Γ. Ε Φ Ε Ρ Η, Ε Λ Ε Ν Η Σ ρ ε ι ς π ό λ ε μ ο ι, τ ρ ε ι ς π ο ι η τ έ ς κ α ι η Ε λ έ ν η

Γ. Ε Φ Ε Ρ Η, Ε Λ Ε Ν Η Σ ρ ε ι ς π ό λ ε μ ο ι, τ ρ ε ι ς π ο ι η τ έ ς κ α ι η Ε λ έ ν η Σρωικός πόλεμος, ο μύθος, ο Όμηρος (8 ος αι. π.χ.), ο Σκάμαντρος «να ξεχειλάει κουφάρια» για την Ελένη, «οὐ νέμεσις Τρῶας καί ἐϋκνήμιδας Αχαιούς τοιῇδ ἀμφί γυναικί πολύν χρόνον ἄλγεα πάσχειν» Πελοποννησιακός πόλεμος (5 ος αι. π.χ.) οι σοφιστές, η αμφισβήτηση, το φαίνεσθαι και το είναι. Ο Ευριπίδης, που «γέρασε ανάμεσα στη φωτιά της Τροίας και στα λατομεία της Σικελίας», η Ελένη(412π. Χ.) «νεφέλης ἄρ εἴχομεν πόνους πέρι;» Β Παγκόσμιος πόλεμ ος (1939-1945 μ.χ.) ο αγώνας για τα ιδανικά, οι υποσχέσεις, οι ελπίδες. Η διάψευση και ο αγώνας των Κυπρίων. Ο εφέρης και η Ελένη, το αδειανό πουκάμισο (1953). Η κπζηθή κέζνδνο: Ο πμζδηήξ πνδζζιμπμζεί ημ ιύεμ ή ηδκ ζζημνία ςξ δμιζηό ζημζπείμ, ςξ δζάβναιια, βζα κα πανμοζζάζεζ ημ δζηό ημο πνμαθδιαηζζιό, ηδ δζηή ημο ειπεζνία. Πζμ ζοβηεηνζιέκα δ έηθναζδ ηδξ ζοβηίκδζδξ ή ηδξ ζδέαξ πμο εκδζαθένεζ ημκ εθένδ επζηοβπάκεηαζ ζημ ένβμ ημο ιε ηδ πνήζδ ζημζπείςκ από ημ ιύεμ ή από ηδκ ζζημνία, πμο δδιζμονβμύκ έκακ παναθθδθζζιό ιεηαλύ πανόκημξ ηαζ πανεθεόκημξ. Ο πνόκμξ ημο πμζήιαημξ είκαζ ημ πανεθεόκ ηαζ ημ πανόκ, πμο ζοκοπάνπμοκ. Σμ δεύηενμ ααζζηό πμίδια ηδξ ζοθθμβήξ «Κύπξνλ, νπ κ εζέζπηζελ...»,(1955), δ «Ειέλε», ζε ζοβηναηδιέκμ δναιαηζηό ηόκμ ηαζ ιε αάζδ ιζα ανπαία ιοεμθμβζηή παναθθαβή βζα ηδκ Δθέκδ ημο Μεκεθάμο, εηθνάγεζ ηδκ απμβμήηεοζδ, ηδκ μδύκδ ηςκ Δθθήκςκ, ημ ααεύ ημοξ ακενώπζκμ ηαζ θοθεηζηό πανάπμκμ βζα ημ μεγέιαζκά ημοξ από παθαζμύξ θίθμοξ ηαζ ζοιιάπμοξ, από ημοξ ζοκηνόθμοξ ζημκ παβηόζιζμ αβώκα βζα ηδκ ειεπζεξία, βζα ηδκ αλζξσπηά, βζα ηδκ απηνδηάζεζε ηςκ θαώκ. Σώνα, ιε ημκ αβώκα ηςκ Κοπνίςκ, πμύ είκαζ ημ ακηίηνζζια αοηώκ ηςκ ζδακζηώκ; Σώνα πμο μζ Έθθδκεξ λακαπμθειμύκ βζ αοηά, πμζα ζηάζδ ηναημύκ εηείκμζ πμο εδώ ηαζ δεηαπέκηε πνόκζα ηα δζαθαθμύζακ ηαζ ηαθμύζακ ηδκ ακενςπόηδηα κ' αβςκζζηεί ιαγί ημοξ; Τπάνπμοκ, οπήνλακ άναβε αοηά ηα ζδακζηά ηαζ ηόηε αηόια πμο πύκμκηακ ηόζμ αίια βζ αοηά, ή ιήπςξ παθέραιε ιάηαζα βζα έκα ςέκα; Σμ εκδζάεεηα αοηό ηξαγηθό εξώηεκα, ημ πνςεύζηενμ αοηό δίθδιια, πμο είκαζ θοζζηό κα ααζακίγεζ ηώνα ηάεε εθθδκζηή ζοκείδδζδ, έηαιε ημκ εθένδ κα βνάρεζ ηδκ «Δθέκδ», έκα από ηα ηαθύηενα ηαζ ηεπκζηόηενα πμζήιαηα ημο. Καεώξ ιζα κύπηα λαβνοπκμύζε ζηζξ Πθάηνεξ, ζηδ εαοιάζζα αοηή ελμπή ηδξ Κύπνμο, ηζ άημοε η' αδδόκζα κα ηναβμοδμύκ ιέζα ζημ δάζμξ, ηαζ αέααζα, ηαεώξ ζοθθμβζγόηακ ιε πόκμ αοηό ημ εκαβώκζμ δίθδιια, ήνεε ζημ κμο ημο έκαξ ανπαίμξ ιύεμξ πμο έδςζε ηαζ ζημκ Δονζπίδδ ημ εέια ηδξ ηναβςδίαξ ημο «Δθέκδ». ύιθςκα ιε ηδ ιοεμθμβζηή αοηή παναθθαβή, δ Ειέλε δεκ πήβε πμηέ ζηδκ Σνμία, όπςξ είκαζ παβηόζιζα παναδεπηό από ηα πνόκζα ημο Οιήνμο. Ζ Δθέκδ ηδξ Σνμίαξ δεκ οπήνλε πμηέ αοηή πμο άνπαλε μ Πάνδξ από ηα παθάηζα ημο Μεκεθάμο. Αοηό είκαζ ιύεμξ, εκώ δ πναβιαηζηόηδηα, ζύιθςκα ιε ημκ άθθμ ιύεμ, είκαζ ημύηδ: δ Ήνα εοιςιέκδ ιε ημκ Πάνδ, επεζδή αοηόξ έδςζε ζηδκ Αθνμδίηδ ημ ανααείμ ηδξ ηαθθμκήξ, εέθδζε κα ημκ εηδζηδεεί. Καζ ανήηε ηδκ εοηαζνία ζηδκ πενζπέηεζα ηαζ ζηδ δζαδζηαζία ηδξ ανπαβήξ. Καεώξ μ Πάνδξ ηαλίδεοε πνμξ ηδκ Σνμία ιε ηδ εεζπέζζα θεία ημο, δ Ήνα, έπθαζε έκα θάκηαζια πακμιμζόηοπμ ηδξ Δθέκδξ, έλα είδσιν, πήνε ηδκ πναβιαηζηή Δθέκδ από ηα πένζα ημο Πάνδ πςνίξ κα ημ ηαηαθάαεζ μ ίδζμξ ηαζ ζηδκ αβηαθζά ημο έααθε ημ θάκηαζια. Καζ ηδκ Δθέκδ ηδκ πναβιαηζηή, ηδκ ειπζζηεύηδηε ζημκ ααζζθζά ηδξ Αζβύπημο, Πνςηέα. Έηζζ, εκώ δ Δθέκδ-θάκηαζια ηαλίδεοε πνμξ ηδκ Σνμία, δ αθδεζκή, είπε ιείκεζ ζηδκ Αίβοπημ, πενζιέκμκηαξ ζακ άθθδ Πδκεθόπδ ημ ηέθμξ ημο πμθέιμο ηαζ ηδκ επζζηνμθή ημο Μεκεθάμο. Βέααζα, μ ιύεμξ αοηόξ, δεκ ιπόνεζε κα εηημπίζεζ ημκ άθθμκ, πανά ηδκ ηναβςδία ημο Δονζπίδδ, ίζςξ βζαηί απμηόθιδζε κα πηοπήζεζ ιζα παναδεδεβιέκδ αθήεεζα πμο είπε ηζόθαξ ιέζα ηδξ άπεζνδ νμιακηζηή μιμνθζά ηαζ ηόζμ εθθδκζηό θζθόηζιμ. Ωζηόζμ, αοηόξ ηαε εαοηόκ, μ ιύεμξ έπεζ ιζα νεαθζζηζηή δναιαηζηόηδηα πμο ηόζμ ηαζνζάγεζ ζηδ ζδιενζκή ιαξ ροπμθμβία, ηδκ αδοζώπδηα ενεοκδηζηή ηαζ ηνζηζηή. Αοηή ηδ νεαθζζηζηή δναιαηζηόηδηα εηιεηαθθεύηδηε βόκζια μ εθένδξ βζα κα εηθνάζεζ ημ εθθδκζηό ενώηδια: θμζπόκ, δέηα πνόκζα, άδζηα ζημηώκμκηακ μζ 'Έθθδκεξ ζηδκ Σνμία; Υύκακ ημ αίια ημοξ βζα έκα θάκηαζια; Καζ ζε ακηζζημζπία ζδιενζκή: κάηαηα πνιεκήζακε γηα ηα ηδαληθά ηεο ειεπζεξίαο, αθνύ νη ζπκπνιεκηζηέο καο αξληνύληαη γηα ινγαξηαζκό καο ηε ζπλέρεηα ηνπ ίδηνπ αγώλα γηα έλα παξόκνηα δίθαην αίηεκα, όπσο είλαη απηό ηεο θππξηαθήο απειεπζέξσζεο; Σόζμ αίια θμζπόκ, ηόζα ακενώπζκα ημνιζά, ηόζδ πίζηδ, βζα έκα ςέκα; Δηεί ζηαιαηά ημ ενώηδια ημο εθένδ, πμο ηζ ακ αβαίκεζ από ηδ δναιαηζηή πενίπηςζδ ηδξ Κύπνμο, ιζα πμο 1

πεηοπαίκεζ ιζα ηέημζα πμζδηζηή έηθναζδ ηαζ ιμνθή, πάεζ ζε ιέβα ακενώπζκμ αάεμξ. Δηεί ζηαιαηά ηζ από ηεζ ανπίγεζ ημ πμίδια. Ανπίγεζ ιε ιζα ζηζβιή ακαθμνάξ ζε ηόπμ ηαζ πνόκμ, βζα κα πνμπςνήζεζ βμνβά ηαζ δναιαηζηά, ακαπηύζζμκηαξ ηα εκαβώκζα ενςηδιαηζηά ιέζα από ηδκ ροπμθμβζηή πνμαμθή ημο ιύεμο ηαζ ημκ πανάθθδθμ ζοιαμθζζιό ημο. Λέλεζξ, εζηόκεξ, ζηίπμζ, ηα ζημζπεία ημο ιύεμο ιε ηδκ επίηαζνδ εθανιμβή ημοξ, δέκμκηαζ από ιέζα θζηά, επζβναιιαηζηά, πνμπςνώκηαξ πνμξ ηδκ έηααζδ ζακ έκα ορδθμκόδημ πμνζηό ηναβςδίαξ, ποιέκμ ζηδκ πζμ ηαεάνζα ηαζ άιεζδ δδιμηζηή, ιζα δδιμηζηή πμο ιαξ εοιίγεζ ηδ ζοιποηκςιέκδ θασηή έηθναζδ ημο Μαηνοβζάκκδ. Σμ πμίδια αοηό ηδξ εοβεκζηήξ πζηνίαξ, ηςκ ηαηαεθζπηζηώκ ενςηδιαηζηώκ πμο θηάκμοκ ςξ ημκ ηθμκζζιό ηδξ ακενώπζκδξ πίζηδξ ηαζ ςξ ημ «ηζ είκαζ εεόξ ή ιδ εεόξ», θςηίγεηαζ ιμθαηαύηα ιε ηδκ αιοδνή ειπίδα ιήπςξ μζ άκενςπμζ «δεκ λακαπζάζμοκ ημκ παθζό δόθμ ηςκ εεώκ», ιήπςξ μζ ζύβπνμκμζ Σεύηνμζ δεκ λακαημύζμοκ πζα πςξ «ηόζμξ πόκμξ ηόζδ γςή πήβακ ζηδκ άαοζζμ βζα έκα πμοηάιζζμ αδεζακό...». Πνμξ ημ πανόκ δ πίζηδ ιαξ ζημκ παθζό ενύθμ ηδξ Δθέκδξ δμηζιάγεηαζ ζηθδνά, όπςξ δμηζιάγεηαζ ηαζ ζηδκ ροπή ημο πμζδηή. ιςξ αο αθήζνπκε ηελ ειπίδα λα θέγγεη αθόκε, αξ ηδ δοκαιώζμοιε, ακ ιπμνμύιε. Δίκαζ ημ ακενώπζκμ ηαεήημκ ιαξ. Γζα ηδκ ηαθύηενδ αηόια ηαζ βζα ηδκ πθδνέζηενδ αζζεδηζηή ηαηακόδζδ αοημύ ημο πμζήιαημξ, εα εέθαιε κα ημκίγαιε ημκ αημιζηό παναπηήνα ημο, ηαεώξ ηαζ ηα αζμβναθζηά ζημζπεία πμο είκαζ ζηόνπζα ιέζα. Ο πμζδηήξ, ζ' όθμ ημ πμίδια, επζιέκεζ κα ιαξ δείπκεζ έιιεζα ημ ημπίμ ιέζα ζημ μπμίμ ιζα κύπηα αβνύπκζαξ ζοκέθααε ηαζ επελενβάζηδηε ηδ ιοεμθμβζηή παναθθαβή ηδξ Δθέκδξ. Δίκαζ έκα δάζμξ ιε αδδόκζα, ιε ημ αδδόκζ πμο αδζάημπα ηναβμοδεί, ιε ημ αδδόκζ πμο είκαζ ιαγί ηαζ μ πμζδηήξ-άημιμ, ηαζ μ πμζδηάνδξ-θαόξ. Ο εθέξεο, αλαπνιώληαο ηελ ηξαγσδία ηνπ Επξηπίδε, αηζζάλεηαη λα ππνδύεηαη έλαλ από ηνπο ήξσεο ηνπ, ηνλ Σεύθξν. Μζα πμο δ ιμίνα ημο είκαζ κα γεζ ηδ γςή ημο «αημύμκηαξ μκόιαηα πνςηάημοζηα» ηζ έηζζ κα ' πεζ ανάλεζ ηαζ ζηδκ Κύπνμ, ζηζξ Πθάηνεξ, ζοκηαοηίγεζ ηδ ιμίνα ημο ι' εηείκδ ημο Σεύηνμο, ημο αδεθθμύ ημο Αίακηα, όπμο ιεηά ηδκ άθςζδ ηδξ Σνμίαξ, μ Απόθθςκ ημο όνζζε κα ηαημζηήζεζ ζηδκ Κύπνμ ηαζ κα ζδνύζεζ ηδ αθαιίκα. Έηζζ ηζ μ εθένδξ ακαηάθορε ηδκ Κύπνμ. Οζ πανάθθδθμζ αοημί οπαζκζηηζημί ζοζπεηζζιμί ημο ανπαίμο ιε ημ κέμ ηαζ ημ αημιζηό, δίκμοκ ιζα βμδηεία ζ' αοηό ημ πμίδια, ημο δζαηδνμύκ ηδκ δζανηή οπμαθδηζηόηδηα, πμο ηδκ επαολάκεζ δ αηιόζθαζνα ηδξ κύπηαξ, ηαεώξ μ εθένδξ ιαξ ηδκ οπμδδθώκεζ ζηδκ αζηνμκμιζηή ηδξ ηίκδζδ ηαζ πμνεία, θέβμκηαξ «ημ θεββάνζ αβήηε απ' ημ πέθαβμ ζακ Αθνμδίηδ ζηέπαζε η' άζηνα ημο Σμλόηδ, ηώνα πάεζ κα ' ανεζ ηδκ ηανδζά ημο ημνπζμύ, ηζ όθα η' αθθάγεζ». Μέζα ζ' αοηή ηδ κύπηα, όπζ έκαξ νήημναξ πμο βονεύεζ ημ πθήεμξ βζα κα ημο ιζθήζεζ «πενί παηνίδμξ», αθθά έλαο άλζξσπνο αγξππλεί, κε ην λνπ ηνπ ζηξακκέλν ζηα ζέκαηα ηεο θπιήο ηνπ θαη ζηε κνίξα ησλ αλζξώπσλ: ν πνηεηήο... (Καξαληώλεο Α., Ο πνηεηήο Γ. εθέξεο, 1963, ζ. 189-194) Καζ ηα δύμ πμζήιαηα,[«δθέκδ» ηαζ «ηα πενίπςνα ηδξ Κενύκεζαξ»], ημ πνώημ ααζζζιέκμ ζηδκ ανπαία ηαζ ημ δεύηενμ ζηδ ζύβπνμκδ επμπή, ακαηνέπμοκ ιε ηαοζηζηόηδηα ζηζξ εκεοιήζεζξ ημο Β' Παβημζιίμο Πμθέιμο: ήηακ έκαξ πόθειμξ δίηαζμξ, όπμο μζ ύιιαπμζ αβςκίζηδηακ βζα έκακ ημζκό ηαζ εοβεκή ζημπό ςζηόζμ, όπςξ έπεζ έηημηε απμηαθοθεεί, αοηό δεκ ήηακ πανά ιία απάηε. Ζ «Δθέκδ» επζηαθείηαζ επζπθέμκ ημκ ηόζιμ ημο ανπαίμο ιύεμο, ημκ μπμίμ δ πμίδζδ ημο Γζώνβμο ημκ πνμζεββίγεζ ηώνα από ιζα εκηεθώξ κέα μπηζηή: εηείκδ ημο Δονζπίδδ ηαζ ηδξ Αεήκαξ ημο 5μο π.υ. αζώκα ζηδκ μπμία γεζ. Μζζάκενςπμξ ηαζ ηοκζηόξ, ζύιθςκα ιε ηζξ θήιεξ ηδξ επμπήξ ημο, μ Δονζπίδδξ οπήνλε μ πνώημξ, όπςξ ημο ακαβκςνίγμοκ, μ μπμίμξ εζζήβαβε ημκ ςιό ζηεπηζηζζιό ζημκ πενζζζόηενμ ζενμπνεπή ηόζιμ ηςκ πνμηαηόπςκ ημο, ημο Αζζπύθμο ηαζ ημο μθμηθή. ηα ένβα ημο Δονζπίδδ μζ παθζμί εεμί έπμοκ πάζεζ πθέμκ ηδκ αλζμπζζηία ημοξ μζ ήνςεξ ηςκ πεναζιέκςκ επμπώκ ακαβηάγμκηαζ κα επζζηνέρμοκ ζηδκ πναβιαηζηόηδηα, όπμο απμδεζηκύμκηαζ βεθμίμζ ή άζπθαπκμζ ζηδκ αθαγμκεία, ηέθμξ, ηςκ κζηδηώκ ακηζηάζζμκηαζ ηα πάεδ ηςκ βοκαζηώκ ηαζ ηςκ παζδζώκ ζημκ πόθειμ. Ζ «Δθέκδ» ημο Γζώνβμο ααζίγεηαζ ζημ μιόηζηθμ ένβμ ημο Δονζπίδδ. ύιθςκα ιε ηδκ ηναβςδία, δ πζμ όιμνθδ βοκαίηα ηςκ ανπαίςκ ενύθςκ μκμιάζηδηε εζθαθιέκα «Δθέκδ ηδξ Σνμίαξ»: δ Δθέκδ μοδέπμηε πήβε ζηδκ Σνμία. Οζ εεμί έζηεζθακ εηεί έκα είδςθμ ηδξ ηαζ βζ' αοηό ημ είδςθμ πμθέιδζακ ημκ πόθειμ ηδξ Σνμίαξ, ημκ πζμ θδιζζιέκμ πόθειμ ζηδκ ανπαία εθθδκζηή ιοεμθμβία. Τηνζεηώληαο ην πξνζσπείν ηνπ Σεύθξνπ, ελόο από ηνπο ραξαθηήξεο ηεο ηξαγσδίαο ηνπ Επξηπίδε, ν Γηώξγνο πξνζαξκόδεη ην εύξεκα απηό ζην ηνπίν θαη ζηηο πεξηζηάζεηο ηεο Κύπξνπ ηνπ 1954 θαη ηνπ 1955. Ο Σεύηνμξ είπε ελμνζζηεί από ηδκ παηνίδα ημο ηδ αθαιίκα ηαζ ίδνοζε ηδκ μιώκοιδ πόθδ ηδξ Κύπνμο, ηδκ μπμία μ Γζώνβμξ έπεζ ήδδ επζηαθεζηεί ζε παθαζόηενμ πμίδια. Φενέθςκμ ημο ηςνζκμύ πμζήιαημξ, ν Σεύθξνο πνμθένεζ μ ίδζμξ ημκ ζηίπμ ημο Δονζπίδδ: «... Κύπξνλ, νπ κ' εζέζπηζελ νηθείλ», ηδ θνάζδ ηδκ μπμία εα οζμεεηήζεζ αοημύζζα μ Γζώνβμξ ςξ ηίηθμ ηδξ ζοθθμβήξ. Ρόληξηθ Μπήηνλ, Γηώξγνο εθέξεο, Πεξηκέλνληαο ηνλ άγγειν, βηνγξαθία, εθδ. Ωθεαλίδα, Αζήλα 2003 2

Γ. εθέξεο, Ειέλε: δηαθεηκελη θόο δηάινγνο Ο πμζδηήξ παναπέιπεζ ζηδκ Δθέκδ ημο Δονζπίδδ, πνμηάζζμκηαξ ςξ ιόημ ζημ πμίδιά ημο ηνία απμζπάζιαηα από ηδκ ηναβςδία. Δηηόξ απ αοηά ηα ηνία πςνία, ιέζα ζημ πμίδια πενζέπμκηαζ ηαζ άθθμζ ζηίπμζ από ηδκ ηναβςδία, ηαεώξ ηαζ ζηίπμζ από ηδκ «Παιηλσδία» ημο ανπαίμο θονζημύ πμζδηή ηεζίρνξνπ. Πνόηεζηαζ βζα ηα ελήξ πςνία: ζέ ηάν ἀοιδοηάηαν ὄρνιθα μελῳδόν ἀηδόνα δακρσόεζζαν (Εσρ.Ελ. 1109-1110) Ἥρας μηταναῖς ἐθνῄζκεηε (610) ηέτναις θεῶν ὤλονηο (930-931) ὅηε ζ ἐηέκεηο μαηρόθεν τιονότρως κύκνοσ πηερῷ (214-215) Να εληνπίζεηε ζηελ Ειέλε ηνπ εθέξε ηα παξαπάλσ ρσξία. ὅ,ηι θεός ἤ μή θεός ἤ ηό μέζον(1137) Οὐκ ἔζη ἔησμος λόγος οὗηος, οὐδ ἔβας ἐν νησζίν εὐζέλμοις ούδ ἵκεο πέργαμα Τροίας. (Σηηζίτορος, Παλινωδία). Η δξακαηνπνίεζε ζηνλ πνηεηηθό ιόγν ηνπ εθέξε Ο πμζδηήξ ζηήκεζ εεαηνζηό ζηδκζηό. Σα πνόζςπα ιζθμύκ, δζαθέβμκηαζ, ιμκμθμβμύκ,( οπάνπεζ εκαθθαβή ηςκ πνμζώπςκ ημο νήιαημξ). Ο πμζδηήξ πνμζέπεζ ζδζαίηενα ημ θςηζζιό ζηδκ πμίδζή ημο. Δπακαθαιαάκεζ θνάζεζξ.(ιμηίαα). Να αλαδεηήζεηε ζην Λεμηθό ινγνηερληθώλ όξσλ: κόην, κνηίβν. Ο πνηεηήο ρξεζηκνπνηεί ην πξνζσπείν ηνπ κπζηθνύ ήξσα Σεύθξνπ, επεηδή ε δσή ηνπ έρεη θνηλά ζεκεία κ απηήλ ηνπ Σεύθξνπ. Να ηα αλαθέξεηε. Ο Σεύηνμξ ιαηνζά από ηδκ παηνίδα ημο, όπςξ ηαζ μ εθένδξ. Ο Σεύηνμξ έπαζε ηδκ παηνίδα ημο (δζώπηδηε) ηαζ μ εθένδξ έπαζε ηδκ πνώηδ ημο παηνίδα ( ιύνκδ). Ο. πμθθά πνόκζα θόβς ηςκ ζπμοδώκ ημο ηαζ ηδξ ενβαζίαξ ημο ζημ δζπθςιαηζηό ζώια ιαηνζά από ηδκ Δθθάδα. Ο Σεύηνμξ ηαζ μ εθένδξ ζηδκ Κύπνμ. Ο Σ. βζα κα θηζάλεζ ιζα ηαζκμύνβζα παηνίδα, μ. παναημθμοεεί από πμθύ ημκηά ηζξ ελεθίλεζξ ζημ Κοπνζαηό Καζ μζ δύμ πίζηερακ, αβςκίζηδηακ ηαζ ελαπαηήεδηακ. Σν πνίεκα θηλείηαη ζε δηαθνξεηηθνύο ρώξνπο. Να ηνπο εληνπίζεηε αλαθέξνληαο ζπγθεθξηκέλνπο ζηίρνπο θαη λα αηηηνινγήζεηε ηελ παξνπζία ηνπο ζην πνίεκα. Κύπνμξ, ζη.1-22, Αίβοπημξ, ζη.23-37, Σνμία, ζη.38-52, Κύπνμξ,ζη.53 έςξ ηέθμξ. Να επζζδιακεεί δ Κύπνμξ ζηδκ ανπή ηαζ ζημ ηέθμξ. Δίκαζ ηόπμζ ηδξ πενζπθάκδζδξ ημο Σεύηνμο - ηαζ ημο πμζδηή( Σνςζηόξ πόθειμξ= Β Παβηόζιζμξ πόθειμξ, ζηδκ Αίβοπημ έγδζε ηαζ μ πμζδηήξ ην πνίεκα δηαπιέθνληαη ην παξόλ κε ην παξειζόλ. Να εληνπίζεηε ηα ζεκεία πνπ ππάξρεη αλαδξνκηθή αθήγεζε. 1. ζηδκ Αίβοπημ, ζη. 23-37 ηαζ 2. ζηδκ Σνμία, ακαδνμιζηή αθήβδζδ ιέζα ζηδκ πνμδβμύιεκδ. Να δείμεηε πώο ιεηηνπξγνύλ κέζα ζην πνίεκα α) ην αεδόλη θαη β) ην θεγγάξη. α) ην αεδόλη: ηζκδημπμζεί ηδ ικήιδ ημο πμζδηή- ακαικήζεζξ, επακαθαιαακόιεκμ ιμηίαμ, μδδβεί ζηδκ πνώηδ ακαδνμιζηή αθήβδζδ ηαζ ι αοηό μ πμζδηήξ επζζηνέθεζ ζηδκ Κύπνμ-πανόκ (ζη. 51 ηε.). Δπίδναζδ από ημκ Δονζπίδδ. β) ην θεγγάξη: πανμιμίςζδ ιε Αθνμδίηδ(Κύπνμξ- εεά δμθμπθόημξ)/ δίκεζ ρεύηζηή εζηόκα-παναπμζεί ηδκ αθήεεζα/πνμεημζιάγεζ ημ ζηδκζηό βζα ηδκ απάηδ, θαίκεζεαζ- είκαζ. Ο εθέξεο ρξεζηκνπνηεί ηνπο αξραίνπο κύζνπο, κεηαθέξνληάο ηνπο ζην παξόλ, γηα λα εθθξάζεη ζύγρξνλεο εκπεηξίεο. Οη κύζνη ζπλήζσο έρνπλ έλα επηκύζην, έλα ζπκπέξαζκα. Πνην είλαη ην επηκύζην ζην πνίεκα «Ειέλε» θαη πνηεο ζύγρξνλέο ηνπ εκπεηξίεο εθθξάδεη ν πνηεηήο; (Κεζι. Κανακηώκδ) ΚΤΠΡΟ: ζύληνκν ρξνλνιόγην 1571 Σμονημηναηία -- 1878 Οζ Σμύνημζ παναπςνμύκ ηδκ Κύπνμ ζηδκ Αγγιία 1925 Ζ Κύπνμξ επίζδια απμζηία ηδξ Αββθίαξ. [Οζ Κύπνζμζ ήδδ από ηδκ επακάζηαζδ ημο 1821 πνμζδμημύζακ ηδκ απεθεοεένςζδ από ημκ ημονηζηό γοβό ηαζ ηδκ έκςζδ ιε ηδκ Δθθάδα. Σδκ Αββθμηναηία ηδκ είδακ εεηζηά, βζαηί πίζηεοακ όηζ εα ζοκέααζκε ό,ηζ ηαζ ζηα Δπηάκδζα. Καηά ηαζνμύξ μζ Άββθμζ οπόζπμκηακ ζηδκ Δθθάδα ηδκ παναπώνδζδ ηδξ Κύπνμο] 1931 Δλέβενζδ ηαηά Άββθςκ, ηαηαζημθή, αοηανπζηό ηαεεζηώξ. 1945 Ζ Αββθία απμθαζίγεζ κα ηναηήζεζ ηδκ Κύπνμ θόβς ηδξ ζηναηδβζηήξ ζδιαζίαξ ηδξ. 3

1950 Γδιμρήθζζια από ηδκ Δηηθδζία ηδξ Κύπνμο: ημ 96% ηςκ Δθθήκςκ ηδξ Κύπνμο οπέν ηδξ έκςζδξ ιε ηδκ Δθθάδα.(Οζ Έθθδκεξ ηδξ Κύπνμο είκαζ ημ 80% ημο πθδεοζιμύ ηαζ μζ Σμύνημζ ημ 18%) Ζ Δθθάδα πνμζθεύβεζ ζημκ ΟΖΔ ιε αίηδια ηδκ αοημδζάεεζδ ηδξ Κύπνμο. Ζ Αββθία παναιέκεζ αδζάθθαηηδ. 1955-1959 μ έκμπθμξ αβώκαξ από ηδκ ΔΟΚΑ ηαηά ηςκ Άββθςκ. Ζβέηδξ ημο αβώκα μ ανπζεπίζημπμξ Κύπνμο Μαηάνζμξ. Πμθθμί κέμζ έπαζακ ηδ γςή ημοξ πμθειώκηαξ βζα ηδκ εθεοεενία. Αημθμοεμύκ έκημκεξ δζπθςιαηζηέξ γοιώζεζξ ηαζ δ Σμονηία γδηάεζ ηδ δζπμηόιδζδ ημο κδζζμύ. [Από ημ 1955 ανπίγεζ έκηαζδ ζηζξ εθθδκμημονηζηέξ ζπέζεζξ ηαζ δ ημονηζηή πθεονά ακαβηάγεζ ημοξ Έθθδκεξ ηδξ Κςκζηακηζκμύπμθδξ, ηδξ Ίιανμο ηαζ ηδξ Σεκέδμο κα εβηαηαθείρμοκ ηζξ εζηίεξ ημοξ]. 1959 οιθςκίεξ Εονίπδξ ηαζ Λμκδίκμο: ακελάνηδημ ηοπνζαηό ηνάημξ. Απμηθείμκηαζ δ έκςζδ ηαζ δ δζπμηόιδζδ. Ζ Αββθία δζαηδνεί ζηναηζςηζηέξ αάζεζξ ζηδκ Κύπνμ. 1960 Ακαηήνολδ αλεμαξηεζίαο ηδξ Κύπνμο. Δββοήηνζεξ δοκάιεζξ : Αββθία, Δθθάδα ηαζ Σμονηία ιε ημ δζηαίςια ηδξ επέιααζδξ ζε πενίπηςζδ πανααίαζδξ ηςκ ζοκεδηώκ. 1974 Σμονηζηή εζζαμθή. ( δ αθμνιή δόεδηε από ηδκ εθθδκζηή πμύκηα). Σμονηζηή ηαημπή ημο 38% ημο κδζζμύ. 200 πζθζάδεξ πνόζθοβεξ. Αημθμοεεί ημονηζηόξ επμζηζζιόξ ηαζ δ δδιζμονβία ημο ρεοδμηνάημοξ. Σμ Κοπνζαηό γήηδια αηόιδ δεκ έπεζ θοεεί. Η Ειέλε, βαζίιηζζα ελόο παξακπζηνύ, ζεόηεηα ηεο αξραίαο Λαθεδαίκνλαο, είλαη κνξθή γνεηεπηηθή γηα ηνπο ινγνηέρλεο, αξραίνπο θαη ζύγρξνλνπο, Έιιελεο θαη μέλνπο. Ο Αηζρύινο, ν Αξηζηνθάλεο, ν Θεόθξηηνο, ν Παιακάο, ν Ρίηζνο, ν Ειύηεο, ν ηθειηαλόο, ν ηλόπνπινο,ν Καδαληδάθεο,ν Ραθίλαο, ν Γθαίηε, πιάζνπλ ν θαζέλαο ηε δηθή ηνπ Ειέλε. Γ Θ Α Ν Ν Η Ρ Θ Σ Ο, Η Ε Λ Ε Ν Η Η Ειέλε γξηα-γξηα-εθαηό, δηαθόζσ ρξνλώ, ζπκάηαη: Σώξα μερλώ ηα πην γλσζηά κνπ νλόκαηα ή ηα ζπγρέσ κεηαμύ ηνπο Πάξηο, Μελέιανο, Αρηιιέαο, Πξσηέαο, Θενθιύκελνο, Σεύθξνο, Κάζησξ θαη Πνιπδεύθεο νη αδειθνί κνπ, εζηθνιόγνη απηνί, λνκίδσ, έγηλαλ άζηξα- έηζη ιέλε νδεγνί θαξαβηώλ - Θεζέαο, Πεηξίζνπο, Αλδξνκάρε, Καζζάλδξα, Αγακέκλσλ. Θπκάκαη αθόκα, παηδί, ζηηο όρζεο ηνπ Επξώηα, πιάη ζηηο δεζηέο πηθξνδάθλεο, ηνλ ήρν απόλα δέληξν πνπ μεθινπδηδόηαλ κόλν ηνπ νη θινύδεο πέθηαλε καιαθά κεο ζην λεξό, πιέαλ ζαλ ηξηήξεηο, μεκαθξαίλαλ, θη' εγώ πεξίκελα, ζώλεη θαη θαιά, κηα καύξε πεηαινύδα κε πνξηνθαιηέο ξαβδώζεηο λα θάηζεη ζε κηα θινύδα, απνξεκέλε πνπ, ελώ κέλεη αθίλεηε, θηλείηαη, θη απηό κε δηαζθέδαδε πνπ νη πεηαινύδεο, αλ θαη έκπεηξεο ηνπ αέξα, δελ έρνπλ ηδέα από ηαμίδηα ζην λεξό θη από θσπειαζίεο. Καη ήξζε. Όρη πσο δε ζπκάκαη πηα, - ζπκάκαη αθόκα κνλάρα πνπ νη αλακλήζεηο δελ είλαη πηα ζπγθηλεκέλεο, - δε καο ζπγθηλνύλ - απξόζσπεο, γαιήληεο, θαζαξέο σο ηηο πην καησκέλεο γσληέο ηνπο. Μόλνλ κία θξαηάεη αθόκε έλαλ αγέξα γύξσ ηεο, αλαζαίλεη. Κείλν ην δείιη, ηξηγπξηζκέλε απ' ηηο αηέιεησηεο θξαπγέο ησλ πιεγσκέλσλ, απ' ηηο ςηζπξηζηέο θαηάξεο ησλ γεξόλησλ θαη ην ζαπκαζκό ηνπο, κέζα ζηε κπξσδηά ελόο γεληθνύ ζαλάηνπ πνπ, ζηηγκέο-ζηηγκέο, ιακπύξηδε πάλσ ζε κηαλ αζπίδα ή ζηελ αηρκή ελόο δόξαηνο ή ζηε κεηόπε ελόο ακειεκέλνπ λανύ ή ζηνλ ηξνρό ελόο άξκαηνο, αλέβεθα κόλε ζηα ςειά ηείρε θαη ζεξγηάληζα, κόλε, νινκόλαρε, αλάκεζα ζε Σξώεο θαη Αραηνύο, ληώζνληαο ηνλ αγέξα λα θνιιάεη επάλσ κνπ ηα ιεπηά πέπια κνπ, λα ςαύεη ηηο ζειέο κνπ, λα θξαηάεη ην ζώκα κνπ αθέξην ληπκέλν θη νιόγπκλν, κόλν κε κηα θαξδηά, αζεκέληα δώλε πνπ αλέβαδε ηα ζηήζε κνπ ςειά έηζη σξαία, αλέγγηρηε, δνθηκαζκέλε, ηελ ώξα πνπ κνλνκαρνύζαλ νη δπν αληεξαζηέο κνπ θαη θξηλόηαλ ε ηύρε ηνπ πνιπρξόληνπ πνιέκνπ κήηε πνπ είδα λα θόβεηαη ν ηκάληαο από ηελ πεξηθεθαιαία ηνπ Πάξε, - κάιινλ κηα ιάκςε απ' ην ραιθό ηεο είδα, κηα ιάκςε θπθιηθή, θαζώο ν άιινο ηελ πεξηέζηξεθε νξγηζκέλνο επάλσ απ' ην θεθάιη ηνπ - έλα νιόθσην κεδέλ. 4

Δελ άμηδε δηόινπ λα θνηηάμεηο ηελ έθβαζε ηελ είραλ απ' ηα πξηλ ξπζκίζεη νη ζετθέο βνπιέο θη ν Πάξηο, δίρσο ηα ζθνληζκέλα ηνπ ζαληάιηα, ζα βξηζθόηαλ ζε ιίγν ζηελ θιίλε, ινπζκέλνο απ' ηα ρέξηα ηεο ζεάο, λα κε πξνζκέλεη κεηδηώληαο, θξύβνληαο ηάρα κ' έλα ξόδηλν ηζηξόην κηα ςεύηηθε νπιή ζην πιεπξό ηνπ. Να ζπγθξίλεηε ηελ Ειέλε ηνπ εθέξε ζηνπο ζηίρνπο 24-42 κε ηελ Ειέλε ηνπ Ρίηζνπ ζην απόζπαζκα πνπ αθνινπζεί θαη λα γξάςεηε ηηο παξαηεξήζεηο ζαο ζρεηηθά κε ηα θνηλά ζεκεία θαη ηηο δηαθνξέο πνπ εληνπίζαηε. 1. εθένδξ: Ζ Δθέκδ δ πναβιαηζηή είκαζ ζηδκ Αίβοπημ, ημ είδςθό ηδξ είκαζ ζηδκ Σνμία - Ρίηζμξ: Ζ Δθέκδ είκαζ ζηδκ Σνμία ηαζ παναημθμοεεί ηδ ιάπδ πμο βίκεηαζ ελαζηίαξ ηδξ. Ο εθένδξ αημθμοεεί ηδκ εηδμπή ημο Δονζπίδδ, εκώ μ Ρίηζμξ ααζίγεηαζ ζηδκ Ηθζάδα ημο Οιήνμο(ηέημζα ζηδκή οπάνπεζ ζηδκ Ηθζάδα). (Γ) 2. εθένδξ: μ Πάνζξ πθαβζάγεζ ιε ημ είδςθμ ηδξ Δθέκδξ. - Ρίηζμξ: μ Πάνζξ εα πάεζ ιεηά ηδ ιάπδ κα πθαβζάζεζ ιε ηδκ πναβιαηζηή Δθέκδ.(Κ+Γ) 3. Πενζβναθή ηδξ μιμνθζάξ ηδξ Δθέκδξ ηαζ από ημοξ δύμ πμζδηέξ ζ ανηεημύξ ζηίπμοξ. ημ Ρίηζμ επίζδξ μ εαοιαζιόξ βζα ηδκ Δθέκδ από ημοξ βένμκηεξ- δάκεζμ ηζ αοηό από ηδκ Ηθζάδα.(Κ) 4. Ο πόθειμξ, δ ιεβάθδ δζάνηεζά ημο ηαζ μζ ζοκέπεζέξ ημο ζ ανηεημύξ ζηίπμοξ ζηδκ Δθέκδ ημο Ρίηζμο. ημ ζεθενζηό απόζπαζια: «ηζ ειείξ ζθαγόιαζηακ βζα ηδκ Δθέκδ δέηα πνόκζα».(κ) 5. Απμθαζίγμοκ μζ εεμί: εθ., ζη 39: «έηζζ ημ εέθακ μζ εεμί». - Ρίηζμξ: «ηδκ έηααζδ πμο είπακ απ ηα πνζκ νοειίζεζ μζ εεσηέξ αμοθέξ». (Κ). 6. Ζ Δθέκδ ζημ Ρίηζμ ιμκαπζηή ηαζ αθδιέκδ, αδζάθμνδ, αθμύ μζ εεμί απμθαζίγμοκ. ημ εθ. θςκάγεζ βζα ηδκ αεςόηδηά ηδξ.(γ) 7. εθ. αθδβείηαζ μ Σεύηνμξ Ρίηζμξ : δ ίδζα δ Δθέκδ.(Γ). 8. Δθεύεενμξ ζηίπμξ, ελαζνεηζηή εζημκμπθαζία ηαζ παναζηαηζηόηδηα ηαζ από ημοξ δύμ πμζδηέξ. Η Ε ι έ λ ε ζ η ν λ Κ α δ α λ η δ ά θ ε ΝΘΚΟ ΚΑΖΑΝΣΖΑΚΗ, ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΟΝ ΓΚΡΕΚΟ,ΚΔΦ. ΗΕ. Πξνζθύλεκα ζηελ Ειιάδα.(Ο ζοββναθέαξ πενζβνάθεζ ηδκ εκηύπςζδ πμο ημο πνμλεκεί μ Σαΰβεημξ ηαζ δ ημζθάδα ηδξ πάνηδξ). Μενζηά ημπία ηδξ Δθθάδαξ είκαζ δζζοπόζηαηα, ηαζ δζζοπόζηαηδ ηζ δ ζοβηίκδζδ πμο ακαανύγμοκ. Ζ ηναπύηδηα ηζ δ ηνοθενάδα ζηέημοκηαζ δ ιζα πθάζ ζηδκ άθθδ, ζοιπθδνώκεζ δ ιζα ηδκ άθθδ ηαζ ζιίβμοκ ζακ άκηναξ ιε βοκαίηα. Σέημζα δζπθή πδβή ηνοθενάδαξ ηαζ ηναπύηδηαξ δ πάνηδ. Μπνμζηά ζμο αηαηάδεπημξ, ζηθδνόξ κμιμεέηδξ, βειάημξ βηνειμύξ, μ Σαΰβεημξ ηαζ ηάης, ηανπενή, ιαοθζζηζηζά, δ πεδζάδα είκαζ λαπθςιέκδ ζηα πόδζα ημο, ζακ ενςηειέκδ βοκαίηα. Από ηδ ιζα ιενζά μ Σαΰβεημξ, ημ όνμξ ζκά ηδξ Δθθάδαξ, μπμύ μ ακήθεμξ εεόξ ημο Γέκμοξ οπαβμνεύεζ ηζξ ζηθδνόηαηεξ εκημθέξ: δ γςή 'καζ πόθειμξ, δ βδξ είκαζ ζηναηόπεδμ, δ κίηδ είκαζ ημ ιόκμ ζμο πνέμξ. Μδκ ημζιάζαζ, ιδ ζημθίγεζαζ, ιδ βεθάξ, ιδ ιζθάξ, έκαξ είκαζ μ ζημπόξ ζμο, μ πόθειμξ πμθέια! Κζ από ηδκ άθθδ ιενζά, ζηα πόδζα ημο Σαΰβεημο, δ Δθέκδ. Σδκ ώνα πμο λαβνζεύεζαζ ηαζ ηαηαθνμκάξ ηδ βθύηα ηδξ βδξ, άλαθκα δ ακαπκμή ηδξ Δθέκδξ γαθίγεζ, ζακ ακεζζιέκδ θειμκζά, ημ κμο ζμο. Δίκαζ άναβε δ πεδζάδα εημύηδ ηδξ πάνηδξ ηόζμ ηνοθενή ηαζ θζθήδμκδ, ηόζμ ιεεοζηζηά ιονίγμοκ μζ νμδμδάθκεξ ηδξ, ή ιήπςξ όθδ εημύηδ δ βμδηεία ακαανύγεζ από ημ πμθοθίθδημ, ημ πμθοπθάκδημ ζώια ηδξ Δθέκδξ; ίβμονα μ Δονώηαξ δε εα 'πε ηδ ζδιενζκή απμπθακδηζηή πάνδ ημο ακ δεκ έζιζβε ζακ παναπόηαιμξ ιε ημκ αεάκαημ ιύεμ ηδξ Δθέκδξ. Γζαηί ηαθά ημ λένμοιε: πώιαηα, εάθαζζεξ, πμηάιζα ζιίβμοκ ιε αβαπδιέκα ιεβάθα μκόιαηα ηαζ πύκμοκηαζ, απώνζζηα πζα, ιέζα ζηδκ ηανδζά ιαξ. Πενπαηάξ ζημοξ ηαπεζκμύξ όπημοξ ημο Δονώηα ηαζ κζώεεζξ ηα πένζα ζμο, ηα ιαθθζά ζμο, μζ ζημπαζιμί ζμο κα ιπθέημοκηαζ ιέζα ζημ άνςια ιζαξ βοκαίηαξ θακηαζηζηήξ, πμθύ πζμ αθδεζκήξ, πμθύ πζμ πενμπζαζηήξ από ηδ βοκαίηα πμο αβαπάξ ηζ αββίγεζξ. Πκίβεηαζ ζήιενα μ ηόζιμξ αηό αίια, ηα πάεδ λεζπμύκ ιέζα ζηδκ Κόθαζδ ηδξ ζύβπνμκδξ ακανπίαξ, θη ε Ειέλε ζηέθεηαη αζάλαηε, αλέγγηρηε, κέζα ζηνλ αέξα ησλ εμαίζησλ ζηίρσλ, αζάιεπηε, θαη κπξνζηά ηεο ξέεη ν ρξόλνο.. Σμ πώια ιύνζγε, ηζ από ημοξ θειμκακεμύξ ηνέιμοκηακ ζηάθεξ δνμζμύθα ηαζ παζπκίδζγακ ζημκ ήθζμ. Άλαθκα ακάθαθνμ αβενάηζ θύζδλε, ηζ έκαξ ακεόξ πηύπδζε ημ ιέηςπμ ιμο ηαζ ιε νάκηζζε- ακαηνίπζαζα ζα κα ιε άββζλε αόναημ πένζ, ηζ όθδ δ βδξ ιμο θάκηαλε ζακ ηδκ Δθέκδ, βεθμηθαιέκδ, κζόθμοζηδ. Ακαζήηςκε ηα ηεκηδιέκα ιε θειμκακεμύξ πέπθα ηαζ ιε ηδκ απαθάιδ ζημ ζηόια, μθμέκα ακακεμύιεκδ πανεέκα, αημθμοεμύζε έκακ άκηνα, ημκ πζμ δοκαηό, ηζ ςξ ζήηςκε ημ πζμκαζηνάβαθμ πόδζ, έθαιπε δ ζηνμββοθή παημύζα ηδξ αζιαηςιέκδ. Σζ εα 'ηακ δ Δθέκδ εημύηδ ακ δεκ πενκμύζε απμπάκς ηδξ δ πκμή ημο Οιήνμο; Μζα ςναία βοκαίηα, όπςξ ακανίειδηεξ άθθεξ, πμο πέναζακ από ηδ βδξ ηαζ πάεδηακ. Θα ηδκ έηθερακ, όπςξ ηθεθημύκ αηόια ζοπκά ηζξ όιμνθεξ ημπέθεξ ζηα αμοκίζζα πςνζά ιαξ. Κζ ακ αηόια δ ανπαβή αοηή άκαρε πόθειμ, όθα, ηαζ πόθειμξ ηαζ βοκαίηα ηαζ ζθαβή, εα πάκμοκηακ ακ δεκ άπθςκε ημ πένζ ημο κα ηα ζώζεζ μ Πμζδηήξ. ημκ πμζδηή πνςζηάεζ ηδ ζςηδνία ηδξ δ Δθέκδ ζημκ ιδνμ πνςζηάεζ ηζ δ ιζηνή ημύηδ νειαηζά ημο Δονώηα ηδκ αεακαζία ηδξ. 5