπ κεμηθάληθνπ λνκίζκαηνο. Απηή ε θξίζε ηνπ 1994 έβαιε ζε θίλδπλν ηα ρξεκαηνπηζησηηθά ηδξχκαηα ηνπ Μεμηθνχ, θαζψο εκθάληζαλ πςειέο δεκίεο θαη ζηελ ζπλέρεηα επεξεάζηεθαλ ηα ρξεκαηνπηζησηηθά ηδξχκαηα ηεο Αξγεληηλήο κε κείσζε ησλ θαηαζέζεσλ πνπ άγγημε ην πνζνζηφ ηνπ 18% έσο ην 1995. Παξφια απηά, ε ην ζχζηεκα ζηαζεξψλ ζπλαιιαγκαηηθψλ ηζνηηκηψλ ζηελ Αξγεληηλή παξέµεηλε αλέγγηρην απφ ηελ θξίζε (Cole & Kehoe, 1996). Μεηά απφ έλα ρξφλν, ην 1995 ζην Λνπμεκβνχξγν ε ηξάπεδα «Meridien BIAO» µε απνθάζηζε λα µεηαθέξεη ζηα ππνθαηαζηήκαηα ηεο κε έδξα ηηο Μπαράκεο έλα ζεµαληηθφ χςνο θεθαιαίσλ κε απνηέιεζκα λα νδεγήζεη ζηελ κείσζε ηεο ξεπζηφηεηαο ηνπ ηξαπεδηθνχ ζπζηήκαηνο ησλ ρσξψλ πνπ δξαζηεξηνπνηνχληαλ ε M.B. Σν παξαπάλσ γεγνλφο έιαβε ρψξα απφ ηε ζηηγκή πνπ πάξζεθε ε απφθαζε λα θιείζνπλ ηα ππνθαηαζηήκαηα ζηελ Κέλπα, ζηελ νπαδηιάλδε θαη ζηελ Εάκπηα. Απηή ε θαηάζηαζε πήξε πεξαηηέξσ έθηαζε θαζψο ζπλερίζηεθε θαη ζε άιιεο ρψξεο φπσο ηελ Γεκνθξαηία ηεο Νφηηαο Αθξηθήο θαη ην Κακεξνχλ (M. Bronfman,1992). 2.3.7 Η θξίζε ηεο Ννηηναλαηνιηθήο Αζίαο ην 1997 Ζ θξίζε έθαλε ηελ αηθλίδηα εκθάληζε ηεο απφ ηελ Σατιάλδε ηνλ Ηνχιην ηνπ 1997, φπνπ πάξζεθε ε απφθαζε λα δηαθνπνχλ 16 ρξεκαηννηθνλνκηθέο εηαηξείεο νδεγψληαο ζε ζεκαληηθή κείσζε ησλ εηζξνψλ απφ μέλα θεθάιαηα ζηελ επξχηεξε πεξηνρή ηεο Αζίαο, ε νπνία αλ θαη ήηαλ κεγάιε δελ ηελ αμηνπνηνχζαλ κε απνηειεζκαηηθφ ηξφπν. Ζ θαθή δηαρείξηζε ηεο πεξηνρήο έγηλε αξγφηεξα νξαηή θαη νη επελδπηέο ησλ μέλσλ ρσξψλ έζπεπζαλ ζηελ δηαθνπή ησλ θεθαιαίσλ ηνπο, έρνληαο ζπλέπεηα ηελ κεγάιε θξίζε πνπ ηαιαηπψξεζε ηελ νηθνλνκία ηεο Αζίαο κέρξη θαη ην 2000. Απηή ε θξίζε είρε αξθεηέο αλεπηζχκεηεο ζπλέπεηεο θαζψο ππήξμαλ ζεκαληηθέο ππνηηκήζεηο ησλ λνκηζκάησλ ζε πνιιέο ρψξεο ηεο Αζίαο φπσο Σαηβάλ, ηγθαπνχξε, Φηιηππίλεο, Κνξέα, Ηλδνλεζία, Μαιαηζία θαη Υνλγθ Κνλγθ θαζψο επίζεο θαη ζνβαξέο ειιείςεηο ζην παγθφζκην εκπφξην θαη ζηηο εζληθέο ρξεκαηαγνξέο.. Γηα παξάδεηγκα, ζηελ Ηλδνλεζία ην 1998 παξαηεξήζεθε δπζκελήο ξπζκφ αλάπηπμεο κε πνζνζηφ πνπ άγγηδε ην -13,1% έλαληη αλάπηπμεο ην 1997 κε πνζνζηφ 4,7%. Οη δαλεηνιήπηεο, ρξεζηκνπνίεζαλ πξνο φθεινο ηνπο ηε ζηαζεξή ηζνηηκία (fixed exchange rate regimes) ησλ αζηαηηθψλ λνκηζκάησλ θαζψο επίζεο θαη ηα ρακειά επηηφθηα ηνπ δνιαξίνπ θαη δαλείζηεθαλ ρσξίο θαλέλα πεξηνξηζκφ. Αληίζεηα, ε πξαγκαηηθή αλαηίκεζε ησλ εγρψξησλ λνκηζκάησλ ππνβάζκηζε ηελ 19

αληαγσληζηηθφηεηα ησλ εμαγσγψλ ηνπο θαη βνήζεζε ηνλ ηνκέα ησλ εηζαγσγψλ (Krugman, 2008). Σν 1998, ε Ρσζία αλαθνίλσζε ηελ αδπλακία ηεο σο πξνο ηελ απνπιεξσκή ηνπ ρξένπο, νδεγψληαο κε απηφλ ηνλ ηξφπν πνιιέο ηδησηηθέο εηαηξείεο λα θεξχμνπλ πηψρεπζε θαη θαη επέθηαζε ηελ δεκηνπξγία κηαο αθφκε ηξαπεδηθήο θξίζεο ζηελ Ρψζηθε αγνξά. Σελ ίδηα ζηηγκή, ππάξρνπλ πηζαλά ζηνηρεία φηη ε θξίζε απηή ππήξμε ε αηηία πηψρεπζεο ελφο απφ ηα hedge funds ηεο Ακεξηθάληθεο αγνξάο θαζψο επίζεο θαη βαζηθή αηηία ησλ θξίζεσλ πνπ ζπλέβεζαλ ζε Βξαδηιία θαη Αξγεληηλή (Krugman, 2009). 2.3.8 Η θξίζε Βξαδηιίαο Αξγεληηλήο, 1998-2001 Ζ θξίζε ζηελ Αζία ζπλεηέιεζε ηζρπξέο πηέζεηο ζηηο νηθνλνκίεο απφκαθξσλ ρσξψλ φπσο Βξαδηιία θαη Αξγεληηλή θαζψο ηα εκπφδηα πνπ ππήξμαλ πξνθάιεζαλ εζπεπζκέλε απνρψξεζε θεθαιαίσλ θαη κεηαθίλεζε ησλ επελδπηψλ απφ ηηο αλεξρφκελεο αγνξέο. Ζ Βξαδηιία ζεσξνχληαλ κηα νηθνλνκία κε κεγάιν δεκφζην ρξένο. Λφγσ ηεο θξίζεο ζηελ Ρσζία, αθνινχζεζε ε πψιεζε ηίηισλ ζηηο αλεξρφκελεο αγνξέο, θαζψο θαη ε θεξδνζθνπία θαηά ηνπ λνκίζκαηνο ηεο Βξαδηιίαο, δχν ζεκαληηθέο θαηαζηάζεηο πνπ νδήγεζαλ ζε αχμεζε ησλ εγρψξησλ επηηνθίσλ θαη κεγαινπνίεζε ηνπ δεκνζηνλνκηθνχ ειιείκκαηνο. Έπεηηα, πξνθιήζεθε κεγάιε αλεζπρία απφ ην Γηεζλέο Ννκηζκαηηθφ Σακείν (ΓΝΣ) θαζψο ηα απνζέκαηα ζπλαιιάγκαηνο είραλ μεθηλήζεη λα ειαηηψλνληαη. Ωζηφζν, ε Βξαδηιία κπήθε ζε έλα πξφγξακκα εδξαίσζεο-ελίζρπζεο ην νπνίν είρε ζθνπφ ηελ παχζε ηεο αλαζηάησζεο ησλ επελδπηψλ θαη ηελ δηφξζσζε ηεο δεκνζηνλνκηθήο ηάμεο. Παξφιν, απηφ ην ζθεπηηθφ-ζρέδην ηνπ ΓΝΣ, ε Βξαδηιία ζχληνκα νδεγήζεθε ζε πνξεία θάκςεο αθνχ ην ζρέδην ηνπ ΓΝΣ ην 1999 δελ θαηάθεξε λα πξαγκαηνπνηεζεί θάλνληαο ηε Βξαδηιία λα πξνβεί ζε ππνηίκεζε ηνπ λνκίζκαηνο ηεο. Όπσο έγηλε πξνεγνχκελε αλαθνξά ε Βξαδηιία πξνέβε ζηελ ππνηίκεζε ηνπ λνκίζκαηνο ηεο σο ηξφπνο επίιπζεο ηεο νηθνλνκηθήο θξίζεο, γεγνλφο πνπ είρε ζαλ επαθφινπζν ηελ παχζε αληαγσληζηηθφηεηαο ησλ πξντφλησλ ηεο Αξγεληηλήο ζηηο δηεζλείο αγνξέο. Αθφκε, ε Αξγεληηλή είρε θαηαθέξεη λα απνθηήζεη ηελ κφληκε ζχλδεζε ηνπ λνκίζκαηνο ηεο (πέζν) κε ην δνιάξην ηεο Ακεξηθήο, πνιηηηθή πνπ επέθεξε αξθεηέο απμνκεηψζεηο ζηελ ζπλαιιαγκαηηθή ηζνηηκία. 20

Ζ πιήξεο ππνηαγή ελφο λνκίζκαηνο ζε θάπνην δπλαηφηεξν επηδηψθεη ηελ εθαξκνγή θάπνησλ θαλφλσλ, θάηη πνπ ε θπβέξλεζε ηεο Αξγεληηλήο δελ ηήξεζε κηαο θαη ηνπο παξαβίαδε ηαθηηθά φπσο γηα παξάδεηγκα απφιπηε κεηαηξεςηκφηεηα, απαγθίζηξσζε ησλ θεθαιαηαθψλ ζπλαιιαγψλ, απαγφξεπζε δηακεζνιάβεζεο ζηα δηαζέζηκα εκπνξηθψλ ηξαπεδψλ θαζψο επίζεο θαη ζην πξνεμνθιεηηθφ επηηφθην παξέκβαζε ζην πξνεμνθιεηηθφ επηηφθην (Παπαζηάκνπ, 2011). Ζ εκπνξηθή ζέζε ηεο Αξγεληηλήο εξρφηαλ ζε ζιηβεξή θαηάζηαζε ιφγσ ηεο ππνηίκεζεο λνκίζκαηνο ζε Βξαδηιία θαη Μεμηθφ, κε απνηέιεζκα ην 1990 φηαλ ην δνιάξην αλαηηκήζεθε ζε κεγάιν πνζνζηφ έλαληη ηνπ επξψ, ε Αξγεληηλή άξρηζε λα βπζίδεηαη ζε νηθνλνκηθή χθεζε, κε αικαηψδε αχμεζε ηνπ ρξένπο ηνπο. Ζ Αξγεληηλή πέξαζε δχν θάζεηο χθεζεο. Ζ πξψηε ήηαλ ηελ πεξίνδν ηνπ 1998-1999 κε ηελ νηθνλνκηθή χθεζε ελψ ε δεχηεξε ζπλέβε θαηά ηελ πεξίνδν 2001-2002 πνπ θαηάξξεπζε νιφθιεξν ην ηξαπεδηθφ ζχζηεκα. Πην ζπγθεθξηκέλα, ην Ννέκβξην ηνπ 2001 ε Αξγεληηλή δέρηεθε ην ηειηθφ ρηχπεκα θαζψο ην Γηεζλέο Ννκηζκαηηθφ Σακείν δελ δέρηεθε λα δψζεη ηελ πξνγξακκαηηζκέλε δφζε ηνπ δαλείνπ. Καηά ζπλέπεηα, θπζηθφ επαθφινπζν ηεο θαηάζηαζεο ήηαλ ν παληθφο θαη ε ηαξαρή ζηνπο δξφκνπο, ε έιιεηςε εκπηζηνζχλεο, ε δπζρέξεηα ζηηο πιεξσκέο θαη ην ζεκαληηθφηεξν ε καδηθή θπγή πνιιψλ θεθαιαίσλ. Καη επέθηαζε ε Αξγεληηλή εγθαηέιεηςε ηελ ζχλδεζε ηζνηηκίαο ηνπ λνκίζκαηνο ηεο (πέζν) κε ην δνιάξην, κεηαηξέπνληαο νιφθιεξε ηελ ρψξα ζε θαηάζηαζε βαζηάο χθεζεο. 2.4 Παγθόζκηα Οηθνλνκηθή θξίζε 2008 Ζ παγθφζκηα νηθνλνκηθή χθεζε ηνπ 2008 πνπ καίλεηαη θαη κέρξη ζήκεξα είλαη ην απνηέιεζκα πνπ πξνθιήζεθε απφ πιεζψξα ιαλζαζκέλσλ νηθνλνκηθψλ ρεηξηζκψλ θαηά ηηο δεθαεηίεο ηνπ 1990 θαη 2000 θαζψο θαη ηεο δηεζλήο ρξεκαηνπηζησηηθήο θξίζεο ηνπ 2007 κε γελεζηνπξγφ ρψξα ηηο Ζλσκέλεο Πνιηηείεο Ακεξηθήο. Ζ αξρή ησλ εμειίμεσλ βξίζθεηαη ζηελ κείσζε ησλ απαξαίηεησλ απνζεκαηηθψλ αζθαιείαο ηνπ ακεξηθάληθνπ ηξαπεδηθνχ ζπζηήκαηνο, κεηά απφ απφθαζε ηεο Federal Reserve ην 1991, κε ζθνπφ λα απνθεπρζεί ε ηφηε νηθνλνκηθή χθεζε θαζψο θαη ην επαθφινπζν ηνπ ππεξδαλεηζκνχ ηεο νηθνλνκίαο ησλ ΖΠΑ (ηακαηφγηαλλεο, 2013). Παξφιν, ηελ ηφηε πξνζπάζεηα γηα απνθπγή δελ άξγεζαλ λα θαλνχλ νη βαζηθέο αληζνξξνπίεο ηνπ νηθνλνκηθνχ ζπζηήκαηνο θαζψο ήηαλ ήδε εκθαλείο ην 2007. Πην 21

ζπγθεθξηκέλα, ε εκθάληζε ηνπο δελ βαζίζηεθε κφλν ζην γεγνλφο ηεο πνιηηηθήο ηεο απνξχζκηζεο αιιά θαη ζηε ξαγδαία αχμεζε ηεο πηζησηηθήο επέθηαζεο πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ηελ πξψηε πεληαεηία κεηά ην 2000. ε απηή ηελ ρξνληθή πεξίνδν πνιιέο εηαηξείεο δεκηνχξγεζαλ θαηαζηξεπηηθά ρξεκαηννηθνλνκηθά πξντφληα ηα νπνία ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ ρνξήγεζε δαλείσλ απφ πηζησηηθνχο νξγαληζκνχο ζε αλαμηφπηζηνπο δαλεηνιήπηεο νδήγεζαλ ζε κία αλεμέιεγθηε θαηάζηαζε αθνχ νχηε ηα πηζησηηθά ηδξχκαηα αιιά νχηε θαη νη δηεζλείο νίθνη πηζηνιεπηηθήο ηθαλφηεηαο ( Standard & Poor's, Moody's Investors Service & Fitch Ratings) κπνξνχζαλ λα θάλνπλ ζσζηή αμηνιφγεζε φζνλ αθνξά ηνλ θίλδπλν. Έπεηηα, νη πηζησηηθνί νξγαληζκνί άξρηζαλ λα κεηαθέξνπλ ην ξίζθν απφ ηηο ίδηεο πξνο ηνπο επελδπηέο κε απνηέιεζκα ν ιαλζαζκέλνο ηξφπνο αλεμέιεγθηεο δαλεηνδφηεζεο λα νδεγήζεη ζηε δεκηνπξγία πνιιαπιψλ ζηεγαζηηθψλ δαλείσλ πςεινχ ξίζθνπ (subprime mortgages) ζηηο ΖΠΑ. Ζ νηθνλνκηθή χθεζε πνπ μέζπαζε κε ηα ζηεγαζηηθά δάλεηα πςεινχ θηλδχλνπ νδήγεζε ζηελ ζπλέρεηα ζε θξίζε ξεπζηφηεηαο (liquidity crisis) θαη ηελ ίδηα ζηηγκή ράζεθε ε εκπηζηνζχλε ησλ επελδπηψλ πξνο ηα πηζησηηθά ηδξχκαηα θαζψο θαη ε εκπηζηνζχλε κεηαμχ ησλ πηζησηηθψλ νξγαληζκψλ. Έπεηηα, ε θξίζε εμαπιψζεθε κηαο θαη ην domino effect δελ άξγεζε λα έξζεη θαζψο ρξεκαηηζηήξηα ζε παγθφζκην επίπεδν θαηέξξεπζαλ, κέζα ζε ιίγεο εβδνκάδεο ρξενθφπεζε έλαο κεγάινο αξηζκφο πηζησηηθψλ νξγαληζκψλ, εηαηξεηψλ παξαρψξεζεο ζηεγαζηηθψλ δαλείσλ θαη επελδπηηθψλ εηαηξεηψλ νδεγψληαο ζε κηα γεληθεπκέλε θξίζε. Οη αηηίεο πνπ νδήγεζαλ ζην παξαπάλσ domino εληνπίδνληαη ζην γεγνλφο φηη παξέβιεςαλ ηα απζηεξά θξηηήξηα δαλεηνδφηεζεο πνπ πξέπεη λα ηεξνχληαη γηα ηε ζχλαςε δαλείσλ πςεινχ θηλδχλνπ (subprime) κε επαθφινπζα ηελ αχμεζε ηεο ηηκήο ησλ αθηλήησλ θαη ηα λνηθνθπξηά νδεγήζεθαλ ζε ππεξρξέσζε. Σα επφκελα έηε θαη ζπγθεθξηκέλα ηελ δηεηία 2006 θαη 2007 ηα επηηφθηα άξρηζαλ λα απμάλνληαη θαη θαηά ζπλέπεηα ηα ήδε ππεξρξεσκέλα λνηθνθπξηά λα κελ κπνξνχλ λα αληαπεμέιζνπλ ζηελ απνπιεξσκή ησλ νθεηιψλ ηνπο. Ωζηφζν, θαηά απηφ ηνλ ηξφπν, απμήζεθαλ αξθεηά νη θαηαζρέζεηο ησλ αθηλήησλ θαζψο ζπλερίζηεθε θαη ε απμεηηθή ηάζε ησλ επηηνθίσλ γεγνλφο πνπ νδήγεζε ζηελ ρξεκαηνπηζησηηθή θξίζε ηνπ 2007. ηε ζπλέρεηα θαη ζπγθεθξηκέλα ηελ 15 ε επηεκβξίνπ ηνπ 2008 δελ άξγεζε λα έξζεη θαη ε θαηάξξεπζε ηεο επελδπηηθήο εηαηξείαο Lehman Brothers πνπ ζήκαλε ην ζπλαγεξκφ απνζηαζεξνπνίεζεο ζε νιφθιεξν ην ρξεκαηνπηζησηηθφ ζχζηεκα αθνχ εηζήιζε ζε κία θάζε θαθήο ιεηηνπξγίαο ησλ ρξεκαηνπηζησηηθψλ αγνξψλ, ππνηίκεζεο ηεο αμίαο ησλ πεξηνπζηαθψλ ζηνηρείσλ. Μεηά ηελ θαηάξξεπζε ηεο επελδπηηθήο 22

εηαηξείαο Lehman Brothers ζηηο 15 επηεκβξίνπ 2008, ην παγθφζκην ρξεκαηνπηζησηηθφ ζχζηεκα εηζήιζε ζε κηα θάζε νμείαο απνζηαζεξνπνίεζεο, θαθήο ιεηηνπξγίαο ησλ πηζησηηθψλ αγνξψλ, πξσηνθαλνχο ππνηίκεζεο ηεο αμίαο ησλ πεξηνπζηαθψλ ζηνηρείσλ, γεληθεπκέλεο απνζηξνθήο ζηελ αλάιεςε θηλδχλνπ θαη απεηιήο ηεο ζηαζεξφηεηαο ηνπ ηξαπεδηθνχ ηνκέα. Ζ θξίζε πέξαζε γξήγνξα ζηελ πξαγκαηηθή νηθνλνκία ησλ Ζλσκέλσλ Πνιηηεηψλ θαη ηνπ ππφινηπνπ θφζκνπ θαη επεξέαζε ην εκπφξην, ηηο επελδχζεηο, ηελ θαηαλάισζε, ηηο ζέζεηο εξγαζίαο θαη ην βηνηηθφ επίπεδν (Ackermann,2008). 2.5 Η θξίζε ζηελ Δπξώπε Σνλ επηέκβξην ηνπ 2008, ηφηε πνπ θαηέξξεπζε κία απφ ηηο κεγαιχηεξεο επελδπηηθέο εηαηξείεο ησλ ΖΠΑ, ην ρξεκαηνπηζησηηθφ ζχζηεκα ηεο Ακεξηθήο δέρηεθε ηζρπξφ πιήγκα ην νπνίν δελ άξγεζε λα θηάζεη ζηα Δπξσπατθά εδάθε. Ο επξσπατθφο «θαπηηαιηζκφο» φρη κφλν έραζε έλα κεγάιν πνζνζηφ δήηεζεο ησλ πξντφλησλ αιιά ππέζηε ζνβαξφ πξφβιεκα θαη ζην ρξεκαηνπηζησηηθφ ζχζηεκα θαζψο νη ηξάπεδεο ήηαλ αληηκέησπεο κε ηνλ θίλδπλν κηαο θαη ηα CDO s ηεο Ακεξηθήο θαηέξξεαλ. Πξηλ ζπκβεί φκσο ην νηηδήπνηε νη Δπξσπαίνη πίζηεπαλ φηη δελ ζα ηνπο άγγηδε ε θξίζε θαζψο ηα ρξεκαηνπηζησηηθά ηδξχκαηα δελ ήηαλ εθηεζεηκέλα ζε νπνηαδήπνηε κνξθή θηλδχλνπ. Όια φκσο πήξαλ αληίζεηε ηξνπή, θαζψο έπξεπε θαη ε Δπξψπε λα δηαρεηξηζηεί ηελ θαηάζηαζε φπσο θαη ε Ακεξηθή. Έηζη, δελ άξγεζαλ λα ιάβνπλ κέξνο θαη νη «κεραληζκνί» ηεο Δπξσπατθήο Κεληξηθήο Σξάπεδαο (ΔΚΣ) αθνχ κεηά ην κεγάιν Κξαρ άξρηζαλ λα πξνκεζεχνπλ ηηο επξσπατθέο ηξάπεδεο κε κεγάιεο πνζφηεηεο δεκφζηνπ ρξήκαηνο κε ζθνπφ ηελ αληηθαηάζηαζε ηνπ ηδησηηθνχ ρξήκαηνο κε ην δεκφζην. Ωζηφζν, κεηά απφ απηφ ην ζεκείν ε Δπξψπε απνθάζηζε λα αιιάμεη ηαθηηθή θαη λα κελ αθνινπζήζεη απηή ηεο Ακεξηθήο θαζψο ππάξρνπλ κεγάιεο δηαθνξέο αλάκεζα ηνπο. Ζ πξψηε βαζηθή δηαθνξά είλαη ζην λφκηζκα θαζψο κεηαμχ ηνπ επξψ θαη ηνπ δνιαξίνπ δελ ππάξρεη θακία νκνηφηεηα θαζψο φζν ην δνιάξην εμαθνινπζεί λα είλαη ην απνζεκαηηθφ λφκηζκα, ε θπβεξλεηηθή πνιηηηθή ηεο Ακεξηθήο έρεη ηελ δπλαηφηεηα λα ζέηεη ζε θπθινθνξία «ιεπθέο» επηηαγέο, γεγνλφο πνπ δελ ζα αθήζεη λα δηαθνξνπνηεζεί ζε κεγάιν βαζκφ ε αμία ηνπ δνιαξίνπ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο θξίζεο. Ζ επφκελε δηαθνξά εζηηάδεη ζην γεγνλφο φηη δελ ππάξρεη θάπνηνο εζσηεξηθφο 23

κεραληζκφο φπσο ζπκβαίλεη ζηελ Ακεξηθή, δειαδή έλαο κεραληζκφο αλαθχθισζεο πιενλαζκάησλ κε ηνλ νπνίν δίλεηαη ε δπλαηφηεηα κεηαθίλεζεο ζπζζσξεπκέλσλ θεξδψλ απφ κηα ρψξα ζε κηα άιιε ε νπνία παξνπζηάδεη έιιεηκκα π.ρ. ε Διιάδα. Σέινο, ε ηειεπηαία δηαθνξά βξίζθεηαη ζηελ δηαδηθαζία πνπ αθνινχζεζε ην επξσπατθφ ζχζηεκα ηξαπεδψλ φηαλ κηκήζεθε ηελ Ακεξηθή ζηελ αληηθαηάζηαζε ηνπ ηδησηηθνχ ρξήκαηνο κε δεκφζην, θαζψο ε επξσπατθή θνηλφηεηα λαη κελ επηρείξεζε ην ίδην αιιά ρσξίο ηελ ζπλεξγαζία ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο πξάγκα αληίζεην φκσο έθαλε ε ακεξηθάληθε θνηλφηεηα θαζψο πινπνίεζε ην ζρέδην Geithner-Summers, ζχκθσλα κε ην νπνίν δεκηνπξγήζεθε απφ ηελ αξρή έλαο λένο ρξεκαηννηθνλνκηθφο κεραληζκφο πνπ έδσζε ηελ δπλαηφηεηα ζην ακεξηθάληθν ζχζηεκα ηξαπεδψλ λα δηαγξάςνπλ ηα CDO απφ ηα βηβιία εηο βάξνο ησλ θνξνινγνχκελσλ. Απφ ηελ αληίπεξα φρζε, φκσο πνπ βξίζθεηαη ε Δπξψπε ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν πξνζπάζεζαλ λα επαλαθέξνπλ ηα βηβιία δελ ήηαλ ηδαληθφο θαζψο ηελ ίδηα ζηηγκή πνπ πξνζπαζνχζαλ λα επαλαθεξνπλ ηηο δεκηέο ησλ ηξαπεδψλ ζε κηα νξζή πνξεία, νη επξσπαηθή νηθνλνκία εηζήιζε ζε χθεζε. Μέζα ζε έλα έηνο (2008-2009), ην ΑΔΠ ησλ επξσπαηθψλ ρσξψλ άξρηζε λα πέθηεη ξαγδαία. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζηελ Γαιιία κεηψζεθε θαηά 2,6%, ζηελ Ηζπαλία θαηά 3,5%, ζηελ Οιιαλδία θαηά 4%, ζηελ Γαλία θαηά 4,9%, ζηελ Γεξκαλία θαηά 5%, ζηελ νπεδία θαηά 5,2%,ζηελ Ηξιαλδία θαηά 7,1% θαη ζηελ Φηιαλδία ζεκεηψζεθε ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ πηψζεο θαηά 7,8% πνπ θπζηθφ επαθφινπζν ήηαλ ε κείσζε ησλ εζφδσλ απφ ηνπο θφξνπο. Απηφ ην γεγνλφο νδήγεζε ηηο επξσπατθέο ηξάπεδεο λα ζηξαθνχλ ζηελ ρξήζε δεκφζηνπ ρξήκαηνο, πνπ είραλ πάξεη γηα λα ζηνηρεκαηίζνπλ φηη νη πηέζεηο πνπ αζθνχληαη ζηνλ δεκφζην ηνκέα αξγά ή γξήγνξα ζα νδεγνχζαλ ζηελ ρξενθνπία νξηζκέλσλ θξαηψλ-κειψλ ηεο επξσδψλεο. Δπηπιένλ, νη ρψξεο πνπ είλαη ζηελ επξσδψλε θαη είλαη ρξεσκέλεο (P.I.G.S) δελ έρνπλ ην δηθαίσκα ηεο ππνηίκεζεο ηνπ λνκίζκαηνο ηνπο, πξάγκα πνπ ζα νδεγήζεη κία ρψξα ηεο επξσδψλεο ζην «ρείινο ηνπ γθξεκνχ» κε κπνξψληαο λα αληαπεμέιζεη ζηα ρξέε ηεο. Έηζη, θάησ απφ απηέο ηηο ζπλζήθεο μεθίλεζαλ λα ζηνηρεκαηίδνπλ φηη ε ρψξα ε νπνία δελ ζα κπνξνχζε λα αληαπεμέιζεη ζηα ρξέε ηεο θαη ηελ κεηέπεηηα ρξενθνπία ηεο ζα ήηαλ ε Διιάδα. Οη εηαηξείεο ηνπ Λνλδίλνπ, κεηά απφ αδπλακία δηαρείξηζεο κεγάισλ ζηνηρεκάησλ, απνθάζηζαλ λα ζηξαθνχλ ζηα πηζησηηθά παξάγσγα θαη ζπγθεθξηκέλα ζηηο ζπκθσλίεο αληαιιαγήο θηλδχλνπ αζέηεζεο (credit default swaps) αζθαιηζηηθά ζπκβφιαηα, ηα νπνία πιεξψλνπλ ηνλ θάηνρφ ηνπο αλ θάπνηνο άιινο δελ κπνξεί λα απνπιεξψζεη απηφ πνπ είρε δεζκεπηεί. Με πην απιά ιφγηα, ην CDS είλαη έλα είδνο 24

ζηνηρήκαηνο φηη θάπνηνο κπνξεί λα αζεηήζεη ηηο ππνρξεψζεηο ηνπ. Σνλ Ννέκβξην ηνπ 2009 πνπ νη ρξεκαηνπηζησηηθνί νξγαληζκνί αγφξαζαλ ηέηνηνπ είδνπο ζηνηρήκαηα θαηάθεξαλ λα έρνπλ ηεξάζηηα θέξδε θαη γηα ην ιφγν απηφ νη ηίηινη CDS επεθηάζεθαλ κε ηαρχηαηνπο ξπζκνχο. Αμίδεη λα ζεκεησζεί, φκσο φηη ππάξρεη κηα ζεκαληηθή δηαθνξά αλάκεζα ζηα ακεξηθάληθα CDO θαη ζηα επξσπατθά CDS, θαζψο ηα CDO απνηεινχλ ζηνηρήκαηα πνπ ζ απηή ηελ πεξίπησζε ν ηδηνθηήηεο ζα κπνξεί λα απνπιεξψζεη ην ρξένο ηνπ, ελψ ηα CDS ην αληίζεην, δειαδή απνηεινχλ ζηνίρεκα φηη ν ηδηνθηήηεο ηνπ (ρψξα, ηδηψηεο θηι.) δελ ζα είλαη ηθαλφο λα μερξεψζεη ην ρξένο ηνπ. Ωζηφζν, γηα ηνλ ιφγν απηφ κεηά ην 2008 δεκηνπξγήζεθε έλα λέν ηδησηηθφ ρξήκα κε ην νπνίν φζν πεξηζζφηεξεο ζπλαιιαγέο γηλφηαλ ηφζν πην πνιιά θεθάιαηα έραλαλ εηαηξείεο πνπ απνδεηνχζαλ δάλεηα γηα επελδχζεηο θαη ρψξεο πνπ επηρεηξνχζαλ λα ρξεκαηνδνηήζνπλ ην ρξένο ηνπο. Οπφηε, είλαη αληηιεπηφ φηη ην ζρέδην δηάζσζεο ησλ επξσπατθψλ ηξαπεδψλ παξείρε ζην ηξαπεδηθφ ηνκέα κία λέα δπλαηφηεηα λα μεθηλήζεη λα παξάγεη ηδησηηθφ ρξήκα αιιά ηελ πξνθεηκέλε εηο βάξνο ηεο νηθνλνκίαο. Απηή ηελ θνξά, φινη κηιάλε γηα κία θξίζε δεκφζηνπ ρξένπο, ηεο νπνίαο ηα ζεκάδηα έγηλαλ εκθαλήο ην 2010 ζηελ Διιάδα (http://www.bis.org). 2.6 Η Κξίζε Υξένπο ζηελ Δπξωδώλε Καηά ηα έηε 2007 κε 2008 ε παγθφζκηα νηθνλνκηθή θξίζε ηελ νηθνλνκία ζε φιν ηνλ θφζκν μεθηλψληαο πξψηα απφ ηελ Ακεξηθή θαη ιφγσ ηεο δηαζχλδεζεο ησλ ηξαπεδψλ δελ άξγεζε λα μεζπάζεη θαη ζηα θξάηε ηεο Δπξσδψλεο. ηελ Δπξψπε ε θξίζε ζε πξψην ζηάδην έπιεμε ηα ρξεκαηνπηζησηηθά ηδξχκαηα θαη ζηελ ζπλέρεηα εμαπιψζεθε ζηηο ρψξεο πνπ είραλ πεξηζζφηεξε αιιειεμάξηεζε κε ηελ Ακεξηθή φπσο ε Ηξιαλδία, θαη ε Γεξκαλία. Σν ρξεκαηνπηζησηηθφ ζχζηεκα ηεο Δπξψπεο επηβεβαηψζεθε φηη ήηαλ αξθεηά ηξσηφ, κε απνηέιεζκα ηελ ρξεκαηνδφηεζε κεγάισλ πνζψλ ζηνπο πηζησηηθνχο νξγαληζκνχο κε ζθνπφ ηελ ελίζρπζε ηεο ξεπζηφηεηαο θαη ηελ θξαηηθνπνίεζε ηνπο γηα ηελ απνθπγή πηψρεπζεο. Έπεηηα, φηαλ ε θξίζε ρηχπεζε ηηο επελδχζεηο, ην δηεζλέο εκπφξην, ηηο ρνξεγήζεηο δαλείσλ απφ ηα πηζησηηθά ηδξχκαηα, ηφηε ε θξίζε έθηαζε θαη ζηελ πξαγκαηηθή νηθνλνκία πνιιψλ ρσξψλ ηεο δψλεο ηνπ επξψ (Κφηηνο & Παπιίδεο, 2011). Ζ αιιαγή απηή έγηλε αηηία αχμεζεο ησλ θξαηηθψλ δαπαλψλ θαηά ην πιαίζην ηεο δεκνζηνλνκηθήο εμάπισζεο, φκσο νη πνιηηηθέο απνθάζεηο ησλ αξρεγψλ δελ ήηαλ επαξθείο κε άκεζν επαθφινπζν ηελ 25

δηαηαξαρή ηεο δεκνζηνλνκηθήο ζηαζεξφηεηαο. Απνηέιεζκα απηήο ηεο θαηάζηαζεο, ήηαλ ην μέζπαζκα θξίζεσλ θξαηηθνχ ρξένπο ζε πνιιέο ρψξεο ηεο Δπξψπεο φπσο Πνξηνγαιία, Ηηαιία θαη Διιάδα. Σελ ίδηα ζηηγκή μέζπαζαλ θαη ηξαπεδηθέο θξίζεηο ζηελ Ηζπαλία θαη Ηξιαλδία. Με αθνξκή ηηο παξαπάλσ θξίζεηο, ζηηο πεξηζζφηεξεο ρψξεο ηεο Δπξσδψλεο ππήξμε κεγάιε αχμεζε ζην δεκφζην ρξένο θαη ζε κεξηθέο ρψξεο απμήζεθαλ ηα επηηφθηα δαλεηζκνχ, κε ζπλέπεηα ηελ θαηαθπγή ζηνλ Δπξσπατθφ κεραληζκφ ζηήξημεο ΓΝΣ θαζψο θαη έμνδν απφ ηηο αγνξέο ζε δηεζλέο επίπεδν. Οη πνιιέο αηρκεξέο δπζθνιίεο πξνθάιεζαλ πξνβιήκαηα ζεζκψλ θαη δηαδηθαζηψλ θαη πνιηηηθέο αδπλακίεο ηεο λνκηζκαηηθήο έλσζεο απέλαληη ζηνπο αβαληαδφξνπο. ηε ζπλέρεηα, έγηλε γλσζηή ε δχλακε ησλ αγνξψλ θαη ε αλππαξμία ηεο ρείξηζηεο ιχζεο ζε πεξηφδνπο κε ζπλερή ζθακπαλεβάζκαηα. Ωζηφζν, αμίδεη λα ηνληζηεί ην γεγνλφο πσο νη εγέηεο ησλ Δπξσπατθψλ ρσξψλ δελ είλαη ζαξξαιένη αιιά ζαζηηζκέλνη απέλαληη ζηελ θξίζε, ιφγσ φηη νη νίθνη αμηνιφγεζεο ππνβηβάδνπλ ηελ πηζηνιεπηηθή ηθαλφηεηα πνιιψλ ρσξψλ ηεο δψλεο ηνπ επξψ. Σν Δπξσπατθφ ζχζηεκα λνκηζκαηηθήο έλσζεο ζχκθσλα κε ηηο ηειεπηαίεο εμειίμεηο δείρλεη φηη θαηέρεη αθαηάιιεινπο κεραληζκνχο γηα ηελ δηαρείξηζε ησλ θξίζεσλ θαη ηελ ίδηα ζηηγκή ππάξρεη κηα ηάζε νηθνλνκηθψλ πνιηηηθψλ φπσο εηζνδεκαηηθήο, αλαπηπμηαθήο θαη δεκνζηνλνκηθήο. Δπηπιένλ, ε Δπξψπε ςάρλεη λα βξεη λένπο ηξφπνπο απνθπγήο απφ ηελ θξίζε θαη γηα ηνλ ιφγν απηφ έρεη πξνρσξήζεη ζε ππνβνιή πξνηάζεσλ, φπσο ηελ ζπκκεηνρή ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα (PSI), ηελ δεκηνπξγία ελφο λένπ λνκηζκαηηθνχ ηακείνπ κε έδξα ηελ Δπξψπε, ηελ αλαζπγθξφηεζε ηνπ ρξένπο κε κείσζε ηνπ επηηνθίνπ θαη κε θνχξεκα θαη ηέινο έθδνζε επξσπατθψλ νκνιφγσλ (De Haan, Oosterloo et al., 2012). Ωζηφζν, ε παξνχζα θξίζε γηα λα αληηκεησπηζηεί κε απνηειεζκαηηθφ ηξφπν, είλαη ππνρξεσηηθφ λα δξάζνπλ ηα θξάηε-κέιε θαη ε επξσδψλε αθνχ ζα πξέπεη πξψηα λα δηνξζσζνχλ νη νηθνλνκηθψλ δηαζηξεβιψζεηο. Σέινο, ζχκθσλα κε απνθάζεηο ηεο 9 εο Γεθεκβξίνπ ην 2011,γηα λα ππάξμεη μαλά εκπηζηνζχλε πξνο ηνπο επελδπηέο θαη νηθνλνκηθή ζηαζεξφηεηα, πξέπεη λα δεκηνπξγεζεί κηα εληαία θπβέξλεζε κε ζθνπφ ηελ νηθνλνκηθή ζπλεξγαζία θαζψο θαη δεκνζηνλνκηθή πεηζαξρία. 2.7 Η νηθνλνκηθή θξίζε ζηηο ρώξεο πνπ κειεηάκε (P.I.G.S.) Κνηηάδνληαο πίζσ ζηηο νηθνλνκηθέο εμειίμεηο, πνιιά κέιε ησλ P.I.G.S ήηαλ ζε ζνβαξφ νηθνλνκηθφ πξφβιεκα ελφςεη ηνπ δεκφζηνπ ρξένπο: ην ρξένο πνπ 26

πξνέξρνληαλ απφ άιια έζλε, ρξεζηκνπνηψληαο ην λφκηζκα ηνπ δαλεηζηή. Ο ιφγνο γηα ηνλ νπνίν νη ρψξεο δεηνχλ ηα θξαηηθά ηακεία είλαη λα απμεζεί ε ρξεκαηνδφηεζε, φηαλ ηα δηθά ηνπο λνκίζκαηα είλαη αδχλακα θαη αζηαζή. Σν πξφβιεκα κε απηφ ην είδνο ηνπ ρξένπο είλαη ν θίλδπλνο ηεο αζέηεζεο. Σν θξαηηθφ ρξένο είλαη κηα κνξθή εμσηεξηθνχ ρξένπο θαη κπνξεί λα απνηειεί έλαλ ηεξάζηην θίλδπλν, φηαλ ε δαλεηδφκελε ρψξα έρεη κηα αδχλακε νηθνλνκία. Παξά ην γεγνλφο φηη νξηζκέλεο ρψξεο, φπσο νη Ζλσκέλεο Πνιηηείεο έρνπλ κεγαιχηεξν εμσηεξηθφ ρξένο απφ ηηο PIGS, απηφ ην ρξένο κπνξεί λα ζεσξεζεί ρακεινχ θηλδχλνπ γηα φζν δηάζηεκα ε ρψξα εκθαλίδεη ζεκάδηα κηαο ηζρπξήο θαη δπλακηθήο νηθνλνκίαο. Σν πξφβιεκα κε ην εμσηεξηθφ ρξένο ησλ κειψλ PIIGS είλαη φηη νη νηθνλνκίεο ηνπο ζεσξήζεθαλ νη πην αδχλακνη θξίθνη ηεο ΔΔ. Πνηεο είλαη νη ρώξεο P.I.G.S.; PIIGS είλαη έλα αξθηηθφιεμν, παξφκνηα κε ηα άιια, φπσο BRICS θαη EAGLES, πνπ θαζνξίδεη κηα ζπγθεθξηκέλε νκάδα ρσξψλ πνπ έρνπλ θάπνηα θνηλά νηθνλνκηθνχ πεξηβάιινληνο θαζψο θαη ζέζεο. ε απηή ηελ πεξίπησζε, ηα PIGS πεξηιακβάλνπλ ηελ Πνξηνγαιία, ηελ Ηηαιία, ηελ Διιάδα θαη ηελ Ηζπαλία. 2.7.1. Η νηθνλνκηθή θξίζε ζηελ Πνξηνγαιία Απφ ηελ άλνημε ηνπ 2010, κηα ζεκαληηθή νηθνλνκηθή θαη πνιηηηθή θξίζε έπιεμε ηελ Πνξηνγαιία. Ζ ρψξα ρηππήζεθε απφ ηελ θξίζε ρξένπο πνπ μεθίλεζε ζηελ Διιάδα θαη έρεη εμαπισζεί ζε πνιιά κέξε ηεο Δπξψπεο. Έληνλε αλεζπρία γελλήζεθε ιφγσ ησλ ππεξβνιηθψλ επηπέδσλ ρξένπο θαη γεληθά νη ρακειέο επηδφζεηο ηεο πνξηνγαιηθήο νηθνλνκίαο. Σν 2011, πνπ ηνπνζεηείηαη ε θξίζε ρξένπο ηεο Δπξσδψλεο, νδήγεζε ηνπο νξγαληζκνχο αμηνιφγεζεο πηζηνιεπηηθήο ηθαλφηεηαο ζε ππνβάζκηζε ηνπ δεκφζηνπ ρξένπο ηεο Πνξηνγαιίαο, ππνλνκεχνληαο πεξηζζφηεξν ηελ ήδε ρακέλε εκπηζηνζχλε ηνπο (The New York Times, 2012). Σν 2010 ηα spreads ησλ νκνιφγσλ είραλ ήδε αξρίζεη λα επεθηείλνληαη ζεκαληηθά θαη ην δεκφζην ρξένο είρε θηάζεη ζε επηθίλδπλα πςειά επίπεδα. Ζ πνξηνγαιηθή θπβέξλεζε έβγαιε κία δήισζε γηα λα θαζεζπράζεη ηνπο πνιίηεο θαη ηνπο επελδπηέο φηη είρε δεζκεπηεί γηα ηε κείσζε ηνπ ειιείκκαηνο. Καηά ηνλ θαζνξηζκφ ησλ λέσλ 27

ζηφρσλ ηνπ πξνυπνινγηζκνχ, ε θπβέξλεζε αλαθνίλσζε φηη ζα παγψζεη ηνπο κηζζνχο ησλ δεκνζίσλ ππαιιήισλ θαη ζα κεηψζεη ζεκαληηθά ηηο κηζζνδνζίεο. Σνλ Μάξηην ηνπ 2010, ζχκθσλα κε ηα δεκνζηεχκαηα ηνπ BBC Business (2012), ν πξσζππνπξγφο Ενδέ φθξαηεο (José Sócrates Carvalho Pinto de Sousa) δήισζε φηη ε Πνξηνγαιία ρξεηάδεηαη έλα γξήγνξν θαη επηηπρέο ζρέδην ηδησηηθνπνίεζεο, θαζψο επίζεο θαη αλψηαηα φξηα γηα ηνπο κηζζνχο ησλ δεκφζησλ ππαιιήισλ θαη απμήζεηο θφξσλ ζηα πςειά εηζνδήκαηα. Ακέζσο κεηά απφ απηή ηελ αλαθνίλσζε, νη δεκφζηνη ππάιιεινη νξγάλσζαλ απεξγίεο, δηακαξηπξψληαο ελάληηα ζε απηά ηα ζρέδηα. Σα πξψηα ζρέδηα ηεο θπβέξλεζεο δελ είραλ ηα αλακελφκελα απνηειέζκαηα θαη ηνλ Απξίιην ηνπ 2010 ε Fitch Ratings ππνβάζκηζε ηελ πηζηνιεπηηθή ηθαλφηεηα ηεο Πνξηνγαιίαο αθφκε πεξηζζφηεξν. Σελ ίδηα ζηηγκή πξνεηδνπνίεζε ηνλ πξσζππνπξγφ ηεο Πνξηνγαιίαο, γηα αλάγθε πεξαηηέξσ πεξηθνπψλ εάλ δελ αιιάμεη ε δεκνζηνλνκηθή πνξεία ηεο θπβέξλεζεο. ηελ πξαγκαηηθφηεηα, ζηηο 13 Μαΐνπ 2010, ε θπβέξλεζε πέξαζε κηα λέα ζεηξά κε ζθιεξφηεξα κέηξα ιηηφηεηαο, πξνθεηκέλνπ λα επηηαρπλζεί ε κείσζε ηνπ ππάξρνληνο ειιείκκαηνο (BBC News,2012). Παξά ηηο απεγλσζκέλεο πξνζπάζεηεο, ζηηο αξρέο ηνπ 2011 ην έιιεηκκα απείρε αθφκα πνιχ απφ ηε κείσζε πξάγκα πνπ ζεκαίλεη φηη ε Πνξηνγαιία ρξεηάδεηαη αθφκα ζθιεξφηεξεο επηινγέο δεκνζηνλνκηθήο πνιηηηθήο. Ο πξσζππνπξγφο Ενδέ φθξαηεο παξαηηήζεθε, ιφγσ ηεο αληηπνιίηεπζεο πνπ απέξξηςε ηελ ηειεπηαία πξνζπάζεηα ηνπ λα πεξάζεη έλα ηέηαξην παθέην πνπ αθνξνχζε πεξηθνπέο δαπαλψλ θαη πεξεηαίξσ θνξνινγηθέο απμήζεηο, νδεγψληαο ζε κία πξνζσξηλή θπβέξλεζε. Ζ αζηάζεηα κεηά ηελ παξαίηεζε ηνπ πξσζππνπξγνχ θαηέζηεζε ζαθέο, φηη ε βνήζεηα ελφο ηξίηνπ ήηαλ απαξαίηεηε, εάλ ε ρψξα ήζειε λα μεπεξάζεη ηηο ηεξάζηηεο δπζθνιίεο (The New York Times,2012). Σνλ Απξίιην ηνπ 2011, ε Πνξηνγαιία έγηλε ε ηξίηε ρψξα ηεο Δπξσδψλεο, κεηά ηελ Διιάδα θαη ηελ Ηξιαλδία, πνπ δεηάεη νηθνλνκηθή δηάζσζε απφ ην ΓΝΣ θαη ηελ ΔΔ. Σν ζπκθσλεζέλ πξφγξακκα ήηαλ έλα παθέην ελίζρπζεο 78 δηζεθαηνκκπξίσλ επξψ κε ζθνπφ λα βνεζήζεη ηε ρψξα λα αληηκεησπίζεη ην δεκνζηνλνκηθφ ηεο έιιεηκκα. Σν ζρέδην δηάζσζεο αδηακθηζβήηεηα βειηίσζε ηελ αδχλακε δεκνζηνλνκηθή ζέζε ηεο Πνξηνγαιίαο θαη έδσζε ειπίδεο ζε ζρέζε κε ηηο πξννπηηθέο αλάπηπμεο ηεο ρψξαο. Ζ αμηνιφγεζεο ηεο πηζηνιεπηηθήο ηθαλφηεηαο ηεο Πνξηνγαιίαο, αθφκα θαη κεηά ηελ ελίζρπζε, ήηαλ ηφζν ρακειή ψζηε ε ρψξα ζα κπνξνχζε λα αθνινπζήζεη ηελ Διιάδα θαη λα δεηήζεη έλα δεχηεξν παθέην δηάζσζεο γηα λα ζψζεη ηελ νηθνλνκία 28

ηεο. Απηφ, ην γεγνλφο απνθεχρζεθε θαζψο απφ ην 2011 ε Πνξηνγαιία θάλεη κηθξά αιιά ζηαζεξά βήκαηα πξνφδνπ. ηε ζπλέρεηα, ην 2013 ε νηθνλνκία ηεο Πνξηνγαιίαο ζπξξηθλψζεθε αθφκε πεξηζζφηεξν πξάγκα πνπ ζεκαίλεη φηη ε ρψξα έρεη αθφκα πνιχ δξφκν λα δηαλχζεη γηα λα μεπεξάζεη πιήξσο ηελ θξίζε. Παξ 'φια απηά, ην ΓΝΣ έρεη επαλεηιεκκέλα εθθξάζεη ηελ ηζρπξή πεπνίζεζή ηνπ φηη κέρξη ην 2014 ε Πνξηνγαιία ζα είλαη ζε ζέζε λα επηζηξέςεη ζηηο κεζνπξφζεζκεο ή καθξνπξφζεζκεο αγνξέο θξαηηθψλ νκνιφγσλ (Wise, 2013). 2.7.2 Η νηθνλνκηθή θξίζε ζηελ Διιάδα H Διιάδα, παξφιν ηα ππέξνγθα πξνβιήκαηα ηεο είρε λα αληηκεησπίζεη θαη ην ρηχπεκα ηεο νηθνλνκηθήο θξίζεο θαηά ην 2009 ην νπνίν πξνήιζε απφ ηελ παγθφζκηα ρξεκαηνπηζησηηθή θξίζε ησλ ΖΠΑ (2007), ε νπνία ζεσξείηαη απφ ηηο πην ζεκαληηθέο θξίζεηο ησλ ηειεπηαίσλ εηψλ. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο δεθαεηίαο πνπ πξνεγήζεθε ε παγθφζκηα νηθνλνκηθή θξίζε, ε ειιεληθή θπβέξλεζε δαλείζηεθε κεγάια πνζά απφ ην εμσηεξηθφ γηα λα ρξεκαηνδνηήζεη ηνλ θξαηηθφ πξνυπνινγηζκφ θαη ηα ειιείκκαηα ηνπ ηζνδπγίνπ ηξερνπζψλ ζπλαιιαγψλ. Σν 2009, ην δεκνζηνλνκηθφ έιιεηκκα ηεο ρψξαο εθηηκάηαη φηη ήηαλ πάλσ απφ 13% ηνπ ΑΔΠ. Πνιινί απνδίδνπλ απηφ ην γεγνλφο ζηηο πςειέο δαπάλεο πνπ έγηλε αιιεπάιιεια απφ ηηο ειιεληθέο θπβεξλήζεηο. Σφζν ην δεκνζηνλνκηθφ έιιεηκκα φζν θαη ην επίπεδν ηνπ εμσηεξηθνχ ρξένπο είλαη πνιχ πάλσ απφ ηα επίπεδα πνπ επηηξέπνληαη απφ ηνπο θαλφλεο πνπ δηέπνπλ ηελ Οηθνλνκηθή θαη Ννκηζκαηηθή Έλσζε ηεο ΔΔ (ΟΝΔ). πγθεθξηκέλα, ζχκθσλα κε ηε ζπλζήθε πλζήθε ηνπ Μάαζηξηρη, ηα αλψηαηα φξηα ειιείκκαηνο ηνπ πξνυπνινγηζκνχ ηνπ ΑΔΠ είλαη 3% θαη γηα ην εμσηεξηθφ ρξένο είλαη 60%. Απφ ηα ηέιε ηνπ 2009, ε εκπηζηνζχλε ησλ επελδπηψλ πξνο ηελ ειιεληθή θπβέξλεζε, είρε ηαξαθνπλεζεί.. Σνλ Οθηψβξην ηνπ 2009, ε λέα ζνζηαιηζηηθή θπβέξλεζε, κε επηθεθαιήο ηνλ Πξσζππνπξγφ Γηψξγν Παπαλδξένπ, αλαζεψξεζε ηελ εθηίκεζε ηνπ ειιείκκαηνο ηνπ θξαηηθνχ πξνυπνινγηζκνχ γηα ην 2009, ζρεδφλ δηπιαζηάδνληαο ηελ ππάξρνπζα εθηίκεζε ηνπ 6,7% ηνπ ΑΔΠ ζην 12,7% ηνπ GDP. Απηφ νδήγεζε ζχληνκα ζηελ ππνβάζκηζε ησλ ειιεληθψλ νκνιφγσλ απφ ηνπο ηξεηο κεγαιχηεξνπο νίθνπο αμηνιφγεζεο πηζηνιεπηηθήο ηθαλφηεηαο. Πξηλ απφ ηελ θξίζε, νη απνδφζεηο ησλ ειιεληθψλ 10εηψλ νκνιφγσλ ήηαλ 10 έσο 40 κνλάδεο βάζεο πάλσ απφ γεξκαληθά 10εηή νκφινγα. Με ηελ θξίζε, ε δηαθνξά απηή απμήζεθε ζε 400 κνλάδεο βάζεο ηνλ Ηαλνπάξην ηνπ 2010. 29

ην ηέινο ηνπ Μαξηίνπ 2010, ηα θξάηε κέιε ηεο επξσδψλεο δεζκεχζεθαλ λα παξέρνπλ νηθνλνκηθή βνήζεηα πξνο ηελ Διιάδα ζε ζπλεξγαζία κε ην ΓΝΣ, εάλ είλαη απαξαίηεην, θαη εθφζνλ δεηεζεί απφ ηελ θπβέξλεζε ζηελ Διιάδα. Οη δηαπξαγκαηεχζεηο θαη νη ζπδεηήζεηο ζρεηηθά κε ην παθέην ζπλερίζηεθε θαη ε λεπξηθφηεηα ησλ επελδπηψλ εκπινπηίζηεθε θαη πάιη ηνλ Απξίιην ηνπ 2010, φηαλ ε Eurostat, ε ζηαηηζηηθή ππεξεζία ηεο ΔΔ, πνπ θπθινθφξεζε ηελ εθηίκεζε ηεο γηα ην έιιεηκκα ηνπ πξνυπνινγηζκνχ ζηελ Διιάδα. Απηφ νδήγεζε ζε εξσηήκαηα ζρεηηθά κε ηελ ηθαλφηεηα ηεο Διιάδαο λα απνπιεξψζεη ηα ρξέε ηεο, ε ειιεληθή θπβέξλεζε ηφηε δήηεζε επηζήκσο νηθνλνκηθή βνήζεηα απφ ην ΓΝΣ θαη ζε άιιεο ρψξεο ηεο Δπξσδψλεο. Ζ Δπξσπατθή Δπηηξνπή, πνπ ππνζηεξίδεηαη απφ ηε Γεξκαλία, δήηεζε πεξηζζφηεξεο ιεπηνκέξεηεο ζρεηηθά κε ηηο πξνηεηλφκελεο πεξηθνπέο ηνπ πξνυπνινγηζκνχ ζηελ Διιάδα γηα ην 2010, ην 2011 θαη ην 2012. ηα ηέιε Απξηιίνπ ηνπ 2010, ε δηαθνξά κεηαμχ ησλ νκνιφγσλ ηνπ ειιεληθνχ θαη γεξκαληθνχ 10εηνχο έθηαζε ζε χςε ξεθφξ, ησλ 650 κνλάδσλ βάζεο (Becatoros & Eddy, 2010). Ζ ειιεληθή νηθνλνκία άξρηζε λα θαηαξξέεη θαη ηα ρξεκαηνπηζησηηθά ηδξχκαηα ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ πνιηηηθή αζηάζεηα ηεο ρψξαο άξρηζαλ λα έρνπλ πξνβιήκαηα ξεπζηφηεηαο κεηψλνληαο έηζη ηηο δπλαηφηεηεο ηεο εγρψξηαο αγνξάο. Σα καθξννηθνλνκηθά κεγέζε εκθάληδαλ αξλεηηθέο κεηξήζεηο. Σν δεκφζην ρξένο ηεο εκθάληζε κία κηθξή πηψζε απφ ην 2009 έσο ην 2011. ηε ζπλέρεηα φκσο απμήζεθε, θαζψο εληφο ησλ κλεκνλίσλ ππήξμε ζεκαληηθή πηψζε ηνπ ΑΔΠ θάζε ρψξαο, αιιά ηδηαίηεξα ζηελ Διιάδα παξαηεξήζεθε κία απφηνκε αχμεζε ηνπ ρξένπο χςνπο 50% σο πνζνζηφ επί ηνπ ΑΔΠ, εληφο ηνπ 2012. Ζ εκθάληζε ηεο νηθνλνκηθήο θάκςεο, δελ ήηαλ έλα αλαπάληερν θαηλφκελν. 2.7.3 Η νηθνλνκηθή θξίζε ζηελ Ιζπαλία Ζ νηθνλνκηθή θξίζε ζηελ Ηζπαλία ήηαλ πνιχ δηαθνξεηηθή θαη σο πξνο ηνλ ρξφλν θαη σο ην εχξνο. Καηά ηε δηάξθεηα ησλ αξρηθψλ ζηαδίσλ ηεο παγθφζκηαο θξίζεο, ην ρξεκαηνπηζησηηθφ ζχζηεκα ηεο Ηζπαλίαο θαίλεηαη λα είρεη δηαθχγεη ηα ρεηξφηεξα άκεζα απνηειέζκαηα. Απηφ νθεηιφηαλ ελ κέξεη ζην ράζκα κεηαμχ ησλ κεγάισλ εζληθψλ θαη πνιπεζληθψλ ηξαπεδψλ, αιιά θπξίσο ησλ πεξηθεξεηαθψλ ηακηεπηεξίσλ (ή Cajas-ζπξίδεο), θαζέλα απφ ηα νπνία θαηέρνπλ ην ήκηζπ ηεο αγνξάο. Οη κεγάιεο ηξάπεδεο ιεηηνχξγεζαλ ζρεηηθά θαιά θαζ 'φιε ηελ θξίζε: ην 2008, ε Santander θαη ε BBVA θαηαηάζζνληαη ζηηο πέληε θαιχηεξεο ζηνλ θφζκν απφ ηελ άπνςε ησλ πξν 30

θφξσλ θεξδψλ. Απηφ νθεηιφηαλ ζηηο ηζρπξέο θαη δηαθνξνπνηεκέλεο δξαζηεξηφηεηεο ηνπο, παγθνζκίσο, πνπ ήηαλ ιηγφηεξν εθηεζεηκέλεο ζηελ εγρψξηα αγνξά ελππφζεθσλ δαλείσλ (Royo, 2013). Οη νηθνλνκηθέο δπζθνιίεο απνκνλψζεθαλ θπξίσο ζηηο ζπξίδεο (cajas), νη νπνίεο είραλ θαηαιάβεη ην κεξίδην αγνξάο ζηα ρξφληα άλζεζεο απφ επελδχζεηο ζε αθίλεηε πεξηνπζία. Σα δάλεηα ζε εξγνιάβνπο, νη θαηαζθεπαζηηθέο εηαηξείεο θαη νη ππνζήθεο απνηεινχλ ην 60% ηνπ ζπλφινπ ησλ δαλείσλ αθήλνληαο ηηο ζπξίδεο (Cajas) λα εθηίζεληαη ζε πεξηφδνπο χθεζεο ζηελ αγνξά θαηνηθίαο (Royo,2013). Μέρξη ην 2010, ε αχμεζε ηνπ πνζνζηνχ αλεξγίαο θαη ε θαηάξξεπζε ησλ ηηκψλ θαηνηθίαο είρεη πξνθαιέζεη κηα ζεκαληηθή αχμεζε ζην πνζνζηφ παξαβαηηθφηεηαο ζε ζηεγαζηηθά δάλεηα, βάδνληαο πνιιέο ζπξίδεο (Cajas) ζε θίλδπλν αθεξεγγπφηεηαο. Ζ ηξαπεδηθή θξίζε έθηαζε ηνλ Μάην ηνπ 2012, φηαλ ε θπβέξλεζε αλαγθάζηεθε λα θξαηηθνπνηήζεη ηελ «Bankia», πνπ ρξεκαηνδνηείηαη απφ έλα δάλεην έθηαθηεο αλάγθεο απφ ηελ Δπξσπατθή Έλσζε (Royo 2013) Δθ πξψηεο φςεσο, νη παξάγνληεο πνπ νδήγεζαλ ηελ Ηζπαλία ζε νηθνλνκηθή χθεζε ζην ηξαπεδηθφ ζχζηεκα κπνξεί λα γίλεη θαιχηεξα θαηαλνεηή απφ ηελ εμέηαζε ηεο νηθνλνκηθήο θαη ρξεκαηνπηζησηηθήο πνξείαο ηεο πξνο ηελ θξίζε. 2.7.4. Η νηθνλνκηθή θξίζε ζηελ Ιηαιία Σν 2010 ε Ηηαιία είδε γηα πξψηε θνξά ηελ νηθνλνκηθή ηεο αλάπηπμε λα κεηψλεηαη επηθίλδπλα θαη ην δεκφζην ρξένο ηεο, λα απμάλεηαη ζε πνζνζηφ 120% ηνπ ΑΔΠ ηεο ρψξαο. Γχν ρξφληα αξγφηεξα, ε νηθνλνκία ηεο ρψξαο είρε ζπξξηθλσζεί θαηά 0,7%, θαζψο ηα κέηξα ιηηφηεηαο ηεο θπβέξλεζεο ζπλέρηζαλ λα επεξεάδνπλ φιεο ηηο ηηαιηθέο νηθνλνκηθέο δξαζηεξηφηεηεο (BBC News Business, 2012). ήκεξα ε ηηαιηθή νηθνλνκία, αληηκεησπίδεη πςειφ θφζηνο δαλεηζκνχ ην νπνίν κπνξεί λα απνηειεί πεγή κηαο λέαο εζληθήο θξίζεο. Απφ νηθνλνκηθή άπνςε, ε Ηηαιία είλαη κηα ρψξα ηεο ΔΔ κε έλα ζεκαληηθφ πιεφλαζκα ζηνλ πξνυπνινγηζκφ ηεο, θάηη πνπ αλέθαζελ ήηαλ, κε εμαίξεζε ηηο πιεξσκέο ηφθσλ ηνπ ρξένπο. Όηαλ ην ρξένο άξρηζε λα θζάλεη ζε κε βηψζηκα επίπεδα, νη νηθνλνκνιφγνη άξρηζαλ ηηο ξηςνθίλδπλεο επελδχζεηο φζνλ αθνξά ηα ηηαιηθά νκφινγα αληί ησλ βέβαησλ πεξηνπζηαθψλ ζηνηρείσλ. χκθσλα κε εηθαζίεο ησλ νηθνλνκνιφγσλ, ην ρξένο ηεο Ηηαιίαο, ζα ζπλερίζεη λα απμάλεηαη γεγνλφο πνπ ίζσο ηνπο νδεγήζεη ζε αλάγθε αλαρξεκαηνδφηεζεο ζην εγγχο κέιινλ. Πνιηηηθά, ε Ηηαιία έρεη πεξάζεη απφ κηα πεξίνδν κεγάιεο αζηάζεηαο ζην πξφζθαην παξειζφλ, ηδίσο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ θπβεξλήζεσλ ίιβην Μπεξινπζθφλη 31

(Silvio Berlusconi: Πξσζππνπξγφο ηεο Ηηαιίαο γηα ηα έηε, 1994-1995, 2001-2006, 2008-2011). ηελ πξαγκαηηθφηεηα, αξθεηέο ηηαιηθέο θπβεξλήζεηο απφ ην 1990 έρνπλ εκπιαθεί ζε δηακάρεο θαη πνιπάξηζκεο δηθαζηηθέο ππνζέζεηο νη νπνίεο ζρεηίδνληαη κε ηε δηαθζνξά, ηε θνξνδηαθπγή, θαζψο θαη άιια ζθάλδαια. Απηφ έρεη σο απνηέιεζκα ηελ ππνβάζκηζε ηεο δηεζλνχο θήκεο ηεο Ηηαιίαο θάηη πνπ είλαη νξαηφ ζήκεξα θαηά κήθνο ηεο πνξείαο ηεο θξίζεο ηεο Δπξσδψλεο. Ζ θπβέξλεζε ζηελ Ηηαιία, απφ ην 2010 έρεη απνθαζίζεη λα πηνζεηήζεη απζηεξά κέηξα ιηηφηεηαο κε ηα νπνία ζα απνθχγνπλ ελδερφκελν παθέην δηάζσζεο πνπ πηζαλψο ζα θαηαζηξέςεη ηελ επξσδψλε ζην ζχλνιφ ηεο. Πνιινί αλαιπηέο είδαλ ηελ ηηαιηθή νηθνλνκία σο ην θηλάιε κηαο ελδερφκελεο θαηάξξεπζεο ηνπ θνηλνχ λνκίζκαηνο, θαζψο απνηειεί κία πνιχ κεγάιε δχλακε γηα λα απνηχρεη. Οχηε ε ΔΔ νχηε ην ΓΝΣ δηαζέηεη επαξθή κεηξεηά ζηε δηάζεζή ηνπ, γηα λα ζψζεη ηελ ηηαιηθή νηθνλνκία. Αλ ε ρψξαο θαηάξξεε, απηφ ζα ζήκαηλε θαηά πάζα πηζαλφηεηα ην ηέινο ηνπ επξψ (Hidalgo,2012). Σα κέηξα ιηηφηεηαο έρνπλ νδεγήζεη ζε έλα αίζζεκα δπζαξέζθεηαο κεηαμχ ηεο ηηαιηθήο θνηλσλίαο, ε νπνία απφ ην 2011 έρεη μεθηλήζεη ηελ κεηαλάζηεπζε εμαηηίαο ηεο αλεξγίαο θαη ηε γεληθήο νηθνλνκηθή αλαζθάιεηα. Σν θχξην ζχκα απηήο ηεο θαηάζηαζεο είλαη ν λένο πιεζπζκφο πνπ έρεη αλαγθαζηεί λα κεηαθηλεζεί ζην εμσηεξηθφ κε ηηο ειπίδεο κηαο θαιχηεξεο δσήο. Ζ ηηαιηθή θπβέξλεζε πξνζπαζεί λα θηλεζεί απνθαζηζηηθά, πξνθεηκέλνπ λα πάξεη ηα νηθνλνκηθά ηεο ζε ηάμε θαη εθαξκφδεη ηηο απαξαίηεηεο θαλνληζηηθέο κεηαξξπζκίζεηο. Παξά ηηο πξνζπάζεηεο φκσο, ε νηθνλνκία ηεο Ηηαιίαο, δπζηπρψο, θαίλεηαη λα είλαη πνιχ βαζχηεξα ζηελ χθεζε. Ζ ηηαιηθή επηρεηξεκαηηθή εκπηζηνζχλε κεηψλεηαη ζπλερψο, θαζψο νη νηθνλνκηθνί εκπεηξνγλψκνλεο θαη ζηειέρε εηαηξεηψλ είλαη φιν θαη πην απαηζηφδνμνη πάλσ απφ ηηο νηθνλνκηθέο πξννπηηθέο ηεο ρψξαο θαη αλακέλνπλ ε χθεζε λα επηδεηλσζεί ζην άκεζν κέιινλ. Με ιίγα ιφγηα θαη παξά ηα πξνθαλή πξνβιήκαηα, ε ηηαιηθή πεξίπησζε θαίλεηαη λα είλαη ιίγν ιηγφηεξν θξίζηκε ζε ζρέζε κε ηελ ηξιαλδηθή ή ηζπαληθή. Απηφ ζπκβαίλεη γηα δχν ιφγνπο, φηη έρνπλ λα θάλνπλ θπξίσο κε ηηο ηηαιηθέο ηξάπεδεο θαη ηηο βηνκεραλίεο. Πξψηνλ, έλα ζεκαληηθφ ζηνηρείν πνπ έρεη θαηαθέξεη κέρξη ζηηγκήο λα ζσζεί είλαη ηξαπεδηθφο ηνκέαο ηεο Ηηαιίαο. Γεχηεξνλ, έλα άιιν ζηνηρείν πνπ θάλεη ζεκαληηθή δηαθνξά είλαη φηη ε Ηηαιία έρεη αλεπηπγκέλν ηνλ βηνκεραληθφ ηνκέα πνπ ερεη ζηελ δηάζεζε ηεο. Υσξίο ακθηβνιία, ε ηηαιηθή βηνκεραλία είλαη πνιχ αλεπηπγκέλε θαη αληαγσληζηηθή ζε ζχγθξηζε κε ηελ ηζπαληθή ή ειιεληθή, πνπ 32

ραξαθηεξίδεηαη απφ πςειή πνηφηεηα πιηθψλ θαζψο θαη θαηαζθεπήο θαη εληζρχεηαη απφ έλα εξγαηηθφ δπλακηθφ πνιιψλ εθαηνκκπξίσλ αλζξψπσλ (Italy Industry Sectors, Italy Industries, 2010). 2.7.5 Σν πξόβιεκα ηνπ εμωηεξηθνύ ρξένπο ηωλ P.I.G.S. Οη ρξεκαηνπηζησηηθέο αγνξέο επηθεληξψλνληαη ζηα δεκφζηα νηθνλνκηθά ηεο Πνξηνγαιίαο, ηεο Ηηαιίαο, ηεο Διιάδαο θαη ηεο Ηζπαλία (P.I.G.S.). Ζ δεκφζηα ζπαηάιε ησλ ρσξψλ απηψλ είλαη ελ κέξεη ππεχζπλε γηα ηα ηξέρνληα δεηλά ηνπο, αιιά θαη άιινη παξάγνληεο είλαη ζην παηρλίδη. Δλ κέζσ ηεο δηαθεκηζηηθήο εθζηξαηείαο, ιίγε πξνζνρή δίλεηαη ζηελ θξίζηκε δηαθνξά κεηαμχ ηνπ δεκνζίνπ ρξένπο απηψλ ησλ εζλψλ θαη ην εμσηεξηθφ ρξένο ηνπο. χκθσλα κε ηνλ Scott θαη Andrew (2010) ην ρξένο πνπ δηαθξαηείηαη απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο πνιίηεο ελφο έζλνπο έρεη ιηγφηεξν επηδήκηεο ζπλέπεηεο - Οη ηφθνη πνπ θαηαβάιινληαη επηζηξέθνληαη ζηελ εγρψξηα νηθνλνκία. Σν εμσηεξηθφ ρξένο, αλ ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηε ρξεκαηνδφηεζε κε παξαγσγηθψλ δαπαλψλ, είλαη έλα δηαθνξεηηθφ ζέκα. Οη κε κφληκνη θάηνηθνη ιακβάλνπλ ηνπο ηφθνπο ησλ ρξεψλ, θαζηζηψληαο ην έζλνο θησρφηεξν κε θάζε πιεξσκή ηφθσλ. Country Government debt, external debt, and Internal Investment Position (2009) General Net External General Gross Government Debt Position Government External Gross Debt (for net Balance Debt Position (GGGD) creditor) General Government net external debt (% of GDP) (% of GDP) (% of GDP) (% of GDP) (% of GGGD) Portugal 77.2-9.3 232.7 88.6 74.9 Spain 55.2-11.4 168.1 80.6 47.3 Italy 115.1-5.3 117.5 37.3 42.9 Greece 113.4-12.7 168.2 82.5 78.9 33

Country Net International Investment Position (IIP) Gross External liabilities Monetary Financial Institutions (MFI) Net External Debt Monetary Authority Lending to banking system (Oct.2009) (% of GDP) (% of GDP) (% of GDP) (% of GDP) Monetary Authority, MFIs, other sectors net external debt (% of GGGD) Portugal -111.7 281.3 50.1 6.5 30.8 Spain -93.5 214.1 42.5 8.1 54.5 Italy -19.0 149.9 21.5 1.7-12.1 Greece -82.2 188.4-15.6 16.5-7.0 Πεγή: National updates to the stability and growth Programme 2009/2010-2013, National Central Banks, Net external debt author s calculations based on IIP data. Πίλαθαο 1 34

Κ ΕΥΑΛΑΙΟ 3 ο : ΠΙΣΨΣΙΚΟ ΚΙΝΔΤΝΟ 3.1 Έλλνηα θαη θύζε ηνπ πηζηωηηθνύ θίλδπλνπ 3.1.1 Οξηζκόο Πηζηωηηθνύ Κηλδύλνπ Ζ έλλνηα ηνπ πηζησηηθνχ θηλδχλνπ έγηλε ζε φινπο καο γλσζηή ιφγσ ηεο νηθνλνκηθήο θξίζεο πνπ καζηίδεη ηελ παγθφζκηα νηθνλνκία ηα ηειεπηαία ρξφληα. Ο πηζησηηθφο θίλδπλνο ζπλδέεηαη άκεζα κε ηηο δξαζηεξηφηεηεο ησλ ηξαπεδψλ θαη νξίδεηαη σο ν θίλδπλνο αζέηεζεο ησλ ππνρξεψζεσλ ησλ πηζηνχρσλ ηεο. Πην ζπγθεθξηκέλα αλαθέξεηαη, ζηηο πεξηπηψζεηο εθείλεο πνπ, νη αληηζπκβαιιφκελνη αξλνχληαη ή δελ δχλαηαη λα θέξνπλ εηο πέξαο φιεο ηηο ππνρξεψζεηο ηνπο ή έλα κέξνο απηψλ ζηελ εκεξνκελία πνπ έρνπλ θάλεη ζπκθσλία (Jorion, 2001). Ο πηζησηηθφο θίλδπλνο απνηειείηαη απφ δχν ζηνηρεία, ηνλ θίλδπλν αζέηεζεο θαη ηνλ θίλδπλν εμάπισζεο. Ο θίλδπλνο αζέηεζεο, είλαη ν θίλδπλνο πνπ ν νθεηιέηεο δελ είλαη ζε ζέζε ή δελ επηζπκεί λα θάλεη έγθαηξεο πιεξσκέο ησλ ηφθσλ ή θεθαιαίνπ, δειαδή φηη ν νθεηιέηεο αζεηεί σο πξνο ηηο ππνρξεψζεηο ηνπ, είηε ελ κέξεη ή εμ νινθιήξνπ. Ο ρξφλνο αζέηεζεο νξίδεηαη σο ε εκεξνκελία αλαθνίλσζεο ηεο απνηπρίαο λα απαιιαρζεί. Αθφκε θαη εάλ ν αληηζπκβαιιφκελνο δελ αζεηήζεη, ν επελδπηήο εμαθνινπζεί λα εθηίζεηαη ζε πηζησηηθφ θίλδπλν, ην θίλδπλν ηνπ πηζησηηθνχ πεξηζσξίνπ. Ο θίλδπλνο πηζησηηθνχ πεξηζσξίνπ είλαη ν θίλδπλνο κείσζεο ηεο αγνξαίαο αμίαο πνπ νθείιεηαη ζε κεηαβνιέο ηεο πηζησηηθήο πνηφηεηαο ηνπ νθεηιέηε. Σν γεγνλφο αζέηεζεο ππνρξέσζεο έρεη δχν ζπληζηψζεο ππνθείκελνπ θηλδχλνπ, ην έλα ζπλδέεηαη κε ην ρξνλνδηάγξακκα ηεο εθδήισζεο (arrival risk) θαη ην άιιν κε ην κέγεζνο ηεο (magnitude risk) (Schmid, 2004). 3.1.2 Η θύζε ηνπ πηζηωηηθνύ θηλδύλνπ πλήζσο νη επελδπηέο ζα πξέπεη λα είλαη πξφζπκνη λα αλαιάβνπλ θηλδχλνπο γηα ηηο επελδχζεηο ηνπο. Ωο εθ ηνχηνπ, ζα πξέπεη λα απνδεκηψλνληαη επαξθψο. Αιιά απηφ είλαη κηα δίθαηε πξηκνδφηεζε γηα ηελ απνδεκίσζε ησλ θηλδχλσλ; Γηα λα 35

απαληεζεί ην εξψηεκα απηφ είλαη απαξαίηεην λα θαζνξίζεη ηηο βαζηθέο πεγέο θηλδχλνπ. Όπσο καο απαζρνιεί κε ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν, απηή ε ελφηεηα είλαη αθηεξσκέλε ζηελ αλαγλψξηζε ησλ παξαγφλησλ ηνπ πηζησηηθνχ θηλδχλνπ. Ζ πίζησζε κπνξεί λα απνδνζεί ζε δχν παξάγνληεο: 1. Σν θίλδπλν αζέηεζεο, πνπ είλαη ε αληηθεηκεληθή εθηίκεζε ηεο πηζαλφηεηαο φηη έλαο αληηζπκβαιιφκελνο ζα ρξενθνπήζεη, ή ηεο πηζαλφηεηαο αζέηεζεο, ζε ζπλδπαζκφ κε ηε δεκία ζε πεξίπησζε αζέηεζεο. 2. Σν θίλδπλν αγνξάο, πνπ νδεγεί ηελ αγνξαία αμία ηεο ππνρξέσζεο, γλσζηή σο πηζησηηθφ άλνηγκα. Σν παξαπάλσ κπνξεί λα απνδεηρζεί κε έλα απιφ παξάδεηγκα, ν πηζησηηθφο θίλδπλνο ελφο πξνζεζκηαθνχ ζπκβνιαίνπ ζε μέλν λφκηζκα. Ο πηζησηηθφο θίλδπλνο είλαη ε ζεηηθή αμία ηεο ζχκβαζεο, ηνπ νπνίνπ ε αμία εμαξηάηαη απφ ηελ εμέιημε ησλ ζπλαιιαγκαηηθψλ ηζνηηκηψλ. Έηζη, ν πηζησηηθφο θίλδπλνο πεξηιακβάλεη ηφζν ηνλ θίλδπλν αζέηεζεο φζν θαη ηνλ θίλδπλν αγνξάο (Jorion, 2001). 3.2 Αίηηα ηνπ πηζηωηηθνύ θηλδύλνπ Ο πηζησηηθφο θίλδπλνο κπνξεί λα πξνθιεζεί απφ δηάθνξνπο ιφγνπο θαη απφ εζσηεξηθέο θαη απφ εμσηεξηθέο πεγέο. Οη θχξηεο πεγέο ηνπ πηζησηηθνχ θηλδχλνπ αλαγλσξίδνληαη ζηε βηβιηνγξαθία. χκθσλα κε ηνπο Nijskens & Wagner (2011), πεξηιακβάλνπλ, γηα παξάδεηγκα, ηε θαθή δηαθπβέξλεζε θαη ηε δηαρείξηζε ειέγρνπ, αθαηάιιεινπο λφκνπο, πεξηνξηζκέλε ζεζκηθή ηθαλφηεηα, αλάξκνζηε πηζησηηθή πνιηηηθή, πηεηηθά (volatile) επηηφθηα, ρακειά θεθάιαηα θαη επίπεδα ξεπζηφηεηαο, θαηεπζπλφκελνο δαλεηζκφο, καδηθή αδεηνδφηεζε ηξαπεδψλ, θαθή αλαδνρή δαλείνπ, απεξίζθεπην δαλεηζκφ, θαθή πηζηνιεπηηθή αμηνιφγεζε, θαθή αλαδνρή δαλείνπ, ραιαξφηεηα ζηελ αμηνιφγεζε ηεο πηζηνιεπηηθήο ηθαλφηεηαο, θαθέο πξαθηηθέο δαλεηζκνχ, θπβεξλεηηθή παξέκβαζε θαη αλεπαξθήο επίβιεςε απφ ηελ θεληξηθή ηξάπεδα. Ο πηζησηηθφο θίλδπλνο ζεσξείηαη ζπρλά σο ζπλέπεηα ηνπ ζπζηεκηθνχ θηλδχλνπ πνπ πξνέξρεηαη απφ καθξννηθνλνκηθή πξννπηηθή. Ο ζπζηεκηθφο θίλδπλνο αληηπξνζσπεχεη ηα κεγαιχηεξα νηθνλνκηθά πξνβιήκαηα πνπ πξνθαινχληαη απφ ηελ αδπλακία ησλ ζπκκεηερφλησλ ζηε ρξεκαηνπηζησηηθή αγνξά λα αληαπνθξηζνχλ ζηηο ππνρξεψζεηο ηνπο. Σν πξφβιεκα είλαη ζπζηεκηθφ, επεηδή ε αδπλακία ελφο ζπκκεηέρνληνο λα πιεξψζεη κπνξεί λα νδεγήζεη ζηελ αδπλακία άιισλ 36

ζπκκεηερφλησλ γηα ηελ θάιπςε ππνρξεψζεσλ ηεο πηζηνιεπηηθήο ηθαλφηεηαο. Απηή ε επίδξαζε ληφκηλν έγηλε ζηελ αγνξά θαηά ηε δηάξθεηα ηεο θξίζεο ηνπ 2009 πνπ αθνξνχζαλ ηα ελππφζεθα δάλεηα. Ζ αλαθπιαμία ησλ θαηαζρέζεσλ πνπ πξνθαινχληαλ απφ ηελ έιιεηςε ησλ πιεξσκψλ γηα ηα ζηεγαζηηθά δάλεηα νδήγεζαλ ηηο εηαηξείεο, πνπ δελ ήηαλ ζε ζέζε λα αληαπνθξηζνχλ ζηηο ππνρξεψζεηο ηνπο, ζηα ελππφζεθα δάλεηα. Σν γεγνλφο απηφ εμαπιψζεθε ζε φιε ηελ αγνξά, πξνθαιψληαο ην «θιείδσκα» ηεο ξεπζηφηεηαο θαζψο νη ηξάπεδεο αξλήζεθαλ λα δαλείζνπλ ρξήκαηα ιφγσ ηνπ κεγάινπ θφβνπ πνπ είραλ (Nijskens & Wagner,2011). 3.3 ηνηρεία ηνπ πηζηωηηθνύ θηλδύλνπ Γηα ηε κνληεινπνίεζε ηνπ πηζησηηθνχ θηλδχλνπ ζε επίπεδν δηαπξαγκάηεπζεο ή ζε επίπεδν αληηζπκβαιινκέλνπ, πξέπεη λα ιάβνπκε ππφςε ηα αθφινπζα ζηνηρεία θηλδχλνπ. Έθζεζε ζε πεξίπησζε αζέηεζεο (Exposure at default): Μηα ηπραία κεηαβιεηή πνπ πεξηγξάθεη ην ζέκα ηεο έθζεζεο πνπ πξφθεηηαη λα ραζεί ζε πεξίπησζε αζέηεζεο ησλ ππνρξεψζεσλ. Απνηειείηαη απφ ππφινηπα ηνπ δαλεηνιήπηε θαη απφ δεζκεχζεηο πνπ έγηλαλ απφ ηνλ νθεηιέηε πξηλ ηελ αζέηεζε. ηελ πξάμε, νη νθεηιέηεο έρνπλ ηελ ηάζε λα αληινχλ δεζκεχζεηο ππνρξεψζεσλ ζε πεξηφδνπο νηθνλνκηθήο δπζρέξεηαο. Πηζαλόηεηεο κεηάβαζεο (Transition probabilities): Ζ πηζαλφηεηα φηη ε πνηφηεηα ηνπ νθεηιέηε ζα βειηησζεί ή επηδεηλσζεί. Ζ δηαδηθαζία αιιαγήο ηεο πηζηνιεπηηθήο ηθαλφηεηαο νλνκάδεηαη πηζησηηθή κεηάβαζε (credit migration). Πηζαλόηεηεο αζέηεζεο (Default probabilities): Ζ πηζαλφηεηα φηη ν ρξεψζηεο ζα αζεηήζεη ηηο ζπκβαηηθέο ππνρξεψζεηο ηνπ λα απνπιεξψζεη ην ρξένο ηνπ. Πνζνζηά αλάθηεζεο (Recovery rates): Μηα ηπραία κεηαβιεηή πνπ πεξηγξάθεη ην πνζνζηφ ηεο αμίαο πνπ εμαθνινπζεί λα απαιιάζζεη κεηά απφ αζέηεζε πνπ έρεη ζπκβεί (Schmid, 2004). 37

3.4 Οη θπξηόηεξεο θαηεγνξίεο πηζηωηηθώλ παξαγώγωλ πκθσλίεο αληαιιαγήο θηλδχλνπ αζέηεζεο (Credit default swaps) Πξνζεζκηαθά ζπκβφιαηα (Credit spread forward) πκθσλίεο πξναίξεζεο πηζησηηθνχ πεξηζσξίνπ (Credit spread options) πκβφιαηα αληαιιαγήο ζπλνιηθήο απφδνζεο (Total return swaps) (Hull, 2006) πκθωλίεο αληαιιαγήο θηλδύλνπ αζέηεζεο (Credit default swaps) Σα πην δεκνθηιέο πηζησηηθά παξάγσγα είλαη νη ζπκθσλίεο αληαιιαγήο θηλδύλνπ αζέηεζεο. Απηφ είλαη έλα ζπκβφιαην, πνπ παξέρεη αζθάιηζε έλαληη ηνπ θηλδχλνπ αζέηεζεο απφ ζπγθεθξηκέλε εηαηξεία. Ζ εηαηξεία είλαη γλσζηή σο ε νληφηεηα αλαθνξάο θαη κηα αζέηεζε ηεο, αλαθέξεηαη σο πηζησηηθφ γεγνλφο. Ο αγνξαζηήο ηεο αζθάιεηαο, απνθηά ην δηθαίσκα λα πσιήζεη νκφινγα πνπ εθδίδνληαη απφ ηελ εηαηξεία, ζηελ νλνκαζηηθή ηνπο αμία, φηαλ ζπκβαίλεη έλα πηζησηηθφ. Ζ ζπλνιηθή νλνκαζηηθή αμία ησλ νκνιφγσλ πνπ κπνξνχλ λα πσιεζνχλ είλαη γλσζηή σο ζπκθσλία αληαιιαγήο θηλδύλνπ αζέηεζεο ελφο πιαζκαηηθνχ θεθαιαίνπ. Πξνζεζκηαθά ζπκβόιαηα (Credit spread forward) Δίλαη ε ππνρξέσζε λα αγνξάζεη ή λα πσιήζεη κία ζπγθεθξηκέλε ζπκθσλία αληαιιαγήο θηλδύλνπ αζέηεζεο ζε κηα ζπγθεθξηκέλε νληφηεηα αλαθνξάο, ζε κηα ζπγθεθξηκέλε κειινληηθή ρξνληθή ζηηγκή T. Αλ ε νληφηεηα αλαθνξάο αζεηήζεη πξηλ απφ ην ρξφλν Σ, παχεη λα ππάξρεη ην πξνζεζκηαθφ ζπκβφιαην. Έηζη γηα παξάδεηγκα, ε ηξάπεδα ζα κπνξνχζε λα ζπλάςεη έλα πξνζεζκηαθφ ζπκβφιαην πνπιψληαο πεληαεηή πξνζηαζία ζηελ Ford Motor Credit γηα 280 κνλάδεο βάζεο, αξρίδνληαο έλα ρξφλν απφ ηψξα. Αλ φκσο, ε Ford αζεηήζεη θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ επφκελνπ έηνπο, ην πξνζεζκηαθφ ζπκβφιαην παχεη λα πθίζηαηαη. πκθωλίεο πξναίξεζεο πηζηωηηθνύ πεξηζωξίνπ (Credit spread options) Μία ζπκθσλία πξναίξεζεο πηζησηηθνχ πεξηζσξίνπ είλαη κηα επηινγή γηα λα αγνξάζεη ή λα πσιήζεη θάπνηνο κία ζπγθεθξηκέλε ζπκθσλία αληαιιαγήο θηλδύλνπ αζέηεζεο ζε κηα ζπγθεθξηκέλε νληφηεηα αλαθνξάο, ζε κηα ζπγθεθξηκέλε κειινληηθή 38

ρξνληθή ζηηγκή T. Γηα παξάδεηγκα, έλαο επελδπηήο ζα κπνξνχζε λα δηαπξαγκαηεπηεί ην δηθαίσκα λα αγνξάζεη πεληαεηή πξνζηαζία, ζηε Ford Motor Credit μεθηλψληαο ζε έλα έηνο, γηα 280 κνλάδεο βάζεο. Αλ ζε έλα ρξφλν, ε πεληαεηήο ζπκθσλία αληαιιαγήο θηλδύλνπ αζέηεζεο είλαη παξαπάλσ απφ 280 κνλάδεο βάζεο ηφηε ζα αζθεζεί ην δηθαίσκα δηαθνξεηηθά, δελ ζα αζθεζεί. Σν θφζηνο ηεο επηινγήο ζα πξέπεη λα θαηαβιεζεί εθ ησλ πξνηέξσλ. πκβόιαηα αληαιιαγήο ζπλνιηθήο απόδνζεο (Total return swaps) Σα ζπκβφιαηα αληαιιαγήο ζπλνιηθήο απφδνζεο είλαη έλα είδνο πηζησηηθνχ παξαγψγνπ. Πξφθεηηαη γηα κηα ζπκθσλία, γηα ηελ αληαιιαγή ησλ ζπλνιηθψλ απνδφζεσλ ελφο νκνιφγνπ γηα ην δηαηξαπεδηθφ επηηφθην ζπλ ελφο πεξηζσξίνπ. Ζ ζπλνιηθή απφδνζε πεξηιακβάλεη ηνθνκεξίδηα, ηφθνπο θαη ην θέξδνο ή ηε δεκία γηα ηα πεξηνπζηαθά ζηνηρεία, θαηά ηε δηάξθεηα δσήο ησλ ζπκβνιαίσλ αληαιιαγήο. Έλα παξάδεηγκα ζπκθσλίαο αληαιιαγήο ζπλνιηθήο απφδνζεο είλαη έλα πεληαεηή ζπκβφιαην κε πιαζκαηηθφ νλνκαζηηθφ πνζφ ησλ 100 εθαηνκκπξίσλ δνιαξίσλ γηα ηελ αληαιιαγή ηεο ζπλνιηθήο απφδνζε ζε έλα εηαηξηθφ νκφινγν γηα ην δηαηξαπεδηθφ επηηφθην ζπλ 25 κνλάδεο βάζεο. ε κηα εκεξνκελία πιεξσκήο ηνθνκεξηδίνπ ν πιεξσηήο πξνβαίλεη ζηελ πιεξσκή ησλ θνππνληψλ πνπ έρνπλ εηζπξαρζεί, γηα κηα επέλδπζε χςνπο 100 εθαηνκκπξίσλ δνιαξίσλ ζην νκφινγν. ηε ζπλέρεηα, ν δέθηεο πιεξψλεη ηφθνπο κε ηηκή ζχκθσλα κε ην δηαηξαπεδηθφ επηηφθην (Libor) ζπλ 25 κνλάδεο βάζεο (χςνπο 100 εθαηνκκπξίσλ δνιαξίσλ) (Hull, 2006). 3.5 Γηαρείξηζε Πηζηωηηθνύ Κηλδύλνπ Ζ απνηειεζκαηηθή δηαρείξηζε ηνπ πηζησηηθνχ θηλδχλνπ είλαη έλα θξίζηκν ζπζηαηηθφ ηεο δηαρείξηζεο θηλδχλνπ θαη απαξαίηεηε γηα ηελ καθξνπξφζεζκε επηηπρία ηνπ θάζε ρξεκαηνπηζησηηθνχ ηδξχκαηνο. Ο ζηφρνο ηεο δηαρείξηζεο ηνπ πηζησηηθνχ θηλδχλνπ είλαη λα κεγηζηνπνηήζεη πνζνζηφ θηλδχλνπ πξνζαξκνζκέλν ζηελ απφδνζε ηεο ηξάπεδαο δηαηεξψληαο ηελ έθζεζε πηζησηηθνχ θηλδχλνπ εληφο ησλ απνδεθηψλ νξίσλ. Δθηφο απφ ηε κέηξεζε θαη ηνλ έιεγρν απηφ, νη επηρεηξήζεηο πξέπεη επίζεο λα δνθηκάδνληαη ζηελ άκβιπλζε (mitigating) ηνπ πηζησηηθνχ θηλδχλνπ. Μία πνηθηιία πξνζεγγίζεσλ κπνξνχλ λα πηνζεηεζνχλ απφ έλα ρξεκαηνπηζησηηθφ ίδξπκα γηα ηνλ πεξηνξηζκφ ηνπ πηζησηηθνχ θηλδχλνπ (Cui, 2008). Πεξηιακβάλνπλ, κεηαμχ άιισλ, 39

ηε ηηκνιφγεζε κε βάζε ηνλ θίλδπλν: Απηφ είλαη έλα εξγαιείν πνπ νη επηρεηξήζεηο ρξεζηκνπνηνχλ γηα ηνλ ππνινγηζκφ ησλ επηηνθίσλ ζηα δάλεηα πνπ ρνξεγήζεθαλ κε βάζε ηελ πηζαλφηεηα αζέηεζεο, ή ηνλ θίλδπλν γηα ην δάλεην. Σηο ζπκβάζεηο: Οη επηρεηξήζεηο ελζσκαηψλνπλ πνιχ απζηεξέο ξήηξεο ζηηο ζπκθσλίεο ηνπο. Σέηνηεο ξήηξεο γεληθά απαηηνχλ απφ ηνλ νθεηιέηε λα πιεξνχλ νξηζκέλεο πξνυπνζέζεηο, φπσο ε δηαηήξεζε ελφο απαηηνχκελνπ επηπέδνπ θεθαιαίνπ, ή λα ηνπ απαγνξεχζεη ηελ εθηέιεζε νξηζκέλσλ ελεξγεηψλ. Σελ αζθάιηζε ησλ πηζηψζεσλ: Ζ Πηζησηηθή αζθάιηζε θαιχπηεη ηπρφλ δεκηέο πνπ κπνξεί λα πξνθχςνπλ απφ ηηο απιήξσηεο απαηηήζεηο. Καιχπηεη επίζεο ηηο πησρεχζεηο, θαζψο θαη ηηο θαζπζηεξήζεηο πιεξσκψλ. Σα πηζησηηθά παξάγσγα: Απηά ηα παξάγσγα κέζα, παξέρνπλ πξνζηαζία θαηά ηνπ πηζησηηθφ θίλδπλνπ ηεο ππνθείκελεο αμίαο ηνπ παξαγψγνπ. Δγγπήζεηο: Ο αληηζπκβαιιφκελνο πνπ θέξεη ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν θάλεη κηα ζπκθσλία γηα ηελ εγγχεζε, ηελ νπνία θαηέρεη κέρξη ηελ νινθιήξσζε ηεο ζπκθσλίαο. Ζ ζπκκεηνρή ζε θαζεζηψο πηζησηηθψλ εγγπήζεσλ (CGS): Οη εγγπήζεηο απνηεινχλ κηα κνξθή κε ρξεκαηνδνηνχκελεο κείσζεο ηνπ πηζησηηθνχ θηλδχλνπ. Δπεηδή ε πξνζηαζία είλαη ε κε ρξεκαηνδνηνχκελε ζηεξίδεηαη απνθιεηζηηθά ζηελ θεξεγγπφηεηα ηνπ εγγπεηή. 3.6 Αμηνιόγεζε θαη εθηίκεζε πηζηωηηθνύ θηλδύλνπ Ζ κέηξεζε ηνπ πηζησηηθνχ θηλδχλνπ είλαη ην θιεηδί γηα ηε δηαρείξηζε ησλ πηζησηηθψλ θηλδχλσλ. Ζ αμηνιφγεζε πηζηνιεπηηθήο ηθαλφηεηαο απνηειεί έλα ζεκαληηθφ κέξνο ηεο αμηνιφγεζεο ηνπ πηζησηηθνχ θηλδχλνπ, κε ηε ζπκκεηνρή παξακέηξσλ θηλδχλνπ, φπσο ηνκείο ησλ ρξεκαηννηθνλνκηθψλ, ησλ επηρεηξήζεσλ, ηεο βηνκεραλίαο θαη ηεο δηαρείξηζεο. Ωζηφζν, νη θχξηεο κέζνδνη αμηνιφγεζεο πνπ πξνηείλνληαη απφ ηε βηβιηνγξαθία είλαη νη εμήο: Αμηνιφγεζεο ηεο πηζηνιεπηηθήο ηθαλφηεηαο (Credit Rating) Βαζκνιφγεζε πηζηνιεπηηθήο ηθαλφηεηαο (Credit Scoring) Δκπεηξηθά ζπζηήκαηα (Expert Systems) Σερλεηά Νεπξσληθά Γίθηπα (Artificial Neural Networks) 40

Γάλεην σο δηθαίσκα πξναίξεζεο (Loan as options-the KMV and Moody s Models) CreditMetrics CreditRisk+ Θεσξία Υαξηνθπιαθίνπ (Portfolio Theory Applied to Credit Analysis) πγθξίζεηο Μνληέισλ (Saunders & Allen, 2002) CreditMetrics Ζ κέζνδνο CreditMetrics δφζεθε ζηε δεκνζηφηεηα απφ ηελ παιαηφηεξε εηαηξεία ρξεκαηνπηζησηηθψλ ππεξεζηψλ ζηνλ θφζκν ηελ J.P. Morgan, ηνλ Απξίιην ηνπ 1997. Ζ ζπγθεθξηκέλε κέζνδνο ρξεζηκεχεη γηα ηελ εθηίκεζε ησλ κεηαβνιψλ ηνπ πηζησηηθνχ ραξηνθπιαθίνπ. Απηέο νη κεηαβνιέο ζηελ αμία ηνπ ρξένπο πξνθαινχληαη απφ ηηο αιιαγέο ηεο πηζηνιεπηηθήο ηθαλφηεηαο ηνπ νθεηιέηε (Γαλεηνιήπηε). Αλαβάζκηζε ή ππνβάζκηζε ηεο πνηφηεηαο ηεο πίζησζεο, είλαη γηα παξάδεηγκα φηαλ έλαο νθεηιέηεο πεγαίλεη ζηελ αμηνιφγεζε απφ ην Α ηεο πηζηνιεπηηθήο ηθαλφηεηαο ζην ΒΒΒ. Ζ κέζνδνο CreditMetrics ιακβάλεη ππφςε ηνλ θίλδπλν αζέηεζεο, ηα πνζνζηά αλάθηεζεο, ην κέγεζνο ηεο πηζηνιεπηηθή δηαβάζκηζε ηεο πνηφηεηαο θαη ζπζρέηηζεο ηνπ νθεηιέηε, φπνπ ν ζπζρεηηζκφο είλαη βαζκνλνκεκέλνο ζε βάζνο ρψξα θαη δείθηεο ηεο βηνκεραλίαο (Cossin & Pirotte, 2001). ην παξαθάησ ζρήκα (ζρήκα 1) θαίλνληαη ηα πην ζεκαληηθά ζπζηαηηθά ηεο κεζφδνπ CreditMetrics. (J.P. Morgan,1997) ρήκα 1 : Μέζνδνο CreditMetrics (J.P. Morgan,1997) 41

CreditRisk+ Σνλ Γεθέκβξην ηνπ 1996, ε Credit Suisse First Boston εηζήγαγε ηε κέζνδν CreditRisk+. ηελ κέζνδν CreditRisk+, κφλν ν θίλδπλνο αζέηεζεο ζεσξείηαη σο αιιαγή ζηελ πνηφηεηα πίζησζεο. Λακβάλεη ππφςε ην κέγεζνο θαη ηελ ιεθηφηεηα ηεο έθζεζεο, φπνπ ε έθζεζε είλαη ην πνζφ ησλ ελαπνκεηλάλησλ ππνρξεψζεσλ ζε πεξίπησζε αζέηεζεο ηνπο. ην ζρήκα 2 παξνπζηάδνληαη ηα πην ζεκαληηθά ζπζηαηηθά ηεο κεζφδνπ CreditRisk+. Απηή ε κέζνδνο είλαη πνιχ θνηλή ζηνλ θιάδν ησλ αζθαιίζεσλ, φπνπ νη μαθληθέο εθδειψζεηο αζέηεζεο ελφο νθεηιέηε δηακνξθψλνληαη. Οη αζεηήζεηο ζεσξνχληαη ζπλερήο, κε κηα πηζαλφηεηα, έηζη ψζηε θάζε δάλεην λα έρεη κηα κηθξή πηζαλφηεηα αζέηεζεο, αιιά είλαη αλεμάξηεηε απφ ηελ αζέηεζε ζε άιια δάλεηα. Ζ πξνζέγγηζε απηή θαζηζηά ηελ θαηαλνκή ησλ πηζαλνηήησλ αζέηεζεο λα δηαλεκεζεί ζηελ θαηαλνκή Poison. Οη κεηαβιεηέο Poisson κεηξάλ ηνλ αξηζκφ ησλ γεγνλφησλ πνπ ζπκβαίλνπλ ζε έλα νξηζκέλν ρξνληθφ δηάζηεκα. Ζ θαηαλνκή πηζαλφηεηαο Poisson δίλεηαη απφ ηελ εμήο ζρέζε: P (n defaults) = κ n e -κ / n!, φπνπ n= 0,1,2 (D. Cossin, H. Pirotte, 2001) Π.ρ.: Αλ n=5, ηφηε έρνπκε: P (5 defaults) = 2 5 e -2 / 5!= 3.61% (Ζ πηζαλφηεηα γηα πέληε αζεηήζεηο ππνρξεψζεσλ) ρήκα 2: Μέζνδνο Credit Risk (Credit Suisse,1997) CreditPortfolioview 42 Υξεζηκνπνηείηαη γηα ηε κέηξεζε ησλ θηλδχλσλ, πνπ είρε πξνηαζεί αξρηθά απφ ηελ εηαηξεία McKinsey (1997), βαζίδεηαη ζηελ ππφζεζε φηη ν πηζησηηθφο θίλδπλνο ζην

ζχλνιφ θαζνξίδεηαη απφ ηελ ηξέρνπζα θαηάζηαζε ηεο νηθνλνκίαο, γηα παξάδεηγκα, θαηά ηε δηάξθεηα κηαο χθεζεο ππάξρεη κηα ηάζε γηα πςειφηεξν πηζησηηθφ θίλδπλν, ελψ θαηά ηε δηάξθεηα κηαο αλάθακςεο, ν πηζησηηθφο θίλδπλνο ηείλεη λα είλαη κηθξφηεξνο. Απηή ε βαζηθή ππνθείκελε παξαδνρή ηδξχζεθε απφ ηνλ Wilson (1997), θαη αξγφηεξα απφ ηελ εηαηξεία McKinsey πνπ απνηέιεζε ηε βάζε γηα ηε κέζνδν CreditPortfolioView. Σν κνληέιν απηφ έρεη δηαθνξεηηθή εξκελεία γηα ηε δηαθνξνπνίεζε ζε ζχγθξηζε κε άιια κνληέια, φπσο ππνζέηεη φηη ν πηζησηηθφο θίλδπλνο νδεγείηαη απφ ηελ θαηάζηαζε ηεο νηθνλνκίαο. Δπηπιένλ, ην κνληέιν ππνινγίδεη ηελ καθξννηθνλνκηθή θαηάζηαζε γηα θάζε ρψξα μερσξηζηά. Ζ πξνζέγγηζε απηή, ππνζέηεη φηη δηάθνξνη ηνκείο αληηδξνχλ κε δηαθνξεηηθφ ηξφπν ζηηο καθξννηθνλνκηθέο αιιαγέο. Γηα παξάδεηγκα, νξηζκέλνη θιάδνη, φπσο νη θαηαζθεπέο ή ε αλαςπρή, είλαη πην επαίζζεηα ζηηο κεηαβνιέο ηνπ καθξννηθνλνκηθνχ πεξηβάιινληνο, παξά ν θιάδνο ηνπ ιηαληθνχ εκπνξίνπ. Ωο κεηνλέθηεκα, ζεκεηψλεη φηη ε πξνζέγγηζε απαηηεί πνιιά δεδνκέλα εηζφδνπ κε ζθνπφ λα πξνβιέςνπλ κε αθξίβεηα θάζε ηνκέα γηα θάζε ρψξα. Δάλ ζε ζχγθξηζε κε ηε κέζνδν CreditRisk+, ην κνληέιν εμαξηάηαη πεξηζζφηεξν απφ ηε δηαζεζηκφηεηα ησλ δεδνκέλσλ. ε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο ππάξρνπλ δπζθνιίεο λα βξνπλ αξθεηά ζηνηρεία γηα θάζε ρψξα θαη ηνκέα. Απηφ θαζηζηά ηε πξνζέγγηζε εμαξηεκέλε ζε κεγάιν βαζκφ απφ ηα δηαζέζηκα δεδνκέλα (Wilson, 1997). 3.7 Οίθνη αμηνιόγεζεο (Big Three) Ζ χπαξμε ησλ νίθσλ αμηνιφγεζεο έθαλε ηελ εκθάληζε ηεο ζηα κέζα ηνπ 19 νπ αηψλα, γηα λα θαιχςεη ηελ αλάγθε ηεο αμηνιφγεζεο απφ επελδπηέο θαζψο επίζεο θαη ηελ αλάγθε ηεο θεξεγγπφηεηαο απφ πνιιέο εηαηξείεο νη νπνίεο πξνζπαζνχζαλ λα θέξνπλ θεθάιαηα ζην ρξεκαηηζηήξην. Όηαλ έλαο ρξεκαηνπηζησηηθφο νξγαληζκφο επηζπκεί λα δαλεηνδνηήζεη γηα παξάδεηγκα κία επηρείξεζε, εμεηάδεη πάληα ηνλ δαλεηνδφηε πξνθεηκέλνπ λα ηνλ αμηνινγήζεη αλ κπνξεί λα αληαπνθξηζεί ζηηο ππνρξεψζεηο ηνπ. Γηα ηνλ ιφγν απηφ, έρνπλ δεκηνπξγεζεί εζσηεξηθνί κεραληζκνί αμηνιφγεζεο νη νπνίνη παίξλνπλ ππ φςηλ ηνπο, θάπνηα ζπγθεθξηκέλα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ππνςεθίνπ. Παξφια απηά, νη ρξεκαηννηθνλνκηθνί νξγαληζκνί εθηφο απφ ηνπο εζσηεξηθνχο κεραληζκνχο ρξεζηκνπνηνχλ παξάιιεια θαη εηαηξείεο νη νπνίεο είλαη πην εμεηδηθεπκέλεο ζηελ 43

αμηνιφγεζε ηεο πηζηνιεπηηθήο ηθαλφηεηαο ησλ ππνςεθίσλ θαη ζηελ νηθνλνκηθή νξνινγία θαινχληαη νίθνη αμηνιφγεζεο ή Big Three. Οη ηξεηο κεγαιχηεξνη νίθνη αμηνιφγεζεο ζε δηεζλέο επίπεδν είλαη νη Moody's Investors Service, Standard & Poor's (S&P) θαη Fitch Ratings νη νπνίνη ειέγρνπλ πεξίπνπ ην 95% ησλ αμηνινγήζεσλ (White 2001-2010). Standard & Poor's (S&P) H S&P ζεσξείηαη ν κεγαιχηεξνο νίθνο αμηνιφγεζεο πηζηνιεπηηθήο ηθαλφηεηαο, πνπ θαηαγξάθεη κηα κεγάιε ρξνληθή πνξεία άλσ ησλ 100 εηψλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, ηδξχζεθε ην 1906 σο Standard Statics Bureau κε αξρηθφ ζθνπφ ηελ παξνρή νηθνλνκηθψλ πιεξνθνξηψλ θαη εθηηκήζεηο γηα φια ηα είδε ρξεψλ (π.ρ. νκφινγα) ζε εηαηξείεο ηεο Ακεξηθήο. ηελ ζπλέρεηα, κεηά απφ κία δεθαεηία άξρηζε λα απνζαθελίδεη θαη λα δεκνζηνπνηεί αμηνινγήζεηο εηαηξηθψλ νκνιφγσλ θαη φρη κφλν, θαζψο αξγφηεξα πξνρψξεζε λα αμηνινγεί θαη ρξέε θξαηψλ. Ωζηφζν, ην 1941 ζεσξήζεθε ρξνληά νξφζεκν, θαζψο ήξζε ε S&P κεηά απφ ζπγρψλεπζε δχν εηαηξεηψλ, ηεο Standard Statics Bureau θαη ηεο Poor s Publishing Company, ε νπνία ην 1966 εμαγνξάζηεθε απφ ηνλ φκηιν ηεο McGraw-Hill. ήκεξα, θαηέρεη ζην δπλακηθφ ηεο κηα πνιχ δπλαηή παξνπζία θαζψο έρεη ηελ δπλαηφηεηα λα παξέρεη ζεκαληηθέο πιεξνθνξίεο ζε δηάθνξνπο ηνκείο ηεο νηθνλνκίαο ζε παγθφζκην επίπεδν. πγθεθξηκέλα, κπνξεί λα πξνζθέξεη ζηνηρεία πνπ ζρεηίδνληαη κε ηνπο ρξεκαηηζηεξηαθνχο δείθηεο, ηελ αμηνιφγεζε ηξαπεδηθψλ δαλείσλ, ηελ δηαρείξηζε ρξεκαηνπηζησηηθψλ θηλδχλσλ, ηελ απνηίκεζε εηαηξεηψλ, ηηο γλσκνδνηήζεηο θαη ηηο ρξεκαηννηθνλνκηθέο αλαιχζεηο θαζψο θαη πνιιά άιια πνπ ζρεηίδνληαη κε ηνλ νηθνλνκηθφ, επελδπηηθφ, ρξεκαηννηθνλνκηθφ θαη ρξεκαηηζηεξηαθφ ηνκέα. Moody's Investors Service Ζ εηαηξεία Moody s ηδξχζεθε ην 1900 απφ ηνλ John Moody σο John Moody & Company έρνληαο σο θχξηα δξαζηεξηφηεηα ηελ παξνρή επελδπηηθψλ ζπκβνπιψλ. Έηζη, ε εηαηξεία ηνπ John Moody, πξνρψξεζε ηελ ίδηα ρξνληά ζηελ δεκηνπξγία ελφο εγρεηξηδίνπ κε ηίηιν «Moody s Manual of Industrial and Miscellaneous Securities» ην νπνίν είρε πιεξνθνξίεο γηα επηρεηξήζεηο, κεηνρέο, εηαηξείεο θνηλήο σθειείαο, νκφινγα θ.α.. Αξγφηεξα, ζπλέρηζε κε ηελ έθδνζε θαη δεχηεξνπ εγρεηξηδίνπ, ην νπνίν 44

αλαθεξφηαλ ζε αλαιχζεηο ησλ ζηδεξνδξνκηθψλ εηαηξεηψλ θαζψο θαη αμηνινγήζεηο πνπ αθνξνχζαλ ηηο επελδχζεηο ζε απηά. ηελ αμηνιφγεζε απηή φκσο ππήξρε κία βαζηθή δηαθνξά θαη βξηζθφηαλ ζην γεγνλφο φηη γηλφηαλ κε ηελ ρξήζε γξακκάησλ, δειαδή ε αμηνιφγεζε ηίηισλ απνδηδφηαλ κε βαζκνινγία απφ ΑΑΑ πνπ ζεσξνχληαλ ε πςειφηεξε πνηφηεηα κέρξη C πνπ ήηαλ ε ρείξηζηε. Απηή ε βαζηθή δηαθνξά θαηέζηεζε ηελ Moody s σο ηελ πξψηε εηαηξεία αμηνιφγεζεο ζην ηνκέα ησλ ρξενγξάθσλ. Έηζη, ρξφλν κε ηνλ ρξφλν νη αμηνινγήζεηο ηεο Moody s θαηέιαβαλ ηνλ βαζηθφηεξν παξάγνληα γηα ηελ αγνξά νκνιφγσλ. Απηφ είρε σο απνηέιεζκα ην 1924, λα έρνπλ θαηαθέξεη λα κεηαηξέςνπλ δηθφ ηνπο ην 100% ησλ αμηνινγήζεσλ ηεο αγνξάο νκνιφγσλ ζηελ Ακεξηθή. ήκεξα, ε Moody's Investors Service ζεσξείηαη ν δεχηεξνο κεγαιχηεξνο νίθνο αμηνιφγεζεο κε αμία πνπ μεπεξλά ηα 7 δηο δνιάξηα θαη απνηειεί βαζηθφ θξίθν ησλ θεθαιαηαγνξψλ αλά ηνλ θφζκν. Ζ Moody's αλήθεη ζηνλ φκηιν ηεο εηαηξείαο Moody s Corporation, θαη απνηειείηαη απφ δπν ηκήκαηα, ην Moody s Analytics, πνπ αζρνιείηαη θπξίσο κε ηηο αλαιχζεηο θαη ηελ έξεπλα θαη ην Moody s Investor Service, ην νπνίν παξέρεη ππεξεζίεο αμηνιφγεζεο (Lewis Company et al.,1900-1903). Fitch Ratings Ζ εηαηξεία Fitch Ratings απνηειεί ηνλ ηξίην νίθν αμηνιφγεζεο θαη έρεη δχν έδξεο ζην Λνλδίλν θαη ηελ Νέα Τφξθε. Ζ ίδξπζε ηεο δξνκνινγείηαη ην 1914 απφ ηνλ John Knowles Fitch κε ηελ επσλπκία Fitch Publishing Company, ε νπνία ήηαλ εθδνηηθή εηαηξεία. Σν 73,6% ηνπ νίθνπ, αλήθεη ζηνλ Mark Ladreit de Lachrriere, ηεο Fimalac ε νπνία έρεη αξθεηά κεγάιε αμία πνπ αληηζηνηρεί ηα 700 εθ. επξψ ζην ρξεκαηηζηήξην ηνπ Παξηζηνχ. Σν 1924, ε εηαηξεία Fitch ζπλέρηζε ηελ εμέιημε ηεο θαζψο εηζήγαγε ηελ θιίκαθα αμηνιφγεζεο ηίηισλ απφ ην ΑΑΑ κέρξη ην D, κε ζθνπφ ηελ αληηκεηψπηζε ηεο κεγάιεο δήηεζεο γηα αλεμάξηεηε αλάιπζε ηίηισλ. Δπηπιένλ, ηε δεθαεηία ηνπ 1990 θαηάθεξε λα έρεη κεγάιε επηηπρία ζε παγθφζκην επίπεδν, επηηπγράλνληαο θαη απηφλ ηνλ ηξφπν ηελ επέθηαζε ηεο ζηνλ ηνκέα ησλ ρξενγξάθσλ πξνζθέξνληαο πξσηνγελή έξεπλα θαη ζπλερή έιεγρν ζην επελδπηηθφ θνηλφ. Πξνο ηελ επφκελε δεθαεηία ζπλέρηζε λα αλαπηχζζεηαη θαζψο ηνλ Απξίιην ηνπ 2000 απέθηεζε ηελ εηαηξεία Duff and Phelps Credit Rating Co. θαη εμαγφξαζε ηελ Thomson BankWatch, ε νπνία σο βαζηθή δξαζηεξηφηεηα ηεο είρε ηελ αμηνιφγεζε ησλ ηξαπεδψλ. ηελ ζπλέρεηα, ηνλ Οθηψβξην ηνπ 2011 πξνρψξεζε ζε πψιεζε ηεο 45

εηαηξείαο Algorithmics ζηελ IBM θαηαθέξλνληαο λα απμήζεη ην θεθάιαην ηεο θαηά 387 εθ. δνιάξηα. ήκεξα, ε Fitch Ratings ζεσξείηαη έλαο απφ ηνπο πην επηηπρεκέλνπο νίθνπο αμηνιφγεζεο έρνληαο σο θχξηα δξαζηεξηφηεηα ηελ πξνψζεζε ρξεσκέλσλ νκνιφγσλ ζε δηάθνξεο εηαηξείεο (θξαηηθέο θαη κε), νξγαληζκνχο, δεκφζηα αζθαιηζηηθά ηακεία θ.α., ζε δηάθνξα κέξε ηνπ θφζκνπ, θαζψο κέρξη ηψξα θαιχπηεη πεξηζζφηεξεο απφ 100 ρψξεο. Πην ζπγθεθξηκέλα, αζρνιείηαη κε ηηο κεηξήζεηο θηλδχλσλ, ηηο απνδφζεηο ησλ εηαηξεηψλ, παξέρεη ππεξεζίεο εξεπλεηηθνχ ελδηαθέξνληνο θαη αλαιχεη νηθνλνκηθά δεδνκέλα. Σέινο, πξέπεη λα αλαθεξζεί ην γεγνλφο φηη o ελ ιφγσ νίθνο δελ έρεη θαηαθέξεη λα θηάζεη ηνπο άιινπο δχν νίθνπο αμηνιφγεζεο αθνχ κέρξη ζήκεξα έρεη θαηαθέξεη λα θαιχπηεη ειάρηζην κεξίδην αγνξάο πνπ εθηηκάηαη γχξσ ζην 20% ζε παγθφζκηα εκβέιεηα (White, 2001-2010). 3.7.1 Αλαιπηηθά ζηνηρεία γηα ηνπο Οίθνπο Αμηνιόγεζεο: Rating Agency Employees Ratings Assigned Ownership Moody s Investors Service Standard Poor's & 1500 > 9,000 Dun & Bradstreet 1,000 analysts 3,478 global corporate issuers (1997) 2,614 US corporate issuers (1997) Fitch 1,100 1,600 financial institutions, over 800 corporates and 700 insurance companies, 67 sovereigns, 3,300 structured financings and 17,000 municipal bonds ratings (US taxexempt market) Πεγή:Duff & Phelps/Financial Times Credit Ratings (January 2000) Rating Agency Moody s Investors Service Standard & Poor's Fitch Πίλαθαο 2 McGraw-Hill FIMALAC conglomerate) (French Symbols Aaa, Aa1, Aa2, Aa3, A1, A2, A3, Baa1, Baa2, Baa3, Ba1, Ba2, Ba3, B1, B2, B3, Caa1, Caa2, Caa3, Ca, C AAA, AA+, AA, AA-, A+, A, A-, BBB+, BBB, BBB-, BB+, BB, BB-, B+, B, B-, CCC+, CCC, CCC-, CC AAA, AA+, AA, AA-, A+, A, A-, BBB+, BBB, 46

BBB-, BB+, BB, BB-, B+, B, B-, CCC+, CCC, CCC-, CC, C, DDD, DD, D Πεγή:Duff & Phelps/Financial Times Credit Ratings (January 2000) Πίλαθαο 3 Βαζκνινγία ηξαπεδώλ από ηνπο νίθνπο αμηνιόγεζεο γηα ηηο ρώξεο πνπ κειεηάκε (Πνξηνγαιία, Ιζπαλία, Ιηαιία, Διιάδα) Banks Moody s Investors Standard & Fitch Service Poor's Portugal 11 9 13 Spain 28 17 49 Italy 35 31 30 Greece 10 5 4 Πεγή:Duff & Phelps/Financial Times Credit Ratings (January 2000) Πίλαθαο 4 3.8 Μνληέια Πηζηωηηθνύ Κηλδύλνπ Καηά ηελ ηειεπηαία δεθαεηία, έλαο κεγάινο αξηζκφο ηξαπεδψλ αλά ηνλ θφζκν έρεη αλαπηχμεη εμειηγκέλα ζπζηήκαηα - κνληέια ζε κηα πξνζπάζεηα λα δηακνξθψζεη ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν πνπ πξνθχπηεη απφ ζεκαληηθέο πηπρέο ησλ επηρεηξεκαηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ηνπο. Σα απνηειέζκαηα απηψλ ησλ κνληέισλ παίδνπλ φιν θαη πην ζεκαληηθφ ξφιν ζηηο δηαδηθαζίεο δηαρείξηζεο ηνπ θηλδχλνπ θαζψο επίζεο θαη ζηελ δηαρείξηζε ηεο κέηξεζεο ησλ επηδφζεσλ ησλ ηξαπεδψλ, ζπκπεξηιακβαλνκέλεο ηεο απνδεκίσζεο κε βάζε ηελ απφδνζε, ηελ αλάιπζε θεξδνθνξίαο πειαηψλ, ηελ ηηκνιφγεζε κε βάζε ηνλ θίλδπλν θαη, ζε κηθξφηεξν (αιιά απμαλφκελν) βαζκφ, ηελ ελεξγή δηαρείξηζε ραξηνθπιαθίνπ θαη ηηο απνθάζεηο θεθαιαηαθήο δηάξζξσζεο. Ζ Task Force αλαγλσξίδεη φηη ηα κνληέια πηζησηηθνχ θηλδχλνπ κπνξεί πξάγκαηη λα νδεγήζνπλ ζε θαιχηεξε δηαρείξηζε ησλ εζσηεξηθψλ θηλδχλσλ, θαη κπνξεί λα έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα ρξεζηκνπνηεζνχλ ζηελ επνπηεία ησλ ηξαπεδηθψλ νξγαληζκψλ. Ωζηφζν, πξνηνχ λα κπνξέζεη λα ρξεζηκνπνηεζεί κηα πξνζέγγηζε κνληεινπνίεζεο ραξηνθπιαθίνπ ζηελ επίζεκε δηαδηθαζία θαζνξηζκνχ ησλ επνπηηθψλ θεθαιαηαθψλ απαηηήζεσλ γηα ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν, νη ξπζκηζηηθέο αξρέο ζα πξέπεη λα δηαρεηξίδνληαη ελεξγά ηνλ θίλδπλν. Πξνο ην παξφλ, ππάξρνπλ ζεκαληηθά εκπφδηα, πνπ αθνξνχλ θπξίσο ηε δηαζεζηκφηεηα ησλ δεδνκέλσλ θαη ηελ επηθχξσζε ηνπ ππνδείγκαηνο, ηα νπνία πξέπεη λα εθθαζαξηζηνχλ. Σα κνληέια βαζκνιφγεζεο πηζηνιεπηηθήο ηθαλφηεηαο (Credit scoring models) ρξεζηκνπνηνχλ ηα δεδνκέλα γηα ηελ παξαηήξεζε ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ νθεηιέηε, είηε γηα ηνλ ππνινγηζκφ ηεο 47

πηζαλφηεηαο αζέηεζεο ή γηα δηαθνξεηηθέο θαηεγνξίεο θηλδχλνπ αζέηεζεο (Saunders and Cornett, 2007). 3.8.1 Μνληέιν Z-Score Δπδηάθξηηα κνληέια αλάκεζα ζηα κνληέια βαζκνιφγεζεο πηζηνιεπηηθήο ηθαλφηεηαο (Credit scoring models) είλαη ην κνληέιν Z-Score ηνπ Altman. Ο ηχπνο Z- score γηα ηελ πξφβιεςε ηεο πηψρεπζεο ηνπ Dr. Edward Altman (1968) είλαη έλαο πνιππαξαγνληηθφο ηχπνο γηα ηε κέηξεζε ηεο ρξεκαηννηθνλνκηθήο επξσζηίαο κηαο επηρείξεζεο θαη έλα ηζρπξφ δηαγλσζηηθφ εξγαιείν πνπ πξνβιέπεη ηελ πηζαλφηεηα πηψρεπζεο κηαο εηαηξείαο πξνζεζκίαο δχν ρξφληα κε απνδεδεηγκέλε αθξίβεηα ηνπ 75-80%. Σν κνληέιν βαζκνιφγεζεο πηζηνιεπηηθήο ηθαλφηεηαο ηνπ Altman έρεη ηελ εμήο κνξθή: Z=1.2X1+ 1.4X2 + 3.3X3 + 0.6X4 +1.0X5 (2) φπνπ, Υ1= Κεθάιαην Κίλεζεο / χλνιν Δλεξγεηηθνχ Υ2 = Παξαθξαηεζέληα Κέξδε / χλνιν Δλεξγεηηθνχ Υ3 = θέξδε πξν ηφθσλ θαη θφξσλ / χλνιν Δλεξγεηηθνχ Υ4 = Αγνξαία αμία ησλ Ηδίσλ Κεθαιαίσλ / Λνγηζηηθή αμία ηνπ ζπλφινπ ησλ ππνρξεψζεσλ Υ5 = Πσιήζεηο / χλνιν Δλεξγεηηθνχ Όζν πςειφηεξε είλαη ε ηηκή ηνπ Ε, ηφζν ρακειφηεξνο είλαη ν θίλδπλνο αζέηεζεο ηνπ νθεηιέηε. χκθσλα κε ην κνληέιν βαζκνιφγεζεο πηζηνιεπηηθήο ηθαλφηεηαο ηνπ Altman, νπνηαδήπνηε επηρείξεζε κε Z-Score ιηγφηεξν απφ 1,81 ζεσξείηαη φηη έρεη πςειφ θηλδχλνπ αζέηεζεο, κεηαμχ 1,81-2,99 έλα απξνζδηφξηζην θίλδπλν αζέηεζεο θαη κεγαιχηεξν απφ 2,99 ρακειφ θίλδπλν αζέηεζεο. 3.8.2 Μνληέιν KMV Αθφκε έλα κνληέιν, εμίζνπ ζεκαληηθφ γηα ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν είλαη ην ππφδεηγκα KMV. Σν ππφδεηγκα KMV, ππνινγίδεη ηελ αλακελφκελε ζπρλφηεηα αζέηεζεο κε βάζε ηελ θεθαιαηαθή δνκή ηεο επηρείξεζεο, ηε κεηαβιεηφηεηα ηεο απφδνζεο ησλ πεξηνπζηαθψλ ζηνηρείσλ θαη ηε ηξέρνπζα αμία ηνπ ελεξγεηηθνχ. Σν 48

κνληέιν απηφ εθαξκφδεηαη θαιχηεξα ζηηο εηαηξείεο πνπ είλαη εηζεγκέλεο ζην ρξεκαηηζηήξην γηα ηηο νπνίεο ε αμία ησλ κεηνρψλ θαζνξίδεηαη απφ ηελ αγνξά. Σα ηειεπηαία ρξφληα, κεηά ην πξσηνπνξηαθφ έξγν ηνπ Merton (1974), Black θαη Scholes (1973) ζρεηηθά κε ηηο επηινγέο ηνπο, ηψξα αλαγλσξίδνπκε φηη φηαλ κηα επηρείξεζε απμάλεη ηα θεθάιαηα, είηε κε ηελ έθδνζε νκνιφγσλ ή κε ηελ αχμεζε ησλ ηξαπεδηθψλ δαλείσλ, θαηέρεη ζην δπλακηθφ ηεο, ηελ επηινγή απνπιεξσκήο. Σν KMV κνληέιν είλαη έλα κνληέιν πνπ βνεζά ζηελ επίιπζε ησλ πξνβιεκάησλ δαλεηζκνχ ησλ ηξαπεδψλ (Gilbert, 2004). ηε πξνζπάζεηα ηεο επίιπζεο ησλ πξνβιεκάησλ, ην KMV ππφδεηγκα ρξεζηκνπνηεί ηε δνκηθή ζρέζε κεηαμχ ηεο κεηαβιεηφηεηαο ησλ πεξηνπζηαθψλ ζηνηρείσλ κηαο επηρείξεζεο θαη ηελ κεηαβιεηφηεηα ησλ ηδίσλ θεθαιαίσλ ηεο επηρείξεζεο. Ζ εηαηξεία KMV (αγνξάζηεθε απφ ηνλ νίθν αμηνιφγεζεο Moody ην 2002) έρεη κεηαηξέςεη απηή ηε ζρεηηθά απιή ηδέα ζε έλα κνληέιν πηζησηηθήο παξαθνινχζεζεο πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζήκεξα απφ ηηο πεξηζζφηεξεο κεγάιεο ηξάπεδεο ησλ ΖΠΑ γηα λα κπνξέζνπλ λα πξνζδηνξίζνπλ ηελ αλακελφκελε ζπρλφηεηα αζέηεζεο. Δάλ ε αμία ησλ πεξηνπζηαθψλ ζηνηρείσλ κηαο επηρείξεζεο πέζεη θάησ απφ ηηο ππνρξεψζεηο ηνπ ρξένπο ηεο, κπνξεί λα ζεσξεζεί σο νηθνλνκηθά αθεξέγγπα. Πξνζνκνηψζεηο απφ ην κνληέιν KMV, έρνπλ δείμεη φηη ππεξηεξεί ζε ζρέζε κε άιια κνληέια ινγηζηηθήο πνπ βαζίδνληαη θαη νη βαζκνινγίεο ηνπ νίθνπ αμηνιφγεζεο S & P (Saunders θαη Cornett, 2007). Καζαξή αμία (Net worth) = (Αγνξαία Αμία ηνπ Δλεξγεηηθνχ) - (ηνηρεία Αζέηεζεο) Μηα επηρείξεζε ζα πησρεχζεη φηαλ ε θαζαξή αμία ηεο αγνξάο θηάζεη ζην κεδέλ. Απόζηαζε από αζέηεζε (Distance to default) = (Αγνξαία Αμία ηνπ Δλεξγεηηθνχ) * (ηνηρεία Αζέηεζεο) (Αγνξαία Αμία ηνπ Δλεξγεηηθνχ) * (Μεηαβιεηφηεηα ηνπ Δλεξγεηηθνχ) 3.8.3 Μνληέιν RAROC Έλα πην δεκνθηιέο κνληέιν πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηελ αμηνιφγεζε ηεο απφδνζεο ζε έλα δάλεην, είλαη ε ρξήζε ζηνηρείσλ ηεο αγνξάο ζηελ αμηνιφγεζε ην κνληέιν RAROC (Risk-Adjusted Return on Capital). Σν κνληέιν απηφ 49

δεκηνπξγήζεθε απφ ηελ ηξάπεδα Bankers Trust Απηφ ην κνληέιν, πηνζεηήζεθε απφ ζρεδφλ φιεο ηηο κεγάιεο ηξάπεδεο ζηελ Δπξψπε θαη ηηο ΖΠΑ, αλ θαη κε θάπνηεο δηαθνξέο κεηαμχ ηνπο (Saunders and Cornett, 2007). Ο άκεζνο ζηφρνο ησλ ζπζηεκάησλ κέηξεζεο ηνπ θηλδχλνπ RAROC είλαη ε δηαρείξηζε ησλ ηξαπεδψλ κε πην αμηφπηζην ηξφπν γηα λα θαζνξίζεη ην χςνο ησλ θεθαιαίσλ πνπ είλαη αλαγθαία γηα ηελ ππνζηήξημε θάζε κία απφ ηηο θχξηεο δξαζηεξηφηεηεο ηνπο θαη, σο εθ ηνχηνπ, λα θαζνξηζηεί ε ζπλνιηθή κφριεπζε γηα ηελ ηξάπεδα σο ζχλνιν. Ζ νπζηαζηηθή ρξήζε ηνπ κνληέινπ απηνχ, είλαη φηη αληί λα αμηνινγείηαη ε πξαγκαηηθή εηήζηα απνδνηηθφηεηα ελεξγεηηθνχ ελφο δαλείνπ, γίλεηαη αλαπξνζαξκνγή γηα λα ιεθζεί ππφςε θαη ν αλακελφκελνο θίλδπλνο ηνπ δαλείνπ. Έλα δάλεην ρνξεγείηαη όηαλ ην RAROC είλαη αξθεηά πςειό ζε ζρέζε κε έλα ζπγθεθξηκέλν ύςνο απόδνζεο (ROE), όπνπ ην ROE θαζνξίδεη ηελ απόδνζε πνπ επηζπκνύλ νη κέηνρνη γηα ηα θεθάιαηα πνπ έρνπλ ηνπνζεηήζεη ζηελ επηρείξεζε (Κνζκίδνπ, 2016). Σν πξφβιεκα ζην κνληέιν είλαη ε κέηξεζε ηνπ πηζησηηθνχ θηλδχλνπ ηνπ δαλείνπ. Έρνπκε ήδε δείμεη φηη ε πνζνζηηαία κεηαβνιή ζηελ ηηκή ελφο αμηνγξάθνπ φπσο είλαη ην δάλεην (ΓL/L) δίλεηαη απφ ηε δηάξθεηα ηνπ δαλείνπ (D L ) θαη ην χςνο ησλ επηηνθηαθψλ κεηαβνιψλ (ΓR / 1+R). απηή ηελ πεξίπησζε νη κεηαβνιέο ησλ επηηνθίσλ αληηθαζίζηαληαη απφ ηελ πνηφηεηα ηνπ ραξηνθπιαθίνπ. Σφηε κπνξνχκε λα γξάςνπκε μαλά ηε ζρέζε ηεο δηάξθεηαο: ΓL = - D L ΓR => ΓL = - D L * L* ΓR L 1+R 1+R Σν ΓR πνπ είλαη ν ζπληειεζηήο θηλδχλνπ ηνπ δαλείνπ (risk factor of the model), βαζίδεηαη ζε δεκφζηα δηαζέζηκεο πιεξνθνξίεο γηα ηελ ηηκή ησλ επηρεηξεκαηηθψλ νκνιφγσλ πξνθεηκέλνπ λα θαζνξηζζεί ην premium πηζησηηθνχ θηλδχλνπ (Κνζκίδνπ,2016). L R R D L D *L* L L L (1 R) (1 R) 50

Κ ΕΥΑΛΑΙΟ 4 ο : ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΜΕΛΕΣΗ 4.1 Βηβιηνγξαθηθή Αλαζθόπεζε Τπάξρνπλ αξθεηέο κειέηεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηνπο θαζνξηζηηθνχο παξάγνληεο ηνπ πηζησηηθνχ θηλδχλνπ ζε καθξννηθνλνκηθφ θαη κηθξννηθνλνκηθφ επίπεδν ησλ ηξαπεδψλ. Οη εξεπλεηέο πξνζπάζεζαλ λα ζπλνςίζνπλ θάπνηεο επηιεγκέλεο κειέηεο, θπξίσο ζηελ πεξηνρή ησλ καθξννηθνλνκηθψλ (macroeconomic variables) θαη ησλ εηδηθψλ ηξαπεδηθψλ παξαγφλησλ (bank specific variables) ηνπ πηζησηηθνχ θηλδχλνπ. O Ganic (2012) δηεμήγαγε έξεπλα γηα ηηο εηδηθέο ηξαπεδηθέο κεηαβιεηέο (bank specific variables) ηνπ πηζησηηθνχ θηλδχλνπ ζηνλ ηξαπεδηθφ ηνκέα ηεο Βνζλίαο- Δξδεγνβίλεο κε ην κνληέιν ηνπ πίλαθα παιηλδξφκεζεο (panel regression model) θαη δηαπίζησζε φηη ε αλαπνηειεζκαηηθφηεηα θαη ε αχμεζε ησλ πηζηψζεσλ είρε ζεκαληηθή αξλεηηθή επίδξαζε ζην πηζησηηθφ θίλδπλν, ελψ ν δείθηεο ROE θαη ην επηηφθην θαηαζέζεσλ (deposit rate) είρε ζεηηθέο επηπηψζεηο γηα ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν. Ωζηφζν, ε θεθαιαηαθή επάξθεηα (capital adequacy), ε ξεπζηφηεηα (liquidity), ε δχλακε ηεο αγνξάο (market power), ν δείθηεο ROA θαη ε αλαινγία απνζεκαηηθψλ (reserve ratio) είρε αζήκαλην αληίθηππν γηα ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν. Awojobi & Amel (2011) αζρνινχληαη κε δεδνκέλα πίλαθα (panel data) γηα ηελ αλάιπζε ησλ θαζνξηζηηθψλ παξαγφλησλ ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ηνπ πηζησηηθνχ θηλδχλνπ ηνπ ηξαπεδηθνχ θιάδνπ ηεο Νηγεξίαο. Ζ θεθαιαηαθή επάξθεηα (capital adequacy), ήηαλ ε αλεμάξηεηε κεηαβιεηή, ελψ νη ηξαπεδηθνί θαζνξηζηηθνί παξάγνληεο (bank specific determinants) ήηαλ ν πηζησηηθφο θίλδπλνο-credit risk (ζχλνιν δαλείσλ πξνο πεξηνπζηαθά ζηνηρεία), ν θίλδπλνο αθεξεγγπφηεηαο- insolvency risk (θπθινθνξνχλ ελεξγεηηθφ πξνο ηξέρνπζεο ππνρξεψζεηο), ν θίλδπλνο αγνξάο (market risk), ε πνηφηεηα δηαρείξηζεο, ν δείθηεο ROA θαη ην κέγεζνο ηξάπεδαο. Ωο πξνο ηηο καθξννηθνλνκηθέο κεηαβιεηέο ρξεζηκνπνηήζεθαλ ν πιεζσξηζκφο (inflation) θαη ε αλάπηπμε (growth). Οη εξεπλεηέο δηαπίζησζαλ φηη o πηζησηηθφο θίλδπλνο, ν θίλδπλνο αθεξεγγπφηεηαο, ν θίλδπλνο αγνξάο, ην κέγεζνο ησλ ηξαπεδψλ θαη ε νηθνλνκηθή αλάπηπμε είρε ζεηηθή επίδξαζε ζηελ απφδνζε ηνπ πηζησηηθνχ θηλδχλνπ. 51

Ωζηφζν, ε πνηφηεηα ηεο δηαρείξηζεο θαη ν πιεζσξηζκφο είρε αξλεηηθφ αληίθηππν ζηελ απφδνζε ηνπ πηζησηηθνχ θηλδχλνπ. Prakash & Poudel (2013) δηεμήγαγαλ έξεπλα ζρεηηθά κε ηνπο καθξννηθνλνκηθνχο παξάγνληεο ηνπ Πηζησηηθνχ Κηλδχλνπ ζην ηξαπεδηθφ θιάδν ηνπ Νεπάι θαη δηαπίζησζαλ φηη ν πιεζσξηζκφο θαη ε ζπλαιιαγκαηηθή ηζνηηκία (foreign exchange rate) είραλ αξλεηηθή επίδξαζε ζηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν ελψ ν ξπζκφο αχμεζεο ηνπ ΑΔΠ (GDP growth), θαη ην επηηφθην αγνξάο (Market Interest Rate) δελ επεξέαζαλ ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν ζηνλ ηξαπεδηθφ θιάδν ηνπ Νεπάι. Πνιινί ζπγγξαθείο, επίζεο, ζπλδένπλ ην πξφβιεκα δαλείσλ κε καθξννηθνλνκηθέο κεηαβιεηέο. Οη Zribi & Boujelbene (2011), Fainstein (2011), δηαπίζησζαλ κία αξλεηηθή ζρέζε κεηαμχ αχμεζεο ηνπ ΑΔΠ θαη ζην επίπεδν ησλ κε εμππεξεηνχκελσλ δαλείσλ (non performing loans). χκθσλα κε ηελ παξαπάλσ βηβιηνγξαθία ην επίπεδν ηεο πνηφηεηαο ηνπ ελεξγεηηθνχ επεξεάδεηαη απφ δηάθνξνπο καθξννηθνλνκηθνχο θαη κηθξννηθνλνκηθνχο παξάγνληεο. ε γεληθέο γξακκέο, ην κέγεζνο ηεο ηξάπεδαο, ην επηηφθην θαηαζέζεσλ, ε αλαπνηειεζκαηηθφηεηα, ε δηαθνξνπνίεζε, ε απνδνηηθφηεηα, ε πηζησηηθή επέθηαζε θαη ε θεθαιαηαθή επάξθεηα είλαη ζεκαληηθνί ηξαπεδηθνί εηδηθνί παξάγνληεο (bank specific variables) πνπ έρνπλ ρξεζηκνπνηεζεί σο επί ην πιείζηνλ ζε κειέηεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ νξίδνπζα ηνπ πηζησηηθνχ θηλδχλνπ, ελψ ην ΑΔΠ, ν πιεζσξηζκφο, νη ζπλαιιαγκαηηθέο ηζνηηκίεο, ηα επηηφθηα, ε πξνζθνξά ρξήκαηνο, θαη ην πνζνζηφ αλεξγίαο είλαη κεξηθνί απφ ηνπο επξέσο καθξννηθνλνκηθνχο παξάγνληεο ηνπ πηζησηηθνχ θηλδχλνπ. 4.2 Μέζνδνη Δθηίκεζεο Γεδνκέλωλ Γηα λα είλαη απνηειεζκαηηθή κία νηθνλνκεηξηθή αλάιπζε ζρεηίδεηαη κε ηελ πνζφηεηα δεδνκέλσλ. Μπνξεί θάπνηνο λα ρξεζηκνπνηήζεη δηάθνξνη ηχπνη δεδνκέλσλ είηε ζπλδπαζηηθά είηε κεκνλσκέλα γηα λα θάλεη κία εκπεηξηθή αλάιπζε, θαζψο πθίζηαληαη ηξεηο θαηεγνξίεο νη νπνίεο είλαη νη εμήο: α) ηα δηαζηξσκαηηθά δεδνκέλα (cross sectional data), είλαη απηά πνπ παξνπζηάδνληαη ζε κία ή πεξηζζφηεξεο κεηαβιεηέο γηα κία ζπγθεθξηκέλε ρξνληθή πεξίνδν. Γηα παξάδεηγκα ε έξεπλα πνπ αθνξά ηελ δαπάλε ζην πεηξέιαην ζέξκαλζεο 20 λνηθνθπξηψλ γηα έλα ζπγθεθξηκέλν έηνο. 52

β) ηα δεδνκέλα ρξνλνζεηξψλ (time series), ησλ νπνίσλ νη ηηκέο ηνπο αθνξνχλ κηα ζπγθεθξηκέλε ρξνληθή πεξίνδν (εκέξεο, κήλεο, ηξίκελα, εμάκελα θηι). Γηα παξάδεηγκα, νη ηηκέο ησλ ζπλαιιαγκαηηθψλ ηζνηηκηψλ δεκνζηεχνληαη ζε εκεξήζηα βάζε θαη απνηεινχλ ρξνλνινγηθέο ζεηξέο (Anderson, 1971). γ) ηα πάλει δεδνκέλα (panel data) ή δηαρξνληθά δεδνκέλα (longitudinal data), ή επαλαιακβαλφκελεο κεηξήζεηο (repeated measures), ηα νπνία είλαη κέξνο ελφο ζπλφινπ νκαδνπνηεκέλσλ δεδνκέλσλ θαη ζηνηρείσλ φπνπ έλα δηαζηξσκαηηθφ δείγκα εθθξάδεηαη δηαρξνληθά. Δπίζεο, κπνξνχλ λα ζεσξεζνχλ θαη σο έλαο ζπλδπαζκφο ρξνλνινγηθψλ ζεηξψλ θαη δηαζηξσκαηηθψλ δεδνκέλσλ αθνχ εμεηάδεηαη ηφζν ε δηαζηξσκαηηθή φζν θαη ε ρξνληθή παξάκεηξνο. 4.3 Μέζνδνο Panel Data Με ηελ κέζνδν panel data ππάξρεη ε δπλαηφηεηα λα μεπεξάζνπκε νξηζκέλνπο πεξηνξηζκνχο πνπ βάδνπλ ηα γξακκηθά κνληέια παιηλδξφκεζεο θαζψο αθήλεη ζηνπο ζπληειεζηέο θιίζεο θαη ζην ζηαζεξφ φξν λα δηαθέξνπλ θαη κέζα ζηνλ ρξφλν αιιά θαη αλακεηαμχ ησλ νληνηήησλ. Σν αιγεβξηθφ κνληέιν είλαη ην εμήο: y i t = α i t + x i t β i t + u i t, φπνπ: yit είλαη κηα εμαξηεκέλε κεηαβιεηή κηαο νηθνλνκηθήο κνλάδαο i, ηελ ρξνληθή ζηηγκή t, α = ηπραίνο φξνο xit έλα δηάλπζκα Ν 1 αλεμάξηεησλ κεηαβιεηψλ, ηεο νηθνλνκηθήο κνλάδαο i, ηελ ρξνληθή ζηηγκή t uit είλαη ηα κε παξαηεξνχκελα θαηάινηπα, ην i δείρλεη ηηο νληφηεηεο (ή νηθνλνκηθέο κνλάδεο) ζε δηαζηξσκαηηθά ζηνηρεία θαη t δείρλεη ην ρξφλν. Ζ παξαπάλσ πεξηγξαθή καο δείρλεη έλα πνιχ γεληθφ κνληέιν κε ην νπνίν δελ κπνξεί λα γίλεη εθηίκεζε ζηελ πεξίπησζε πνπ ππάξρνπλ πεξηζζφηεξεο παξάκεηξνη απφ 53

παξαηεξήζεηο. Γηα ηνλ ιφγν απηφ πξέπεη λα ηνπνζεηεζνχλ νξηζκέλνη πεξηνξηζκνί ζην θαηά πφζν ηα αit θαη βit κπνξνχλ λα δηαθέξνπλ κε ηνλ φξν uit, ηα i θαη t. 4.3.1 Πιενλεθηήκαηα Panel Data ηελ ζπγθεθξηκέλε αλάιπζε ζα γίλεη ρξήζε ησλ δεδνκέλσλ panel ή δηαθνξεηηθά ησλ δπλακηθψλ δηαζηξσκαηηθψλ ζηνηρείσλ θαζψο απνηεινχλ έλα ζχλνιν δεδνκέλσλ ζην νπνίν ε ζπκπεξηθνξά ησλ εμεηαδφκελσλ ζηξσκάησλ π.ρ. εηαηξεηψλ, εληνπίδεηαη ζην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ. (Hsiao et al., 1981). Δπίζεο, πξέπεη λα αλαθεξζεί ηφζν ε ζεκαληηθφηεηα ηεο ρξήζεο ηεο ζπγθεθξηκέλεο κεζφδνπ φζν θαη ηα πιενλεθηήκαηα θαζψο απηή ε κέζνδνο φπσο πξναλαθέξζεθε ζα ρξεζηκνπνηεζεί ζηελ ζπγθεθξηκέλε κειέηε. χκθσλα κε ηνπο Hsiao (1986) θαη Baltagi (2005) ππνζηεξίδεηαη φηη ειέγρεηαη ε εηεξνγέλεηα θαη κεηψλνληαη ηα εκπφδηα πνπ ζπλδένληαη κε ηα ζηεξεφηππα πνπ ππάξρνπλ ζηηο ηηκέο ησλ δεδνκέλσλ, πνπ ζπλήζσο νδεγνχλ ζε ιάζνο ζπκπεξάζκαηα. Αθφκε, ε ρξήζε ηεο κεζφδνπ ησλ δεδνκέλσλ πίλαθα (panel data), βνεζά λα απνζαθεληζηεί κε επθνιία ε ρξνληθά κεηαβαιιφκελε ζρέζε αλάκεζα αλεμάξηεηεο θαη εμαξηεκέλεο κεηαβιεηήο. Παξαθάησ ζα παξνπζηαζηνχλ αλαιπηηθά νξηζκέλα πιενλεθηήκαηα ηεο ζπγθεθξηκέλεο κεζφδνπ: -Έλα ζεκαληηθφ πιενλέθηεκα ησλ πάλει δεδνκέλσλ είλαη φηη δίλεη πεξηζζφηεξεο πιεξνθνξίεο γηα ηηο επηρεηξήζεηο, δηαθχκαλζε ζηηο κεηαβιεηέο θαη πεξηζζφηεξε επειημία γεγνλφο πνπ κπνξεί λα νδεγήζεη ζε θαιχηεξα απνηειέζκαηα ησλ ζπληειεζηψλ πνπ εθηηκήζεθαλ. Δπηπιένλ, ειαηηψλνπλ ην πξφβιεκα ηεο πνιπζπγγξακκηθφηεηαο κεηαμχ ησλ αλεμάξηεησλ κεηαβιεηψλ, επεηδή ην θάζε ζηξψκα δηεξεπλάηαη κε δηαρξνληθά δεδνκέλα. -Έλα δεχηεξν πιενλέθηεκα εμίζνπ ζεκαληηθφ είλαη φηη κε ηε ζπγθεθξηκέλε κέζνδν γίλεηαη θαηαγξαθή ηεο αλνκνηνγέλεηαο δειαδή ρψξεο ή πεξηθέξεηεο ή επηρεηξήζεηο έρνπλ εγγελή ραξαθηεξηζηηθά πξάγκα πνπ δελ ζπκβαίλεη κε άιιεο κεζφδνπο (δηαζηξσκαηηθψλ δεδνκέλσλ, ρξνλνινγηθψλ ζεηξψλ) θαζψο αγλνείηαη ε δηαθνξεηηθφηεηα κεηαμχ ηνπο γεγνλφο πνπ ζπκβάιιεη ζε κεξνιεπηηθέο εθηηκήζεηο. -Έλα ηξίην πιενλέθηεκα ηεο ζπγθεθξηκέλεο κεζφδνπ δεδνκέλσλ είλαη ε απμαλφκελε ζαθήλεηα ζηνλ ππνινγηζκφ. Απηφ νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη ν αξηζκφο ησλ παξαηεξήζεσλ απμάλεηαη εμαηηίαο ηνπ ζπλδπαζκνχ πνιιψλ ρξνληθψλ πεξηφδσλ γηα 54

θάζε δηαζηξσκαηηθφ ζηνηρείν θαη ζην γεγνλφο φηη ιακβάλνπλ ππφςε ηνπο ηελ εηεξνγέλεηα ζηα δεδνκέλα. -Έλα αθφκε πιενλέθηεκα ησλ πάλει δεδνκέλσλ είλαη φηη ππάξρεη πξφζβαζε ζε πεξηζζφηεξα δεδνκέλα γηα ηε ζπκπεξηθνξά ησλ κεηαβιεηψλ ζε ζρέζε κε έλα ζχλνιν δηαζηξσκαηηθψλ ζηνηρείσλ. Γηα παξάδεηγκα, έλα ζχλνιν δηαζηξσκαηηθψλ δεδνκέλσλ κπνξεί λα απνθέξεη ζπληειεζηή αλεξγίαο 30% αιιά απαηηνχληαη πάλει δεδνκέλα πξνθεηκέλνπ λα νξηζηεί εάλ ην ίδην 30% βξίζθεηαη ππφ ζπλζήθεο αλεξγίαο θάζε ρξφλν. -Σα δεδνκέλα πάλει παίξλνπλ ππφςελ ην ζθάικα εθείλν πνπ πξνέξρεηαη απφ ηελ εηεξνγέλεηα ησλ αηφκσλ, θαη πνπ ζε ζπλζήθεο πνιιψλ απαληήζεσλ απφ έλα άηνκν είλαη δπλαηφ λα ππνινγηζηεί. - Αθφκε έλα βαζηθφ πιενλέθηεκα ηεο κεζφδνπ απηήο έλαληη ηεο κεζφδνπ δεδνκέλα ρξνλνζεηξάο εκπεξηέρεη ηελ πηζαλφηεηα φηη κπνξεί λα κελ γίλνπλ αληηιεπηέο κηθξννηθνλνκηθέο δπλακηθέο ιφγσ ζσξεπηηθψλ απνθιίζεσλ. -Σέινο, ηα γξακκηθά κνληέια ηεο ζπγθεθξηκέλεο κεζφδνπ θαη νη εηδηθνί πνπ αλαιακβάλνπλ απηά ραξαθηεξίδνληαη απφ ιηηφηεηα, αλ απνθιείζνπκε βέβαηα ην θεθαιαηψδεο δήηεκα ηεο αλαγθαηφηεηαο ή φρη ησλ ζηαζεξψλ επηδξάζεσλ. Δπνκέλσο, ε κέζνδνο ησλ πάλει δεδνκέλσλ εκθαλίδνπλ αξθεηά πιενλεθηήκαηα έλαληη ησλ δεδνκέλσλ ρξνλνζεηξψλ θαη ησλ δηαζηξσκαηηθψλ δεδνκέλσλ. -Πην εθηελέζηεξα, ην πιενλέθηεκα ησλ πάλει δεδνκέλσλ ζε ζρέζε κε ηα δηαζηξσκαηηθά δεδνκέλα είλαη φηη δελ κπνξνχλ λα απνηηκεζνχλ δπλακηθά κνληέια απφ εμέηαζε πνπ αθνξά κία ρξνληθή ζηηγκή θαη είλαη ζρεηηθά αζπλήζηζην γηα ηηο δηαζηξσκαηηθέο κειέηεο λα πξνζθέξνπλ αξθεηέο πιεξνθνξίεο γηα πξνγελέζηεξεο ρξνληθέο πεξηφδνπο ελδερνκέλσο λα κειεηεζνχλ δπλακηθέο ζρέζεηο -Σα πιενλεθηήκαηα έλαληη ησλ ρξνλνινγηθψλ ζεηξψλ είλαη φηη ππάξρεη νκνηνγέλεηα ζπκπεξηθνξάο αλάκεζα ζηηο νηθνλνκηθέο κνλάδεο θαζψο επίζεο θαη ζηαηηθέο θαη δπλακηθέο αιιειεμαξηήζεηο κεηαμχ απηψλ. Σέινο, αθφκε θαη αλ ε ρξνληθή ζηάζηαζε είλαη κηθξή ππάξρεη ζηαηηζηηθή επαγσγή (Baltagi, 2005 and Yee et al. 1996). 4.3.2 Μεηνλεθηήκαηα Panel Data Ζ κέζνδνο παλει data εθηφο απφ πνιιά πιενλεθηήκαηα έρεη θαη νξηζκέλα κεηνλεθηήκαηα, ηα νπνία αλαθέξνληαη παξαθάησ: 55

-Έλα βαζηθφ κεηνλέθηεκα πνπ ππάξρεη είλαη ε δπζθνιία θαη ε θζνξά ζηελ ζρεδίαζε ηνπ εξεπλεηηθνχ πεδίνπ θαη ζηελ ζπιινγή ζηαηηθψλ δεδνκέλσλ. Απηφ ζπκβαίλεη θαζψο νη νηθνλνκηθνί νξγαληζκνί πνπ ιακβάλνπλ κέξνο ζην πείξακα, κπνξεί λα ρξενθνπήζνπλ πξηλ ην πέξαο ηνπ πεηξάκαηνο, κε απνηέιεζκα λα έρνπκε έιιεηςε πιεξνθνξηψλ θαη απψιεηα απνηειεζκαηηθφηεηαο. -Αθφκε, ππάξρνπλ ζθάικαηα σο πξνο ηελ επηινγή (selectivity problems), δειαδή φηαλ γίλεηαη έξεπλα ζε έλα ζπγθεθξηκέλν θιάδν φπσο γηα παξάδεηγκα ηνπ ηνπξηζκνχ θαη απνρσξήζνπλ γηα ζπγθεθξηκέλνπο ιφγνπο φιεο νη μελνδνρεηαθέο κνλάδεο, έρνπκε έιιεηςε αληηθεηκεληθφηεηαο ηεο επηινγήο κε απνηέιεζκα ην ππφδεηγκα λα ράλεη έλα πνιχ βαζηθφ δείγκα ηεο αληηπξνζσπεπηηθφηεηαο ηνπ, έηζη ψζηε λα κπνξεί ην ραξαθηεξίζεη θαλείο σο κε ηπραίν. -Σέινο, ππάξρεη αθφκε έλα κεηνλέθηεκα ην νπνίν αθνξά ηα ζθάικαηα πνπ ππάξρνπλ θαηά ηελ κέηξεζε ησλ κεηαβιεηψλ (measurement errors) (Yee and Niemeier, 1996). 4.3.3 Τπνδείγκαηα παιηλδξόκεζεο κε ηελ κέζνδν ηωλ Panel Data Τπάξρνπλ δηάθνξεο κέζνδνη εθηίκεζεο κε ηελ κέζνδν panel data. Σα πην ζπρλά κνληέια πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη κε ηελ κέζνδν απηή είλαη ην ππφδεηγκα ησλ ζηαζεξψλ επηδξάζεσλ (Fixed Effects Model) θαη ην ππφδεηγκα ησλ ηπραίσλ επηδξάζεσλ (Random Effects Model). Πξνθεηκέλνπ λα θαζνξηζηεί ην θαηάιιειν κνληέιν γηα ηα δηαζέζηκα δεδνκέλα, πξέπεη λα γίλεηαη ζηαηηζηηθφο έιεγρνο ππνζέζεσλ. ηελ νηθνλνκεηξία θαη ηε ζηαηηζηηθή, ην κνληέιν ησλ ηπραίσλ επηδξάζεσλ (Random Effects Model), θπκαίλεηαη πάλσ απφ κνλάδεο ζε θάπνην πιεζπζκφ, θαη πνην ζπγθεθξηκέλα ε κνλάδα πνπ παξαηεξείηαη, εμαξηάηαη απφ ηελ πηζαλφηεηα. Ζ πξνυπφζεζε είλαη φηη αλ δελ ππάξρνπλ ζηαζεξέο επηδξάζεηο (δελ ππάξρνπλ κεκνλσκέλεο επηδξάζεηο). Τπόδεηγκα Απαξαηήξεηωλ ή ηαζεξώλ Δπηδξάζεωλ (Fixed Effects Model) Σν κνληέιν ησλ ζηαζεξψλ επηδξάζεσλ κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί κφλν εάλ νη κεηαβιεηέο πνπ εμεηάδνληαη αιιάδνπλ κε ην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ, γηαηί είλαη κηα κέζνδνο πνπ έρεη ζρεδηαζηεί θπξίσο γηα ηελ κειέηε ησλ αηηηψλ ησλ κεηαβνιψλ εληφο κηαο νληφηεηαο. Κάλνληαο ρξήζε ηελ ζπγθεθξηκέλε κέζνδν ζέηνπκε κηα ππφζεζε φηη θάπνηνο παξάγνληαο έρεη ηελ δπλαηφηεηα λα επηδξάζεη ζηα απνηειέζκαηα ησλ 56

κεηαβιεηψλ. ηε ζπλέρεηα φκσο, απηή ε αζθνχκελε επηξξνή πξέπεη λα αθαηξεζεί απφ ηνπο παιηλδξνκεηέο ή κεηαβιεηέο πξφβιεςεο κε ζθνπφ λα βγεη έλα αλακθηζβήηεην απνηέιεζκα. Έηζη γηα λα πξαγκαηνπνηεζεί απηφ, ρξεηάδεηαη λα ηεζεί κηα ππφζεζε φηη παξαηεξείηαη κηα αιιεινζπζρέηηζε αλάκεζα ζηηο κεηαβιεηέο πξφβιεςεο θαη ιαλζαζκέλνπ ζηνηρείνπ ηεο ζπλάξηεζεο. Δπηπιένλ, ρξεηάδεηαη λα γίλεη αθφκε κία ππφζεζε ζην αλαθεξφκελν κνληέιν σο πξνο ηηο εμεηαδφκελεο ηηκέο νη νπνίεο πξέπεη λα ραξαθηεξίδνληαη απφ κνλαδηθφηεηα γηα θάζε χπαξμε θαη δελ πξέπεη λα ζπλδένληαη κε ηηκέο άιιεο νληφηεηαο, δειαδή λα ηίζεηαη απζηεξά θάζε νληφηεηα-χπαξμε δηαθνξεηηθή. Γηα ηνλ ιφγν απηφ πξέπεη λα εθηειεζηεί ν έιεγρνο Hausman ή δηαθνξεηηθά Hausman test κε άκεζν ζηφρν λα εμεηάζνπκε ηα δεδνκέλα θαη λα πάξνπκε ηελ θαηάιιειε κέζνδν πνπ ζα αλαιχζνπκε ηα δεδνκέλα (Torres-Reyna, 2007). Σν βαζηθφ κνληέιν ζηαζεξψλ επηδξάζεσλ (Fixed Effects Model) κπνξεί λα γξαθεί σο εμήο: Τ it = β 0 + β 1 Υ it,1 + β 2 Υ it,2 + + β θ Υ it,k +α i + u it, Cov (α i,υ it ) 0 φπνπ, Y it εμαξηεκέλε κεηαβιεηή X it αλεμάξηεηε κεηαβιεηή, i νληφηεηα t ρξνληθή πεξίνδν (π.ρ. έηνο, θιπ) α i άγλσζην ζεκείν ηνκήο β i k ζπληειεζηήο ζπζρέηηζεο κεηαμχ αλεμάξηεηεο θαη εμαξηεκέλεο κεηαβιεηήο (Ζ δπλαηφηεηα πνπ έρεη ν ζπληειεζηήο ζπζρέηηζεο είλαη λα θαλεξψλεη ην πνζφ κεηαβνιήο ηεο Τ φηαλ ε Υ απμάλεηαη θαηά κία κνλάδα) u it φξνο ζθάικαηνο γηα θάζε νληφηεηα Τπόδεηγκα Σπραίωλ Δπηδξάζεωλ (Random Effects Model) ηελ κέζνδν απηή ππάξρεη κία αληίζεζε ζε ζρέζε κε ηελ κέζνδν ζηαζεξψλ επηδξάζεσλ θαη βξίζθεηαη ζην φηη ε δηαθνξνπνίεζε αλάκεζα ζηηο νληφηεηεο είλαη 57

ηπραία θαη δελ έρεη ζρέζε κε ηνπο παιηλδξνκεηέο. Δάλ γηα θάπνην ιφγν ππάξρνπλ ακθηβνιίεο ζρεηηθά κε ηελ επηξξνή ζηελ εμαξηεκέλε κεηαβιεηή ιφγσλ θάπνησλ δηαθνξψλ ηφηε ζα πξέπεη λα γίλεη ρξήζε απηήο ηεο κεζφδνπ, δειαδή ησλ ηπραίσλ επηδξάζεσλ (Random Effects Model). Γηα ην ιφγν απηφ, πξέπεη λα γίλεη ρξήζε ελφο αθφκε φξνπ ζηε ζπλάξηεζε, ν νπνίνο ζα θαηέρεη ηνλ ξφιν ηνπ ζθάικαηνο αλάκεζα ζηηο νληφηεηεο. Αθφκε, ην ζπγθεθξηκέλν κνληέιν ζέηεη σο βαζηθή πξνυπφζεζε φηη ν φξνο ηνπ ζθάικαηνο δελ έρεη ζρέζε κε ηηο αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο, θαη σζηφζν δίλεη ηελ δπλαηφηεηα ζηηο επηηξέπεη ζηηο ρξνληθά ζηαζεξέο κεηαβιεηέο λα έρνπλ ηνλ ξφιν ησλ επεμεγεκαηηθψλ κεηαβιεηψλ. Σέινο, απηή ε κέζνδνο έρεη ζρεδηαζηεί κε ηέηνην ηξφπν ψζηε λα κπνξεί λα δνζεί ε δπλαηφηεηα γηα γελίθεπζε ησλ ζπκπεξαζκάησλ θαη πέξα απφ ην δείγκα πνπ έγηλε ρξήζε (Torres-Reyna, 2007). Σν Τπφδεηγκα Σπραίσλ Δπηδξάζεσλ (Random Effects Model) κπνξεί λα γξαθηεί σο εμήο: Τ it = β 0 + β 1Υit,1 + β 2 Υ it,2 + + β θ Υ it,k +α i + u it + ε it, Cov (α i,υ it ) = 0 φπνπ, ηζρχνπλ ηα ίδηα κε ην ππφδεηγκα ησλ ζηαζεξψλ επηδξάζεσλ (fixed effects model) κε ηε δηαθνξά φηη νη φξνη ησλ ζθαικάησλ δηακνξθψλνληαη σο εμήο: ε it ζθάικα κεηαμχ ησλ νληνηήησλ u it ζθάικα κέζα ζε θάζε νληφηεηα Hausman Test Σν Hausman Test, φπσο αλαθέξζεθε θαη πξνεγνπκέλσο, ζα πξέπεη λα εθηειεζηεί γηα λα θαηαιήμνπκε πνηα απφ ηηο δχν κεζφδνπο ζα πάξνπκε γηα ηελ αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ. Γηα λα πξαγκαηνπνηεζεί απηφ ν έιεγρνο, ρξεηάδεηαη πξψηα λα γίλεη εηζαγσγή ησλ ηηκψλ ησλ δεδνκέλσλ ζην ινγηζκηθφ πνπ ζα ρξεζηκνπνηήζνπκε γηα ηελ δηεμαγσγή ησλ απνηειεζκάησλ αθνχ έρνληαο πξψηα επηιέμεη ηηο αλεμάξηεηεο θαη ηελ εμαξηεκέλε κεηαβιεηή ηνπ ππνδείγκαηνο καο (Torres-Reyna, 2007). 58

4.4 Δθαξκνγή Panel Data 4.4.1 Μεζνδνινγία Γεδνκέλα Ζ έλλνηα ηεο δηαρείξηζεο θηλδχλσλ ζρεηίδεηαη κε ηελ δξαζηεξηφηεηα κίαο ηξάπεδαο. Οη βαζηθνί θίλδπλνη πνπ κηα ηξάπεδα θαιείηαη λα δηαρεηξηζηεί δηαθξίλνληαη ζε πηζησηηθφ θίλδπλν θαη θίλδπλν ξεπζηφηεηαο. Ζ ρακειήο πηζηνιεπηηθήο δηαβάζκηζεο δηάξζξσζε ηνπ ραξηνθπιαθίνπ ρνξεγήζεσλ κηαο ηξάπεδαο θαη ε νξηαθή ξεπζηφηεηα απνηεινχλ ηηο δχν βαζηθφηεξεο αηηίεο θαηάξξεπζεο ελφο ρξεκαηνπηζησηηθνχ ηδξχκαηνο. Απηφο είλαη θαη ν βαζηθφο ιφγνο γηα ηνλ νπνίν ζε πεξηφδνπο απμεκέλεο αβεβαηφηεηαο, νη δηνηθήζεηο ησλ ηξαπεδψλ απνθαζίδνπλ λα δηαθνξνπνηήζνπλ ηα ραξηνθπιάθηα ηνπο (κεηαβηβάδνληαο δάλεηα θαη νκφινγά πςεινχ πηζησηηθνχ θηλδχλνπ) θαη επηιέγνπλ λα επελδχζνπλ ζε πεξηζζφηεξν ξεπζηνπνηήζηκα ζηνηρεία. ηελ ζπγθεθξηκέλε εξγαζία ζα αζρνιεζνχκε κφλν κε ηελ πξψηε πεξίπησζε πνπ αθνξά ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν ε νπνία εθπνλείηαη κε ζθνπφ λα εμεηάζεη θαηά πφζν ν δείθηεο ησλ πξνβιέςεσλ (απνκείσζεο απαηηήζεσλ) (Loan Loss Provisions) πνπ ζρεκαηίδνπλ νη εκπνξηθέο ηξάπεδεο νξηζκέλσλ επξσπατθψλ ρσξψλ (αλαθέξνληαη παξαθάησ) γηα ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν, επεξεάδνληαη απφ ηνπο δηάθνξνπο καθξννηθνλνκηθνχο θαη κηθξννηθνλνκηθνχο δείθηεο πξηλ θαη κεηά ηελ ρξεκαηννηθνλνκηθή θξίζε γηα ηελ δεθαεηία 2005 έσο θαη 2015. Γηα ηνλ ιφγν απηφ ζα εζηηάζνπκε θαη ζα εληνπίζνπκε ηηο κεηαβιεηέο ηφζν ζε καθξννηθνλνκηθφ φζν θαη ζε κηθξννηθνλνκηθφ επίπεδν, φπσο αλαθέξνληαη παξαθάησ έρνληαο σο εμαξηεκέλε κεηαβιεηή ηηο πξνβιέςεηο (απνκείσζεο απαηηήζεσλ) (loan loss provisions) πνπ αθνξνχλ ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν γηα ηελ πξναλαθεξφκελε δεθαεηία ε νπνία ρηχπεζε ηελ νηθνλνκία πνιιψλ επξσπατθψλ θαη κε, ρσξψλ. Δπηιέρζεθε, λα κειεηεζεί ε ζπγθεθξηκέλε εμαξηεκέλε κεηαβιεηή πξνβιέςεηο (Loan Loss Provisions) θαζψο είλαη έλαο πνιχ ζεκαληηθφο δείθηεο πνπ έρεη ηελ δπλαηφηεηα κέηξεζεο ηεο πνηφηεηαο ελφο ηξαπεδηθνχ ραξηνθπιαθίνπ. Οη πξνβιέςεηο πξαγκαηνπνηνχληαη θάζε ηξίκελν. χκθσλα κε κειέηεο πνπ έγηλαλ ηα ρξφληα κεηά ηελ θξίζε απφ ηνπο Ahmad et al. (2007), Faris et al. (2013), Eftychia et al. (2014), Mehmed (2014) θαη Chaibi et al. (2015), ζεσξήζεθαλ αξθεηά ζεκαληηθέο γηα ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν νη καθξννηθνλνκηθέο κεηαβιεηέο φπσο α)αθαζάξηζην εγρψξην πξντφλ (gdp) θαη νξηζκέλεο κηθξννηθνλνκηθέο κεηαβιεηέο (Bank Specific Variables) φπσο: α)return on Average Assets (ROAA), β)return On Avg Equity (ROAE), θαζψο ζχκθσλα κε 59

απνηειέζκαηα ησλ παξαπάλσ εξεπλψλ έδεημαλ φηη ππάξρεη ηζρπξή ζπζρέηηζε κεηαμχ ησλ πξνβιέςεσλ (llps) ηνπ πηζησηηθνχ θηλδχλνπ θαη ηνπ καθξννηθνλνκηθνχ παξάγνληα ηνπ αθαζάξηζηνπ εγρψξηνπ πξντφληνο (gdp) θαζψο θαη ησλ ηξαπεδηθψλ εηδηθψλ κεηαβιεηψλ (bank specific variables), φπσο Return on Average Assets (ROAA), Return On Avg Equity (ROAE). Ωζηφζν, έρνληαο ππφςε ηηο παξαπάλσ έξεπλεο θαη κεηά απφ αξθεηή δηεξεχλεζε έγηλε ν εληνπηζκφο φισλ εθείλσλ ησλ κεηαβιεηψλ πνπ ζεσξνχληαη ζεκαληηθέο γηα ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν. Πην ζπγθεθξηκέλα, βξέζεθαλ εθείλεο νη κεηαβιεηέο πνπ είλαη ζηαηηζηηθά αξθεηά ζεκαληηθέο γηα ηνλ δείθηε loan loss provisions (πξνβιέςεηο), θαζψο απνηειεί ηελ εμαξηεκέλε κεηαβιεηή ηεο ζπγθεθξηκέλεο κειέηεο θαη είλαη νη εμήο: Ωο καθξννηθνλνκηθέο κεηαβιεηέο (Macroeconomic Variables) ζεσξνχκε α) ην αθαζάξηζην εγρψξην πξνηφλ (gdp) θαη β) ηνλ πιεζσξηζκφ (inflation). Ωο κηθξννηθνλνκηθέο κεηαβιεηέο (Bank Specific Variables) ζεσξνχκε ηνπο δείθηεο α) Return on Average Assets (ROAA-απφδνζε ελεξγεηηθνχ), β) Return On Avg Equity (ROAE-απφδνζε ηδίσλ θεθαιαίσλ) γ)equity / Total Assets (Ίδηα Κεθάιαηα/ζχλνιν ελεξγεηηθνχ) θαη δ)cost to Income Ratio (δείθηεο θφζηνπο πξνο έζνδα). Αλαιπηηθφηεξε έλλνηα ησλ παξαπάλσ δεηθηψλ: Αθαζάξηζην εγρώξην πξνϊόλ (ΑΔΠ) απνηειεί ην ζχλνιν ησλ πξντφλησλ (πιηθψλ θαη κε), πνπ παξάγεη κία νηθνλνκία κέζα ζηελ επηθξάηεηα κηαο ρψξαο, θαηά ηε δηάξθεηα ελφο έηνπο θαη εθθξάδεηαη ζε ρξεκαηηθέο κνλάδεο. Δπηπιένλ, ν παξαπάλσ νξηζκφο έρεη ηζρχ θαη ζε πεξίπησζε πνπ απηά ηα αγαζά ή πξντφληα παξάρζεθαλ απφ κνλάδεο παξάγσγήο νη νπνίεο αλήθνπλ ζε θαηνίθνπο ηνπ εμσηεξηθνχ. Αθφκε, είλαη ζεκαληηθφ λα εηπσζεί φηη ππάξρεη δηαθνξά ζε ζρέζε κε ην Αθαζάξηζην Δζληθφ Πξντφλ θαζψο δελ ζπκπεξηιακβάλεη ην εηζφδεκα πνπ απνθηήζεθε απφ παξαγσγηθέο κνλάδεο πνπ αλήθνπλ ζε θαηνίθνπο ηνπ εμσηεξηθνχ. Ο πιεζωξηζκόο είλαη έλα θαηλφκελν πνπ ζρεηίδεηαη κε κία ηάζε γηα ζπλερή αχμεζε ηνπ γεληθνχ επηπέδνπ ησλ ηηκψλ. Γειαδή, ν πιεζσξηζκφο δελ νξίδεηαη σο είλαη έλα πςειφ επίπεδν ηηκψλ αιιά φπσο ήδε αλαθέξζεθε ε ζπλερή ηάζε γηα άλνδν ηνπ γεληθνχ επηπέδνπ ησλ ηηκψλ ζε κηα ζπγθεθξηκέλε ρξνληθή πεξίνδν. Οπζηαζηηθά, πξφθεηηαη γηα κηα πνζνζηηαία κεηαβνιή ησλ ηηκψλ γηα θάπνηα ζπγθεθξηκέλα αγαζά ή ππεξεζίεο θαη φρη γηα ην ζχλνιν απηψλ. Ο πιεζσξηζκφο κπνξεί λα πάξεη ζεηηθή θαζψο θαη αξλεηηθή κνξθή, 60

πνπ ζηελ δεχηεξε πεξίπησζε κηιάκε γηα αληηπιεζσξηζκφ. Ζ κειέηε ηνπ πιεζσξηζκνχ είλαη ζεκαληηθή, αθνχ απνηειεί έλα ζεκαληηθφ θαηλφκελν γηα ηελ εχξπζκε ιεηηνπξγία ηνπ νηθνλνκηθνχ ζπζηήκαηνο. ROAA & ROAE (Return on Assets & Return on Equity): Οη ζπγθεθξηκέλνη δείθηεο ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηελ κέηξεζε ηεο θεξδνθνξίαο ησλ ηξαπεδψλ. Αλαιπηηθφηεξα, ν δείθηεο ROAA δείρλεη θαηά πφζν απνδνηηθά γίλεηαη ε ρξήζε ησλ ζηνηρείσλ ηνπ ελεξγεηηθνχ ελφο ρξεκαηνπηζησηηθνχ ηδξχκαηνο θαη θαηά πφζν απηά κεηαηξέπνληαη ζε θέξδε. Αλ ε ηηκή ηνπ δείθηε απηνχ είλαη κεγάιε ηφηε ε δηνίθεζε ησλ ηξαπεδψλ ζεσξείηαη απνηειεζκαηηθή θαζψο ζηελ πξνθεηκέλε πεξίπησζε έρεη ηελ ηθαλφηεηα λα αμηνπνηεί απνηειεζκαηηθά ηα ζηνηρεία ηνπ ελεξγεηηθνχ ηεο. Απφ ηελ άιιε ν δείθηεο ROAE δείρλεη κε ζαθήλεηα θαηά πφζν ηα ίδηα θεθάιαηα ηεο ηξάπεδαο είλαη απνδνηηθά. Αθφκε, φηαλ ν δείθηεο ROAE είλαη κεγάινο ζεκαίλεη φηη ε ηξάπεδα κπνξεί κε επθνιία λα αληιήζεη θεθάιαηα, ηα νπνία ζηε ζπλέρεηα λα ηα κεηαηξέςεη ζε θέξδε. Equity / Total Assets (Ίδηα Κεθάιαηα/ζχλνιν ελεξγεηηθνχ : Αλήθεη ζηνπο δείθηεο θεθαιαηαθήο δηάξζξσζεο. Ο ζπγθεθξηκέλνο δείθηεο αληηθαηνπηξίδεη ηελ ζρέζε αλάκεζα ησλ ηδίσλ θεθαιαίσλ θαη ηνπ ζπλφινπ ηνπ ελεξγεηηθνχ. Έρεη ηελ δπλαηφηεηα λα πάξεη ηηκέο απφ 0 έσο 100. Πξνηηκνχληαη νη ηηκέο εθείλεο πνπ θπκαίλνληαη πξνο ην 100. Έλαο πςειφο δείθηεο πξντδεάδεη ζεηηθά απνηειέζκαηα γηα ηελ ξεπζηφηεηα ζηα επφκελα έηε. Αθφκε, ν παξφλ δείθηεο κπνξεί λα δψζεη κηα εηθφλα ζρεηηθή κε ηελ απηνλνκία πνπ κπνξεί λα έρεη έλαο νηθνλνκηθφο νξγαληζκφο απφ δαλεηαθά θεθάιαηα θαη άιινπο πηζησηέο. Cost to Income Ratio (δείθηεο θφζηνπο πξνο έζνδα): Απηφο ν δείθηεο ρξεζηκνπνηείηαη σο κέηξν ζχγθξηζεο γηα ηελ θεξδνθνξία (ιεηηνπξγηθή) ησλ ηξαπεδηθψλ ηδξπκάησλ, θαζψο είλαη φκνηνο κε ην δείθηε ηνπ ιεηηνπξγηθνχ πεξηζσξίνπ θέξδνπο. ε δηαθνξεηηθή πεξίπησζε φκσο κε ηηο ηηκέο πνπ πξέπεη λα παίξλεη ην ιεηηνπξγηθφ πεξηζψξην θέξδνπο, φζν κηθξφηεξε είλαη ε ηηκή πνπ παξέρεη ηφζν ην θαιχηεξν γηα ηνλ εμεηαδφκελν νηθνλνκηθφ νξγαληζκφ. Ο ζπγθεθξηκέλνο δείθηεο σο επί ην πιείζηνλ ρξεζηκνπνηείηαη θαηά θχξην ιφγν ζε ηξαπεδηθά ηδξχκαηα θαη κπνξεί λα ζεσξεζεί σο αξθεηά ζεκαληηθφ ζεκείν γηα ηε ζπγθξηηηθή αμηνιφγεζε ηνπ ρξεκαηνπηζησηηθνχ ηδξχκαηνο θαηά ηελ αλαζεψξεζε ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ηεο. Λνγηθφ ζεσξείηαη ην γεγνλφο λα 61

ππάξμεη αξλεηηθή ζρέζε αλάκεζα ζην θφζηνο αλά κνλάδα εζφδσλ θαη ηεο θεξδνθνξίαο ηνπ ηξαπεδηθνχ ηδξχκαηνο. Γηα ηελ εθπφλεζε ηεο έξεπλαο, φπσο πξναλαθέξζεθε παξαπάλσ ζα εθαξκνζηεί ε κέζνδνο πάλει δεδνκέλσλ (panel data) θαηά ηελ νπνία θξίλεηαη απαξαίηεηε ε ζπιινγή δεδνκέλσλ. Γηα ην ιφγν απηφ ζπιιέρηεθαλ δεδνκέλα γηα ηηο επηά (εμαξηεκέλε θαη αλεμάξηεηεο) κεηαβιεηέο πνπ ζα ρξεζηκνπνηεζνχλ ζηελ ζπγθεθξηκέλε κειέηε απφ ηελ επίζεκε ηζηνζειίδα ηεο παγθφζκηαο ηξάπεδαο (http://data.worldbank.org/indicator) θαζψο θαη ηα δεδνκέλα ησλ πξνβιέςεσλ απφ ηηο εηήζηεο ρξεκαηννηθνλνκηθέο θαηαζηάζεηο ησλ εκπνξηθψλ ηξαπεδψλ ψζηε λα βξεζνχλ ηα ζσζηά απνηειέζκαηα πνπ θξίλεηαη φηη αθνξνχλ ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν. Πην ζπγθεθξηκέλα έγηλε αλαδήηεζε ζε δεδνκέλα πνπ αθνξνχλ ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν θαηά ηελ δηάξθεηα κηαο ρξεκαηνπηζησηηθήο θξίζεο αιιά θαη κε ζε εκπνξηθέο ηξάπεδεο ησλ ρσξψλ ηεο κεζνγείνπ φπσο Πνξηνγαιία, Ηζπαλία, Ηηαιία θαη Διιάδα. Δπίζεο, γηα λα επηζεκαλζεί ε δηαθνξά σο πξνο ην πφζν επεξεάδνπλ απηέο νη κεηαβιεηέο ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν πξηλ θαη κεηά ηελ ρξεκαηννηθνλνκηθή θξίζε, ε κειέηε έρεη δηαρσξηζηεί ζε δχν ρξνληθέο πεξηφδνπο: i) ηελ πεξίνδν πξηλ απφ ηελ θξίζε απφ ην 2005 έσο θαη ην 2008 ii) ηελ πεξίνδν κεηά απφ ηελ θξίζε απφ ην 2008 έσο θαη ην 2015 Σέινο, αμίδεη λα ζεκεησζεί ην κνληέιν πνπ ζα ρξεζηκνπνηεζεί γηα ηελ παξνχζα εκπεηξηθή αλάιπζε. χκθσλα κε ηελ κέζνδν panel data ππάξρνπλ δχν ππνδείγκαηα ηα νπνία κπνξνχλ λα ζεσξεζνχλ θαηάιιεια αλάινγα κε ηελ πεξίπησζε θαη είλαη ην κνληέιν ζηαζεξψλ επηδξάζεσλ θαη ην κνληέιν ησλ ηπραίσλ επηδξάζεσλ. Γηα λα ζπκβεί απηφ, πξέπεη γηα θάζε πεξίπησζε λα ηξέμνπλ θαη ηα δχν ππνδείγκαηα θαη έπεηηα λα γίλεη ην test Hausman, θαηά ην νπνίν ζπγθξίλνληαη ηα δχν κνληέια θαη αλάινγα κε ηε ηηκή ηεο πηζαλφηεηαο (probability-value) κπνξεί λα δηεμαρζεί ην ζσζηφ ζπκπέξαζκα γηα ην πνην κνληέιν ζεσξείηαη θαηαιιειφηεξν θαζψο θαη ε αληίζηνηρε ζπλάξηεζε παιηλδξφκεζεο. Γειαδή, ζχκθσλα κε ηελ κέζνδν Hausman ζε πεξίπησζε πνπ ε πηζαλφηεηα (probability value) ηζνχηαη κε 0,0000 ζεσξείηαη φηη θαηαιιειφηεξν ππφδεηγκα είλαη ε κέζνδνο ησλ ζηαζεξψλ επηδξάζεσλ (Fixed effects model) ελψ ζε άιιε πεξίπησζε πνπ είλαη κεγαιχηεξε απφ 0.05 ζεσξείηαη θαηαιιειφηεξν ην κνληέιν ησλ ηπραίσλ επηδξάζεσλ (Random effects model). Γηα παξάδεηγκα, αλ παξαηεξεζεί φηη ε ηηκή ηνπ Chi2 είλαη 6.7 θαη ε αληίζηνηρε ηηκή ηεο πηζαλφηεηαο (probability value) είλαη ίζε κε 0.1520 κεγαιχηεξε απφ ην 0.05 (ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 95%) ηφηε ην πην αληηπξνζσπεπηηθφ ππφδεηγκα είλαη ην 62

κνληέιν ησλ ηπραίσλ επηδξάζεσλ ζε ζρέζε κε ην κνληέιν ζηαζεξψλ επηδξάζεσλ. Έπεηηα, αθνχ βξεζεί ε θαηαιιειφηεξε κέζνδνο εμεηάδνπκε θαη ηνλ δείθηε R-Squared ή ζπληειεζηή πξνζδηνξηζκνχ πνπ έρεη ηε δπλαηφηεηα λα δείμεη θαηά πφζν κεηαβάιιεηαη ε εμαξηεκέλε κεηαβιεηή. Απηφ ην πνζνζηφ κπνξεί λα εμεγεζεί απφ ηηο αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο. ηελ πξνθεηκέλε πεξίπησζε, νη πξνβιέςεηο ησλ ηξαπεδψλ ζε εηήζηα βάζε κπνξνχλ λα εξκελεπηνχλ απφ ηηο εηήζηεο ηηκέο ησλ δεηθηψλ: Πιεζσξηζκφο, Αεπ, ROAA, ROAE, Equity/total Assets, Cost to income Ratio. Ο R- Squared δελ κπνξεί λα πάξεη αξλεηηθέο ηηκέο θαζψο θαη ηηκέο κεγαιχηεξεο απφ ηελ κνλάδα. Όζν ε ηηκή ηνπ δείθηε παίξλεη ηηκέο θνληά ζηελ κνλάδα ηφζν πην αληηπξνζσπεπηηθφ είλαη ην δείγκα (0<R-squared<1). Σέινο, ε κέζνδνο panel data πξαγκαηνπνηήζεθε κε ηελ ρξήζε ινγηζκηθνχ Stata. 4.4.2 Δκπεηξηθή Αλάιπζε ζε ηέζζεξηο Δπξωπαηθέο ρώξεο (Διιάδα, Ιηαιία, Ιζπαλία θαη Πνξηνγαιία) ηελ πεξίνδν 2005-2015 Ζ εκπεηξηθή αλάιπζε ζα εζηηάζεη ζηηο ρψξεο Διιάδα, Ηηαιία, Ηζπαλία θαη Πνξηνγαιία γηα ηελ πεξίνδν 2005 έσο 2015. Πην ζπγθεθξηκέλα, φπσο αλαθέξζεθε ζε πξνεγνχκελε ελφηεηα ε κειέηε αθνξά ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν πξηλ θαη κεηά ηε θξίζε γηα ην ιφγν απηφ ε εκπεηξηθή αλάιπζε ζα δηεμαρζεί γηα δχν δηαθνξεηηθέο πεξηφδνπο. Ζ πξψηε πεξίνδνο αθνξά ηα ρξφληα πξν θξίζεο 2005-2008 θαη ε δεχηεξε κεηά θξίζεο απφ ην 2008 έσο 2015. ηηο ζπγθεθξηκέλεο πεξηφδνπο κπνξεί λα παξαηεξεζεί φηη ην 2008 είλαη θνηλή ρξνλνινγία θαη γηα ηηο δχν πεξηφδνπο, απηφ ζπκβαίλεη θαζψο ηηο ζπγθεθξηκέλεο ρψξεο ε θξίζε ηνπ 2007 πνπ μεθίλεζε απφ ηελ Ακεξηθή, θαζπζηέξεζε λα ηηο ρηππήζεη. Με απηφ ην ζθεπηηθφ, ε έξεπλα πξνρψξεζε εζηηάδνληαο ζην γεγνλφο φηη ηα ρξφληα πξν θξίζεο γηα ηηο πεξηζζφηεξεο επξσπατθέο ρψξεο πνπ κειεηάκε, ζεσξνχληαλ κέρξη ηα κέζα ηνπ 2008 ελψ ηα ρξφληα κεηά θξίζεο απφ ηα ηέιε ηνπ 2008. Ωζηφζν, ζχκθσλα κε απηφλ ηνλ δηαρσξηζκφ ζα δηεμαρζεί ην επφκελν ζηάδην ηεο εκπεηξηθήο αλάιπζεο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο γηα ηηο ηέζζεξηο ρψξεο. Σέινο, ζην ζεκείν απηφ λα αλαθεξζεί φηη ε κνξθή ησλ δεδνκέλσλπαξαηεξήζεσλ γηα θάζε ρψξα ήηαλ ζε κνξθή panel data. Αλαιπηηθφηεξα, ζε θάζε αξρείν ππήξραλ ηηκέο γηα 7 κεηαβιεηέο (εμαξηεκέλε θαη αλεμάξηεηεο) ζε δηάζηεκα 10 εηψλ (2005-2015) γηα πνιιέο εκπνξηθέο ηξάπεδεο πνπ αλάινγα κε ηελ ρψξα κεηαβαιιφηαλ θαη ν αξηζκφο ηνπο. 63

4.4.2.1 Διιάδα Ζ εκπεηξηθή κειέηε ζα μεθηλήζεη απφ ηελ ρψξα ηεο Διιάδαο, ε νπνία ζεσξείηαη φηη θαζπζηέξεζε λα κπεη ζην group ηεο θξίζεο, φκσο φηαλ ζπλέβε ην ρηχπεκα ήηαλ αξθεηά ηζρπξφ. Σν πιήγκα ηεο θξίζεο επεξέαζε φιν ην ειιεληθφ ηξαπεδηθφ ζχζηεκα, θαζψο ζηα ηέιε ηνπ 2008 πνιιά ρξεκαηνπηζησηηθά ηδξχκαηα απεηιήζεθαλ κε πηψρεπζε. Ωζηφζν, ζεκαληηθφ είλαη λα γίλεη κειέηε ζηνπο πξαγκαηηθνχο παξάγνληεο πνπ νδήγεζαλ ηηο ηξάπεδεο ζε πηψρεπζε. Ζ παξνχζα κειέηε εζηηάδεη κφλν ζε έλα θιάδν ηνπ ηξαπεδηθνχ ζπζηήκαηνο, πξάγκα πνπ δελ αθήλεη λα θαλνχλ εμνινθιήξνπ φινη νη παξάγνληεο. Σα εκπεηξηθά απνηειέζκαηα, ζχκθσλα κε ηελ παιηλδξφκεζε πνπ εθαξκφζηεθε ζηα δεδνκέλα πνπ αλαθέξζεθαλ ζε πξνεγνχκελε ελφηεηα θαη κε ηε βνήζεηα ηνπ ινγηζκηθνχ Stata, θαίλνληαη ζηνπο παξαθάησ πίλαθεο. Πεξίνδνο πξηλ ηελ θξίζε (2005-2008): α) Μέζνδνο ηπραίσλ επηδξάζεσλ (Random Effects Model) Πίλαθαο 5 64

β) Μέζνδνο απαξαηήξεησλ ή ζηαζεξψλ επηδξάζεσλ (Fixed Effects Model) γ) Hausman test Πίλαθαο 6 65 Πίλαθαο 7

χκθσλα κε ηα απνηειέζκαηα ησλ παξαπάλσ πηλάθσλ (5,6) θαη κε ηελ βνήζεηα ηνπ Hausman test (πηλ.7) ζα γίλεη ε επηινγή ηεο θαηαιιειφηεξεο κεζφδνπ πνπ ζα ρξεζηκνπνηεζεί ζηελ ζπλέρεηα σο κέζν γηα λα δηεμαρζνχλ ηα ζσζηά ζπκπεξάζκαηα. Όπσο κπνξεί θάπνηνο λα παξαηεξήζεη ζα δεη φηη ζχκθσλα κε ην Hausman test ε ηηκή ηνπ Chi2 είλαη 12.14 θαη ε αληίζηνηρε ηηκή ηεο πηζαλφηεηαο (probability value) είλαη ίζε κε 0.0588 κεγαιχηεξε απφ ην 0.05 (ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 95%) πνπ ζεκαίλεη φηη ζχκθσλα κε ηελ ζεσξία ην πην αληηπξνζσπεπηηθφ ππφδεηγκα είλαη ην κνληέιν ησλ ηπραίσλ επηδξάζεσλ ζε ζρέζε κε ην κνληέιν ζηαζεξψλ επηδξάζεσλ. Δπνκέλσο, γηα ηελ δηεμαγσγή ησλ ζπκπεξαζκάησλ ιακβάλνληαη ππφςε ηα ζηνηρεία ηνπ πίλαθα 5 θαη ησλ δηαγξακκάησλ 1 θαη 2. ε πξψην ζηάδην ζα ζρεκαηηζηεί ε ζπλάξηεζε παιηλδξφκεζεο ηνπ κνληέινπ, ε νπνία κε βάζε ηελ ζπγθεθξηκέλε κέζνδν έρεη σε εμήο: Loan Loss Provisions = β 1 + β 2 GDP + β 3 Inflation + β 4 ROAA+ β 5 ROAE+ β 6 Equity/total Assets + β 7 CosttoincomeRatio πλεπψο, ε ζπλάξηεζε πνπ ζα κειεηήζνπκε ζα είλαη ε παξαθάησ: Loan Loss Provisions = 108958.4 18280.83*GDP + 68154.96*Inflation + 4007.992*ROAA 1344.428*ROAE 6293.952*Equity/total Assets 1085.193* CosttoincomeRatio Απφ ηα απνηειέζκαηα ηνπ πίλαθα 5, κπνξεί λα παξαηεξήζεη θάπνηνο ηε ηηκή ηνπ R-squared ή ζπληειεζηή πξνζδηνξηζκνχ πνπ είλαη ίζε κε 0.4588 θαη έρεη ηε δπλαηφηεηα λα δείμεη θαηά πφζν κεηαβάιιεηαη ε εμαξηεκέλε κεηαβιεηή. Απηφ ην πνζνζηφ κπνξεί λα εμεγεζεί απφ ηηο αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο. ηελ πξνθεηκέλε πεξίπησζε, νη πξνβιέςεηο ησλ ηξαπεδψλ ζε εηήζηα βάζε κπνξνχλ λα εξκελεπηνχλ θαηά 45,88% απφ ηηο εηήζηεο ηηκέο ησλ δεηθηψλ: Πιεζσξηζκφο, Αεπ, ROAA, ROAE, Equity/total Assets, Cost to income Ratio. χκθσλα κε ηα πξφζεκα ηεο ζπλάξηεζεο πνπ ζρεκαηίζηεθε κε βάζε ηε κέζνδν ησλ ηπραίσλ επηδξάζεσλ, παξαηεξείηαη φηη νη κεηαβιεηέο ΑΔΠ, ROAE, Equity/total Assets, παξνπζηάδνπλ ζπληειεζηή κε αξλεηηθφ πξφζεκν, πνπ ζεκαίλεη ζχκθσλα κε ηε ζεσξία φηη έρνπλ αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ηηο πξνβιέςεηο γηα ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν νδεγψληαο ζηνλ ζρεκαηηζκφ πξνβιέςεσλ απφ ηα ηξαπεδηθά ηδξχκαηα γηα ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν. Αθφκε, αξλεηηθφ πξφζεκν παξνπζηάδεη θαη ν δείθηεο 66

costtoincomeratio, αιιά ζχκθσλα κε ηε ζεσξία δελ έρεη αξλεηηθή ζπζρέηηζε θαζψο φζν κηθξφηεξε είλαη ε ηηκή πνπ παξέρεη ηφζν ην θαιχηεξν γηα ηνλ εμεηαδφκελν νηθνλνκηθφ νξγαληζκφ, επνκέλσο έρεη ζεηηθή ζπζρέηηζε. Δπηπιένλ, θαη ν δείθηεο ROAA θαη ν πιεζσξηζκφο έρνπλ ζεηηθή ζπζρέηηζε θαζψο ζχκθσλα κε ηε ζπλάξηεζε έρνπλ ζεηηθφ πξφζεκν. Αθφκε, ν δείθηεο ROAA ζρεηίδεηαη ζεηηθά θαζψο ζχκθσλα κε ηε ζεσξία φζν κεγαιχηεξνο είλαη ηφζν πην απνδνηηθά θαη απνηειεζκαηηθά ρξεζηκνπνίεη έλα ηξαπεδηθφ ίδξπκα ηα θεθάιαηα ηνπ κε απνηέιεζκα λα κελ ρξεηαζηεί λα ζρεκαηίζνπλ πξνβιέςεηο γηα ην πηζησηηθφ θίλδπλν. Σν ίδην ζπκβαίλεη θαη κε ηνλ πιεζσξηζκφ, θαζψο έλαο απμεκέλνο πιεζσξηζκφο επλνεί ηηο ζπλζήθεο γηα έλα νθεηιέηε πξάγκα πνπ θάλεη έλαλ ηξαπεδηθφ νξγαληζκφ λα κελ ζρεκαηίζεη πξνβιέςεηο γηα ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν κηαο θαη νη νθεηιέηεο δελ ζα αζεηνχλ ηηο ππνρξεψζεηο ηνπο. Δλδερφκελε, επηδείλσζε ησλ δεηθηψλ ROAA θαη πιεζσξηζκνχ, ζα επηθέξεη αχμεζε ζηηο ζρεκαηηζζείζεο πξνβιέςεηο γηα ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν. Ωζηφζν, είλαη ζεκαληηθφ λα εμεηαζζεί θαη ε ηηκή ηεο p-value ηνπ πίλαθα 5, θαζψο αληηπξνζσπεχεη έλα δείθηε πνπ αθνξά ηελ αμηνπηζηία ελφο απνηειέζκαηνο. Απφ ηε ζηηγκή πνπ ζα εθαξκνζηεί δηάζηεκα επαηζζεζίαο 95%, ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο ηνπ εξεπλεηηθνχ ηνκέα ε p-value κε ηηκή 0,05 ζεσξείηαη ζπλήζσο ε γξακκή πνπ δηαρσξίδεη ην απνδεθηφ "επίπεδν ιάζνπο". Έηζη, ζηελ παξνχζα πεξίπησζε θαη ζχκθσλα κε ηνλ πίλαθα 5, θαίλεηαη φηη νη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο κεηαβιεηέο είλαη απηέο πνπ εκθαλίδνπλ ηηκή θάησ ηνπ 0,05 θαη είλαη ν πιεζσξηζκφο θαη ην αθαζάξηζην εγρψξην πξντφλ κε ηηκέο 0,002 θαη 0,006 αληίζηνηρα. Αληίζεηα, νη ππφινηπεο κεηαβιεηέο μεπεξλνχλ αξθεηά ηελ ηηκή 0,05 κε απνηέιεζκα λα κελ ζεσξνχληαη ζεκαληηθέο κεηαβιεηέο. πλεπψο, ε εμαξηεκέλε κεηαβιεηή, πξνβιέςεηο γηα ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν (loan loss provisions), κπνξεί λα επεξεαζηεί κφλν, απφ ηηο κεηαβνιέο ησλ δεηθηψλ ΑΔΠ θαη πιεζσξηζκνχ θαη φρη απφ ηηο ππφινηπεο. Ζ δηαπίζησζε απηή θαίλεηαη απφ ηηο αληίζηνηρεο ηηκέο p value ηνπ πίλαθα 5, αλ ηηο ζπγθξίλνπκε κε ηελ ηηκή 0,05. ε απηφ ην ζεκείν, αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη ζπγθξίλνληαο ηα απνηειέζκαηα ησλ δχν κεζφδσλ είλαη πσο θαη ζηηο δχν κεζφδνπο ε ηηκή p-value είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή, ζε δηάζηεκα επαηζζεζίαο 95%, κφλν γηα ηηο δχν κεηαβιεηέο απφ ηηο έμη πνπ εμεηάζηεθαλ, φπνπ θαη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο είλαη ην ΑΔΠ θαη ν πιεζσξηζκφο, κε απνηέιεζκα ην κνληέιν λα κπνξεί λα ζεσξεζεί ζηαηηζηηθά ζεκαληηθφ. 67

Πεξίνδνο κεηά ηελ θξίζε (2008-2015): α) Μέζνδνο ηπραίσλ επηδξάζεσλ (Random Effects Model) Πίλαθαο 8 68

β) Μέζνδνο απαξαηήξεησλ ή ζηαζεξψλ επηδξάζεσλ (Fixed Effects Model) γ) Hausman test Πίλαθαο 9 69 Πίλαθαο 10

Οκνίσο, ζα γίλεη θαη γηα ηελ πεξίνδν κεηά ηελ θξίζε. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζχκθσλα κε ηα απνηειέζκαηα ησλ παξαπάλσ πηλάθσλ (8,9) θαη κε ηελ βνήζεηα ηνπ Hausman test (πηλ.10) ζα γίλεη ε επηινγή ηεο θαηαιιειφηεξεο κεζφδνπ πνπ ζα ρξεζηκνπνηεζεί ζηελ ζπλέρεηα σο κέζν γηα λα δηεμαρζνχλ ηα ζσζηά ζπκπεξάζκαηα. Όπσο κπνξεί θάπνηνο λα παξαηεξήζεη ζα δεη φηη ζχκθσλα κε ην Hausman test ε ηηκή ηνπ Chi2 είλαη 33.21 θαη ε αληίζηνηρε ηηκή ηεο πηζαλφηεηαο (probability value) είλαη ίζε κε 0.000 κηθξφηεξε απφ ην 0.05 (ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 95%) πνπ ζεκαίλεη φηη ζχκθσλα κε ηελ ζεσξία ην πην αληηπξνζσπεπηηθφ ππφδεηγκα είλαη ην κνληέιν ησλ ζηαζεξψλ επηδξάζεσλ ζε ζρέζε κε ην κνληέιν ηπραίσλ επηδξάζεσλ. Δπνκέλσο, γηα ηελ δηεμαγσγή ησλ ζπκπεξαζκάησλ ιακβάλνληαη ππφςε ηα ζηνηρεία ηνπ πίλαθα 9 θαη ησλ δηαγξακκάησλ 3 θαη 4. ε πξψην ζηάδην ζα ζρεκαηηζηεί ε ζπλάξηεζε παιηλδξφκεζεο ηνπ κνληέινπ, ε νπνία κε βάζε ηελ ζπγθεθξηκέλε κέζνδν έρεη σε εμήο: Loan Loss Provisions = β 1 + β 2 GDP + β 3 Inflation + β 4 ROAA+ β 5 ROAE+ β 6 Equity/total Assets + β 7 CosttoincomeRatio πλεπψο, ε ζπλάξηεζε πνπ ζα κειεηήζνπκε ζα είλαη ε παξαθάησ: Loan Loss Provisions = 1702753 + 40618.05*GDP 204493.6*Inflation + 52382.74*ROAA 3321.51*ROAE 3316.522*Equity/total Assets 3770.627* CosttoincomeRatio Απφ ηα απνηειέζκαηα ηνπ πίλαθα 9, κπνξεί λα παξαηεξήζεη θάπνηνο ηε ηηκή ηνπ R-squared ή ζπληειεζηή πξνζδηνξηζκνχ πνπ είλαη ίζε κε 0.3787 θαη έρεη ηε δπλαηφηεηα λα δείμεη θαηά πφζν κεηαβάιιεηαη ε εμαξηεκέλε κεηαβιεηή. Απηφ ην πνζνζηφ κπνξεί λα εμεγεζεί απφ ηηο αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο. ηελ πξνθεηκέλε πεξίπησζε, νη πξνβιέςεηο ησλ ηξαπεδψλ ζε εηήζηα βάζε κπνξνχλ λα εξκελεπηνχλ θαηά 37,87% απφ ηηο εηήζηεο ηηκέο ησλ δεηθηψλ: Πιεζσξηζκφο, Αεπ, ROAA, ROAE, Equity/total Assets, Cost to income Ratio. χκθσλα κε ηα πξφζεκα ηεο ζπλάξηεζεο πνπ ζρεκαηίζηεθε κε βάζε ηε κέζνδν ησλ ηπραίσλ επηδξάζεσλ, παξαηεξείηαη φηη νη κεηαβιεηέο πιεζσξηζκφο, ROAE θαη Equity/total Assets παξνπζηάδνπλ ζπληειεζηή κε αξλεηηθφ πξφζεκν, πνπ ζεκαίλεη ζχκθσλα κε ηε ζεσξία φηη έρνπλ αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ηηο πξνβιέςεηο γηα ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν νδεγψληαο ζηνλ ζρεκαηηζκφ πξνβιέςεσλ απφ ηα ηξαπεδηθά ηδξχκαηα γηα ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν. Αθφκε, αξλεηηθφ πξφζεκν παξνπζηάδεη θαη ν δείθηεο cost to income ratio, κε ηηκή 3770.627 αιιά ζχκθσλα κε ηε ζεσξία δελ έρεη 70

αξλεηηθή ζπζρέηηζε θαζψο φζν κηθξφηεξε είλαη ε ηηκή πνπ παξέρεη ηφζν ην θαιχηεξν γηα ηνλ εμεηαδφκελν νηθνλνκηθφ νξγαληζκφ, επνκέλσο έρεη ζεηηθή ζπζρέηηζε. Δπηπιένλ, θαη ν δείθηεο ROAA θαη ην ΑΔΠ έρνπλ ζεηηθή ζπζρέηηζε θαζψο ζχκθσλα κε ηε ζπλάξηεζε έρνπλ ζεηηθφ πξφζεκν. Αθφκε, ν δείθηεο ROAA ζρεηίδεηαη ζεηηθά θαζψο, φπσο αλαθέξζεθε θαη πξνεγνπκέλσο ζχκθσλα κε ηε ζεσξία φζν κεγαιχηεξνο είλαη ηφζν πην απνδνηηθά θαη απνηειεζκαηηθά ρξεζηκνπνίεη έλα ηξαπεδηθφ ίδξπκα ηα θεθάιαηα ηνπ κε απνηέιεζκα λα κελ ρξεηαζηεί λα ζρεκαηίζνπλ πξνβιέςεηο γηα ην πηζησηηθφ θίλδπλν. Σν ίδην ζπκβαίλεη θαη κε ην ΑΔΠ θαζψο, φηαλ ην ΑΔΠ απμάλεηαη θαη επηθξαηνχλ δπζρεξείο ζπλζήθεο ζηελ νηθνλνκία ηφηε, ε δπζρέξεηα απηή δελ κεηαθέξεηαη εμνινθιήξνπ ζηνπο νθεηιέηεο ησλ ηξαπεδψλ, αθνχ ζπλερίδνπλ θαη πιεξψλνπλ ηηο νθεηιέο ηνπο πξνο απηέο. Δλδερφκελε, επηδείλσζε ησλ δεηθηψλ ROAA θαη ΑΔΠ, ζα επηθέξεη αχμεζε ζηηο ζρεκαηηζζείζεο πξνβιέςεηο γηα ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν. Ωζηφζν, είλαη ζεκαληηθφ λα εμεηαζζεί θαη ε ηηκή ηεο p-value ηνπ πίλαθα 9, θαζψο φπσο εηπψζεθε θαη παξαπάλσ αληηπξνζσπεχεη έλα δείθηε πνπ αθνξά ηελ αμηνπηζηία ελφο απνηειέζκαηνο. Έηζη, ζηελ παξνχζα πεξίπησζε, θαίλεηαη φηη νη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο κεηαβιεηέο είλαη απηέο πνπ εκθαλίδνπλ ηηκή θάησ ηνπ 0,05 θαη είλαη ν πιεζσξηζκφο θαη νη δείθηεο απνδνηηθφηεηαο ROAA θαη ROAE κε ηηκέο 0,000, 0,038 θαη 0,000 αληίζηνηρα. Αληίζεηα, νη ππφινηπεο κεηαβιεηέο μεπεξλνχλ αξθεηά ηελ ηηκή 0,05 κε απνηέιεζκα λα κελ ζεσξνχληαη ζεκαληηθέο κεηαβιεηέο. πλεπψο, ε εμαξηεκέλε κεηαβιεηή, πξνβιέςεηο γηα ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν (loan loss provisions), κπνξεί λα επεξεαζηεί κφλν, απφ ηηο κεηαβνιέο ησλ δεηθηψλ πιεζσξηζκνχ θαη απνδνηηθφηεηαο (ROAA,ROAE). Ζ δηαπίζησζε απηή θαίλεηαη απφ ηηο αληίζηνηρεο ηηκέο p value ηνπ πίλαθα 9, αλ ηηο ζπγθξίλνπκε κε ηελ ηηκή 0,05. ε απηφ ην ζεκείν, ζεκαληηθφ είλαη φηη ζπγθξίλνληαο ηα απνηειέζκαηα ησλ δχν κεζφδσλ είλαη αξθεηά δηαθνξεηηθά θαζψο ζηελ πξψηε κέζνδν ησλ ηπραίσλ επηδξάζεσλ ε ηηκή p-value είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή, ζε δηάζηεκα επαηζζεζίαο 95%, γηα φιεο ηηο κεηαβιεηέο εθηφο απφ κία, ελψ ζηε δεχηεξε θαη θαηαιιειφηεξε κέζνδν είλαη ηξεηο κεηαβιεηέο (ROAA, ROAE, πιεζσξηζκφο) κε απνηέιεζκα ην κνληέιν λα κελ κπνξεί λα ζεσξεζεί ηφζν ζηαηηζηηθά ζεκαληηθφ. 71

4.4.2.2 Ιηαιία ηελ ζπλέρεηα ηεο εκπεηξηθήο αλάιπζεο, ζα γίλεη ε αλάιπζε γηα ηελ ρψξα ηεο Ηηαιίαο φπνπ ν ηξαπεδηθφο θιάδνο αληηκεηψπηζε νκαιά ηελ κεηάβαζε ζηελ νηθνλνκηθή θξίζε. Ζ δηαδηθαζία πνπ ζα αθνινπζήζεη είλαη φκνηα κε ηελ πξνεγνχκελε. Πεξίνδνο πξηλ ηελ θξίζε (2005-2008): α) Μέζνδνο ηπραίσλ επηδξάζεσλ (Random Effects Model) Πίλαθαο 11 72

β) Μέζνδνο απαξαηήξεησλ ή ζηαζεξψλ επηδξάζεσλ (Fixed Effects Model) γ) Hausman test Πίλαθαο 12 73 Πίλαθαο 13

χκθσλα κε ηα απνηειέζκαηα ησλ παξαπάλσ πηλάθσλ (11,12) θαη κε ηελ βνήζεηα ηνπ Hausman test (πηλ.7) ζα γίλεη ε επηινγή ηεο θαηαιιειφηεξεο κεζφδνπ πνπ ζα ρξεζηκνπνηεζεί ζηελ ζπλέρεηα σο κέζν γηα λα δηεμαρζνχλ ηα ζσζηά ζπκπεξάζκαηα. Όπσο κπνξεί θάπνηνο λα παξαηεξήζεη ζα δεη φηη ζχκθσλα κε ην Hausman test ε ηηκή ηνπ Chi2 είλαη 1.90 θαη ε αληίζηνηρε ηηκή ηεο πηζαλφηεηαο (probability value) είλαη ίζε κε 0.9290 κεγαιχηεξε απφ ην 0.05 (ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 95%) πνπ ζεκαίλεη φηη ζχκθσλα κε ηελ ζεσξία ην πην αληηπξνζσπεπηηθφ ππφδεηγκα είλαη ην κνληέιν ησλ ηπραίσλ επηδξάζεσλ ζε ζρέζε κε ην κνληέιν ζηαζεξψλ επηδξάζεσλ. Δπνκέλσο, γηα ηελ δηεμαγσγή ησλ ζπκπεξαζκάησλ ιακβάλνληαη ππφςε ηα ζηνηρεία ηνπ πίλαθα 11 θαη ησλ δηαγξακκάησλ 5 θαη 6. ε πξψην ζηάδην ζα ζρεκαηηζηεί ε ζπλάξηεζε παιηλδξφκεζεο ηνπ κνληέινπ, ε νπνία κε βάζε ηελ ζπγθεθξηκέλε κέζνδν έρεη σε εμήο: Loan Loss Provisions = β 1 + β 2 GDP + β 3 Inflation + β 4 ROAA+ β 5 ROAE+ β 6 Equity/total Assets + β 7 CosttoincomeRatio πλεπψο, ε ζπλάξηεζε πνπ ζα κειεηήζνπκε ζα είλαη ε παξαθάησ: Loan Loss Provisions = 40867.75 3062.38*GDP + 27248.39*Inflation + 5794.137*ROAA 2360.331*ROAE 1911.706*Equity/total Assets 180.6036* CosttoincomeRatio Απφ ηα απνηειέζκαηα ηνπ πίλαθα 11, κπνξεί λα παξαηεξήζεη θάπνηνο ηε ηηκή ηνπ R-squared ή ζπληειεζηή πξνζδηνξηζκνχ πνπ είλαη ίζε κε 0.0570 θαη έρεη ηε δπλαηφηεηα λα δείμεη θαηά πφζν κεηαβάιιεηαη ε εμαξηεκέλε κεηαβιεηή. Απηφ ην πνζνζηφ κπνξεί λα εμεγεζεί απφ ηηο αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο. ηελ πξνθεηκέλε πεξίπησζε, νη πξνβιέςεηο ησλ ηξαπεδψλ ζε εηήζηα βάζε κπνξνχλ λα εξκελεπηνχλ θαηά 5,7% απφ ηηο εηήζηεο ηηκέο ησλ δεηθηψλ: Πιεζσξηζκφο, Αεπ, ROAA, ROAE, Equity/total Assets, Cost to income Ratio. ηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε, ν ζπληειεζηήο πξνζδηνξηζκνχ δελ είλαη ηθαλνπνηεηηθφο, πνπ ζεκαίλεη φηη ην κνληέιν δελ είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθφ θαη γηα ην ιφγν απηφ δελ κπνξνχλ λα δηεμαρζνχλ ηα ζσζηά απνηειέζκαηα. Παξνι απηά ε κειέηε ζα γίλεη έηζη ψζηε λα θαηαλνεζεί αθφκε θαη ζε κηθξφ πνζνζηφ πνηεο κεηαβιεηέο είλαη απηέο πνπ επεξεάδνπλ ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν. χκθσλα κε ηα πξφζεκα ηεο ζπλάξηεζεο πνπ ζρεκαηίζηεθε κε βάζε ηε κέζνδν ησλ ηπραίσλ επηδξάζεσλ, παξαηεξείηαη φηη νη κεηαβιεηέο ΑΔΠ, ROAE, Equity/total Assets, παξνπζηάδνπλ ζπληειεζηή κε αξλεηηθφ πξφζεκν, πνπ ζεκαίλεη ζχκθσλα κε 74

ηε ζεσξία φηη έρνπλ αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ηηο πξνβιέςεηο γηα ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν νδεγψληαο ζηνλ ζρεκαηηζκφ πξνβιέςεσλ απφ ηα ηξαπεδηθά ηδξχκαηα γηα ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν. Αθφκε, αξλεηηθφ πξφζεκν παξνπζηάδεη θαη ν δείθηεο costtoincomeratio, αιιά ζχκθσλα κε ηε ζεσξία δελ έρεη αξλεηηθή ζπζρέηηζε θαζψο φζν κηθξφηεξε είλαη ε ηηκή πνπ παξέρεη ηφζν ην θαιχηεξν γηα ηνλ εμεηαδφκελν νηθνλνκηθφ νξγαληζκφ, επνκέλσο έρεη ζεηηθή ζπζρέηηζε, φπσο ζπλέβε θαη ζηε πξνεγνχκελε αλάιπζε. Δπηπιένλ, θαη ν δείθηεο ROAA θαη ν πιεζσξηζκφο έρνπλ ζεηηθή ζπζρέηηζε θαζψο ζχκθσλα κε ηε ζπλάξηεζε έρνπλ ζεηηθφ πξφζεκν. Αθφκε, ν δείθηεο ROAA ζρεηίδεηαη ζεηηθά θαζψο ζχκθσλα κε ηε ζεσξία φζν κεγαιχηεξνο είλαη ηφζν πην απνδνηηθά θαη απνηειεζκαηηθά ρξεζηκνπνίεη έλα ηξαπεδηθφ ίδξπκα ηα θεθάιαηα ηνπ κε απνηέιεζκα λα κελ ρξεηαζηεί λα ζρεκαηίζνπλ πξνβιέςεηο γηα ην πηζησηηθφ θίλδπλν. Σν ίδην ζπκβαίλεη θαη κε ηνλ πιεζσξηζκφ, θαζψο έλαο απμεκέλνο πιεζσξηζκφο επλνεί ηηο ζπλζήθεο γηα έλα νθεηιέηε πξάγκα πνπ θάλεη έλαλ ηξαπεδηθφ νξγαληζκφ λα κελ ζρεκαηίζεη πξνβιέςεηο γηα ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν κηαο θαη νη νθεηιέηεο δελ ζα αζεηνχλ ηηο ππνρξεψζεηο ηνπο. Δλδερφκελε, επηδείλσζε ησλ δεηθηψλ ROAA θαη πιεζσξηζκνχ, ζα επηθέξεη αχμεζε ζηηο ζρεκαηηζζείζεο πξνβιέςεηο γηα ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν. Ωζηφζν, είλαη ζεκαληηθφ λα εμεηαζζεί θαη ε ηηκή ηεο p-value ηνπ πίλαθα 11, θαζψο αληηπξνζσπεχεη έλα δείθηε πνπ αθνξά ηελ αμηνπηζηία ελφο απνηειέζκαηνο. Απφ ηε ζηηγκή πνπ ζα εθαξκνζηεί δηάζηεκα επαηζζεζίαο 95%, ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο ηνπ εξεπλεηηθνχ ηνκέα ε p-value κε ηηκή 0,05 ζεσξείηαη ζπλήζσο ε γξακκή πνπ δηαρσξίδεη ην απνδεθηφ "επίπεδν ιάζνπο". Έηζη, ζηελ παξνχζα πεξίπησζε θαη ζχκθσλα κε ηνλ πίλαθα 11, θαίλεηαη φηη δελ ππάξρνπλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο κεηαβιεηέο θαζψο φιεο μεπεξλνχλ ην 0,05. Απηφ, ζπκβαίλεη δηφηη φπσο παξαηεξήζεθε θαη πξνεγνπκέλσο ζηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε δελ κπνξνχλ λα δηεμαρζνχλ ζσζηά ζπκπεξάζκαηα ιφγσ ηνπ δείθηε R-squared πνπ είλαη πνιχ ρακειφο. Ωζηφζν, ζχκθσλα κε ηελ ζπλάξηεζε νη πηζαλέο κεηαβιεηέο πνπ κπνξεί λα επεξεάζνπλ ηελ εμαξηεκέλε κεηαβιεηή είλαη νη δείθηεο ΑΔΠ, ROAE θαη Equity/total Assets. 75

Πεξίνδνο κεηά ηελ θξίζε (2008-2015): α) Μέζνδνο ηπραίσλ επηδξάζεσλ (Random Effects Model) Πίλαθαο 14 76

β) Μέζνδνο απαξαηήξεησλ ή ζηαζεξψλ επηδξάζεσλ (Fixed Effects Model) γ) Hausman test Πίλαθαο 15 77 Πίλαθαο 16

Οκνίσο, ζα πξαγκαηνπνηεζεί ε ίδηα δηαδηθαζία θαη γηα ηελ πεξίνδν κεηά ηελ θξίζε. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζχκθσλα κε ηα απνηειέζκαηα ησλ παξαπάλσ πηλάθσλ (14,15) θαη κε ηελ βνήζεηα ηνπ Hausman test (πηλ.16) ζα γίλεη ε επηινγή ηεο θαηαιιειφηεξεο κεζφδνπ πνπ ζα ρξεζηκνπνηεζεί ζηελ ζπλέρεηα σο κέζν γηα λα δηεμαρζνχλ ηα ζσζηά ζπκπεξάζκαηα. Όπσο κπνξεί θάπνηνο λα παξαηεξήζεη ζα δεη φηη ζχκθσλα κε ην Hausman test ε ηηκή ηνπ Chi2 είλαη 2,50 θαη ε αληίζηνηρε ηηκή ηεο πηζαλφηεηαο (probability value) είλαη ίζε κε 0.8689 κεγαιχηεξε απφ ην 0.05 (ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 95%) πνπ ζεκαίλεη φηη ζχκθσλα κε ηελ ζεσξία ην πην αληηπξνζσπεπηηθφ ππφδεηγκα είλαη ην κνληέιν ησλ ηπραίσλ επηδξάζεσλ. Δπνκέλσο, γηα ηελ δηεμαγσγή ησλ ζπκπεξαζκάησλ ιακβάλνληαη ππφςε ηα ζηνηρεία ηνπ πίλαθα 14 θαη ησλ δηαγξακκάησλ 7 θαη 8. ε πξψην ζηάδην ζα ζρεκαηηζηεί ε ζπλάξηεζε παιηλδξφκεζεο ηνπ κνληέινπ, ε νπνία κε βάζε ηελ ζπγθεθξηκέλε κέζνδν έρεη σε εμήο: Loan Loss Provisions = β 1 + β 2 GDP + β 3 Inflation + β 4 ROAA+ β 5 ROAE+ β 6 Equity/total Assets + β 7 CosttoincomeRatio πλεπψο, ε ζπλάξηεζε πνπ ζα κειεηήζνπκε ζα είλαη ε παξαθάησ: Loan Loss Provisions = 377348.6 4146.723*GDP 38688.49*Inflation + 42460.6*ROAA 20496.45*ROAE 3489.382*Equity/total Assets 1540.629* CosttoincomeRatio Απφ ηα απνηειέζκαηα ηνπ πίλαθα 14, κπνξεί λα παξαηεξήζεη θάπνηνο ηε ηηκή ηνπ R-squared ή ζπληειεζηή πξνζδηνξηζκνχ πνπ είλαη ίζε κε 0.3266 θαη έρεη ηε δπλαηφηεηα λα δείμεη θαηά πφζν κεηαβάιιεηαη ε εμαξηεκέλε κεηαβιεηή. Απηφ ην πνζνζηφ κπνξεί λα εμεγεζεί απφ ηηο αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο. ηελ πξνθεηκέλε πεξίπησζε, νη πξνβιέςεηο ησλ ηξαπεδψλ ζε εηήζηα βάζε κπνξνχλ λα εξκελεπηνχλ θαηά 32,66% απφ ηηο εηήζηεο ηηκέο ησλ δεηθηψλ: Πιεζσξηζκφο, Αεπ, ROAA, ROAE, Equity/total Assets, Cost to income Ratio. χκθσλα κε ηα πξφζεκα ηεο ζπλάξηεζεο πνπ ζρεκαηίζηεθε κε βάζε ηε κέζνδν ησλ ηπραίσλ επηδξάζεσλ, παξαηεξείηαη φηη νη κεηαβιεηέο Αεπ, πιεζσξηζκφο, ROAE θαη Equity/total Assets παξνπζηάδνπλ ζπληειεζηή κε αξλεηηθφ πξφζεκν, πνπ ζεκαίλεη ζχκθσλα κε ηε ζεσξία φηη έρνπλ αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ηηο πξνβιέςεηο γηα ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν νδεγψληαο ζηνλ ζρεκαηηζκφ πξνβιέςεσλ απφ ηα ηξαπεδηθά ηδξχκαηα γηα ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν. Αθφκε, αξλεηηθφ πξφζεκν παξνπζηάδεη θαη ν δείθηεο cost to income ratio, κε ηηκή 1540.629 αιιά ζχκθσλα κε ηε ζεσξία δελ έρεη 78

αξλεηηθή ζπζρέηηζε θαζψο φζν κηθξφηεξε είλαη ε ηηκή πνπ παξέρεη ηφζν ην θαιχηεξν γηα ηνλ εμεηαδφκελν νηθνλνκηθφ νξγαληζκφ, επνκέλσο έρεη ζεηηθή ζπζρέηηζε. Δπηπιένλ, θαη ν δείθηεο ROAA έρεη ζεηηθή ζπζρέηηζε θαζψο ζχκθσλα κε ηε ζπλάξηεζε παξνπζηάδεη ζεηηθφ πξφζεκν. Αθφκε, ν δείθηεο ROAA ζρεηίδεηαη ζεηηθά θαζψο, φπσο αλαθέξζεθε θαη πξνεγνπκέλσο ζχκθσλα κε ηε ζεσξία φζν κεγαιχηεξνο είλαη ηφζν πην απνδνηηθά θαη απνηειεζκαηηθά ρξεζηκνπνίεη έλα ηξαπεδηθφ ίδξπκα ηα θεθάιαηα ηνπ κε απνηέιεζκα λα κελ ρξεηαζηεί λα ζρεκαηίζνπλ πξνβιέςεηο γηα ην πηζησηηθφ θίλδπλν. Όζνλ αθνξά, ηηο κεηαβιεηέο ΑΔΠ θαη πιεζσξηζκφ ζπκβαίλεη ην εμήο: φηαλ κεηψλεηαη ν δείθηεο ηνπο θαη ηελ ίδηα ζηηγκή επηθξαηνχλ θαθέο νηθνλνκηθέο ζπλζήθεο, ηφηε ε δπζρέξεηα απηή κεηαθέξεηαη εμνινθιήξνπ ζηνπο νθεηιέηεο ησλ ηξαπεδψλ, αθνχ δελ πιεξψλνπλ ηηο νθεηιέο ηνπο πξνο απηέο κε απνηέιεζκα λα επηθέξνπλ αχμεζε ζηηο ζρεκαηηζζείζεο πξνβιέςεηο γηα ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν. Ωζηφζν, είλαη ζεκαληηθφ λα εμεηαζζεί θαη ε ηηκή ηεο p-value ηνπ πίλαθα 14, θαζψο φπσο εηπψζεθε θαη παξαπάλσ αληηπξνζσπεχεη έλα δείθηε πνπ αθνξά ηελ αμηνπηζηία ελφο απνηειέζκαηνο. Έηζη, ζηελ παξνχζα πεξίπησζε, θαίλεηαη φηη νη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο κεηαβιεηέο είλαη απηέο πνπ εκθαλίδνπλ ηηκή θάησ ηνπ 0,05 θαη είλαη νη δείθηεο απνδνηηθφηεηαο ROAA, ROAE θαη Cost to income ratio κε ηηκέο 0,000, 0,000 θαη 0,009 αληίζηνηρα. Αληίζεηα, νη ππφινηπεο κεηαβιεηέο μεπεξλνχλ ηελ ηηκή 0,05 κε απνηέιεζκα λα κελ ζεσξνχληαη ζεκαληηθέο κεηαβιεηέο. πλεπψο, ε εμαξηεκέλε κεηαβιεηή, πξνβιέςεηο γηα ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν (loan loss provisions), κπνξεί λα επεξεαζηεί κφλν, απφ ηηο κεηαβνιέο ησλ δεηθηψλ cost to income ratio θαη απνδνηηθφηεηαο (ROAA,ROAE). Ζ δηαπίζησζε απηή θαίλεηαη απφ ηηο αληίζηνηρεο ηηκέο p value ηνπ πίλαθα 14, αλ ηηο ζπγθξίλνπκε κε ηελ ηηκή 0,05. ε απηφ ην ζεκείν, ζεκαληηθφ είλαη φηη ζπγθξίλνληαο ηα απνηειέζκαηα ησλ δχν κεζφδσλ είλαη ζρεδφλ ίδηα θαζψο θαη ζηηο δχν κεζφδνπο νη κεηαβιεηέο πνπ είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο είλαη νη ίδηεο (ROAA, ROAE & cost to income ratio) θαη γηα ηηο δχν πεξηπηψζεηο κε απνηέιεζκα ην κνληέιν λα κπνξεί λα ζεσξεζεί ζηαηηζηηθά ζεκαληηθφ. 79

4.4.2.3 Πνξηνγαιία Πεξίνδνο πξηλ ηελ θξίζε (2005-2008): α) Μέζνδνο ηπραίσλ επηδξάζεσλ (Random Effects Model) Πίλαθαο 17 80

β) Μέζνδνο απαξαηήξεησλ ή ζηαζεξψλ επηδξάζεσλ (Fixed Effects Model) Πίλαθαο 18 γ) Hausman Test 81 Πίλαθαο 19

χκθσλα κε ηα απνηειέζκαηα ησλ παξαπάλσ πηλάθσλ (17,18) θαη κε ηελ βνήζεηα ηνπ Hausman test (πηλ.19) ζα γίλεη ε επηινγή ηεο θαηαιιειφηεξεο κεζφδνπ πνπ ζα ρξεζηκνπνηεζεί ζηελ ζπλέρεηα σο κέζν γηα λα δηεμαρζνχλ ηα ζσζηά ζπκπεξάζκαηα. Όπσο κπνξεί θάπνηνο λα παξαηεξήζεη ζα δεη φηη ζχκθσλα κε ην Hausman test ε ηηκή ηνπ Chi2 είλαη 1.80 θαη ε αληίζηνηρε ηηκή ηεο πηζαλφηεηαο (probability value) είλαη ίζε κε 0.9374 κεγαιχηεξε απφ ην 0.05 (ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 95%) πνπ ζεκαίλεη φηη ζχκθσλα κε ηελ ζεσξία ην πην αληηπξνζσπεπηηθφ ππφδεηγκα είλαη ην κνληέιν ησλ ηπραίσλ επηδξάζεσλ ζε ζρέζε κε ην κνληέιν ζηαζεξψλ επηδξάζεσλ. Δπνκέλσο, γηα ηελ δηεμαγσγή ησλ ζπκπεξαζκάησλ ιακβάλνληαη ππφςε ηα ζηνηρεία ηνπ πίλαθα 17 θαη ησλ δηαγξακκάησλ 9 θαη 10. ε πξψην ζηάδην ζα ζρεκαηηζηεί ε ζπλάξηεζε παιηλδξφκεζεο ηνπ κνληέινπ, ε νπνία κε βάζε ηελ ζπγθεθξηκέλε κέζνδν έρεη σε εμήο: Loan Loss Provisions = β 1 + β 2 GDP + β 3 Inflation + β 4 ROAA+ β 5 ROAE+ β 6 Equity/total Assets + β 7 CosttoincomeRatio πλεπψο, ε ζπλάξηεζε πνπ ζα κειεηήζνπκε ζα είλαη ε παξαθάησ: Loan Loss Provisions =148286.4+ 679.2631*GDP 22605.44*Inflation 11888.5*ROAA 141.9887*ROAE 606.062*Equity/total Assets 257.2702* CosttoincomeRatio Απφ ηα απνηειέζκαηα ηνπ πίλαθα 17, κπνξεί λα παξαηεξήζεη θάπνηνο ηε ηηκή ηνπ R-squared ή ζπληειεζηή πξνζδηνξηζκνχ πνπ είλαη ίζε κε 0.1674 θαη έρεη ηε δπλαηφηεηα λα δείμεη θαηά πφζν κεηαβάιιεηαη ε εμαξηεκέλε κεηαβιεηή. Απηφ ην πνζνζηφ κπνξεί λα εμεγεζεί απφ ηηο αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο. ηελ πξνθεηκέλε πεξίπησζε, νη πξνβιέςεηο ησλ ηξαπεδψλ ζε εηήζηα βάζε κπνξνχλ λα εξκελεπηνχλ θαηά 16,74% απφ ηηο εηήζηεο ηηκέο ησλ δεηθηψλ: Πιεζσξηζκφο, Αεπ, ROAA, ROAE, Equity/total Assets, Cost to income Ratio. ηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε, ν ζπληειεζηήο πξνζδηνξηζκνχ δελ είλαη ηθαλνπνηεηηθφο, πνπ ζεκαίλεη φηη ην κνληέιν δελ είλαη ζηαηηζηηθά αξθεηά ζεκαληηθφ αιιά παξνι απηά ε κειέηε ζα γίλεη, έηζη ψζηε λα θαηαλνεζεί αθφκε θαη ζε κηθξφ πνζνζηφ πνηεο κεηαβιεηέο είλαη απηέο πνπ επεξεάδνπλ ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν. χκθσλα κε ηα πξφζεκα ηεο ζπλάξηεζεο πνπ ζρεκαηίζηεθε κε βάζε ηε κέζνδν ησλ ηπραίσλ επηδξάζεσλ, παξαηεξείηαη φηη νη κεηαβιεηέο πιεζσξηζκφο, ROAA, ROAE, Equity/total Assets, παξνπζηάδνπλ ζπληειεζηή κε αξλεηηθφ πξφζεκν, πνπ ζεκαίλεη ζχκθσλα κε ηε ζεσξία φηη έρνπλ αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ηηο πξνβιέςεηο γηα 82

ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν νδεγψληαο ζηνλ ζρεκαηηζκφ πξνβιέςεσλ απφ ηα ηξαπεδηθά ηδξχκαηα γηα ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν. Αθφκε, αξλεηηθφ πξφζεκν παξνπζηάδεη θαη ν δείθηεο costtoincomeratio, αιιά ζχκθσλα κε ηε ζεσξία δελ έρεη αξλεηηθή ζπζρέηηζε θαζψο φζν κηθξφηεξε είλαη ε ηηκή πνπ παξέρεη ηφζν ην θαιχηεξν γηα ηνλ εμεηαδφκελν νηθνλνκηθφ νξγαληζκφ, επνκέλσο έρεη ζεηηθή ζπζρέηηζε. Δπηπιένλ, θαη ν δείθηεο ΑΔΠ έρεη ζεηηθή ζπζρέηηζε ζχκθσλα κε ην πξφζεκν ηεο ζπλάξηεζεο θαζψο κε βάζε ηελ ζεσξία φηαλ ην ΑΔΠ απμάλεηαη θαη επηθξαηνχλ δπζρεξείο ζπλζήθεο ζηελ νηθνλνκία ηφηε, ε δπζρέξεηα απηή δελ κεηαθέξεηαη εμνινθιήξνπ ζηνπο νθεηιέηεο ησλ ηξαπεδψλ, αθνχ ζπλερίδνπλ θαη πιεξψλνπλ ηηο νθεηιέο ηνπο πξνο απηέο. Δλδερφκελε, επηδείλσζε ηνπ δείθηε ΑΔΠ, ζα επηθέξεη αχμεζε ζηηο ζρεκαηηζζείζεο πξνβιέςεηο γηα ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν. Ωζηφζν, είλαη ζεκαληηθφ λα εμεηαζζεί θαη ε ηηκή ηεο p-value ηνπ πίλαθα 17, θαζψο αληηπξνζσπεχεη έλα δείθηε πνπ αθνξά ηελ αμηνπηζηία ελφο απνηειέζκαηνο. Απφ ηε ζηηγκή πνπ ζα εθαξκνζηεί δηάζηεκα επαηζζεζίαο 95%, ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο ηνπ εξεπλεηηθνχ ηνκέα ε p-value κε ηηκή 0,05 ζεσξείηαη ζπλήζσο ε γξακκή πνπ δηαρσξίδεη ην απνδεθηφ "επίπεδν ιάζνπο". Έηζη, ζηελ παξνχζα πεξίπησζε θαη ζχκθσλα κε ηνλ πίλαθα 17, θαίλεηαη φηη δελ ππάξρνπλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο κεηαβιεηέο θαζψο φιεο μεπεξλνχλ ην 0,05. Απηφ, ζπκβαίλεη δηφηη φπσο παξαηεξήζεθε θαη πξνεγνπκέλσο ζηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε δελ κπνξνχλ λα δηεμαρζνχλ ζσζηά ζπκπεξάζκαηα ιφγσ ηνπ δείθηε R-squared πνπ είλαη πνιχ ρακειφο. Ωζηφζν, ζχκθσλα κε ηελ ζπλάξηεζε νη πηζαλέο κεηαβιεηέο πνπ κπνξεί λα επεξεάζνπλ ηελ εμαξηεκέλε κεηαβιεηή είλαη νη δείθηεο ΑΔΠ, ROAE θαη Equity/total Assets θαη πιεζσξηζκφο. 83

Πεξίνδνο κεηά ηελ θξίζε (2008-2015): α) Μέζνδνο ηπραίσλ επηδξάζεσλ (Random Effects Model) Πίλαθαο 20 84

β) Μέζνδνο απαξαηήξεησλ ή ζηαζεξψλ επηδξάζεσλ (Fixed Effects Model) γ)hausman Test Πίλαθαο 21 85 Πίλαθαο 22

χκθσλα κε ηα απνηειέζκαηα ησλ παξαπάλσ πηλάθσλ (20,21) θαη κε ηελ βνήζεηα ηνπ Hausman test (πηλ.22) ζα γίλεη ε επηινγή ηεο θαηαιιειφηεξεο κεζφδνπ πνπ ζα ρξεζηκνπνηεζεί ζηελ ζπλέρεηα σο κέζν γηα λα δηεμαρζνχλ ηα ζσζηά ζπκπεξάζκαηα. Όπσο κπνξεί θάπνηνο λα παξαηεξήζεη ζα δεη φηη ζχκθσλα κε ην Hausman test ε ηηκή ηνπ Chi2 είλαη 12.24 θαη ε αληίζηνηρε ηηκή ηεο πηζαλφηεηαο (probability value) είλαη ίζε κε 0.0569 κεγαιχηεξε απφ ην 0.05 (ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 95%) πνπ ζεκαίλεη φηη ζχκθσλα κε ηελ ζεσξία ην πην αληηπξνζσπεπηηθφ ππφδεηγκα είλαη ην κνληέιν ησλ ηπραίσλ επηδξάζεσλ ζε ζρέζε κε ην κνληέιν ζηαζεξψλ επηδξάζεσλ. Δπνκέλσο, γηα ηελ δηεμαγσγή ησλ ζπκπεξαζκάησλ ιακβάλνληαη ππφςε ηα ζηνηρεία ηνπ πίλαθα 20 θαη ησλ δηαγξακκάησλ 11 θαη 12. ε πξψην ζηάδην ζα ζρεκαηηζηεί ε ζπλάξηεζε παιηλδξφκεζεο ηνπ κνληέινπ, ε νπνία κε βάζε ηελ ζπγθεθξηκέλε κέζνδν έρεη σε εμήο: Loan Loss Provisions = β 1 + β 2 GDP + β 3 Inflation + β 4 ROAA+ β 5 ROAE+ β 6 Equity/total Assets + β 7 CosttoincomeRatio πλεπψο, ε ζπλάξηεζε πνπ ζα κειεηήζνπκε ζα είλαη ε παξαθάησ: Loan Loss Provisions =114121.8 9133.172*GDP 5723.677*Inflation +2623.412*ROAA 1912.445*ROAE 525.0847*Equity/total Assets +251.3132* CosttoincomeRatio Απφ ηα απνηειέζκαηα ηνπ πίλαθα 20, κπνξεί λα παξαηεξήζεη θάπνηνο ηε ηηκή ηνπ R-squared ή ζπληειεζηή πξνζδηνξηζκνχ πνπ είλαη ίζε κε 0.1169 θαη έρεη ηε δπλαηφηεηα λα δείμεη θαηά πφζν κεηαβάιιεηαη ε εμαξηεκέλε κεηαβιεηή. Απηφ ην πνζνζηφ κπνξεί λα εμεγεζεί απφ ηηο αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο. ηελ πξνθεηκέλε πεξίπησζε, νη πξνβιέςεηο ησλ ηξαπεδψλ ζε εηήζηα βάζε κπνξνχλ λα εξκελεπηνχλ θαηά 11,69% απφ ηηο εηήζηεο ηηκέο ησλ δεηθηψλ: Πιεζσξηζκφο, Αεπ, ROAA, ROAE, Equity/total Assets, Cost to income Ratio. ηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε, ν ζπληειεζηήο πξνζδηνξηζκνχ δελ είλαη ηθαλνπνηεηηθφο, πνπ ζεκαίλεη φηη ην κνληέιν δελ είλαη ζηαηηζηηθά αξθεηά ζεκαληηθφ αιιά παξνι απηά ε κειέηε ζα γίλεη, έηζη ψζηε λα θαηαλνεζεί αθφκε θαη ζε κηθξφ πνζνζηφ πνηεο κεηαβιεηέο είλαη απηέο πνπ επεξεάδνπλ ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν. χκθσλα κε ηα πξφζεκα ηεο ζπλάξηεζεο πνπ ζρεκαηίζηεθε κε βάζε ηε κέζνδν ησλ ηπραίσλ επηδξάζεσλ, παξαηεξείηαη φηη νη κεηαβιεηέο πιεζσξηζκφο, ROAE, Equity/total Assets θαη Αεπ παξνπζηάδνπλ ζπληειεζηή κε αξλεηηθφ πξφζεκν, πνπ ζεκαίλεη ζχκθσλα κε ηε ζεσξία φηη έρνπλ αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ηηο πξνβιέςεηο γηα 86

ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν νδεγψληαο ζηνλ ζρεκαηηζκφ πξνβιέςεσλ απφ ηα ηξαπεδηθά ηδξχκαηα γηα ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν. Αθφκε, αξλεηηθή ζπζρέηηζε παξνπζηάδεη θαη ν δείθηεο costtoincomeratio, θαζψο ζχκθσλα κε ηε ζεσξία φζν κεγαιχηεξε είλαη ε ηηκή πνπ παξέρεη ηφζν ην ρείξηζην γηα ηνλ εμεηαδφκελν νηθνλνκηθφ νξγαληζκφ. Ωο πξνο ηελ ζεηηθή ζπζρέηηζε παξνπζηάδεη ν δείθηεο ROAA δηφηη ζχκθσλα κε ην πξφζεκν ηεο ζπλάξηεζεο είλαη ζεηηθφ. Αθφκε, ν δείθηεο ROAA ζρεηίδεηαη ζεηηθά θαζψο, ζχκθσλα κε ηε ζεσξία φζν κεγαιχηεξνο είλαη ηφζν πην απνδνηηθά θαη απνηειεζκαηηθά ρξεζηκνπνίεη έλα ηξαπεδηθφ ίδξπκα ηα θεθάιαηα ηνπ κε απνηέιεζκα λα κελ ρξεηαζηεί λα ζρεκαηίζνπλ πξνβιέςεηο γηα ην πηζησηηθφ θίλδπλν. Δλδερφκελε, επηδείλσζε ηνπ δείθηε ROAA, ζα επηθέξεη αχμεζε ζηηο ζρεκαηηζζείζεο πξνβιέςεηο γηα ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν. Ωζηφζν, είλαη ζεκαληηθφ λα εμεηαζζεί θαη ε ηηκή ηεο p-value ηνπ πίλαθα 20, θαζψο αληηπξνζσπεχεη έλα δείθηε πνπ αθνξά ηελ αμηνπηζηία ελφο απνηειέζκαηνο. Απφ ηε ζηηγκή πνπ ζα εθαξκνζηεί δηάζηεκα επαηζζεζίαο 95%, ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο ηνπ εξεπλεηηθνχ ηνκέα ε p-value κε ηηκή 0,05 ζεσξείηαη ζπλήζσο ε γξακκή πνπ δηαρσξίδεη ην απνδεθηφ "επίπεδν ιάζνπο". Έηζη, ζηελ παξνχζα πεξίπησζε θαη ζχκθσλα κε ηνλ πίλαθα 20, νη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο κεηαβιεηέο είλαη νη δείθηεο ΑΔΠ θαη ROAE κε ηηκέο 0,045 θαη 0,000 αληίζηνηρα. Αληίζεηα, νη ππφινηπεο κεηαβιεηέο μεπεξλνχλ αξθεηά ηελ ηηκή 0,05 κε απνηέιεζκα λα κελ ζεσξνχληαη ζεκαληηθέο κεηαβιεηέο. πλεπψο, ε εμαξηεκέλε κεηαβιεηή, πξνβιέςεηο γηα ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν (loan loss provisions), κπνξεί λα επεξεαζηεί κφλν, απφ ηηο κεηαβνιέο ησλ δεηθηψλ ΑΔΠ θαη ROAE. Ζ δηαπίζησζε απηή θαίλεηαη απφ ηηο αληίζηνηρεο ηηκέο p value ηνπ πίλαθα 20, αλ ηηο ζπγθξίλνπκε κε ηελ ηηκή 0,05. 87

4.4.2.4 Ιζπαλία Πεξίνδνο πξηλ ηελ θξίζε (2005-2008): α) Μέζνδνο ηπραίσλ επηδξάζεσλ (Random Effects Model) Πίλαθαο 23 88

β) Μέζνδνο απαξαηήξεησλ ή ζηαζεξψλ επηδξάζεσλ (Fixed Effects Model) γ) Hausman Test Πίλαθαο 24 89 Πίλαθαο 25

χκθσλα κε ηα απνηειέζκαηα ησλ παξαπάλσ πηλάθσλ (23,24) θαη κε ηελ βνήζεηα ηνπ Hausman test (πηλ.25) ζα γίλεη ε επηινγή ηεο θαηαιιειφηεξεο κεζφδνπ πνπ ζα ρξεζηκνπνηεζεί ζηελ ζπλέρεηα σο κέζν γηα λα δηεμαρζνχλ ηα ζσζηά ζπκπεξάζκαηα. Όπσο κπνξεί θάπνηνο λα παξαηεξήζεη ζα δεη φηη ζχκθσλα κε ην Hausman test ε ηηκή ηνπ Chi2 είλαη 1.87 θαη ε αληίζηνηρε ηηκή ηεο πηζαλφηεηαο (probability value) είλαη ίζε κε 0.9311 κεγαιχηεξε απφ ην 0.05 (ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 95%) πνπ ζεκαίλεη φηη ζχκθσλα κε ηελ ζεσξία ην πην αληηπξνζσπεπηηθφ ππφδεηγκα είλαη ην κνληέιν ησλ ηπραίσλ επηδξάζεσλ ζε ζρέζε κε ην κνληέιν ζηαζεξψλ επηδξάζεσλ. Δπνκέλσο, γηα ηελ δηεμαγσγή ησλ ζπκπεξαζκάησλ ιακβάλνληαη ππφςε ηα ζηνηρεία ηνπ πίλαθα 23 θαη ησλ δηαγξακκάησλ 13 θαη 14. ε πξψην ζηάδην ζα ζρεκαηηζηεί ε ζπλάξηεζε παιηλδξφκεζεο ηνπ κνληέινπ, ε νπνία κε βάζε ηελ ζπγθεθξηκέλε κέζνδν έρεη σε εμήο: Loan Loss Provisions = β 1 + β 2 GDP + β 3 Inflation + β 4 ROAA+ β 5 ROAE+ β 6 Equity/total Assets + β 7 CosttoincomeRatio πλεπψο, ε ζπλάξηεζε πνπ ζα κειεηήζνπκε ζα είλαη ε παξαθάησ: Loan Loss Provisions =727920.5 16423.04*GDP 143275*Inflation + 20457.65*ROAA +1455.029*ROAE 4588.32*Equity/total Assets +431.565* CosttoincomeRatio Απφ ηα απνηειέζκαηα ηνπ πίλαθα 23, κπνξεί λα παξαηεξήζεη θάπνηνο ηε ηηκή ηνπ R-squared ή ζπληειεζηή πξνζδηνξηζκνχ πνπ είλαη ίζε κε 0.1323 θαη έρεη ηε δπλαηφηεηα λα δείμεη θαηά πφζν κεηαβάιιεηαη ε εμαξηεκέλε κεηαβιεηή. Απηφ ην πνζνζηφ κπνξεί λα εμεγεζεί απφ ηηο αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο. ηελ πξνθεηκέλε πεξίπησζε, νη πξνβιέςεηο ησλ ηξαπεδψλ ζε εηήζηα βάζε κπνξνχλ λα εξκελεπηνχλ θαηά 13,23% απφ ηηο εηήζηεο ηηκέο ησλ δεηθηψλ: Πιεζσξηζκφο, Αεπ, ROAA, ROAE, Equity/total Assets, Cost to income Ratio. ηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε, ν ζπληειεζηήο πξνζδηνξηζκνχ δελ είλαη ηθαλνπνηεηηθφο, πνπ ζεκαίλεη φηη ην κνληέιν δελ είλαη ζηαηηζηηθά αξθεηά ζεκαληηθφ αιιά παξνι απηά ε κειέηε ζα γίλεη, έηζη ψζηε λα θαηαλνεζεί αθφκε θαη ζε κηθξφ πνζνζηφ πνηεο κεηαβιεηέο είλαη απηέο πνπ επεξεάδνπλ ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν. χκθσλα κε ηα πξφζεκα ηεο ζπλάξηεζεο πνπ ζρεκαηίζηεθε κε βάζε ηε κέζνδν ησλ ηπραίσλ επηδξάζεσλ, παξαηεξείηαη φηη νη κεηαβιεηέο πιεζσξηζκφο, ΑΔΠ, θαη Equity/total Assets, παξνπζηάδνπλ ζπληειεζηή κε αξλεηηθφ πξφζεκν, πνπ ζεκαίλεη ζχκθσλα κε ηε ζεσξία φηη έρνπλ αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ηηο πξνβιέςεηο γηα ηνλ 90

πηζησηηθφ θίλδπλν νδεγψληαο ζηνλ ζρεκαηηζκφ πξνβιέςεσλ απφ ηα ηξαπεδηθά ηδξχκαηα γηα ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν. Αθφκε, αξλεηηθή ζπζρέηηζε παξνπζηάδεη θαη ν δείθηεο costtoincomeratio παξφιν πνπ παξνπζηάδεη ζεηηθφ πξφζεκν θαζψο ζχκθσλα κε ηε ζεσξία φζν κεγαιχηεξε είλαη ε ηηκή πνπ παξέρεη ηφζν ην ρείξηζην γηα ηνλ εμεηαδφκελν νηθνλνκηθφ νξγαληζκφ. Απφ ηελ άιιε πιεπξά νη δείθηεο απνδνηηθφηεηαο έρνπλ ζεηηθή ζπζρέηηζε ζχκθσλα κε ην πξφζεκν ηεο ζπλάξηεζεο θαζψο θαη κε βάζε ηελ ζεσξία φζν κεγαιχηεξνη είλαη ηφζν πην απνδνηηθά θαη απνηειεζκαηηθά ρξεζηκνπνίεη έλα ηξαπεδηθφ ίδξπκα ηα θεθάιαηα ηνπ κε απνηέιεζκα λα κελ ρξεηαζηεί λα ζρεκαηίζνπλ πξνβιέςεηο γηα ην πηζησηηθφ θίλδπλν. Ωζηφζν, είλαη ζεκαληηθφ λα εμεηαζζεί θαη ε ηηκή ηεο p-value ηνπ πίλαθα 23, θαζψο αληηπξνζσπεχεη έλα δείθηε πνπ αθνξά ηελ αμηνπηζηία ελφο απνηειέζκαηνο. Απφ ηε ζηηγκή πνπ ζα εθαξκνζηεί δηάζηεκα επαηζζεζίαο 95%, ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο ηνπ εξεπλεηηθνχ ηνκέα ε p-value κε ηηκή 0,05 ζεσξείηαη ζπλήζσο ε γξακκή πνπ δηαρσξίδεη ην απνδεθηφ "επίπεδν ιάζνπο". Έηζη, ζηελ παξνχζα πεξίπησζε θαη ζχκθσλα κε ηνλ πίλαθα 23, θαίλεηαη φηη δελ ππάξρνπλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο κεηαβιεηέο θαζψο φιεο μεπεξλνχλ ην 0,05. Απηφ, ζπκβαίλεη δηφηη φπσο παξαηεξήζεθε θαη πξνεγνπκέλσο ζηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε δελ κπνξνχλ λα δηεμαρζνχλ ζσζηά ζπκπεξάζκαηα ιφγσ ηνπ δείθηε R-squared πνπ είλαη πνιχ ρακειφο. Ωζηφζν, ζχκθσλα κε ηελ ζπλάξηεζε νη πηζαλέο κεηαβιεηέο πνπ κπνξεί λα επεξεάζνπλ ηελ εμαξηεκέλε κεηαβιεηή είλαη νη δείθηεο πιεζσξηζκφο, ΑΔΠ, θαη Equity/total Assets. 91

Πεξίνδνο κεηά ηελ θξίζε (2008-2015): α) Μέζνδνο ηπραίσλ επηδξάζεσλ (Random Effects Model) Πίλαθαο 26 92

β) Μέζνδνο απαξαηήξεησλ ή ζηαζεξψλ επηδξάζεσλ (Fixed Effects Model) γ) Hausman Test Πίλαθαο 27 93 Πίλαθαο 28

Οκνίσο, ζα γίλεη θαη γηα ηελ πεξίνδν κεηά ηελ θξίζε. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζχκθσλα κε ηα απνηειέζκαηα ησλ παξαπάλσ πηλάθσλ (26,27) θαη κε ηελ βνήζεηα ηνπ Hausman test (πηλ.28) ζα γίλεη ε επηινγή ηεο θαηαιιειφηεξεο κεζφδνπ πνπ ζα ρξεζηκνπνηεζεί ζηελ ζπλέρεηα σο κέζν γηα λα δηεμαρζνχλ ηα ζσζηά ζπκπεξάζκαηα. Όπσο κπνξεί θάπνηνο λα παξαηεξήζεη ζα δεη φηη ζχκθσλα κε ην Hausman test ε ηηκή ηνπ Chi2 είλαη 2.26 θαη ε αληίζηνηρε ηηκή ηεο πηζαλφηεηαο (probability value) είλαη ίζε κε 0.8940 κεγαιχηεξε απφ ην 0.05 (ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 95%) πνπ ζεκαίλεη φηη ζχκθσλα κε ηελ ζεσξία ην πην αληηπξνζσπεπηηθφ ππφδεηγκα είλαη ην κνληέιν ησλ ηπραίσλ επηδξάζεσλ. Δπνκέλσο, γηα ηελ δηεμαγσγή ησλ ζπκπεξαζκάησλ ιακβάλνληαη ππφςε ηα ζηνηρεία ηνπ πίλαθα 26 θαη ησλ δηαγξακκάησλ 15 θαη 16. ε πξψην ζηάδην ζα ζρεκαηηζηεί ε ζπλάξηεζε παιηλδξφκεζεο ηνπ κνληέινπ, ε νπνία κε βάζε ηελ ζπγθεθξηκέλε κέζνδν έρεη σε εμήο: Loan Loss Provisions = β 1 + β 2 GDP + β 3 Inflation + β 4 ROAA+ β 5 ROAE+ β 6 Equity/total Assets + β 7 CosttoincomeRatio πλεπψο, ε ζπλάξηεζε πνπ ζα κειεηήζνπκε ζα είλαη ε παξαθάησ: Loan Loss Provisions =1355279 39606,6*GDP 141019,4*Inflation + 117881,2*ROAA 24685,45*ROAE 12704,04*Equity/total Assets 9201,278* CosttoincomeRatio Απφ ηα απνηειέζκαηα ηνπ πίλαθα 26, κπνξεί λα παξαηεξήζεη θάπνηνο ηε ηηκή ηνπ R-squared ή ζπληειεζηή πξνζδηνξηζκνχ πνπ είλαη ίζε κε 0.7390 θαη έρεη ηε δπλαηφηεηα λα δείμεη θαηά πφζν κεηαβάιιεηαη ε εμαξηεκέλε κεηαβιεηή. Απηφ ην πνζνζηφ κπνξεί λα εμεγεζεί απφ ηηο αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο. ηελ πξνθεηκέλε πεξίπησζε, νη πξνβιέςεηο ησλ ηξαπεδψλ ζε εηήζηα βάζε κπνξνχλ λα εξκελεπηνχλ θαηά 73,90% απφ ηηο εηήζηεο ηηκέο ησλ δεηθηψλ: Πιεζσξηζκφο, Αεπ, ROAA, ROAE, Equity/total Assets, Cost to income Ratio. χκθσλα κε ηα πξφζεκα ηεο ζπλάξηεζεο πνπ ζρεκαηίζηεθε κε βάζε ηε κέζνδν ησλ ηπραίσλ επηδξάζεσλ, παξαηεξείηαη φηη νη κεηαβιεηέο Αεπ, πιεζσξηζκφο, ROAE θαη Equity/total Assets παξνπζηάδνπλ ζπληειεζηή κε αξλεηηθφ πξφζεκν, πνπ ζεκαίλεη ζχκθσλα κε ηε ζεσξία φηη έρνπλ αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ηηο πξνβιέςεηο γηα ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν νδεγψληαο ζηνλ ζρεκαηηζκφ πξνβιέςεσλ απφ ηα ηξαπεδηθά ηδξχκαηα γηα ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν. Αθφκε, αξλεηηθφ πξφζεκν παξνπζηάδεη θαη ν δείθηεο cost to income ratio, κε ηηκή 9201,278 αιιά ζχκθσλα κε ηε ζεσξία δελ έρεη αξλεηηθή ζπζρέηηζε θαζψο φζν κηθξφηεξε είλαη ε ηηκή πνπ παξέρεη ηφζν ην θαιχηεξν 94

γηα ηνλ εμεηαδφκελν νηθνλνκηθφ νξγαληζκφ, επνκέλσο έρεη ζεηηθή ζπζρέηηζε. Δπηπιένλ, θαη ν δείθηεο ROAA έρεη ζεηηθή ζπζρέηηζε θαζψο ζχκθσλα κε ηε ζπλάξηεζε παξνπζηάδεη ζεηηθφ πξφζεκν. Αθφκε, ν δείθηεο ROAA ζρεηίδεηαη ζεηηθά θαζψο, φπσο αλαθέξζεθε θαη πξνεγνπκέλσο ζχκθσλα κε ηε ζεσξία φζν κεγαιχηεξνο είλαη ηφζν πην απνδνηηθά θαη απνηειεζκαηηθά ρξεζηκνπνίεη έλα ηξαπεδηθφ ίδξπκα ηα θεθάιαηα ηνπ κε απνηέιεζκα λα κελ ρξεηαζηεί λα ζρεκαηίζνπλ πξνβιέςεηο γηα ην πηζησηηθφ θίλδπλν. Όζνλ αθνξά, ηηο κεηαβιεηέο ΑΔΠ θαη πιεζσξηζκφ ζπκβαίλεη ην εμήο: φηαλ κεηψλεηαη ν δείθηεο ηνπο θαη ηελ ίδηα ζηηγκή επηθξαηνχλ θαθέο νηθνλνκηθέο ζπλζήθεο, ηφηε ε δπζρέξεηα απηή κεηαθέξεηαη εμνινθιήξνπ ζηνπο νθεηιέηεο ησλ ηξαπεδψλ, αθνχ δελ πιεξψλνπλ ηηο νθεηιέο ηνπο πξνο απηέο κε απνηέιεζκα λα επηθέξνπλ αχμεζε ζηηο ζρεκαηηζζείζεο πξνβιέςεηο γηα ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν. Ωζηφζν, είλαη ζεκαληηθφ λα εμεηαζζεί θαη ε ηηκή ηεο p-value ηνπ πίλαθα 26, θαζψο φπσο εηπψζεθε θαη παξαπάλσ αληηπξνζσπεχεη έλα δείθηε πνπ αθνξά ηελ αμηνπηζηία ελφο απνηειέζκαηνο. Έηζη, ζηελ παξνχζα πεξίπησζε, θαίλεηαη φηη νη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο κεηαβιεηέο είλαη απηέο πνπ εκθαλίδνπλ ηηκή θάησ ηνπ 0,05 θαη είλαη νη δείθηεο απνδνηηθφηεηαο ROAA, ROAE θαη Cost to income ratio κε ηηκέο 0,001, 0,000 θαη 0,003 αληίζηνηρα. Αληίζεηα, νη ππφινηπεο κεηαβιεηέο μεπεξλνχλ ηελ ηηκή 0,05 κε απνηέιεζκα λα κελ ζεσξνχληαη ζεκαληηθέο κεηαβιεηέο. πλεπψο, ε εμαξηεκέλε κεηαβιεηή, πξνβιέςεηο γηα ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν (loan loss provisions), κπνξεί λα επεξεαζηεί κφλν, απφ ηηο κεηαβνιέο ησλ δεηθηψλ cost to income ratio θαη απνδνηηθφηεηαο (ROAA,ROAE). Ζ δηαπίζησζε απηή θαίλεηαη απφ ηηο αληίζηνηρεο ηηκέο p value ηνπ πίλαθα 26, αλ ηηο ζπγθξίλνπκε κε ηελ ηηκή 0,05. 95

4.4.3 πγθξηηηθή Μειέηε κεηαμύ ηωλ ρωξώλ (Διιάδα, Ιηαιία, Πνξηνγαιία, Ιζπαλία) 4.4.3.1 πγθξηηηθή αλάιπζε πξηλ ηελ θξίζε 100.000,000 Πριν την κρίση- σφμφωνα με συνάρτηση 50.000,000 ΕΛΛΑΔΑ (45,88%) 0,000 ΙΣΑΛΙΑ (5,7%) -50.000,000-100.000,000 ΠΟΡΣΟΓΑΛΙΑ (16,74%) ΙΠΑΝΙΑ (13,23%) -150.000,000 Γηάγξακκα 17 Δληζρχνληαο ηελ εκπεηξηθή κειέηε πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε πξνεγνπκέλσο, παξαθάησ θαίλνληαη ηα δηαγξάκκαηα πνπ ζπγθξίλνληαη νη ρψξεο θαη νη κεηαβιεηέο απηψλ γηα ηηο δχν πεξηφδνπο πνπ γίλεηαη ε κειέηε. ην δηάγξακκα 17, θαίλεηαη ε ζχγθξηζε κεηαμχ ησλ ρσξψλ γηα ηελ πεξίνδν πξηλ ηελ θξίζε, ζχκθσλα κε ηελ ζπλάξηεζε πνπ ζρεκαηίζηεθε γηα απηέο παξαπάλσ. Παξαηεξείηαη φηη νη ρψξεο Διιάδα θαη Ηηαιία έρνπλ πνιιέο νκνηφηεηεο σο πξνο ηηο κεηαβιεηέο πνπ παξνπζηάδνπλ αξλεηηθή ζπζρέηηζε αιιά κε δηαθνξεηηθέο ηηκέο. Απηέο νη ηηκέο είλαη πην αληηπξνζσπεπηηθέο γηα ηελ Διιάδα θαζψο έρεη πςειφ δείθηε R-Squared κε πνζνζηφ 45,88% ελψ ε Ηηαιία κε πνζνζηφ 5,7%. Οη δείθηεο πνπ παξνπζηάδνπλ αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε βάζε ηελ ζπλάξηεζε ηνπο, είλαη νη δείθηεο ROAE, Equity/ total assets θαη Gdp. ηελ πεξίπησζε ηεο Πνξηνγαιίαο βιέπνπκε φηη αιιάδεη ην ζθεληθφ θαζψο νη δείθηεο πνπ παξνπζηάδνπλ αξλεηηθή ζπζρέηηζε θαη θαη επέθηαζε αχμεζε ησλ πξνβιέςεσλ γηα ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν είλαη νη δείθηεο ROAA, ROAE θαη Equity/ total assets. Σν ίδην ζπκβαίλεη θαη ζηελ πεξίπησζε ηεο Ηζπαλίαο θαζψο νη δείθηεο δελ ζρεηίδνληαη κε απηνχο ησλ άιισλ ρσξψλ θαη είλαη νη 96

δείθηεο Equity/ total assets θαη πιεζσξηζκφο. Ωζηφζν, κπνξεί λα παξαηεξήζεη θαλείο φηη ππάξρεη κηα βαζηθή νκνηφηεηα κεηαμχ ησλ ρσξψλ θαη απηή είλαη ν δείθηεο Equity/ total assets (Ίδηα Κεθάιαηα/ χλνιν ελεξγεηηθνχ), ε νπνία ζρεηίδεηαη αξλεηηθά κε ηηο πξνβιέςεηο ηνπ πηζησηηθνχ θηλδχλνπ. Αθφκε, ν ζπγθεθξηκέλνο δείθηεο απνηειεί πξφβιεκα γηα ηα επφκελα ρξφληα, κηαο θαη ε ζπγθεθξηκέλε κειέηε αθνξά ηα ρξφληα πξηλ ηελ θξίζε, πξάγκα πνπ ζπλέβε θαζψο νη νηθνλνκηθνί νξγαληζκνί αληηκεηψπηζαλ αξγφηεξα πξφβιεκα ζηελ ξεπζηφηεηα ηνπο. Δπηπιένλ, ζρεηίδεηαη θαη κε ηελ απηνλνκία πνπ έρεη έλαο νηθνλνκηθφο νξγαληζκφο απφ δαλεηαθά θεθάιαηα θαη άιινπο πηζησηέο. Έηζη, ν ζπγθεθξηκέλνο δείθηεο απνηειεί έλα πνιχ ζεκαληηθφ δείθηε γηα ην κέιινλ ησλ ρξεκαηνπηζησηηθψλ ηδξπκάησλ-νηθνλνκηθψλ νξγαληζκψλ γεγνλφο πνπ νδεγεί ζηελ αχμεζε ησλ πξνβιέςεσλ (loan loss provisions) γηα ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν. Πριν την κρίση - σφμφωνα με P-Value 1,000 0,900 0,800 0,700 0,600 0,500 0,400 0,300 0,200 0,100 0,000 ΕΛΛΑΔΑ (45,88%) ΙΣΑΛΙΑ (5,7%) ΠΟΡΣΟΓΑΛΙΑ (16,74%) ΙΠΑΝΙΑ (13,23%) Γηάγξακκα 18 ηε ζπλέρεηα, ζην δηάγξακκα 18 (παξαθάησ), θαίλεηαη ε ζχγθξηζε κεηαμχ ησλ ρσξψλ γηα ηελ πεξίνδν πξηλ ηελ θξίζε, ζχκθσλα κε ηελ P-Value. Αξρηθά, θαίλεηαη φηη ν δείθηεο R-Squared γηα ηηο ηξεηο ρψξεο είλαη αξθεηά ρακειφο, πξάγκα πνπ ζεκαίλεη φηη νη ηηκέο ησλ κεηαβιεηψλ δελ είλαη ην πην αληηπξνζσπεπηηθφ δείγκα θαη δελ βνεζνχλ λα δείμνπλ θαηά πφζν κεηαβάιιεηαη ε εμαξηεκέλε κεηαβιεηή. Δμαίξεζε απηνχ απνηειεί ε πεξίπησζε ηεο Διιάδαο πνπ παξνπζηάδεη πςειφ δείθηε R-Squared 97

κε πνζνζηφ 45,88% (πάλσ απφ 20% ζχκθσλα κε ηελ ζεσξία ζεσξείηαη έλαο θαιφο δείθηεο γηα ηελ δηεμαγσγή απνηειεζκάησλ). Ζ P-Value φπσο αλαθέξζεθε ζε πξνεγνχκελε ελφηεηα κε ηηκή 0,05 ζεσξείηαη ζπλήζσο ε γξακκή πνπ δηαρσξίδεη ην απνδεθηφ "επίπεδν ιάζνπο". Έηζη, ζηελ ζπγθεθξηκέλε ζπγθξηηηθή κειέηε παξαηεξείηαη φηη δελ ππάξρνπλ ζεκαληηθέο κεηαβιεηέο γηα ηηο ρψξεο, Ηηαιία, Πνξηνγαιία θαη Ηζπαλία θαζψο πνπ επεξεάδνπλ ηελ εμαξηεκέλε κεηαβιεηή θαζψο παξνπζηάδνπλ κεγαιχηεξν δείθηε απφ ηελ ηηκή 0,05. Αληίζεηα, ζηελ πεξίπησζε ηεο Διιάδαο ππάξρνπλ ζεκαληηθέο κεηαβιεηέο θαη είλαη ην ΑΔΠ θαη ν πιεζσξηζκφο θαζψο παξνπζηάδνπλ ηηκέο ππφ ηνπ 0,05. Απφ ηα παξαπάλσ πξνθχπηεη, φηη ε παξαπάλσ εηθφλα νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη αλαθεξόκαζηε γηα ηελ πεξίνδν πξηλ ηελ θξίζε θαη γη απηφ δελ παξαηεξνχληαη ζεκαληηθέο κεηαβιεηέο πνπ κεηαβάινπλ ηελ εμαξηεκέλε. Καηά ηελ πεξίνδν πξν θξίζεο, νη ρψξεο δελ αληηκεηψπηδαλ ζεκαληηθφ πξφβιεκα ζηελ νηθνλνκία ηνπο κε απνηέιεζκα λα κελ αλαηξέμνπλ ζηηο πξνβιέςεηο γηα ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν. Ωζηφζν, ζχκθσλα κε ηα παξαπάλσ γίλεηαη αληηιεπηφ φηη ε θξίζε επεξεάδεη άκεζα ηελ εμαξηεκέλε κεηαβιεηή πξνβιέςεηο γηα πηζησηηθφ θίλδπλν. 4.4.3.2 πγθξηηηθή αλάιπζε κεηά ηελ θξίζε 150.000,000 Μετά την κρίση- σφμφωνα με συνάρτηση 100.000,000 50.000,000 0,000-50.000,000-100.000,000 ΕΛΛΑΔΑ (37,87%) ΙΣΑΛΙΑ (32,66%) ΠΟΡΣΟΓΑΛΙΑ (11,69%) ΙΠΑΝΙΑ (73,90%) -150.000,000-200.000,000-250.000,000 Γηάγξακκα 19 98

ην δηάγξακκα 19, θαίλεηαη ε ζχγθξηζε κεηαμχ ησλ ρσξψλ γηα ηελ πεξίνδν πξηλ ηελ θξίζε, ζχκθσλα κε ηελ ζπλάξηεζε πνπ ζρεκαηίζηεθε γηα απηέο παξαπάλσ. Παξαηεξείηαη φηη φιεο νη ρψξεο έρνπλ πνιιέο νκνηφηεηεο σο πξνο ηηο κεηαβιεηέο πνπ παξνπζηάδνπλ αξλεηηθή ζπζρέηηζε αιιά κε δηαθνξεηηθέο ηηκέο. Απηέο νη ηηκέο είλαη αληηπξνζσπεπηηθέο γηα φιεο ηηο ρψξεο θαζψο έρνπλ πςειφ δείθηε R-Squared κε πνζνζηφ. Οη θνηλνί δείθηεο πνπ παξνπζηάδνπλ αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε βάζε ηελ ζπλάξηεζε ηνπο, είλαη νη δείθηεο ROAE, Equity/ total assets θαη πιεζσξηζκφο. Αθφκε, σο πξνο ηελ αξλεηηθή ζπζρέηηζε θαη θαη επέθηαζε αχμεζε ησλ πξνβιέςεσλ γηα ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν είλαη θαη ν δείθηεο ηνπ ΑΔΠ αιιά απηή ηελ θνξά γηα ηηο ηξεηο ρψξεο εθηφο ηεο Διιάδαο κηαο θαη ν δείθηεο ηεο παξνπζηάδεη ζεηηθή ζπζρέηηζε. Αληίζεηα, σο πξνο ηελ ζεηηθή ζπζρέηηζε, ν θνηλφο δείθηεο γηα φιεο ηηο ρψξεο είλαη ν δείθηεο ROAA. Αθφκε, ζεηηθή ζπζρέηηζε έρεη θαη ν δείθηεο cost to income ratio γηα φιεο ηηο ρψξεο πιελ ηεο Πνξηνγαιίαο πνπ παξνπζηάδεη αξλεηηθή ζπζρέηηζε. πκπεξαζκαηηθά, παξαηεξείηαη φηη νη πεξηζζφηεξνη δείθηεο γηα φιεο ηηο ρψξεο αζθνχλ επηξξνή ζηελ αχμεζε ησλ πξνβιέςεσλ (loan loss provisions) γηα ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν. Απηφ νδεγεί ζην φηη ε θξίζε επεξεάδεη άκεζα ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν θαη θαη επέθηαζε ηηο πξνβιέςεηο απηνχ αθνχ ζπγθξηηηθά κε ηελ πεξίνδν πξηλ ηελ θξίζε δελ ππήξραλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο κεηαβιεηέο πνπ λα επεξεάδνπλ ηελ εμαξηεκέλε κεηαβιεηή. 0,700 0,600 0,500 0,400 0,300 0,200 0,100 0,000 Μετά την κρίση - σφμφωνα με P-Value ΕΛΛΑΔΑ (37,87%) ΙΣΑΛΙΑ (32,66%) ΠΟΡΣΟΓΑΛΙΑ (11,69%) ΙΠΑΝΙΑ (73,90%) 99 Γηάγξακκα 20

Σειεηψλνληαο ηε ζπγθξηηηθή κειέηε, ζε απηή ηελ ελφηεηα ζα παξνπζηαζηεί κηα πην μεθάζαξε εηθφλα ιφγσ ηεο p-value πνπ ζεσξείηαη πην αληηπξνζσπεπηηθή γηα ην πνηνη δείθηεο έρνπλ ηελ δπλαηφηεηα λα επεξεάζνπλ ηειηθά ηηο πξνβιέςεηο γηα ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν ησλ εκπνξηθψλ ηξαπεδψλ θαη πφζν κάιινλ γηα ηελ πεξίνδν κεηά ηελ θξίζε πνπ ζεσξείηαη θαη ε πην ζεκαληηθή πεξίνδνο γηα ηελ αχμεζε πηζησηηθνχ θηλδχλνπ. χκθσλα κε ην δηάγξακκα 20, θάζε ρψξα παξνπζηάδεη δηαθνξεηηθέο ζεκαληηθέο κεηαβιεηέο πνπ επεξεάδνπλ ηελ εμαξηεκέλε κεηαβιεηή loan loss provisions. Παξφια απηά ππάξρνπλ θαη θνηλέο κεηαβιεηέο. Ζ θνηλή ζεκαληηθή κεηαβιεηή πνπ επηζεκάλεηαη γηα φιεο ηηο ρψξεο είλαη ν δείθηεο ROAE, φπνπ ζεσξείηαη έλαο απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο δείθηεο γηα ηα ηξαπεδηθά ηδξχκαηα θαζψο δείρλεη κε ζαθήλεηα θαηά πφζν ηα ίδηα θεθάιαηα ηεο ηξάπεδαο είλαη απνδνηηθά. Αθφκε, θνηλή ζεκαληηθή κεηαβιεηή ζεσξείηαη ν δείθηεο ROAA πνπ επεξεάδεη ηελ εμαξηεκέλε κεηαβιεηή γηα φιεο ηηο ρψξεο εθηφο γηα ηελ Πνξηνγαιία. Ο δείθηεο ROAA είλαη αξθεηά ζεκαληηθφ δείθηεο γηα ηελ πξφβιεςε πηζησηηθνχ θηλδχλνπ θαζψο δείρλεη θαηά πφζν απνδνηηθά γίλεηαη ε ρξήζε ησλ ζηνηρείσλ ηνπ ελεξγεηηθνχ ελφο ρξεκαηνπηζησηηθνχ ηδξχκαηνο θαη θαηά πφζν απηά κεηαηξέπνληαη ζε θέξδε. Απφ ηελ άιιε ν δείθηεο Equity/ total assets δελ ζεσξείηαη ζεκαληηθή κεηαβιεηή γηα φιεο ηηο ρψξεο πνπ κειεηάκε θαζψο είλαη έλαο δείθηεο πνπ αθνξά πεξηζζφηεξν ηα κειινληηθά πξνβιήκαηα θαη ζπγθεθξηκέλα σο πξνο ηελ ξεπζηφηεηα ελφο νηθνλνκηθνχ ηδξχκαηνο. Έηζη, ζηελ πξνθεηκέλε πεξίπησζε επεηδή γίλεηαη κειέηε κεηά ηελ πεξίνδν ηεο θξίζεο είλαη επφκελν λα κελ ζεσξείηαη ζεκαληηθή κεηαβιεηή. Απηή ε κεηαβιεηή επεξεάδεη ζπλήζσο ηηο πξνβιέςεηο γηα ηνλ πηζησηηθφ ζε πεξηφδνπο πξν θξίζεο. ηελ ζπλέρεηα, φζνλ αθνξά ηελ κεηαβιεηή cost to income ratio δελ ζεσξείηαη ζεκαληηθή κεηαβιεηή γηα ηηο πξνβιέςεηο, γηα ηελ Διιάδα θαη ηελ Πνξηνγαιία ελψ αληίζεηα ζπκβαίλεη γηα ηηο ρψξεο Ηηαιία θαη Ηζπαλία φπνπ ζεσξείηαη αξθεηά ζεκαληηθή κε δείθηεο ππφ ην 0,05. ηελ πεξίπησζε ηεο κεηαβιεηήο ΑΔΠ, παξαηεξείηαη φηη ζεσξείηαη ζεκαληηθή κόλν γηα ηελ πεξίπησζε ηεο Πνξηνγαιίαο θαζψο ζηηο ππφινηπεο ρψξεο ν δείθηεο μεπεξλά αξθεηά ηελ ηηκή 0,05. Σέινο, παξφκνηα ζηαηηζηηθή ζεκαληηθφηεηα ζεκεηψλεηαη θαη γηα ηνλ δείθηε πιεζσξηζκνχ αθνχ κφλν γηα κία ρψξα ζεσξείηαη αξθεηά ζεκαληηθφο θαη είλαη ε πεξίπησζε ηεο Διιάδαο. 100

Κ ΕΥΑΛΑΙΟ 5 ο : ΤΜΠΕΡΑΜΑΣΑ & ΠΡΟΣΑΕΙ ΓΙΑ ΠΕΡΑΙΣΕΡΨ ΕΡΕΤΝΑ 5.1 πκπεξάζκαηα Ο ζθνπφο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο ήηαλ ε δηεμαγσγή κίαο εκπεηξηθήο κειέηεο γηα ηνπο πξνζδηνξηζηηθνχο παξάγνληεο, ζε καθξννηθνλνκηθφ θαη κηθξννηθνλνκηθφ επίπεδν, πνπ επεξεάδνπλ ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν θαη πην ζπγθεθξηκέλα ηεο εμαξηεκέλεο κεηαβιεηήο, πνπ είλαη νη πξνβιέςεηο (loan loss provisions), γηα ηηο εκπνξηθέο ηξάπεδεο ησλ ρσξψλ Διιάδαο, Ηηαιίαο, Πνξηνγαιίαο θαη Ηζπαλίαο γηα ηελ πεξίνδν πξηλ θαη κεηά ηελ θξίζε γηα ηελ δεθαεηία 2005 έσο 2015. Δπηιέρζεθε, λα κειεηεζεί ε ζπγθεθξηκέλε εμαξηεκέλε κεηαβιεηή πξνβιέςεηο (Loan Loss Provisions) θαζψο είλαη έλαο πνιχ ζεκαληηθφο δείθηεο πνπ έρεη ηελ δπλαηφηεηα κέηξεζεο ηεο πνηφηεηαο ελφο ηξαπεδηθνχ ραξηνθπιαθίνπ θαη γηα ηνλ ιφγν απηφ απνηειεί ηδηαίηεξε ζεκαζία, λα πξαγκαηνπνηεζεί ε κειέηε ησλ πξνβιέςεσλ θαζψο ππάξρνπλ ζεκαληηθέο ζπλέπεηεο ζηνλ ηξαπεδηθφ θιάδν φηαλ ν δείθηεο ηνπο είλαη πςειφο. Απφ ηελ παξνχζα έξεπλα, δηαπηζηψζεθαλ θάπνηα γεληθά ζπκπεξάζκαηα γηα ην πνηεο είλαη ηειηθά νη κεηαβιεηέο πνπ επεξεάδνπλ ηηο πξνβιέςεηο γηα ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν ησλ εκπνξηθψλ ηξαπεδψλ γηα θάζε ρψξα αληίζηνηρα γηα ηελ πεξίνδν πξηλ θαη κεηά ηελ θξίζε. Ωζηφζν, γηα θάζε ρψξα μερσξηζηά δηεμήρζεθαλ θάπνηα ζεκαληηθά ζπκπεξάζκαηα ηα νπνία αλαγξάθνληαη αλαιπηηθά παξαθάησ: Αξρηθά, δηεμάγνληαη ηα ζπκπεξάζκαηα πνπ αθνξνχλ ηελ πεξίπησζε ηεο Διιάδαο. Γηα ηελ ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε, πξνθχπηεη φηη, κε βάζε ηελ αλάιπζε ηεο ζπλάξηεζεο νη κεηαβιεηέο πνπ είλαη κοινές θαη επεξεάδνπλ ηελ εμαξηεκέλε κεηαβιεηή θαηά ηελ δηάξθεηα θαη ησλ δπν πεξηφδσλ (πξηλ & κεηά ηελ θξίζε) είλαη ν δείθηεο ROAE θαη Δquity/ total assets ελψ κε βάζε ηελ p-value ε κφλε θνηλή κεηαβιεηή κεηαμχ ησλ δχν πεξηφδσλ είλαη ν πιεζσξηζκφο. Δπνκέλσο, κπνξεί θαλείο λα δηαπηζηψζεη φηη ν πηζησηηθφο θίλδπλνο ζηηο ειιεληθέο εκπνξηθέο ηξάπεδεο επεξεάζηεθε άκεζα απφ ηελ νηθνλνκηθή θξίζε θαη απηφ θαίλεηαη ζηελ δηαθνξεηηθφηεηα πνπ ππάξρεη ζηνπο δείθηεο πνπ επεξεάδνπλ ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν πξηλ θαη κεηά απφ απηήλ. Πην αλαιπηηθά έρνπκε φηη, γηα ηελ πεξίνδν πξηλ ηελ θξίζε, 101

παξαηεξήζεθε ζχκθσλα κε ηελ ζπλάξηεζε ηεο θαηαιιειφηεξεο κεζφδνπ, φηη νη κεηαβιεηέο πνπ επεξεάδνπλ ηελ εμαξηεκέλε κεηαβιεηή (loan loss provisions) είλαη νη δείθηεο ΑΔΠ, ROAE θαη Equity/total Assets. Δλψ ζχκθσλα κε ηελ p-value είλαη ην ΑΕΠ και ο πληθωρισμός. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, γηα ηελ πεξίνδν κεηά ηελ θξίζε, παξαηεξείηαη φηη νη κεηαβιεηέο πνπ επεξεάδνπλ ηηο πξνβιέςεηο κε βάζε ηελ ζπλάξηεζε ηεο θαηαιιειφηεξεο κεζφδνπ είλαη ν Πιεζσξηζκφο, ν ROAE θαη Equity/total Assets. Δλψ ζχκθσλα κε ηελ p-value είλαη νη κεηαβιεηέο ROAE, ROAA και πληθωρισμός. Γηα ηελ πεξίπησζε ηεο Ιηαιίαο έρνπκε φηη, νη κεηαβιεηέο πνπ είλαη κοινές θαη επεξεάδνπλ ηελ εμαξηεκέλε κεηαβιεηή θαηά ηελ δηάξθεηα θαη ησλ δπν πεξηφδσλ (πξηλ & κεηά ηελ θξίζε) είλαη νη δείθηεο ΑΔΠ, ROAE θαη Δquity/ total assets ελψ κε βάζε ηελ p-value δηαθέξνπλ θαζψο πξν θξίζε δελ ππάξρνπλ ζεκαληηθέο ζηαηηζηηθά κεηαβιεηέο ελψ κεηά ηελ θξίζε έρνπκε ηηο κεηαβιεηέο ROAA,ROAE θαη cost to income ratio. Δπνκέλσο, κπνξεί θαλείο λα δηαπηζηψζεη φηη ν πηζησηηθφο θίλδπλνο ζηηο ηηαιηθέο εκπνξηθέο ηξάπεδεο επεξεάζηεθε άκεζα απφ ηελ νηθνλνκηθή θξίζε θαη απηφ θαίλεηαη ζηελ δηαθνξεηηθφηεηα πνπ ππάξρεη ζηνπο δείθηεο πνπ επεξεάδνπλ ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν πξηλ θαη κεηά απφ απηήλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, πξηλ ηελ θξίζε ζχκθσλα κε ηελ p-value δελ επεξεάδεηαη απφ θάπνηα κεηαβιεηή ελψ κεηά ηελ πεξίνδν ηεο θξίζεο επεξεάδεηαη απφ ηνπο δείθηεο ROAA,ROAE θαη cost to income ratio. Αξρηθά, γηα ηελ πεξίνδν πξηλ ηελ θξίζε, παξαηεξήζεθε φηη ζχκθσλα κε ηελ ζπλάξηεζε ηεο θαηαιιειφηεξεο κεζφδνπ, νη κεηαβιεηέο πνπ επεξεάδνπλ ηελ εμαξηεκέλε κεηαβιεηή (loan loss provisions) είλαη νη δείθηεο ΑΔΠ, ROAE θαη Equity/total Assets. Δλψ ζχκθσλα κε ηελ p-value δελ πθίζηαηαη θακία κεηαβιεηή θαζψο ν δείθηεο R- Squared είλαη πνιχ ρακειφο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, γηα ηελ πεξίνδν κεηά ηελ θξίζε, παξαηεξείηαη φηη νη κεηαβιεηέο πνπ επεξεάδνπλ ηηο πξνβιέςεηο κε βάζε ηελ ζπλάξηεζε ηεο θαηαιιειφηεξεο κεζφδνπ είλαη ην Αεπ, πιεζσξηζκφο, ROAE θαη Equity/total Assets. Δλψ ζχκθσλα κε ηελ p-value είλαη νη κεηαβιεηέο ROAA, ROAE θαη Cost to income ratio. Γηα ηελ πεξίπησζε ηεο Πνξηνγαιίαο, νη κεηαβιεηέο πνπ είλαη κοινές θαη επεξεάδνπλ ηελ εμαξηεκέλε κεηαβιεηή θαηά ηελ δηάξθεηα θαη ησλ δπν πεξηφδσλ (πξηλ & κεηά ηελ θξίζε) είλαη νη δείθηεο πιεζσξηζκφο, ROAE θαη Δquity/ total assets ελψ κε βάζε ηελ p-value δηαθέξνπλ θαζψο πξν θξίζε δελ ππάξρνπλ ζεκαληηθέο ζηαηηζηηθά κεηαβιεηέο ελψ κεηά ηελ θξίζε έρνπκε ηηο κεηαβιεηέο ΑΔΠ θαη ROAA. Δπνκέλσο, κπνξεί θαλείο λα δηαπηζηψζεη φηη ν πηζησηηθφο θίλδπλνο ζηηο 102

πνξηνγαιηθέο εκπνξηθέο ηξάπεδεο επεξεάζηεθε άκεζα απφ ηελ νηθνλνκηθή θξίζε θαη απηφ θαίλεηαη ζηελ δηαθνξεηηθφηεηα πνπ ππάξρεη ζηνπο δείθηεο πνπ επεξεάδνπλ ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν πξηλ θαη κεηά απφ απηήλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, πξηλ ηελ θξίζε ζχκθσλα κε ηελ p-value δελ επεξεάδεηαη απφ θάπνηα κεηαβιεηή ελψ κεηά ηελ πεξίνδν ηεο θξίζεο επεξεάδεηαη απφ ηνπο δείθηεο ΑΔΠ θαη ROAA. Πην ζπγθεθξηκέλα, γηα ηελ πεξίνδν πξηλ ηελ θξίζε, παξαηεξήζεθε φηη ζχκθσλα κε ηελ ζπλάξηεζε ηεο θαηαιιειφηεξεο κεζφδνπ, νη κεηαβιεηέο πνπ επεξεάδνπλ ηελ εμαξηεκέλε κεηαβιεηή (loan loss provisions) είλαη νη δείθηεο πιεζσξηζκφο, ROAE, ROAA θαη Equity/total Assets. Δλψ ζχκθσλα κε ηελ p-value δελ πθίζηαηαη θακία κεηαβιεηή θαζψο ν δείθηεο R- Squared είλαη πνιχ ρακειφο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, γηα ηελ πεξίνδν κεηά ηελ θξίζε, παξαηεξείηαη φηη νη κεηαβιεηέο πνπ επεξεάδνπλ ηηο πξνβιέςεηο κε βάζε ηελ ζπλάξηεζε ηεο θαηαιιειφηεξεο κεζφδνπ είλαη νη δείθηεο Αεπ, πιεζσξηζκφο, ROAE θαη Equity/total Assets. Δλψ ζχκθσλα κε ηελ p-value είλαη νη κεηαβιεηέο ΑΔΠ θαη ROAA. Σέινο, γηα ηελ πεξίπησζε ηεο Ιζπαλίαο νη κεηαβιεηέο πνπ είλαη κοινές θαη επεξεάδνπλ ηελ εμαξηεκέλε κεηαβιεηή θαηά ηελ δηάξθεηα θαη ησλ δπν πεξηφδσλ (πξηλ & κεηά ηελ θξίζε) είλαη νη δείθηεο ΑΔΠ, πιεζσξηζκφο θαη Δquity/ total assets ελψ κε βάζε ηελ p-value δηαθέξνπλ θαζψο πξν θξίζε δελ ππάξρνπλ ζεκαληηθέο ζηαηηζηηθά κεηαβιεηέο ελψ κεηά ηελ θξίζε έρνπκε ηηο κεηαβιεηέο ROAA,ROAE θαη cost to income ratio. Δπνκέλσο, κπνξεί θαλείο λα δηαπηζηψζεη φηη ν πηζησηηθφο θίλδπλνο ζηηο ηζπαληθέο εκπνξηθέο ηξάπεδεο επεξεάζηεθε άκεζα απφ ηελ νηθνλνκηθή θξίζε θαη απηφ θαίλεηαη ζηελ δηαθνξεηηθφηεηα πνπ ππάξρεη ζηνπο δείθηεο πνπ επεξεάδνπλ ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν πξηλ θαη κεηά απφ απηήλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, πξηλ ηελ θξίζε ζχκθσλα κε ηελ p-value δελ επεξεάδεηαη απφ θάπνηα κεηαβιεηή ελψ κεηά ηελ πεξίνδν ηεο θξίζεο επεξεάδεηαη απφ ηνπο δείθηεο ROAA,ROAE θαη cost to income ratio. Πην αλαιπηηθά, γηα ηελ πεξίνδν πξηλ ηελ θξίζε, παξαηεξήζεθε φηη ζχκθσλα κε ηελ ζπλάξηεζε ηεο θαηαιιειφηεξεο κεζφδνπ, νη κεηαβιεηέο πνπ επεξεάδνπλ ηελ εμαξηεκέλε κεηαβιεηή (loan loss provisions) είλαη νη δείθηεο πιεζσξηζκφο, ΑΔΠ, θαη Equity/total Assets θαη cost to income ratio. Δλψ ζχκθσλα κε ηελ p-value δελ πθίζηαηαη θακία κεηαβιεηή θαζψο ν δείθηεο R- Squared είλαη πνιχ ρακειφο πνπ ζεκαίλεη κε αληηθεηκεληθφ δείγκα. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, γηα ηελ πεξίνδν κεηά ηελ θξίζε, παξαηεξείηαη φηη νη κεηαβιεηέο πνπ επεξεάδνπλ ηηο πξνβιέςεηο κε βάζε ηελ ζπλάξηεζε ηεο θαηαιιειφηεξεο κεζφδνπ είλαη ην Αεπ, 103

πιεζσξηζκφο, ROAE θαη Equity/total Assets. Δλψ ζχκθσλα κε ηελ p-value είλαη νη κεηαβιεηέο ROAA, ROAE θαη Cost to income ratio. πκπεξαζκαηηθά, απφ ηα απνηειέζκαηα ηεο παξνχζαο κειέηεο θαίλεηαη φηη κηα ρεηξνηέξεπζε ζηνπο δείθηεο καθξννηθνλνκηθνχ επηπέδνπ φπσο είλαη ν πιεζσξηζκφο θαη ην Αεπ, επηθέξεη ζεκαληηθέο δπζθνιίεο ζηελ νκαιή δηεθπεξαίσζε ησλ ππνρξεψζεσλ απφ ηνπο πηζηνχρνπο ηεο κε απνηέιεζκα λα πξνθχπηεη ε αχμεζε ησλ πξνβιέςεσλ γηα ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν απφ ηα ηξαπεδηθά ηδξχκαηα. Δπίζεο, παξφκνηα εηθφλα έρνπκε θαη κε ηελ επηδείλσζε ησλ κηθξννηθνλνκηθψλ δεηθηψλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ απνδνηηθφηεηα (ROAA, ROAE), θαη ηελ θεθαιαηαθή δηάξζξσζε (Equity / Total Assets) ησλ ηξαπεδηθψλ ηδξπκάησλ. Απηφ ζπκβαίλεη, θαζψο κία κείσζε ζηα επίπεδα ησλ δεηθηψλ απηψλ επηθέξεη ραιάξσζε ζηελ πηζηνδνηηθή πνιηηηθή κε άκεζε ζπλέπεηα ηνλ θινληζκφ ησλ ηξαπεδψλ. Αληίζεηα, ζηελ πεξίπησζε ηνπ δείθηε πνπ αθνξά ηελ θεξδνθνξία (cost to income ratio) δελ ηζρχεη ην ίδην θαζψο φζν κηθξφηεξε είλαη ε ηηκή πνπ παξέρεη ηφζν ην θαιχηεξν γηα ηνλ εμεηαδφκελν νηθνλνκηθφ νξγαληζκφ. Δπηπιένλ, αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη νη εκπνξηθέο ηξάπεδεο ησλ ρσξψλ πνπ πξαγκαηνπνηείηαη ε παξνχζα κειέηε, αληηκεησπίδνπλ πξφβιεκα άληιεζεο ξεπζηφηεηαο απφ ηηο αγνξέο ζε δηεζλή επίπεδν, εμαηηίαο ηεο ππνβαζκηζκέλεο πηζηνιεπηηθήο ηθαλφηεηαο ηνπο, γεγνλφο πνπ θάλεη ρεηξφηεξν ην πξφβιεκα ηνπ πηζησηηθνχ θηλδχλνπ. Γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηνπ παξφληνο πξνβιήκαηνο ζα πξέπεη φιεο νη ρψξεο λα ζηξαθνχλ ζηελ ελίζρπζε ησλ αλαπηπμηαθψλ ηνπο παξαγφλησλ. 5.2 Πξνηάζεηο γηα πεξαηηέξω έξεπλα Κξίλεηαη ζθφπηκε ε δηεμαγσγή κειινληηθήο έξεπλαο πνπ λα ζρεηίδεηαη κε ην ζπγθεθξηκέλν ζέκα απηήο ηεο εξγαζίαο, θαζψο ζα ήηαλ θαιχηεξε ε έξεπλα έρνληαο πεξηζζφηεξεο κεηαβιεηέο θαη πεξηζζφηεξεο θαηεγνξίεο ηξαπεδψλ θαη φρη κφλν εκπνξηθέο γηα ηελ ίδηα πεξίνδν πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ε ζπγθεθξηκέλε έξεπλα (2005-2015).Ωζηφζν, ζα ήηαλ πην απνηειεζκαηηθή ε έξεπλα αλ ππήξραλ πεξηζζφηεξεο καθξννηθνλνκηθέο κεηαβιεηέο φπσο γηα παξάδεηγκα θνξνινγία θαη επηηφθηα θαζψο επίζεο θαη πεξηζζφηεξεο κηθξννηθνλνκηθέο κεηαβιεηέο φπσο απηή ηνπ θαζαξνχ εηζνδήκαηνο απφ ηφθνπο. Αθφκε, ε έξεπλα πνπ έγηλε ζηελ παξνχζα εξγαζία απνηειεί κηα εηζαγσγηθή έξεπλα, θαζψο εζηίαζε απνθιεηζηηθά κφλν ζηηο 104

εκπνξηθέο ηξάπεδεο ησλ ηεζζάξσλ ρσξψλ, γηα ην ιφγν απηφ θξίλεηαη ζθφπηκε ε δηεμαγσγή λέαο-κειινληηθήο έξεπλαο ε νπνία ζα εζηηάδεη φρη κφλν ζε εκπνξηθέο αιιά θαη ζε ζπλεηαηξηζηηθέο θαη επελδπηηθέο ηξάπεδεο κε απψηεξν ζθνπφ ηελ θαιχηεξε θαη αθξηβέζηεξε δηεμαγσγή ζπκπεξαζκάησλ. Έηζη, κε ηελ λέα κειινληηθή έξεπλα ζα πξνθχςνπλ πην ζθαηξηθά θαη θαιχηεξα απνηειέζκαηα γηα ην πνηνη πξνζδηνξηζηηθνί παξάγνληεο επεξεάδνπλ ηειηθά ην δείθηε ησλ πξνβιέςεσλ πνπ ζρεκαηίδνπλ νη ηξάπεδεο γηα ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν. 105

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΥΙΑ: Ξέλε Βηβιηνγξαθία: A. Mohamed & Hayati, (2007). Multi-country study of bank credit risk determinants. International Journal of Banking and Finance, Vol. 5, No. 6 B. Bernanke & M. Gertler, (2000). Monetary policy and asset price volatility. National bureau of economic research, Working Paper 7559, Cambridge Β. Baltagi, (2005). Panel data methods. Handbook of Applied Economic Statistics Texas A&M University, New York B. Schmid, (2004). Credit Risk Pricing Models: Theory and Practice. Second Edition, Springer, Germany, p.p. 13-14 C. Kindleberger & R. Aliber, (2005). Manias, Panics and Crashes: A history of financial Crisis Credit Suisse (1997), CreditRisk: A Credit Risk Management Framework. Switzerland C. Lewis Company, (1900) & Moody Publishing Co. (1903). Moodys manual of railroads and corporation securities. New York D. Cossin & H. Pirotte, (2001). Advanced Credit Risk Analysis. J. Wiley & Sons Ltd., United Kingdom, p.p. 293 & 270 E. Becatoros & M. Eddy, (2010). Greece Still Under Siege Despite Aid Pledge. WTOP F. Schwartz, (1963). A monetary history of the United States, 1867-1960. Princeton University Press G. Mehmed, (2014). Bank Specific Determinants of Credit Risk - An Empirical Study on the Banking Sector of Bosnia and Herzegovina. International Journal of Economic Practices and Theories, Vol. 4, No. 4, p.p. 428 436 G. Fainstein, (2011). The Comparative Analysis of Credit Risk Determinants In the Banking Sector of the Baltic States. Review of Economics & Finance, p.p. 20-45 106

G. Dell' Ariccia., E. Detragiache & R. Rajan, (2008). The real effect of banking crises. Journal of Financial Intermediation, Vol. 17, p.p. 89-112 G. Boateng, (2004). Credit Risk Management in banks; the case of Scandinaviska Enskilda Banking (SEB) Stockholm. University of Skovde press G. Caprio & D. Klingebiel, (2003). Episodes of systemic and borderline financial crises. World Bank, Mimeo, p.p. 1-21 H. Chaibi & Z. Ftiti, (2015). Credit risk determinants: Evidence from cross country study. Research in International Business and Finance 33, p.p. 1 16 H. Cui, (2008). Managing banking risks in Australian and Chinese banking system: credit risk management. Executive Roundtable and Professional Placements, Melbourne, p.p. 1-6 H. Cole & T. Kehoe, (1996). A self-fulfilling model of Mexico's 1994 1995 debt crisis. Journal of International Economics, Vol. 41, p.p. 309-330 J. De Haan, S. Oosterloo & D. Schoenmaker, (2012). Financial Markets & Institutions: A European Perspective. Cambridge University Press J. Crotty, (2009). Structural causes of the global financial crisis: a critical assessment of the 'new financial architecture. Cambridge Journal of Economics, No.33, p.p. 563-580 J. Ackermann, (2008). The subprime crisis and its consequences. Journal of Financial Stability, p.p. 329-337 J. Hull, (2006). Risk Management and Financial Institutions. Pearson (Prentice Hall), N. Jersey, ζει. 299-311 J. Alvarez & M. Arellano, (2003). The time series and cross-section asymptotics of dynamic panel data estimators. Econometrica, Vol. 71, No. 4, p.p. 1121 1159 J.P. Morgan (1997), CreditMetrics-Technical Document. New York J. Yee & D. Niemeier, (1996). Advantages and Disadvantages: Longitudinal vs. Repeated Cross-Section Surveys. Project Battelle, University of California L. White, (2010). The Credit Rating Agencies. Journal of Economic Perspectives, Vol. 24, p.p. 211-226 L. Allen & Saunders, (2002). Credit Risk Measurement: New Approaches to Value at Risk and Other Paradigms. New York, John Wiley & Sons 107

L. White, (2001). The Credit Rating Industry:An Industrial Organization Analysis. New York University, Leonard N. Stern School of Business L. Summers, (2000). International financial crises: causes, prevention and cures. The American Economic Review, Vol. 90, No2, Papers and Proceedings of One Hundred Twelfth Annual meeting of the American Economic Association, p.p. 1-16 M. Ganic, (2012). Bank Specific Determinants of Credit Risk An Empirical Study on the Banking Sector of Bosnia and Herzegovina. International Journal of Economic Practices and Theories M. Elkhoury, (2008). Credit Rating Agencies and Their Potential Impact on Developing Countries. Unctad Discussion, No.186 Μ. Crouhy, D. Galai & R. Mark, (2000). A comparative analysis of current credit risk models. Journal of Banking & Finance 24 M. Gavin & R. Housmann, (1998). The roots of banking crises: the macroeconomic context. Interamerican Development Bank, No. 318 M. Bronfman, (1992). Infant mortality and crisis in Mexixo. International Journal of Health Services, ζει. 157-167 N. Eftychia & V. Sofoklis, (2014). Credit Risk Determinants for the Bulgarian Banking System. International Atlantic Economic Society, Vol. 20, p.p. 87 102 N. Zribi & Y. Boujelbene, (2011). The factors influencing bank credit risk: The case of Tunisia. Journal of Accounting and Taxation, No. 3, p.p. 70-78 N. Schwartz & S. Chan, (2010). In Greece s Crisis, Fed Studies Wall St. s Activities. New York Times N. Frederiksen, (2008). Finland: Its Public and Private Economy. London O. Awojobi & R. Amel, (2011). Analysing Risk Management in Banks: Evidence of Bank Efficiency and Macroeconomic Impact. Journal of Money, Investment and Banking, No. 22, p.p. 148-161 O. Torres-Reyna, (2007). Panel Data Analysis, Fixed & Random Effects. Data & Statistical Services, Princeton University, p.p. 2-30 P. Krugman, (2009). International Economics: Theory and Policy. P. Krugman, (2008). Return of Depression Economics and the Crisis of 2008. 108

P. Renshaw, (2001). The Great Depression in Europe, 1929-1939. The English Historical Review, Vol. 116, No. 468, p.p. 1006 P. Jorion, (2001). Value at risk: The new Benchmark for Managing Financial Risk. McGraw-Hill, United States, p.p. 16 P. Jorion, (2001). Value at risk: The new Benchmark for Managing Financial Risk. McGraw-Hill, United States, p.p. 314 R. Prakash & S. Poudel, (2013). Macroeconomic Determinants of Credit Risk in Nepalese Banking Industry. Proceedings of 21st International Business Research Conference, Ryerson University, Toronto R. Nijskens & W. Wagner, (2011). Credit risk transfer activities and systemic risk: how banks became less risky individually but posed greater risks to the financial system at the same time. Journal of Banking & Finance, Vol. 35, No. 6, p.p. 1391-1398 S. Royo, (2013). How did the Spanish Financial System Survive the First Stage of the Global Crisis?. International Journal of Policy, Administration, and Institutions, Vol. 26, p.p. 631-656 Saunders & Cornett, (2007). Financial Markets and Institutions; an Introduction to the Risk Management Approach. T. Aemiro & O. Rafisa, (2014). Bank- Specific Determinants of Credit Risk: Empirical Evidence from Ethiopian Banks. Research Journal of Finance and Accounting, Vol.5, No.7, p.p. 80 85 Σ. Wilson, (1997). Portfolio Credit Risk. Risk Magazine T. Anderson & C. Hsiao, (1982). Formulation and estimation of dynamic models using panel data. Journal of Econometrics No.18, North-Holland Publishing Company, p.p. 47-82 T. Anderson & C. Hsiao, (1981). Formulation and estimation of dynamic models using panel data. Second Edition,Technical report No. 342, Stanford University Σ. Anderson, (1971). The statistical analysis of time series. Wiley, New York Z. Abedalfattah & N. Faris, (2013). Analysis the determinants of credit risk in jorfaianan banking: an empirical study management research and practice. Vol. 5, No3, p.p. 21-30 109

Διιεληθή Βηβιηνγξαθία: Α. Κφηηνο & Γ. Παπιίδεο, (2011). Δηεζλείο Οηθνλνκηθέο Κξίζεηο. Αζήλα, ζει.156 Α. Παπαζηάκνπ, (2011). Δηεζλείο Οηθνλνκηθέο Κξίζεηο. Δθδφζεηο Έλαζηξνλ, Αζήλα, ζει. 199-201 Α. Παπαζηάκνπ, (2011). Δηεζλείο Οηθνλνκηθέο Κξίζεηο. Αζήλα, Δθδφζεηο Έλαζηξνλ, ζει. 263 Α. Παπαζηάκνπ, (2011). Δηεζλείο Οηθνλνκηθέο Κξίζεηο. Αζήλα, Δθδφζεηο Έλαζηξνλ, ζει.152 Α. Κφηηνο & Γ. Παπιίδεο, (2011). Δηεζλείο Οηθνλνκηθέο Κξίζεηο. Αζήλα, ζει. 49 Γ. Κνπθάξεο, (2010). H παγθόζκηα νηθνλνκηθή θξίζε θαη νη ρξεκαηηζηεξηαθέο αγνξέο. Πεξηνδηθφ Υξήκα Θ. Γεσξγαθφπνπινο, Θ. Ληαλφο, Θ. Μπέλνο & Γ. Σζεθνχξαο, (2007). Εηζαγσγή ζηε πνιηηηθή νηθνλνκία. Αζήλα Κ. Κνζκίδνπ, (2016). Δηαρείξηζε Κηλδύλσλ. εκεηψζεηο απφ ην Μεηαπηπρηαθφ πξφγξακκα ζηελ Γηνίθεζε Δπηρεηξήζεσλ Κ. ηακαηφγηαλλεο, (2013). Παγθόζκηα νηθνλνκηθή θξίζε 2008. Μαθξννηθνλνκηθέο εμειίμεηο Κ. Ενπνπλίδεο, (2012). Δηεζλείο νίθνη αμηνιόγεζεο: Ρόινο θαη ραξαθηεξηζηηθά. Accountancy Greece Π. Αγγειφπνπινο, (2008). Τξάπεδεο θαη ρξεκαηνπηζησηηθό ζύζηεκα. Δθδνζεηο ηακνχιε, Αζήλα P. Krugman, (2009). Η Κξίζε ηνπ 2008 & ε επηζηξνθή ησλ νηθνλνκηθώλ ηεο ύθεζεο. Αζήλα, Δθδφζεηο Καζηαληψηε, ζει.82 P.Krugman & M. Obstfeld, (2003). Δηεζλήο Οηθνλνκηθή. Δθδφζεηο Κξηηηθή, 5ε Έθδνζε, Σφκνο Β, Αζήλα, ζει.536 T. Cohn, (2009). Δηεζλήο Πνιηηηθή Οηθνλνκία. Αζήλα 110

Ζιεθηξνληθέο πεγέο: Portugal passes another austerity budget, BBC News Business, 27 November 2012 (http://www.bbc.com/news/business-20513821) Timeline: Portugal, BBC News, Thursday 22 March 2012 (http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/country_profiles/1101811.stm) Italian economy contracts 0.7% in second quarter, BBC News Business, 7 August 2012 (http://www.bbc.co.uk/news/business-19162772) Italy Industry Sectors, Italy Industries, Economy Watch 24 March 2010 (http://www.economywatch.com/world_economy/italy/industry-sectorindustries.html) http://www.bis.org http://data.worldbank.org/indicator Scott, (2010). The long wave of government debt (http://ec.europa.eu/economy_finance/sgp/deficit/countries/index_en.htm) 111

ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ: ηελ ελφηεηα απηή παξαηίζεληαη ηα απνηειέζκαηα ηεο εκπεηξηθήο αλάιπζεο ζηελ κνξθή πνπ εμήρζεζαλ απφ ην ινγηζκηθφ STATA θαζψο θαη ηα δηαγξάκκαηα απφ ηελ εθαξκνγή ηνπ Excel. ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ ΠΙΝΑΚΧΝ Πίλαθαο 5 Eιιάδα-Πξηλ ηελ θξίζε-μέζνδνο ηπραίωλ επηδξάζεωλ 112

Πίλαθαο 6 Eιιάδα-Πξηλ ηελ θξίζε-μέζνδνο ζηαζεξώλ επηδξάζεωλ Πίλαθαο 7 Eιιάδα- Πξηλ ηελ θξίζε-hausman Test 113

Πίλαθαο 8 Eιιάδα-Μεηά ηελ θξίζε-μέζνδνο ηπραίωλ επηδξάζεωλ Πίλαθαο 9 Eιιάδα-Μεηά ηελ θξίζε-μέζνδνο ζηαζεξώλ επηδξάζεωλ 114

Πίλαθαο 10 Eιιάδα- Μεηά ηελ θξίζε-hausman Test Πίλαθαο 11 Ιηαιία-Πξηλ ηελ θξίζε-μέζνδνο ηπραίωλ επηδξάζεωλ 115

Πίλαθαο 12 Ιηαιία-Πξηλ ηελ θξίζε-μέζνδνο ζηαζεξώλ επηδξάζεωλ Πίλαθαο 13 Ιηαιία-Πξηλ ηελ θξίζε- Hausman Test 116

Πίλαθαο 14 Ιηαιία- Μεηά ηελ θξίζε-μέζνδνο ηπραίωλ επηδξάζεωλ Πίλαθαο 15 Ιηαιία- Μεηά ηελ θξίζε-μέζνδνο ζηαζεξώλ επηδξάζεωλ 117

Πίλαθαο 16 Ιηαιία- Μεηά ηελ θξίζε- Hausman Test Πίλαθαο 17 Πνξηνγαιία-Πξηλ ηελ θξίζε-μέζνδνο ηπραίωλ επηδξάζεωλ 118

Πίλαθαο 18 Πνξηνγαιία-Πξηλ ηελ θξίζε-μέζνδνο ζηαζεξώλ επηδξάζεωλ Πίλαθαο 19 Πνξηνγαιία-Πξηλ ηελ θξίζε- Hausman Test 119

Πίλαθαο 20 Πνξηνγαιία-Μεηά ηελ θξίζε-μέζνδνο ηπραίωλ επηδξάζεωλ Πίλαθαο 21 Πνξηνγαιία-Μεηά ηελ θξίζε-μέζνδνο ζηαζεξώλ επηδξάζεωλ 120

Πίλαθαο 22 Πνξηνγαιία-Μεηά ηελ θξίζε- Hausman Test Πίλαθαο 23 Ιζπαλία-Πξηλ ηελ θξίζε-μέζνδνο ηπραίωλ επηδξάζεωλ 121

Πίλαθαο 24 Ιζπαλία-Πξηλ ηελ θξίζε-μέζνδνο ζηαζεξώλ επηδξάζεωλ Πίλαθαο 25 Ιζπαλία-Πξηλ ηελ θξίζε- Hausman Test 122

Πίλαθαο 26 Ιζπαλία-Μεηά ηελ θξίζε-μέζνδνο ηπραίωλ επηδξάζεωλ Πίλαθαο 27 Ιζπαλία-Μεηά ηελ θξίζε-μέζνδνο ζηαζεξώλ επηδξάζεωλ 123

Πίλαθαο 28 Ιζπαλία-Μεηά ηελ θξίζε- Hausman Test ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ ΓΡΑΦΗΜΑΣΧΝ Γξάθεκα 1: Διιάδα 80.000,000 70.000,000 60.000,000 50.000,000 40.000,000 30.000,000 20.000,000 10.000,000 0,000-10.000,000-20.000,000-30.000,000 Πριν την κρίση (σφμφωνα με συνάρτηση) ΕΛΛΑΔΑ (45,88%) 124

Γξάθεκα 2: Διιάδα Πριν την κρίση (σφμφωνα με την P-Value) 0,800 0,700 0,600 0,500 0,400 0,300 0,200 0,100 0,000 ΕΛΛΑΔΑ (45,88%) Γξάθεκα 3: Διιάδα Μετά την κρίση (σφμφωνα με συνάρτηση) 100.000,000 50.000,000 0,000-50.000,000 ΕΛΛΑΔΑ (37,87%) -100.000,000-150.000,000-200.000,000-250.000,000 125

Γξάθεκα 4: Διιάδα Μετά την κρίση (σφμφωνα με P-Value) 0,450 0,400 0,350 0,300 0,250 0,200 0,150 0,100 0,050 0,000 ΕΛΛΑΔΑ (37,87%) Γξάθεκα 5: Ιηαιία Πριν την κρίση (σφμφωνα με συνάρτηση) 30.000,000 25.000,000 20.000,000 15.000,000 10.000,000 5.000,000 0,000-5.000,000 ΙΣΑΛΙΑ (5,7%) 126

Γξάθεκα 6: Ιηαιία Πριν την κρίση (σφμφωνα με P-VaIue) 0,700 0,600 0,500 0,400 0,300 0,200 0,100 0,000 ΙΣΑΛΙΑ (5,7%) Γξάθεκα 7:Ιηαιία Μετά την κρίση (σφμφωνα με τη συνάρτηση) 50.000,000 40.000,000 30.000,000 20.000,000 10.000,000 0,000-10.000,000-20.000,000-30.000,000-40.000,000 ΙΣΑΛΙΑ (32,66%) 127

Γξάθεκα 8: Ιηαιία Μετά την κρίση (σφμφωνα με τη συνάρτηση) 50.000,000 40.000,000 30.000,000 20.000,000 10.000,000 0,000-10.000,000-20.000,000-30.000,000-40.000,000 ΙΣΑΛΙΑ (32,66%) Γξάθεκα 9: Πριν την κρίση (σφμφωνα με την συνάρτηση) 5.000,000 0,000-5.000,000-10.000,000 ΠΟΡΣΟΓΑΛΙΑ (16,74%) -15.000,000-20.000,000-25.000,000 128

Γξάθεκα 10: Πριν την κρίση (σφμφωνα με την P-VaIue) 1,000 0,900 0,800 0,700 0,600 0,500 0,400 0,300 0,200 0,100 0,000 ΠΟΡΣΟΓΑΛΙΑ (16,74%) Γξάθεκα 11: Μετά την κρίση (σφμφωνα με την συνάρτηση) 4.000,000 2.000,000 0,000-2.000,000-4.000,000-6.000,000-8.000,000-10.000,000 ΠΟΡΣΟΓΑΛΙΑ (11,69%) 129

Γξάθεκα 12: Μετά την κρίση (σφμφωνα με την P-VaIue) 0,600 0,500 0,400 0,300 0,200 0,100 0,000 ΠΟΡΣΟΓΑΛΙΑ (11,69%) Γξάθεκα 13: Ιζπαλία Πριν την κρίση (σφμφωνα με τη συνάρτηση) 40.000,000 20.000,000 0,000-20.000,000-40.000,000-60.000,000-80.000,000-100.000,000-120.000,000-140.000,000-160.000,000 ΙΠΑΝΙΑ (13,23%) 130

Γξάθεκα 14: Ιζπαλία Πριν την κρίση (σφμφωνα με την P-VaIue) 1,000 0,500 ΙΠΑΝΙΑ (13,23%) 0,000 Γξάθεκα 15: Ιζπαλία Μέτα την κρίση (σφμφωνα με την συνάρτηση) 150.000,000 100.000,000 50.000,000 0,000 ΙΠΑΝΙΑ (73,90%) -50.000,000-100.000,000-150.000,000 131

Γξάθεκα 16: Ιζπαλία Μετά την κρίση (σφμφωνα με την P-VaIue) 0,120 0,100 0,080 0,060 0,040 0,020 0,000 ΙΠΑΝΙΑ (73,90%) Γξάθεκα 17: πγθξηηηθή κειέηε όιωλ ηωλ ρωξώλ 100.000,000 Πριν την κρίση- σφμφωνα με συνάρτηση 50.000,000 0,000-50.000,000 ΕΛΛΑΔΑ (45,88%) ΙΣΑΛΙΑ (5,7%) ΠΟΡΣΟΓΑΛΙΑ (16,74%) ΙΠΑΝΙΑ (13,23%) -100.000,000-150.000,000 132

Γξάθεκα 18: πγθξηηηθή κειέηε όιωλ ηωλ ρωξώλ 1,000 0,900 0,800 0,700 0,600 0,500 0,400 0,300 0,200 0,100 0,000 Πριν την κρίση - σφμφωνα με P-Value ΕΛΛΑΔΑ (45,88%) ΙΣΑΛΙΑ (5,7%) ΠΟΡΣΟΓΑΛΙΑ (16,74%) ΙΠΑΝΙΑ (13,23%) Γξάθεκα 19: πγθξηηηθή κειέηε όιωλ ηωλ ρωξώλ 150.000,000 100.000,000 Μετά την κρίση- σφμφωνα με συνάρτηση 50.000,000 0,000-50.000,000-100.000,000-150.000,000 ΕΛΛΑΔΑ (37,87%) ΙΣΑΛΙΑ (32,66%) ΠΟΡΣΟΓΑΛΙΑ (11,69%) ΙΠΑΝΙΑ (73,90%) -200.000,000-250.000,000 133

Γξάθεκα 20: πγθξηηηθή κειέηε όιωλ ηωλ ρωξώλ Μετά την κρίση - σφμφωνα με P-Value 0,700 0,600 0,500 0,400 0,300 0,200 0,100 0,000 ΕΛΛΑΔΑ (37,87%) ΙΣΑΛΙΑ (32,66%) ΠΟΡΣΟΓΑΛΙΑ (11,69%) ΙΠΑΝΙΑ (73,90%) 134