ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ. Δρ Άννα Δελτσίδου Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Τμήμα Μαιευτικής ΤΕΙ Αθήνας

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ Δρ Άννα Δελτσίδου Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Τμήμα Μαιευτικής ΤΕΙ Αθήνας 1

ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ Η δειγματοληψία είναι ουσιαστικά η διαδικασία με την οποία επιλέγουμε ένα μέρος του πληθυσμού (το δείγμα) και με βάση τα δεδομένα που εξάγουμε από αυτό κάνουμε μια γενίκευση, δηλαδή καταλήγουμε σε εκτιμήσεις για το σύνολο του πληθυσμού (ή τις παρόμοιες περιπτώσεις στην ποιοτική έρευνα). Η γενίκευση προκύπτει ως μια λογική ανάγκη, αφού τις περισσότερες φορές είναι αδύνατο, για λόγους πρακτικούς, να μελετηθεί το σύνολο του πληθυσμού. 2

ΟΡΟΛΟΓΙΑ Πληθυσμός αναφοράς ή πληθυσμός στόχος (N= το σύνολο των υποκειμένων για τα οποία αναζητούμε πληροφορίες-πληθυσμός από τον οποίο προέρχεται το δείγμα) Υποθετικός πληθυσμός (όταν ο πληθυσμός δεν μπορεί να οριστεί επακριβώς. π.χ. Όλα τα άτομα που βρίσκονται κάτω από στρες λόγω της απώλειας κάποιου αγαπημένου προσώπου ή όλοι οι ασθενείς που προσέρχονται στα επείγοντα εξωτερικά ιατρεία) Προσβάσιμος πληθυσμός ή δειγματοληπτικός χώρος ή υπόβαθρο (π.χ. Ασθενείς ή το προσωπικό ενός νοσοκομείου). Αν ο προσβάσιμος πληθυσμός συμπίπτει με τον πληθυσμό στόχο τότε έχουμε πληθυσμιακές έρευνες Δείγμα υποσύνολο του πληθυσμού που επιλέγει ο ερευνητής για να αποκτήσει τις πληροφορίες που αναζητά (n) Συστατικά στοιχεία ή μέλη ή υποκείμενα του δείγματος (π.χ. Άτομα, γεγονότα, αντικείμενα, συμπεριφορές) Απογραφή (προσπάθεια συλλογής δεδομένων από ολόκληρο τον πληθυσμό) 3

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΣ Συστηματικό σφάλμα δειγματοληψίας Αντιπροσωπευτικότητα: μέτρο του βαθμού στον οποίο τα χαρακτηριστικά του δείγματος μοιάζουν με εκείνα που πληθυσμού (με άλλα λόγια η αντιπροσωπευτικότητα δείχνει πόσο πιστά εκφράζει το δείγμα τις διαφοροποιήσεις του πληθυσμού). Εάν έχουμε επιλέξει το δείγμα από ένα προσβάσιμο πληθυσμό τότε ο προσβάσιμος πληθυσμός με την σειρά του θα πρέπει να είναι αντιπροσωπευτικός του συνολικού πληθυσμού αναφοράς π.χ η έρευνα σε μια περιοχή ή ένα τύπο νοσοκομείου μπορεί να μην περιλαμβάνει ασθενείς με υψηλότερο κοινωνικοοικονομικό ή μορφωτικό επίπεδο 4

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΣ Συστηματικό σφάλμα δειγματοληψίας Η αντιπροσωπευτικότητα του δείγματος δεν έχει σχέση με το μέγεθος του δείγματος αλλά από το εάν το δείγμα ήταν τυχαίο ή όχι Το δείγμα σε έρευνες, με χαμηλό ποσοστό ανταπόκρισης ή με εθελοντές και σε έρευνες μέσω τηλεφώνου, διαδικτύου ή τηλεοπτικών εκπομπών είναι μη αντιπροσωπευτικό του πληθυσμού Μεροληψία (bias): είναι η υποκειμενική ή η «επιλεκτική» επιλογή μελών του δείγματος (π.χ. Ο ερευνητής παίρνει συνέντευξη από όσους χαμογελούν ή είναι διαθέσιμοι να μιλήσουν για ένα θέμα-δείγμα μη αντιπροσωπευτικό του πληθυσμού στον οποίο θέλουμε να γενικεύσουμε) 5

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΣ Σφάλμα δειγματοληψίας που οφείλεται στην τυχαία διακύμανση ή απόκλιση των τιμών που θα πάρουμε από τις μετρήσεις κάποιων μεταβλητών --- αντιστρόφως ανάλογο του μεγέθους του δείγματος. Το σφάλμα δειγματοληψίας επηρεάζει την ακρίβεια (precision) των εκτιμήσεών μας για τις παραμέτρους του πληθυσμού. Δεν αποτελεί όμως ιδιαίτερο πρόβλημα γιατί μπορεί να υπολογιστεί. 6

ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ Οι παράγοντες που θα επηρεάσουν τη συλλογή των δεδομένων έχουν τελικά να κάνουν με τον ερευνητή, τα υποκείμενα, το σκοπό της έρευνας και το περιβάλλον 1.Επιλογή περιβάλλοντος (με βάση το σκοπό της έρευνας, την πρόσβαση του ερευνητή, την αποδοχή από τον οργανισμό - τυπική και άτυπη - την απόσταση και το κόστος). 2.Επιλογή δείγματος Κριτήρια επιλογής δείγματος- συμμετοχή ή μη συμμετοχή (με βάση το πρόβλημα, το σκοπό, τους εννοιολογικούς και λειτουργικούς ορισμούς των εννοιών, το σχεδιασμό της έρευνας αλλά και πρακτικούς λόγους όπως δυνατότητα πρόσβασης των υποκειμένων, κόστος, επικοινωνία με συγκεκριμένες ομάδες κτλ.). Κατάλογος δειγματοληψίας Μέθοδος (διαδικασία) δειγματοληψίας 7

ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΣ Οι τεχνικές δειγματοληψίας διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: τη δειγματοληψία με πιθανότητες ή αντιπροσωπευτική δειγματοληψία και τη δειγματοληψία χωρίς πιθανότητες ή δειγματοληψία κρίσης. Η πρώτη περίπτωση περιλαμβάνει τεχνικές όπως: η απλή τυχαία δειγματοληψία, η δειγματοληψία κατά στρώματα, κατά ομάδες κλπ ενώ στη δεύτερη εντάσσονται τεχνικές όπως: η δειγματοληψία ποσοστών, η δειγματοληψία της χιονόμπαλλας κλπ. Η διαφορά τους είναι ότι στην πρώτη περίπτωση μπορούν να γίνουν στατιστικές αναλύσεις που αφορούν χαρακτηριστικά του πληθυσμού ενώ για τη δεύτερη περίπτωση δεν ισχύει το ίδιο. ΓΔ 8

1. ΑΠΛΗ ΤΥΧΑΙΑ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ Η τυχαία δειγματοληψία αποτελεί τη βάση κάθε στατιστικής επεξεργασίας στοιχείων επειδή αναφέρεται σε μια διαδικασία που πληροί δύο βασικές συνθήκες: όλα τα μέλη ενός πληθυσμού έχουν ίσες πιθανότητες να επιλεγούν στο δείγμα η επιλογή ενός μέλους με κανένα τρόπο δεν επηρεάζει την επιλογή ενός οποιουδήποτε άλλου Προϋπόθεση ο πληθυσμός να είναι αρκετά ομοιογενής Κληρωτίδα, πίνακες τυχαίων αριθμών, ειδικά προγράμματα Η/Υ Ο σκοπός της τυχαίας δειγματοληψίας είναι να αυξήσει την αντιπροσωπευτικότητα του δείγματος σε σχέση με τον πληθυσμό-στόχο 9

ΑΠΛΗ ΤΥΧΑΙΑ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ Η απλή τυχαία δειγματοληψία εξασφαλίζει ίση πιθανότητα σε κάθε μονάδα του πλαισίου να περιληφθεί στο δείγμα, όπου η τυχαία επιλογή μπορεί να επιτευχθεί με τη μέθοδο των λαχνών, με πίνακες τυχαίων αριθμών ή μέσω ενός Η/Υ. ΕΦΑΡΜΟΓΗ Έχετε έναν πληθυσμό 5011 ασθενών και θέλετε τη γνώμη τους για κάποιες συνήθειες. Δεν υπάρχει ο χρόνος συνεντεύξεων από όλους και εκτιμάται ότι ένα δείγμα 350 ασθενών πρέπει να ερωτηθεί. Πρώτα αντιστοιχείτε σε όλους τους ασθενείς έναν μοναδικό αριθμό αρχίζοντας από 0000 και φθάνοντας έως το 5010. Από τους πίνακες τυχαίων αριθμών έχουμε πχ : 32 78 14 47 01 55 10 91 83 21 13 32 59 53 03 38 79 32 71 60 20 53 86 78 10

ΑΠΛΗ ΤΥΧΑΙΑ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗ Έστω ότι ο πρώτος αριθμός που επιλέγεται τυχαία από τον πίνακα είναι πχ ο 55. Ξεκινώντας με το 5510 συνεχίζουμε στην ίδια σειρά 9183, 2113, 3259, 5303, 3879, 3271, κλπ έως ότου ολοκληρώσουμε το μέγεθος του δείγματος, λαμβάνοντας βέβαια υπόψη ότι, αριθμοί που δεν εντάσσονται στο δειγματοληπτικό πλαίσιο αγνοούνται. 32 78 14 47 01 55 10 91 83 21 13 32 59 53 03 38 79 32 71 60 20 53 86 78 11

2. ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ Προϋπόθεση: ταξινόμηση των μελών του δείγματος σε λίστα με βάση ένα χαρακτηριστικό που δεν σχετίζεται με τις μεταβλητές της έρευνας. Διαφορετικά υπάρχει πιθανότητα συστηματικού σφάλματος Η διαδικασία περιλαμβάνει την επιλογή κάθε k μέλους ξεκινώντας από ένα τυχαίο σημείο (m). Το k (βήμα δειγματοληψίας) καθορίζεται από τον τύπο: k = N n όπου Ν το μέγεθος του δειγματικού πλαισίου και n το (επιθυμητό) μέγεθος του δείγματος Αν για παράδειγμα το μέγεθος Ν του δειγματικού πλαισίου είναι 1500 άτομα και n το (επιθυμητό) μέγεθος του δείγματος είναι 150 άτομα, τότε το k είναι 10 (1500/150). Άρα ξεκινώντας από ένα άτομο στην λίστα (τυχαία, το m) θα επιλέγεται κάθε 10ο άτομο (m, m+k, m+2k ) 12

Β. ΜΗ ΤΥΧΑΙΑ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ 13

1. ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ ΕΥΚΟΛΙΑΣ (convenience sampling) Τα υποκείμενα συμπεριελήφθησαν στην έρευνα ή επελέγησαν επειδή συνέπεσε να είναι στο «σωστό μέρος τη σωστή στιγμή». Τα υποκείμενα που είναι διαθέσιμα συμμετέχουν στην έρευνα μέχρι να συμπληρωθεί ο επιθυμητός αριθμός του δείγματος. Πλεονέκτημα της μεθόδου αυτής είναι το χαμηλό κόστος, η αυξημένη πρόσβαση στις πληροφορίες και ο μικρός χρόνος συλλογής των στοιχείων. Η μέθοδος αυτή παρά τους κινδύνους που εμπεριέχει είναι αρκετά χρήσιμη ειδικά για διερεύνηση φαινομένων και φυσικά όταν δεν είναι δυνατό να επιλεγεί ένα τυχαίο δείγμα. Στην ίδια κατηγορία ανήκει και το δείγμα που βασίζεται σε εθελοντές. 14

2. ΣΚΟΠΙΜΗ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ (purposive sampling) Είναι η συνειδητή επιλογή συγκεκριμένων ατόμων ή στοιχείων. Χρησιμοποιείται αρκετά συχνά στην ποιοτική έρευνα και ειδικότερα όταν ο ερευνητής θέλει να ερευνήσει άτομα με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά π.χ. ο ερευνητής ψάχνει για τυπικές ή για ακραίες περιπτώσεις, θέλει να αυξήσει την ποικιλία των περιπτώσεων ή αντίθετα να διατηρήσει την ομοιογένεια του δείγματος, επιθυμεί περιπτώσεις που να είναι σημαντικές για το θέμα που διερευνάται (για παράδειγμα να έχουν βιώσει μια συγκεκριμένη εμπειρία), ή τέλος στοχεύει σε περιπτώσεις που επιβεβαιώνουν ή απορρίπτουν τα ευρήματά του. Μπορεί ακόμα να επιλέγει ζεύγη αντιστοιχισμένων υποκειμένων. 15

3. ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ ΧΙΟΝΟΣΤΙΒΑΔΑΣ (snowballing or nominated sampling) Χρησιμοποιείται αρκετά συχνά στις ποιοτικές έρευνες ή γενικότερα όταν τα άτομα ενός δείγματος δεν είναι εύκολο να βρεθούν. Βασίζεται στο κοινωνικό δίκτυο και στα κοινά χαρακτηριστικά. Όταν ο ερευνητής βρει κάποια άτομα που πληρούν τα κριτήρια της έρευνας τους ζητά την βοήθειά τους έτσι ώστε να έρθει σε επαφή με άλλα άτομα με κοινά χαρακτηριστικά. Συχνά χρησιμοποιείται σε ομάδες κοινωνικά μη αποδεκτές (περιθωριακές ομάδες) όπως οι ναρκομανείς, οι αλκοολικοί, εγκληματίες κτλ. Επειδή η συμμετοχή ενός ατόμου στην έρευνα βασίζεται στην υπόδειξη των άλλων ονομάζεται και υποδεικνυόμενη ή προτεινόμενη (nominating) δειγματοληψία. Αυξημένη πιθανότητα συστηματικού σφάλματος διότι τα άτομα συνδέονται μεταξύ τους 16

Γ. ΑΛΛΑ ΕΙΔΗ (ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ) ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΣ 17

1. ΣΤΡΩΜΑΤΟΠΟΙΗΜΕΝΗ (ΤΥΧΑΙΑ) ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ (stratified sampling) Χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις όπου είναι γνωστό ότι κάποια χαρακτηριστικά του δείγματος είναι σημαντικά για την αντιπροσωπευτικότητά του. Βασίζεται στην αρχή ότι αν διαιρέσουμε ένα πληθυσμό σε μικρότερες ομάδες (στρώματα, strata) σχετικά ομοιογενείς ως προς αυτά τα χαρακτηριστικά τότε θα είναι αρκετό ένα μικρό δείγμα από κάθε ομάδα για να εκτιμήσουμε με ακρίβεια την τιμή του πληθυσμού (ή τη διαφορά ή τη σχέση). Ο πληθυσμός διαιρείται σε μικρότερες ομάδες με βάση κάποιο χαρακτηριστικό (το οποίο θεωρείται ότι επηρεάζει το αποτέλεσμα) και οι οποίες δειγματοληπτούνται χωριστά με τυχαία δειγματοληψία. Συχνά χρησιμοποιείται η ηλικία, το φύλο, η εθνικότητα, η διάγνωση, η γεωγραφική θέση ή ο τύπος νοσοκομείου κτλ. Πλεονεκτήματα: α) για το ίδιο μέγεθος δείγματος δίνει ακριβέστερες εκτιμήσεις των παραμέτρων του πληθυσμού σε σχέση με την απλή τυχαία δειγματοληψία β) μας επιτρέπει να έχουμε ακριβή εκτίμηση για συγκεκριμένους υποπληθυσμούς που μας ενδιαφέρουν καθώς κάθε στρώμα μπορεί να μελετηθεί ως επιμέρους πληθυσμός 18

2. ΜΕΘΟΔΟΣ ΤΩΝ ΑΝΑΛΟΓΙΩΝ (quota sampling) Η μέθοδος των αναλογιών βασίζεται στην ίδια αρχή με την στρωματοποιημένη αναλογική δειγματοληψία, αλλά συχνά δεν συμπεριλαμβάνεται όλος ο πληθυσμός για τον διαχωρισμό σε στρώματα ούτε και γίνεται τυχαία δειγματοληψία για την επιλογή των μελών του δείγματος. Ο ερευνητής επιλέγει ένα δείγμα ευκολίας με την ίδια αναλογία ως προς ένα χαρακτηριστικό όπως αυτή του πληθυσμού. Για παράδειγμα αν η αναλογία ανδρών -γυναικών είναι 40-60 τότε ο ερευνητής επιλέγει 40 άνδρες και 60 γυναίκες με βάση την διαθεσιμότητα των υποκειμένων (δείγμα ευκολίας). 19

3. ΠΟΛΥΣΤΑΔΙΑΚΗ Η ΙΕΡΑΡΧΙΚΗ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ (Hierarchical sampling) Η πολυσταδιακή ή ιεραρχική δειγματοληψία χρησιμοποιείται κύρια όταν υπάρχει μεγάλη γεωγραφική διασπορά του πληθυσμού και για αυτό είναι δύσκολο να προσεγγιστούν όλες οι περιοχές ή όταν ο πληθυσμός του δείγματος δεν είναι γνωστός και δεν μπορεί να υπάρξει κατάλογος των ατόμων π.χ. καρδιοχειρουργημένοι ασθενείς σε μια χώρα. Ο γεωγραφικός χώρος διαιρείται σε μια ιεραρχία δειγματοληπτικών επιπέδων τα οποία περιέχονται το ένα μέσα στο άλλο. Τα δειγματοληπτικά επίπεδα μπορεί να είναι για παράδειγμα η περιφέρεια, ο νομός, η επαρχία, ο οργανισμός, το τμήμα. Ο ερευνητής μπορεί να επιλέξει τυχαία από κάθε περιφέρεια ένα νομό, στην συνέχεια από τον ένα νομό μια επαρχία και στην συνέχεια από την μια επαρχία δύο νοσοκομεία και από κάθε νοσοκομείο 4 παθολογικά και 4 χειρουργικά τμήματα 20

Παραλλαγή της πολυσταδιακής δειγματοληψίας αποτελεί η δειγματοληψία δέσμης (cluster sampling). Η διαφορά με την πολυσταδιακή ή ιεραρχική δειγματοληψία είναι ότι επιλέγονται οι ομάδες και σε κάποιο επίπεδο εξετάζεται το σύνολο των μονάδων (π.χ. Επιλέγονται τυχαία επαρχίες, πόλεις, οικοδομικά τετράγωνα και στη συνέχεια εξετάζονται όλα τα άτομα των οικοδομικών τετραγώνων) Η μέθοδος αυτή δεν πλεονεκτεί σε ακρίβεια και αντιπροσωπευτικότητα της απλής τυχαίας δειγματοληψίας, όμως έχει πολύ μειωμένο κόστος λόγω περιορισμού των μετακινήσεων και της πιο εύκολης σύνταξης του καταλόγου δειγματοληψίας 21

ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΜΕΓΕΘΟΥΣ ΤΟΥ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ Κανόνας δεν υπάρχει. Το μέγεθος του δείγματος μπορεί να επιλεγεί με βάση: Την πρακτική (πρόσβαση, διαθεσιμότητα, κόστος, μέσα) Κατά προσέγγιση εμπειρία (π.χ. Για μια σύγκριση 2 ομάδων ως προς τη μέση τιμή μιας μεταβλητής απαιτούνται περίπου 100 άτομα (για μια μεσαία διαφορά), για μια παραγοντική ανάλυση απαιτούνται περίπου 150-200 άτομα ή για ένα μοντέλο πολλαπλής παλινδρόμησης απαιτούνται περίπου 5-10 άτομα για κάθε μεταβλητή) Με χρήση στατιστικών μεθόδων (power analysis-ανάλυση ισχύος). Στην στατιστική προσέγγιση λαμβάνονται υπόψιν: α) ο σκοπός της έρευνας β) η διακύμανση των τιμών των διαφόρων μεταβλητών γ) οι στατιστικές δοκιμασίες που θα γίνουν δ) η ακρίβεια της εκτίμησής μας για μια παράμετρο του πληθυσμού ή το μέγεθος της αναμενόμενης διαφοράς ή σχέσης ανάμεσα στις μεταβλητές ε) ο βαθμός βεβαιότητάς μας για την ακρίβεια ή ύπαρξη διαφοράς ή της σχέσης (επίπεδο στατιστικής σημαντικότητας) Στ) ο βαθμός βεβαιότητας που θέλει να έχει ο ερευνητής ότι θα ανακαλύψει μια διαφορά που υπάρχει στην πραγματικότητα (ισχύς) 22

ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΔΕΙΚΤΗΣ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗΣ Αν ο βαθμός ανταπόκρισης του δείγματος είναι μικρός (κάτω από 70%) τότε θα πρέπει οπωσδήποτε να γίνει διερεύνηση των αιτίων και των χαρακτηριστικών των ατόμων που διέφυγαν γιατί μπορεί αυτά να σχετίζονται με την υπό μελέτη έννοια. Στρατηγικές για αύξηση ανταπόκρισης: Προσοχή στη πρώτη επαφή (τεχνικές επικοινωνίας), πλήρης εξήγηση του σκοπού και της σπουδαιότητας της έρευνας, αλλά και της όλης διαδικασίας Δεν πρέπει να εξασκείται πίεση για συμμετοχή στην έρευνα. Επίσης πρέπει να υπάρχει ελαστικότητα ως προς τον χρόνο και φυσικά αποδοχή της άρνησης. Αν σταλεί ερωτηματολόγιο μετά την έξοδο από το νοσοκομείο, μια προσωπική επαφή και επαναληπτικές (follow-up) επιστολές ή τηλέφωνα αυξάνουν τον δείκτη ανταπόκρισης. Η επιλογή του χρόνου που θα σταλούν έχει μεγάλη σημασία. 23

Η ΔΕΙΜΑΤΟΛΗΨΙΑ ΣΤΗΝ ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ Στις ποιοτικές έρευνες τα δείγματα είναι μικρά και μή τυχαία δείγματα. Η δειγματοληψία είναι συνήθως η δειγματοληψία ευκολίας, σκόπιμη δειγματοληψίας ή χιονοστιβάδας. Το κριτήριο για τον καθορισμό του μεγέθους του δείγματος είναι o κορεσμός των δεδομένων (ή πληροφοριών). Με άλλα λόγια η συλλογή δεδομένων και η δειγματοληψία σταματά όταν έχει επιτευχθεί ο σκοπός της έρευνας και η επιπλέον συλλογή πληροφοριών δεν προσφέρει νέες πληροφορίες. Συνήθως το δείγμα είναι αρκετά μικρό, στην θεμελιωμένη θεωρία μπορεί να είναι 20-30 άτομα ενώ στην φαινομενολογία ίσως είναι και μικρότερο των 10 περιπτώσεων. 24

ΕΠΙΛΟΓΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑΣ ΜΕΤΡΗΣΗΣ τι (υλικό και εξοπλισμός) πως (με ποιο τρόπο γίνεται η μέτρηση, βήματα), που (σε πoιο περιβάλλον) πότε (σε ποια χρονική στιγμή) γιατί (τεκμηρίωση επιλογής της συγκεκριμένης μεθόδου - πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα αξιοπιστία και εγκυρότητα, ευαισθησία και ειδικότητα για διαγνωστικές μεθόδους κτλ.) Δρ Άννα Δελτσίδου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια 25

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ - ΚΛΙΜΑΚΕΣ Χρησιμοποιούνται για τη μέτρηση κλινικών παραμέτρων, συμπεριφορών, συναισθημάτων, στάσεων και απόψεων Τυποποιημένα μη τυποποιημένα Ερωτήσεις ανοικτού τύπου κλειστού τύπου Χρήση κλίμακας Συμπλήρωση τρόπος αποστολής - αυτοσυμπληρούμενο ή συμπλήρωση με συνέντευξη με ταχυδρομείο κτλ. Πλεονέκτημα: μειώνεται η πιθανότητα συστηματικού σφάλματος διότι ο τρόπος που τίθενται τα ερωτήματα είναι κοινός για όλους τους ερωτώμενους και δίνεται σε μεγάλο αριθμό υποκειμένων Δρ Άννα Δελτσίδου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια 26

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Περιλαμβάνει την προφορική επικοινωνία μεταξύ του ερευνητή και του υποκειμένου Χρησιμοποιείται για την αξιολόγηση κλινικών συμπτωμάτων, συμπεριφοράς, συναισθημάτων, άποψης κτλ. Δομημένη (με βάση κάποιο αδρό σχέδιο), μη-δομημένη, ημιδομημένη συνέντευξη Μη-δομημένη: στην ποιοτική προσέγγιση, στις περιγραφικές έρευνες και στα αρχικά στάδια ανάπτυξης ερωτηματολογίων προκειμένου να αναγνωρισθεί το περιεχόμενο της έννοιας που θα μετρηθεί Η ημιδομημένη συνέντευξη γίνεται με τη βοήθεια ενός αρχικού σχεδίου ή οδηγού που περιλαμβάνει θεματικά πεδία. Ο ερωτώμενος απαντά ελεύθερα με δικά του λόγια Η δομημένη συνέντευξη περιλαμβάνει στρατηγικές που παρέχουν αυξημένο έλεγχο του ερευνητή πάνω στο περιεχόμενο της συνέντευξης (ερωτηματολόγιο) Πρόσωπο με πρόσωπο ή τηλεφωνικά (ή μέσω Η/Υ ) Δρ Άννα Δελτσίδου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια 27

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΗΜΕΙΑ ΠΡΟΣΟΧΗΣ Η σειρά των ερωτήσεων (οι γενικές ερωτήσεις προηγούνται των ειδικών, οι ερωτήσεις μικρότερου ενδιαφέροντος και τα δημογραφικά στο τέλος ή βρίσκονται από άλλες πηγές) Η ομαδοποίηση των ερωτήσεων (διευκολύνει τον ερωτώμενο ώστε να συγκεντρώνει την προσοχή του) Ο τύπος της ερώτησης (οι ερωτήσεις που θεωρούνται ευαίσθητες μπαίνουν στο τέλος) Ύφος ερωτήσεων (αποφεύγεται το β πρόσωπο) Η διατύπωση των ερωτήσεων (η φρασεολογία συμβαδίζει με το εκπαιδευτικό επίπεδο του ερωτώμενου και όχι του ερευνητή) Δοκιμή του σχεδίου της συνέντευξης (δοκιμή σε υποκείμενα με ανάλογα χαρακτηριστικά) Εκπαίδευση των συνεντευκτών Το περιβάλλον και η χρονική στιγμή που θα γίνει η συνέντευξη (άνετο, ήσυχο, ιδιωτικότητα, κλπ) Ενημέρωση των υποκειμένων οδηγίες - πληροφορημένη συναίνεση 28

Συνέντευξη Πλεονεκτήματα: Μεγάλος δείκτης συμμετοχής (response rate) Είναι δυνατόν να συλλεγούν πληροφορίες από άτομα που δεν έχουν τη δυνατότητα να γράφουν ή να διαβάζουν Μειονέκτημα: Περισσότερος χρόνος για την έρευνα Μεγαλύτερο κόστος Δεν προστατεύεται η ανωνυμία και υπάρχει φόβος συστηματικού σφάλματος και του επηρεασμού των υποκειμένων Δρ Άννα Δελτσίδου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια 29

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Συνέντευξη με εστίαση σε κάποια ομάδα (ομαδική συνέντευξη, focus group). Συνήθως αποτελείται από 6-12 άτομα με ένα συντονιστή συζήτησης. Η τεχνική αυτή χρησιμοποιείται κυρίως για την ανάπτυξη ερωτηματολογίων και στην ποιοτική έρευνα Τεχνική Delphi. Η τεχνική αυτή χρησιμοποιείται για να αποκτηθεί η γνώμη από ειδικούς που δεν είναι εύκολο να είναι συγκεντρωμένοι σε ένα χώρο (δεν υπάρχει φυσική παρουσία των ατόμων). Χρησιμοποιείται συχνά για την ανάπτυξη ερωτηματολογίων Αρχικά στέλνεται ένα ερωτηματολόγιο στους ειδικούς με τη δυνατότητα να κάνουν σχόλια Τα ερωτηματολόγια επιστρέφονται στον ερευνητή ο οποίος τα επεξεργάζεται και στέλνει τα αποτελέσματα και την νέα τροποποιημένη έκδοση του ερωτηματολογίου στους ειδικούς Η διαδικασία επαναλαμβάνεται μέχρι να επιτευχθεί μια συμφωνία ανάμεσα στους ειδικούς Δρ Άννα Δελτσίδου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια 30

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Μη δομημένη (αυθόρμητη παρατήρηση και καταγραφή των γεγονότων με βάση κάποιο αδρό σχεδιασμό- κίνδυνος υποκειμενικότητας και απώλειας πληροφοριών)- Μαγνητοφώνηση, βιντεοσκόπηση Δομημένη (με βάση συγκεκριμένο σχέδιο-τσεκάρισμα επιλογών) Σημειώσεις βιντεοσκόπηση Το μεγάλο πρόβλημα στην παρατήρηση είναι η αλληλεπίδραση παρατηρητών με τα υποκείμενα και η γνώση των υποκειμένων για την παρατήρηση (Hawthorne effect) Δρ Άννα Δελτσίδου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια 31

ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΟΠΤΙΚΟΑΚΟΥΣΤΙΚΩΝ Ή ΑΛΛΩΝ ΜΕΣΩΝ Οι συμμετέχοντες στην έρευνα θα πρέπει οπωσδήποτε να έχουν δώσει τη συγκατάθεσή τους για τη χρήση αυτών των μέσων Δρ Άννα Δελτσίδου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια 32

ΜΕΤΡΗΣΗ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ Οι μετρήσεις των βιολογικών παραμέτρων βασίζονται κύρια στην μεθοδολογία μέτρησης με αναφορά σε νόρμα (τιμές πρότυπα ή εύρος τιμών από τον πληθυσμό που προέρχεται το υποκείμενο που εξετάζεται) ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ Η ΕΡΓΑΛΕΙΟΥ ΜΕΤΡΗΣΗΣ Διαθεσιμότητα. Υπάρχει στον χώρο που έχω πρόσβαση; Μπορώ να το βρω αλλού; Άμεση ή έμμεση μέτρηση. Εάν υπάρχουν αρκετές συσκευές προτιμάται αυτή που κάνει άμεση μέτρηση π.χ. μέτρηση πίεσης μέσω αρτηριακής γραμμής ή με σφυγμανόμετρο Ευαισθησία, ειδικότητα, αξιοπιστία, εγκυρότητα Επίπτωση στα υποκείμενα (έκθεση σε κίνδυνο) Κόστος Δρ Άννα Δελτσίδου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια 33

ΛΗΨΗ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΑΠΟ ΑΛΛΕΣ ΠΗΓΕΣ Η συλλογή των δεδομένων σε αυτή την περίπτωση γίνεται από αρχεία που εμπεριέχουν τα δεδομένα όπως για παράδειγμα κυβερνητικά έγγραφα, εφημερίδες, άλλες έρευνες, ο φάκελος του ασθενούς κτλ. Τα δεδομένα μπορεί να είναι πρωτογενή και να απαιτείται επεξεργασία ή να αφορούν σε μετρήσεις που ήδη έχουν γίνει. Σε κάθε περίπτωση αυτά συλλέγονται με τη βοήθεια ειδικών πρωτοκόλλων συλλογής στοιχείων. Δρ Άννα Δελτσίδου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια 34

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ Ερωτηματολόγια με αναφορά σε νόρμα (norm-referenced) (οι απαντήσεις κάθε ατόμου συγκρίνονται με τις απαντήσεις των άλλων) Αυτό επιτυγχάνεται με την μετατροπή των τιμών των απαντήσεων σε τυποποιημένες τιμές (z-values) Π.χ. Αξιολόγηση της απόδοσης του ατόμου σε σχέση με τη σχετική απόδοση των άλλων ατόμων που ανήκουν στην ίδια ομάδα (σε εθνικό, διεθνές επίπεδο, επίπεδο οργανισμού). Μετρήσεις ποιότητας ζωής, ικανοποίησης κλπ, τεστ GRE, Toefel Ερωτηματολόγια με αναφορά σε κριτήριο (criterion-referenced). Οι απαντήσεις συγκρίνονται με ένα κριτήριο (ένα πρότυπο) προκειμένου να αξιολογηθεί αν το άτομο έχει ή δεν έχει το χαρακτηριστικό και όχι σε ποιο βαθμό το έχει σε σχέση με τους άλλους όπως συμβαίνει με το ερωτηματολόγιο με αναφορά σε νόρμα Δρ Άννα Δελτσίδου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια 35

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ Οι έννοιες τυποποίηση (standardization) και νόρμα (norm) δεν είναι ταυτόσημες. Το τυποποιημένα ερωτηματολόγια: έχουν αναπτυχθεί από ειδικούς για ευρεία χρήση, έχουν αξιολογηθεί για την εγκυρότητα και την αξιοπιστία τους, έχουν συγκεκριμένο περιεχόμενο και κυρίως αυστηρά καθορισμένες διαδικασίες για τη διανομή, βαθμολόγηση και την ερμηνεία των αποτελεσμάτων με βάση συγκεκριμένες νόρμες. Χαρακτηριστικό των ερωτηματολογίων αυτών είναι η μεταβλητότητα (μετράει ένα χαρακτηριστικό με τέτοιο τρόπο ώστε να διακρίνει με επιτυχία τα άτομα ανάλογα με την ποσότητα του χαρακτηριστικού αυτού) Δρ Άννα Δελτσίδου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια 36

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ Τα ερωτηματολόγια μετρούν: 1. Γνώσεις (ερωτηματολόγια γνώσεων ή αυτοαξιολόγησης) 1. Συναισθηματικές παραμέτρους όπως προδιάθεση, προτιμήσεις, αξίες στάσεις, συναισθηματική κατάσταση (ερωτηματολόγια αυτοαξιολόγησης) 1. Συμπεριφορά (με παρατήρηση ή ερωτηματολόγια αυτοαξιολόγησης) 2. Φυσική λειτουργικότητα (χρήση ειδικού εξοπλισμού, ΑΠ, αιμοσφαιρίνη, λευκά αιμοσφαίρια) Δρ Άννα Δελτσίδου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια 37

ΧΡΗΣΙΜΗ ΣΥΜΒΟΥΛΗ Στα ερωτηματολόγια προσοχή χρειάζονται όχι μόνο οι ερωτήσεις αλλά και: οι οδηγίες συμπλήρωσης, ο τρόπος συμπλήρωσης, ο χρόνος συμπλήρωσης, η διάθεση του υποκειμένου, και το περιβάλλον μια δεδομένη στιγμή Όλα τα παραπάνω μπορούν να επηρεάσουν τη μέτρηση Δρ Άννα Δελτσίδου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια 38

ΕΠΙΛΟΓΗ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ Εκτεταμένη βιβλιογραφική ανασκόπηση για επιλογή κατάλληλου εργαλείου μέτρησης. Ανάπτυξη νέου εργαλείου μέτρησης εάν δεν υπάρχει στη βιβλιογραφία. Η επιλογή ερωτηματολογίου βασίζεται: Διατύπωση σκοπού Περιγραφή θεωρητικού ή εννοιολογικού πλαισίου Περιγραφή διαδικασίας ανάπτυξης - ψυχομετρικές ιδιότητες Περιβάλλον -κουλτούρα, τεχνολογία και χρόνος που κατασκευάστηκε Περιγραφή πληθυσμού, έκτασης έρευνας Αριθμός ερωτήσεων, χρόνος συμπλήρωσης, τύπος Οδηγίες για διανομή και βαθμολόγηση Ευκολία να βρεθεί, άδειας χρήσης, κόστος Δρ Άννα Δελτσίδου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια 39

ΕΠΙΛΟΓΗ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ Ελάχιστη προϋπόθεση για δημοσίευση (Norbeck 1984): 1. Εγκυρότητα περιεχομένου 2. Εννοιολογική εγκυρότητα ή εγκυρότητα κριτηρίου 3. Αξιοπιστία δοκιμασίας επαναδοκιμασίας 4. Αξιοπιστία εσωτερικής συνοχής Δρ Άννα Δελτσίδου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια 40

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ 1. Αναγνώριση περιεχομένου (Θεωρητικό πλαίσιο, ορισμοί εννοιών, ανεύρεση επιμέρους χαρακτηριστικών) Π.χ. Ορισμός της υγείας: «η κατάσταση πλήρους σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι απλά η απουσία ασένειας ή αναπηρίας» Καθορισμός διαστάσεων της έννοιας (π.χ, υποκειμενικά και αντικειμενικά χαρακτηριστικά της υγείας) 2. Ανάπτυξη περιεχομένου (βιβλιογραφία, συμμετοχή υποκειμένων, ειδικών - εκπροσώπηση όλων των εμπλεκομένων-ανάπτυξη πίνακα προδιαγραφών, επιλογή τύπου απαντήσεων, διαμόρφωση ενός προσχεδίου του ερωτηματολογίου- τα 2 πρώτα στάδια καθοριστικά για την εγκυρότητα του ερωτηματολογίου) 41

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ 3. Κριτική περιεχομένου (από ειδικούς 3-8 άτομα, τυχαία υποκείμενα του πληθυσμού 10-15 άτομα - διαμόρφωση πρώτης έκδοσης του ερωτηματολογίου, αξιολόγηση ερωτήσεων από κάθε ειδικό χωριστά, αξιολόγηση από τους ειδικούς ως ομάδα και στη συνέχεια από τον κάθε ειδικό χωριστά) Δείκτης εγκυρότητας περιεχομένου: Οι ειδικοί αξιολογούν την σχετικότητα κάθε ερώτησης σε μια κλίμακα 4 σημείων: 1= όχι σχετικό, 2= ελάχιστα σχετικό, 3= σχετικό με μικρή τροποποίηση, 4= πολύ σχετικό 42

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ 4. Πιλοτική δοκιμή αξιολόγηση, αλλαγές, δοκιμή ερωτηματολογίου σε αντιπροσωπευτικό δείγμα του πληθυσμού - στόχου 15-30 ατόμων, Στατιστική ανάλυση-περιγραφική ανάλυση, έλεγχος αξιοπιστίας εσωτερικής συνοχής Δεύτερη έκδοση του ερωτηματολογίου 5. Δοκιμή πεδίου Σε δείγμα 100-200 ατόμων ή 10 ατόμων ανά ερώτηση, Στατιστική ανάλυση, αξιολόγηση, Αλλαγές τελική διαμόρφωση του ερωτηματολογίου 6. Δημοσίευση αποτελεσμάτων 7. Αξιολόγηση αξιοπιστίας και εγκυρότητας σε άλλους πληθυσμούς, μετα-ανάλυση ερευνών που το χρησιμοποίησαν, τυποποίηση, νόρμες Δρ Άννα Δελτσίδου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια 43

Σημαντική παρατήρηση 1 Σημαντικό πρόβλημα των γραπτών ερωτηματολογίων είναι ο μικρός δείκτης ανταπόκρισης Αυτά που στέλνονται ταχυδρομικά έχουν ακόμα χαμηλότερο δείκτη ανταπόκρισης Τεχνικές που αυξάνουν την ανταπόκριση: έτοιμος φάκελος με προπληρωμένο τέλος, τηλεφωνικές υπενθυμίσεις ή αποστολή διαδοχικών επιστολών Δρ Άννα Δελτσίδου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια 44

Σημαντική παρατήρηση 2 Μερικές φορές δεν συμπληρώνεται μια ερώτηση (ποσοστό μεγαλύτερο του 10%) και τότε δημιουργούνται ερωτηματικά για τη διατύπωση της ερώτησης ή αν θα έπρεπε να συμπεριληφθεί η ερώτηση Ωστόσο, υπάρχει η επιλογή δεν ξέρω, δεν απαντώ Δρ Άννα Δελτσίδου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια 45

ΕΙΔΗ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ Ανοικτή ερώτηση (open question) Ποιοι λόγοι σας οδήγησαν σε αυτή την επιλογή; Διχοτόμησης (dichotomous) Έχετε παιδιά; Ναι q Όχι q Ο Fayol είναι ο πατέρας των αρχών της διοίκησης. ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟ - ΣΩΣΤΟ Πολλαπλής επιλογής (multiple choice) Η αξιοπιστία είναι δείκτης: Α) του συστηματικού σφάλματος Β) του τυχαίου σφάλματος Γ) του σφάλματος δειγματοληψίας Δ) του σφάλματος επιλογής Οικογενειακή κατάσταση: Έγγαμος/η q Άγαμος/η q Διαζευγμένος/η q Χήρος/αq 46

ΕΙΔΗ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ Ποιοί λόγοι σας οδήγησαν στο κάπνισμα; (μπορείτε να επιλέξετε περισσότερες από μία απαντήσεις) α. Άγχος q β. Στενοχώρια q γ. Περιέργεια q δ. Μίμηση q ε. Αντίδραση q στ. Οι άλλοιq Ιεράρχησης απαντήσεων (rank order) Τοποθετήσετε τα παρακάτω σε σειρά σπουδαιότητας σημειώνοντας έναν αριθμό από το 1 έως το 5 που δηλώνει και τη σειρά αυτή. 1 το πρώτο σε σπουδαιότητα, 2 το αμέσως επόμενο κτλ. q Χρήματα q Φήμη q Εξουσία q Κοινωνικές σχέσεις q Ασφάλεια Κλίμακες (rating scales) Για το πρόβλημα της υγείας σας θα λέγατε ότι γνωρίζετε: Τίποτα λίγα αρκετά πολλά πάρα πολλά 1 2 3 4 5 47

ΚΛΙΜΑΚΕΣ Με τις κλίμακες βαθμολόγησης (rating scales), η έννοια θεωρείται ως ένα ενιαίο και συνεχές σύνολο διατάξιμων (διαβαθμίσιμων, ιεραρχήσιμων) κατηγοριών και σε κάθε κατηγορία αποδίδεται μια αριθμητική τιμή. Η πιο συχνά χρησιμοποιούμενη μορφή κλίμακας είναι η κλίμακα τύπου Likert (γνώμες, στάσεις υποκειμένων για ένα συγκεκριμένο θέμα). Μετρούν συχνότητα, συμφωνία ή αξιολόγηση Οι απαντήσεις πρέπει να είναι αμοιβαία αποκλειόμενες και η κλίμακα πρέπει να είναι ζυγισμένη Ουδέτερο σημείο;;;;; Παράδειγμα: ΓΕΝΙΚΑ, ΠΟΣΟ ΣΥΧΝΑ ΤΙΣ ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΔΥΟ ΕΒΔΟΜΑΔΕΣ ΑΙΣΘΑΝΘΗΚΑΤΕ ΠΟΝΟ ΣΤΟ ΣΤΗΘΟΣ ΕΝΩ ΚΑΝΑΤΕ ΤΙΣ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΕΣ ΣΑΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ: Συνεχώς Πολύ συχνά Συχνά Μερικές φορές Λίγες φορές Σπάνια Ποτέ 1 2 3 4 5 6 7 Δρ Άννα Δελτσίδου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια 48

Αθροιστική (summated) ΚΛΙΜΑΚΕΣ Συνολική βαθμολογία-άθροισμα, μέση τιμή Διαφορική εννοιολογική κλίμακα ή «ειδοποιούς διαφοράς» (semantic differential) Κλίμακα που αποτελείται από 2 αντίθετα επίθετα με μια κλίμακα 7 σημείων μεταξύ τους Oπτική αναλογική κλίμακα (visual analogue scale or magnitude scale). Οριζόντια ή κάθετη γραμμή με 2 άκρα ή δύο αντίθετες απαντήσεις για την κάλυψη όλου του εύρους του φαινομένου (π.χ. Καλύτερο-χειρότερο, όχι πόνος-πόνος που δεν αντέχεται). Το υποκείμενο σημαδεύει το σημείο που το εκφράζει καλύτερα πάνω στην γραμμή και στη συνέχεια μετρέται με ένα χάρακα η απόσταση για την αξιολόγηση της έντασης της έννοιας που μετράται. Δυνατότητα ανίχνευσης πολύ μικρών μεταβολών. Εκτίμηση ψυχικής διάθεσης, του άγχους, της ποιότητας του ύπνου και της έντασης των κλινικών συμπτωμάτων Mεθοδολογία Q (Q- methodology). Για τη συγκριτική αξιολόγηση της άποψης σε ένα θέμα, ιεράρχηση σπουδαιότητας, αναγνώριση των σημαντικότερων χαρακτηριστικών μιας έννοιας. Χρήση καρτών 49

ΤΑ 10 ΣΥΝΗΘΕΣΤΕΡΑ ΛΑΘΗ 1. Δεν υπάρχουν σαφείς οδηγίες για τη συμπλήρωση του ερωτηματολογίου. 2. Χρησιμοποίηση δυσκολονόητων λέξεων (συχνά τεχνικοί ή επιστημονικοί όροι απευθύνονται σε άτομα χαμηλού μορφωτικού επιπέδου), π.χ. είχατε και στο παρελθόν κοιλιακό άλγος; 3. Το ύφος των ερωτήσεων. Σε ερωτηματολόγια αξιολόγησης θα πρέπει να αποφεύγεται το πρώτο πρόσωπο γιατί δίνει την εντύπωση ότι το υποκείμενο ανακρίνεται. 4. Ερωτήσεις που καθοδηγούν ή υποβάλλουν την απάντηση, π.χ. πόσο χαμηλό είναι το επίπεδο της ποιότητας στα νοσοκομεία της περιοχής σας; Δρ Άννα Δελτσίδου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια 50

ΤΑ 10 ΣΥΝΗΘΕΣΤΕΡΑ ΛΑΘΗ 5. Διπλή ερώτηση. Η ερώτηση ουσιαστικά ρωτάει δύο διαφορετικά πράγματα, π.χ. πόσο ικανοποιημένος είστε από την ποιότητα και την ποσότητα του φαγητού; 6. Ερωτήσεις με διπλή άρνηση. (π.χ. Τι δεν θα προτείνατε για αποφυγή; Οι ερωτήσεις αυτές γίνονται πολύ δύσκολα κατανοητές και πρέπει να αποφεύγονται σε κάθε περίπτωση. 7. Σειρά ερωτήσεων. Συχνά οι ερευνητές τοποθετούν τα δημογραφικά στοιχεία στην αρχή. Αν τα στοιχεία αυτά δεν προκύψουν από άλλη πηγή, τότε αν τοποθετηθούν στην αρχή θα κουράσουν το υποκείμενο. Επίσης οι «ευαίσθητες» ερωτήσεις θα πρέπει να τοποθετούνται προς το τέλος (π.χ. ερωτήσεις για την συμπεριφορά του προσωπικού, το εισόδημα κτλ). Δρ Άννα Δελτσίδου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια 51

ΤΑ 10 ΣΥΝΗΘΕΣΤΕΡΑ ΛΑΘΗ 8. Ανάμειξη πολλών διαφορετικών τύπων ερωτήσεων π.χ. ναι όχι, πολλαπλής επιλογής, κλίμακα ή ακόμα και θετικών αρνητικών ερωτήσεων. 9. Ομαδοποίηση ερωτήσεων. 10. Αριθμός ερωτήσεων. Πάρα πολύ σημαντική παράμετρος. Η εμπειρία δείχνει ότι ο μεγάλος αριθμός ερωτήσεων επιφέρει κόπωση, μειώνει την ποιότητα των δεδομένων ή ακόμα μειώνει και το δείκτη ανταπόκρισης (response rate). Ιδιαίτερα θα πρέπει να ληφθεί υπόψη η κουλτούρα και φυσικά το υπόβαθρο των υποκειμένων και η ψυχοσωματική τους κατάσταση. Δρ Άννα Δελτσίδου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια 52

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΩΝ Απλή αντίστροφη μετάφραση Μετάφραση από την αρχική στην επιθυμητή γλώσσα και στη συνέχεια από την επιθυμητή στην αρχική γλώσσα από διαφορετικούς μεταφραστές Προϋπόθεση οι μεταφραστές να μιλούν εξίσου καλά και τις δύο γλώσσεςεπίσημοι μεταφραστές ή μητρική η αρχική γλώσσα Διπλή αντίστροφη μετάφραση Η μετάφραση γίνεται από δύο μεταφραστές σε κάθε φάση, έναν σχετικό με το αντικείμενο και έναν όχι Δρ Άννα Δελτσίδου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια 53

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΩΝ Μεταφραστές Α και Α σχετικοί με το αντικείμενο Μεταφραστές Β και Β μη σχετικοί με το αντικείμενο 54

ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ Ο ερευνητής θα πρέπει να σταθμίσει τα υπέρ και τα κατά που έχει η τροποποίηση (μεταβολή) του περιεχομένου ενός ερωτηματολογίου. Με τις αλλαγές παύει να υφίσταται το πλεονέκτημα της σύγκρισης των αποτελεσμάτων με αυτά των άλλων ερευνητών και η διαδικασία αξιολόγησης της αξιοπιστίας και της εγκυρότητας θα πρέπει να γίνει από την αρχή. Μια εναλλακτική λύση θα ήταν η προσθήκη ερωτήσεων που ενδιαφέρουν τον ερευνητή. Το τελικό κριτήριο θα είναι η απάντηση στο ερώτημα: είναι το ερωτηματολόγιο σύμφωνο με το σκοπό της συγκεκριμένης έρευνας; Δρ Άννα Δελτσίδου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια 55