Χημική σύσταση του φλοιού της γης

ΜΕΡΟΣ Α Έδαφος

Τι Είναι το Έδαφος Σύμφωνα με τον ορισμό που δίνει ο Πολυζόπουλος (1976), έδαφος είναι το από χαλαρά υλικά ανώτερο στρώμα του φλοιού της γης το οποίο προήλθε από την αποσάθρωση πετρωμάτων και την περαιτέρω διαφοροποίηση του χαλαρού υλικού που προέκυψε από αυτή. Την αποσάθρωση και διαφοροποίηση προκάλεσαν μακροχρόνιες ατμοσφαιρικές και βιολογικές επιδράσεις, η σπουδαιότητα των οποίων επηρεάζεται σημαντικά από το τοπογραφικό ανάγλυφο και τη φύση του μητρικού πετρώματος. Μπορούμε να το ορίσουμε απλούστερα σαν το μέσο στήριξης και θρέψης όλων των φυτών. Όμως, οι ιδιότητες ενός εδάφους καθορίζονται από τη γενετική του ιστορία και τον τρόπο χρησιμοποιήσεώς του από τον άνθρωπο. Όμως, είναι και η πηγή πρώτων υλών. Εύκολα, λοιπόν, μπορούμε να καταλάβουμε τη σημασία του στην ύπαρξη της ζωής, γενικά, και του ανθρώπινου είδους, ειδικότερα, στη δημιουργία και εξέλιξη του πολιτισμού, στη δημιουργία και διατήρηση του θαύματος που λέγεται Οικοσύστημα Γη. Έτσι, η εξάντληση και καταστροφή του θα οδηγήσει σε τραγικές καταστάσεις, μάλλον ανεπανόρθωτες. Στα πλαίσια της γεωργικής παραγωγής είναι δυνατή η προστασία του από παθογενετικές καταστάσεις (π.χ. αλκαλίωση), έτσι ώστε τουλάχιστον η διατροφή μας να είναι πάντα δυνατή. Χημική σύσταση του φλοιού της γης Στοιχείο % Οξυγόνο Ο 46. 60 Πυρίτιο Si 27. 72 Αργίλιο Αl 8. 13 Σίδηρος Fe 5. 00 Ασβέστιο Ca 3. 63 Νάτριο Na 2. 83 Κάλιο Κ 2. 59 Μαγνήσιο Mg 2. 09 Λοιπά 1. 41 Πηγή: Πολυζόπουλος, 1976.

Η Ανάλυση του Εδάφους και η Σημασία της Είναι μια σειρά από διαδικασίες που μας επιτρέπουν τον προσδιορισμό τιμών σε χρήσιμες παραμέτρους, όπως η μηχανική σύσταση, η οργανική ουσία και η περιεκτικότητα σε θρεπτικά στοιχεία. Αναμφισβήτητα, θεωρείται ως το πρώτο βήμα που πρέπει να γίνεται από τον καλλιεργητή πριν από την εγκατάσταση της φυτείας και οποιαδήποτε άλλη κίνηση. Εδώ πρέπει να τονίσουμε ότι πρέπει να γίνεται ανεξάρτητα από το αν η καλλιέργειά μας είναι ετήσια ή πολυετής και στη συνέχεια θα πρέπει να συνδυάζεται με την ανάλυση φυτικών ιστών (φυλλοδιαγνωστική), ιδιαίτερα δε στα δενδρώδη. Για να λιπαίνει ο παραγωγός σωστά πρέπει να βασίζεται σε επιστημονική βάση, έτσι ώστε η λίπανση να γίνεται σύμφωνα με την περιεκτικότητα του εδάφους σε θρεπτικά στοιχεία και τις ανάγκες της καλλιέργειας. Θα πρέπει να γνωρίζει τη γονιμότητα του αγρού του, πριν ακόμα σπείρει, για να ρυθμίσει ανάλογα την λιπαντική τακτική που θα ακολουθήσει. Η ανάλυση του εδάφους εξυπηρετεί το σκοπό αυτό και γι αυτό κάθε ορθολογική χρήση των λιπασμάτων πρέπει να βασίζεται σε αυτή (Σιμώνης, 1994). Στην εποχή μας η σημασία που αποκτά η ανάλυση του εδάφους ολοένα μεγαλώνει, πράγμα λογικό, αν σκεφθούμε πως ο ρυθμός εντατικοποίησης της γεωργίας αυξάνει, οι ποσότητες των λιπασμάτων που χρησιμοποιούνται αυξάνουν, το κόστος των παραγόμενων προϊόντων αυξάνει, η ρύπανση του περιβάλλοντος αυξάνει, ενώ, τέλος, αυξάνει ο αριθμός των περιπτώσεων προβλημάτων υγείας που σχετίζονται με κάποια λιπαντικά (νιτρώδη και νιτρικά). Έτσι, μέσα από το βασικό στόχο της ανάλυσης που είναι η άριστη (ορθολογική) χρήση των λιπασμάτων, επιτυγχάνουμε μια σειρά στόχων υψηλότερης ίσως σημασίας του βασικού στόχου που είναι η ελαχιστοποίηση του κόστους παραγωγής, η μικρότερη επιβάρυνση του περιβάλλοντος και της υγείας άμεσα (νιτρώδη-νιτρικά), η διατήρηση των φυσικών πόρων (Σιμώνης, 1994) και η διατήρηση των υψηλών ρυθμών ανάπτυξης της γεωργίας χωρίς τα προαναφερθέντα προβλήματα. Όμως, η ανάλυση του εδάφους είναι μόνον η αρχή του προβλήματος. Με τα αποτελέσματα θα πρέπει να συσταθεί και ένα πρόγραμμα λίπανσης που θα είναι σε θέση να πετύχει τα παραπάνω και, για να γίνει αυτό, απαιτούνται δύο πράγματα, η γνώση γύρω από τις ανάγκες και την αντίδραση της καλλιέργειας και η ενημέρωση του γεωτεχνικού που θα συνθέσει το λιπαντικό πρόγραμμα που με τη σειρά της στηρίζεται στην προσωπική πείρα και τα υπάρχοντα δεδομένα από πειράματα λίπανσης. Η πρώτη επαφίεται στην προσωπική θέληση και το ζήλο του καθενός, η δε δεύτερη όμως στην

Θρέψη - Λίπανση των Φυτών 17 Πολιτεία και τους Ερευνητές. Συγκέντρωση θρεπτικού στοιχείου στο φύλλα (% του ξηρού βάρους) Συγκέντρωση θρεπτικού στοιχείου στα φύλλα και αύξηση <%ξ. β.) Πηγή: Θεριός, 1986. Αλληλεπιδράσεις θρεπτικών στοιχείων στο έδαφος Θρεπτικά Παρατηρούμενες αλληλεπιδράσεις στοιχεία Αρνητικές Θετικές Ρ (Φώσφορος) Fe, Cu, Zn, Μn, Ν Β, Mo, Ca Κ (Κάλιο) Ca, Mg N Fe (Σίδηρος) Ρ, Mn, Cu, Zn, Mo Κ (ποικίλλει) Ca (Ασβέστιο) Fe, Zn P Μn (Μαγγάνιο) Fe Zn (Ψευδάργυρος) Ρ, Fe (μέσα στο φυτό) Ν (ποικίλλει) Cu (Χαλκός) Ν, Ρ, Ζn, Β Β (Βόριο) N, Cu, Zn Ρ, Μn, Κ (ποικίλλει) Mo (Μολυβδαίνιο) S, Fe, Μn, Cu Ρ Mg (Μαγνήσιο) Ν Πηγή: Χατζηχαρίσης, 1991.

Η Δειγματοληψία Εδαφικών Δειγμάτων Το δείγμα του εδάφους που θα αναλυθεί πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο αντιπροσωπευτικό. Να εμφανίζει δηλαδή τη γενική εικόνα του χωραφιού. Για να πετύχουμε αντιπροσωπευτικό δείγμα εδάφους εργαζόμαστε ως εξής: Περπατάμε όλο το χωράφι για να διαπιστώσουμε μακροσκοπικά αν το έδαφος είναι ομοιογενές ή όχι, εξετάζουμε δηλαδή το χρώμα του εδάφους, την κλίση του, τη μηχανική του σύσταση (αμμώδες, αργιλώδες...) κ.λπ. ιαιρούμε το χωράφι σε ομοιογενή τεμάχια. Από κάθε ομοιογενές τεμάχιο παίρνουμε μερικά δείγματα εδάφους, ο αριθμός των οποίων εξαρτάται από τη συνολική έκταση του χωραφιού. Π.χ. από χωράφι έκτασης 5 στρεμμ. παίρνουμε 10 περίπου δείγματα. Τα αναμιγνύουμε και από το μίγμα που θα προκύψει παίρνουμε ένα τελικό δείγμα βάρους περίπου 1 1,5 κιλού (αυτό θα στείλουμε στο εργαστήριο για εξέταση). Βάθος δειγματοληψίας α) Για λαχανοκομικές-κηπευτικές καλλιέργειες παίρνουμε δείγματα από βάθος 0-30 cm. β) Για δενδρώδεις καλλιέργειες-αμπέλια παίρνουμε δείγματα από βάθη: 0-30 cm, 30-60 cm, 60-90 cm*. Το δείγμα από κάθε βάθος τοποθετείται χωριστά σε πλαστική σακούλα στο επάνω μέρος της οποίας τοποθετείται ετικέτα με τα στοιχεία του δείγματος, δηλ. ονοματεπώνυμο, καλλιέργεια, ημερομηνία, περιοχή, έκταση και βάθος δειγματοληψίας. Εάν το έδαφος παρουσιάζει διαφορετικές διακριτές στρώσεις κατά βάθος, παίρνουμε δείγματα από κάθε στρώση αδιάκριτου βάθους. Εποχή δειγματοληψίας είγματα εδάφους παίρνουμε όλες τις εποχές του χρόνου. Θα πρέπει όμως να προτιμούμε το φθινόπωρο. Επίσης, θα πρέπει ν αποφεύγουμε τις περιόδους μετά από λιπάνσεις, έντονες βροχοπτώσεις ή καλλιεργητικές φροντίδες. Να αποφεύγουμε δειγματοληψία κοντά σε δρόμους, σπίτια, στα σύνο-

Θρέψη - Λίπανση των Φυτών 19 ρα του χωραφιού η σε χαρακτηριστικά σημεία, π.χ. νεροκρατήματα, σαμάρια κ.λπ. Μην ξεχνάμε: είγμα από κάθε διαφορετικό ομοιογενές τεμάχιο του χωραφιού. είγμα ξεχωριστό από κάθε βάθος. εν αναμιγνύονται δείγματα από διαφορετικά βάθη. Αναμιγνύονται τα δείγματα που είναι ίδιου βάθους. * Η δειγματοληψία από το βάθος 60-90 γίνεται, όταν πρόκειται για ανάλυση πριν την εγκατάσταση πολυετούς καλλιέργειας. Πηγή: ΠΕΓΕΑΛ ΠΕΛ/ΣΟΥ. Σ. ΕΛΛΑ ΟΣ ΚΑΙ ΝΗΣΩΝ - ΞΥΛΟΚΑΣΤΡΟΥ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ Η κίνηση σε ένα ομοιογενές κομμάτι θα πρέπει να είναι ζικ-ζακ. Με χ είναι τα σημεία όπου θα πρέπει να λαμβάνονται τα δείγματα τα οποία θα μας δώσουν το τελικό-αντιπροσωπευτικό δείγμα Πηγή: Καφρίτσας, 1994. Ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες, που περιορίζει την ακρίβεια των αποτελεσμάτων της ανάλυσης, είναι η αποτυχία στη λήψη ενός δείγματος που είναι πραγματικά αντιπροσωπευτικό των συνθηκών που προσπαθούμε να εκτιμήσουμε. Από μελέτες προέκυψε ότι το σφάλμα της δειγματοληψίας είναι οκτώ φορές μεγαλύτερο τουλάχιστον από το σφάλμα της ανάλυσης του εδάφους και οφείλεται στην αποτυχία λήψης αρκετών επιμέρους δειγμάτων ανά σύνθετο δείγμα (για μέγιστη πρακτικά ακρίβεια απαιτούνται 40 υποδείγματα), στην αποτυχία κάλυψης όλης της περιοχής και στην απλή αμέλεια (Σιμώνης, 1985). Όσον αφορά το πόσο συχνά θα πρέπει να δειγματοληπτείται ένα έδα-

20 Μέρος Α : Έδαφος φος, οι απόψεις διίστανται. Συνιστάται, γενικά, να γίνεται ένας έλεγχος κάθε 2-3 χρόνια, όμως σε αμμώδη εδάφη, εδάφη με πολλές βροχοπτώσεις και μεγάλες, λόγω άρδευσης, προσθήκες νερού, όπως και στα θερμοκήπια, θα πρέπει να γίνεται κάθε χρόνο, αν όχι συχνότερα. Εδώ θα πρέπει να τονίσουμε πως ανάλογα με το καλλιεργούμενο είδος θα πρέπει, ή όχι, η ανάλυση του εδάφους να συνοδεύεται από φυλλοδιαγνωστική. Τα δενδρώδη ιδιαίτερα αλλά και οι θερμοκηπιακές καλλιέργειες είναι παραδείγματα ανάγκης στήριξης της υψηλής παραγωγής στο συνδυασμό των δύο τεχνικών.

Η Δομή του Εδάφους Αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο τα σωματίδια του εδάφους (άμμος, ιλύς, άργιλος) είναι μεταξύ τους ενωμένα και δημιουργούν συσσωματώματα και συνδέεται άμεσα με την μηχανική σύσταση. Μέσης σύστασης εδάφη πρέπει να προτιμούνται και επιβάλλεται η χρήση βελτιωτικών (άμμος, τύρφη κ.λπ.) σε πολύ ελαφρά ή βαριά εδάφη. Η διατήρηση καλής και σταθερής δομής των εδαφών πρέπει να αποτελεί ουσιώδη φροντίδα των καλλιεργητών, πράγμα που συνεπάγεται κατεργασία του εδάφους μόνο για κάποιο συγκεκριμένο σκοπό και όταν η υγρασιακή κατάσταση του εδάφους είναι η κατάλληλη, αμειψισπορά με κάποιο πολυετές λειμώνιο φυτό και επιστροφή των υπολειμμάτων των καλλιεργειών στο έδαφος (Κεραμίδας, 1989). ε θα ήταν υπερβολή, αν τονίσουμε πως οι δύο σημαντικότεροι εχθροί της δομής του εδάφους είναι το νάτριο (με κύρια προέλευση το αρδευτικό νερό) και οι βαθιές αρόσεις κάτω από ακατάλληλες συνθήκες (υγρασία), ενώ ο καλύτερος σύμμαχός της είναι η οργανική ουσία.

Ο Εδαφικός Αέρας Η σύσταση του εδαφικού αέρα συνδέεται στενά με την ανάπτυξη του ριζικού συστήματος, την πρόσληψη ύδατος και θρεπτικών στοιχείων και συνεπώς με την κανονική ανάπτυξη και απόδοση των φυτών. Η παρουσία επαρκούς οξυγόνου (απουσία υψηλών ποσοτήτων CO 2 ) είναι αναγκαία για την κανονική ανάπτυξη του ριζικού συστήματος και ποσοστό μικρότερο του 15% θα πρέπει να θεωρείται ανεπαρκές, ενώ οι ρίζες μπορούν να δεχθούν ποσοστά CO 2 έως και 50%, όταν υπάρχει αρκετό οξυγόνο (Πολυζόπουλος 1976). Η απορρόφηση νερού και θρεπτικών στοιχείων απαιτεί την κατανάλωση ενέργειας από τις ρίζες η οποία προέρχεται από την αναπνοή που με τη σειρά της εξαρτάται από την παρουσία οξυγόνου, εξάλλου η απορρόφηση ύδατος είναι συνάρτηση της περατότητας των ριζών που με τη σειρά τους εξαρτώνται από την παρουσία οξυγόνου. Εκτός από τα παραπάνω, οι κακές συνθήκες αερισμού είναι δυνατόν να οδηγήσουν στην παραγωγή σε τοξικές συγκεντρώσεις ανόργανων ή οργανικών ουσιών (απουσία οξυγόνου ο Fe 3+ τείνει να αναχθεί σε Fe 2+ και η συγκέντρωσή του στο εδαφικό διάλυμα υπό μορφή ανθρακικού ή δισανθρακικού σιδήρου, να ανέλθει σε τοξικά επίπεδα), στην ατελή οξείδωση των οργανικών υπολειμμάτων, στην απώλεια αζώτου. Ένας σημαντικός παράγοντας δημιουργίας κακών συνθηκών αερισμού είναι η υπερβολική υγρασία. Υψηλές βροχοπτώσεις ή συχνές αρδεύσεις σε συνδυασμό με τη μηχανική σύσταση του εδάφους (βαρύ έδαφος) και την έλλειψη ικανού στραγγιστικού δικτύου οδηγούν στη δημιουργία του προβλήματος.

Θρέψη - Λίπανση των Φυτών 23 Σχηματική παράσταση ρίζας στο σύστημα έδαφος-νερό-αέρας Πηγή: Μιχελάκης, 1988. Γι αυτό ακριβώς οι παραγωγοί μας θα πρέπει να λαμβάνουν μέτρα για τη δημιουργία ικανού αποστραγγιστικού δικτύου πετυχαίνοντας μεταξύ των άλλων και την προστασία της δομής του εδάφους, η οποία φυσικά είναι συνάρτηση και άλλων παραγόντων. Ο αερισμός του εδάφους, στο σύνολο του, πραγματοποιείται με διάχυση του οξυγόνου από την ατμόσφαιρα στο έδαφος και του διοξειδίου του άνθρακα από το έδαφος στην ατμόσφαιρα, ενώ λαμβάνει χώρα και φυσική ροή του ατμοσφαιρικού αέρα προς το έδαφος και του εδαφικού αέρα προς την ατμόσφαιρα. Οι Abdul Jalil and Carlson R. M. (1994) σε πείραμα με δαμασκηνιά εμβολιασμένη στο Marianna 2624 βρήκαν ότι o ρυθμός απορρόφησης του καλίου ήταν περισσότερο ευαίσθητος σε χαμηλές συγκεντρώσεις Ο 2 παρά σε υψηλές συγκεντρώσεις CO 2. Αυξάνοντας τη συγκέντρωση του CO 2, μειωνόταν η απορρόφηση του καλίου για σταθερή εισροή του καλίου σε μειωμένες συγκεντρώσεις Ο 2.

Η Θερμοκρασία του Εδάφους Η θερμοκρασία του εδάφους επηρεάζει σημαντικά τόσο το φύτρωμα του σπόρου όσο και την ανάπτυξη και λειτουργία του ριζικού συστήματος των φυτών, με αντίστοιχη επίδραση στην ανάπτυξη και παραγωγή των φυτών. Σύμφωνα με τον Μιχελάκη (1988) άριστη ανάπτυξη του ριζοστρώματος του αραβόσιτου επιτυγχάνεται με σταθερή θερμοκρασία εδάφους 27 ο C και αύξηση κατά ένα βαθμό της θερμοκρασίας αυτής προκαλεί μείωση της ανάπτυξης του ριζοστρώματος κατά 12%. Όπως αναφέρει ο παραπάνω ερευνητής, γενικά, τα όρια της Θερμοκρασίας του εδάφους για την άριστη ανάπτυξη του ριζοστρώματος των διάφορων καλλιεργούμενων φυτών, όπως προκύπτει από παρατηρήσεις, κυμαίνονται (Πολυζόπουλος, 1976) μεταξύ 20 ο C (σιτάρι) και 40 ο C (πορτοκαλιά). Το άριστο εύρος θερμοκρασιών για το φύτρωμα των σπόρων κυμαίνεται από 20 ο C έως 30 ο C. Όσο μικρότερη είναι η υδατοπεριεκτικότητα ενός εδάφους, τόσο γρηγορότερα θερμαίνεται και ψύχεται, φαινόμενο που οφείλεται στη μεγάλη θερμοχωρητικότητα του ύδατος. Σε πείραμα των Kennedy και Pegg (1988) μελετήθηκε η επίδραση δύο διαφορετικών θερμοκρασιών στην ανάπτυξη του Phytophthora cryptogea και του ριζικού συστήματος σε καλλιέργεια τομάτας (15 o C και 25 o C. Σε όλες τις επαναλήψεις στους 15 ο C η πρoσβoλή άγγιξε το 100%, ενώ η ανάπτυξη του ριζικού συστήματος ήταν μειωμένη. Στους 25 ο C η προσβολή ήταν πολύ μικρότερη, ενώ η ανάπτυξη του ριζικού σωλήνα ήταν πολύ μεγαλύτερη. Η θερμοκρασία του εδάφους εξαρτάται από τη μηχανική σύσταση, το χρώμα και την περιεχόμενη υγρασία, γνωστή είναι η «πρωιμότητα» των ελαφρών εδαφών λόγω της ταχύτερης αύξησης της θερμοκρασίας και της διατήρησής της (Σακελλαριάδης, 1989). Σε έρευνα θερμοκηπίου οι Ganmore και Kafkafi (1980) έδειξαν ότι, όταν η θερμοκρασία στο ριζικό σύστημα είναι πάνω από 17 ο C, προτιμούνται τα νιτρικά ιόντα, ενώ κάτω των 17 ο C τα αμμωνιακά είναι η καλύτερη πηγή αζώτου για τα φυτά (Kafkafi, 1986).

Θρέψη - Λίπανση των Φυτών 25 Η επίδραση της θερμοκρασίας στην πρόσληψη των θρεπτικών στοιχείων Πηγή: The Fertilizer Handbook, 1992.

Η Κατεργασία του Εδάφους Γενικά Συνιστά μια ομάδα καλλιεργητικών φροντίδων που ασκούν σημαντικές επιδράσεις στις φυσικο-χημικές ιδιότητες του εδάφους. Επηρεάζονται το ph, η οργανική ουσία, το ολικό και νιτρικό άζωτο, τα θρεπτικά στοιχεία (Ρ, Κ, Ca, Mg) και, το σημαντικότερο, η δομή του. Η κατεργασία του εδάφους (φρεζάρισμα, δισκοβάρνισμα, άροση κ.λπ.) ασκεί την αρνητικότερη ίσως επίδρασή της, την καταστροφή της δομής, όταν αυτή γίνεται κάτω από ακατάλληλες συνθήκες υγρασίας. Οι υψηλοί ρυθμοί εκμετάλλευοης του εδάφους επιβάλουν την ολοκληρωμένη διαχείρισή του με στόχο τη διατήρηση της καλής φυσικής του κατάστασης σε υψηλά επίπεδα. Συχνές και, πολλές φορές, βαθιές αρόσεις στερούνται νοήματος με επιπτώσεις στην εδαφοϋγεία και την οικονομία μας. Βαθιές αρόσεις >25cm πραγματοποιούνται μόνο εφόσον υπάρχει ειδικός λόγος σκληρός υπεδάφιος ορίζοντας, πολυετή ζιζάνια ενώ ελαφριές κατεργασίες περιορίζονται στην προετοιμασία της σποροκλίνης, την ενσωμάτωση των υπολειμμάτων της καλλιέργειας και γενικά εκεί όπου υπάρχει λόγος. Η αγρανάπαυση και η χλωρή λίπανση θα πρέπει να εντάσσονται στη γενικότερη στρατηγική^ δε θα πρέπει, βέβαια, να ξεχνάμε πως εδάφη χωρίς φυτική κάλυψη κατά τη χειμερινή περίοδο εμφανίζουν υψηλές απώλειες νιτρικού αζώτου και διάβρωση. Η κάλυψη με ένα ψυχανθές προστατεύει από τη διάβρωση και τις απώλειες, ενισχύοντας το θετικό ισοζύγιο του εδάφους κατά την ενσωμάτωσή του (βλέπε οργανική ουσία). Χρήσιμες σημειώσεις Σύμφωνα με τον Σιδηρά (1987), σε σχετικό πειραματισμό αγρού, διαπιστώθηκε η αρνητική επίδραση της φρέζας και του αρότρου στη σταθερότητα των συσσωματωμάτων και μάλιστα η αρνητική επίδραση του αρότρου ήταν μεγαλύτερη σε όλα τα επίπεδα υγρασίας των συσσωματωμάτων. Σύμφωνα με τον ίδιο ερευνητή, (1987) αρόσεις βαθύτερες από 25 cm πρέπει να αποφεύγονται, διότι είναι δυνατή η μεταφορά υλικού στην επιφάνεια χαμηλού βαθμού αντιστάσεως των μακροσυσσωμάτων του

Θρέψη - Λίπανση των Φυτών 27 στο νερό που θα οδηγήσει στην αύξηση της διάβρωσης και σε επιδείνωση των συνθηκών ανάπτυξης των ριζών. Εξάλλου, ο περιορισμός της διάβρωσης, μέσω της βελτίωσης της ικανότητας αντιστάσεως των συσσωματωμάτων στη βροχή, στις περιοχές όπου επικρατεί η μονοκαλλιέργεια, προϋποθέτει την εφαρμογή μεθόδων εδαφοκατεργασίας με όσο το δυνατόν χαμηλότερο βαθμό εντατικότητας. Οι Σιδηράς και Χουλιάρας (1992), ερευνώντας την επίδραση της εδαφοκατεργασίας και αμειψισποράς, διαπίστωσαν ότι από την εφαρμογή της άροσης μειώθηκαν σημαντικά οι τιμές ph, οργανικός άνθρακας, ολικό Ν, ο αφομοιώσιμος Ρ, Κ και τα ανταλλάξιμα Ca και Mg σε σύγκριση με την επέμβαση του καλλιεργητή και ιδιαίτερα με την ακατεργασία. Αντίθετα, αυξήθηκε το ΑΙ. Οι χλωρές λιπάνσεις και κυρίως της 6μηνης διάρκειας συνέβαλαν στη μεγαλύτερη αύξηση του ολικού Ν και των ΝΟ 3 στο έδαφος. Στην αγρανάπαυση οι μεγαλύτερες ποσότητες ΝΟ 3 διαπιστώθηκαν την άνοιξη και οι σημαντικότερες μετακινήσεις (κάτω των 90 cm βάθους) το φθινόπωρο μετά τη συγκομιδή. Η ακατεργασία άσκησε τη μεγαλύτερη θετική επίδραση στο ΝΟ 3 Ν και την C. E. C, ενώ η άροση επέδρασε αρνητικά.