ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 29.5.2013 COM(2013) 322 final ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ Στόχοι της Βαρκελώνης Η ανάπτυξη των υπηρεσιών φροντίδας παιδιών νηπιακής ηλικίας στην Ευρώπη για μια διατηρήσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη {SWD(2013) 192 final} EL EL

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1. Εισαγωγή... 2 2. Η επίτευξη των στόχων της Βαρκελώνης: μια αναγκαιότητα... 3 3. Καταγραφή της κατάστασης... 5 4. Ποιότητα: εξακολουθούν να υπάρχουν ανισότητες στην Ευρώπη... 14 5. Ανανέωση της δέσμευσης για την επίτευξη των στόχων της Βαρκελώνης στο πλαίσιο της στρατηγικής «Ευρώπη 2020»... 17 EL 2 EL

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η διαθεσιμότητα οικονομικά προσιτών και καλής ποιότητας υπηρεσιών φροντίδας νηπίων ηλικίας από 0 ετών έως την ηλικία έναρξης της υποχρεωτικής εκπαίδευσης 1 αποτελεί προτεραιότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι υπηρεσίες αυτές περιλαμβάνουν τους βρεφονηπιακούς σταθμούς ή άλλες μονάδες ημερήσιας φροντίδας, περιλαμβανομένων των οικογενειακών παιδικών σταθμών, τους εγκεκριμένους επαγγελματίες νηπιοκόμους, την προσχολική ή ισοδύναμη εκπαίδευση, την υποχρεωτική σχολική εκπαίδευση, καθώς και τις υπηρεσίες εκτός του προγράμματος σχολικής φοίτησης. Το 2002, η σύνοδος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της Βαρκελώνης καθόρισε τους στόχους σε αυτόν τον τομέα: «( ) τα κράτη μέλη οφείλουν να εξαλείψουν τα αντικίνητρα στη συμμετοχή των γυναικών στην εργασία και να επιδιώξουν, λαμβάνοντας υπόψη τη ζήτηση δυνατοτήτων βρεφονηπιακής μέριμνας και τα εθνικά συστήματα παροχής, έως το 2010, την παροχή βρεφονηπιακής φροντίδας για το 90% τουλάχιστον των παιδιών μεταξύ της ηλικίας των τριών ετών και της ηλικίας της υποχρεωτικής σχολικής φοίτησης και για το 33% τουλάχιστον των παιδιών ηλικίας κάτω των τριών ετών 2.» Έκτοτε, η επίτευξη των «στόχων της Βαρκελώνης» αποτέλεσε τον πυρήνα της στρατηγικής της Λισαβόνας και στη συνέχεια της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» 3. Πράγματι, η ικανότητα των κρατών μελών να αυξήσουν σημαντικά και σε διατηρήσιμο επίπεδο τα ποσοστά απασχόλησης εξαρτάται, μεταξύ άλλων, από τη δυνατότητα των γυναικών και των ανδρών να συνδυάσουν την επαγγελματική με την ιδιωτική ζωή. Η διαθεσιμότητα υπηρεσιών μέριμνας παιδιών υψηλής ποιότητας έχει καθοριστική σημασία από αυτή την άποψη. Αποτελεί, μαζί με την προσφορά ευέλικτων τρόπων εργασίας και τη διάθεση ενός επαρκούς συστήματος οικογενειακών αδειών, τον συνδυασμό των μέτρων για τον συμβιβασμό ανάμεσα στην επαγγελματική και την ιδιωτική ζωή σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Συνιστά επίσης επένδυση θεμελιώδους σημασίας για την ανάπτυξη των παιδιών, την καταπολέμηση της εγκατάλειψης του σχολείου και της εξάπλωσης των ανισοτήτων 4. Αν και έχει σημειωθεί σχετική πρόοδος από το 2002 και παρά τη δέσμευση των κρατών μελών μέσω δύο διαδοχικών ευρωπαϊκών συμφώνων για την ισότητα μεταξύ των γυναικών και των ανδρών 5, η προσφορά υπηρεσιών φροντίδας παιδιών στο επίπεδο της ΕΕ το 2010 εξακολουθεί να υπολείπεται αυτών των στόχων. Επιπλέον, φαίνεται ότι η κατάσταση σε ορισμένα κράτη μέλη επιδεινώθηκε το 2011. Κρίνεται αναγκαίο να αρχίσει εκ νέου ο διάλογος σχετικά με αυτό το έλλειμμα και τις αιτίες του, προτείνοντας επίσης λύσεις και πολιτικές κατευθύνσεις για την επίτευξη αυτών των στόχων. Αυτό το τρίτο ευρωπαϊκό εξάμηνο αποτελεί μια πολιτική ευκαιρία για να επαναβεβαιωθεί η σημασία των υπηρεσιών φροντίδας και η συμβολή τους στην επίτευξη των στόχων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σε αυτό το πλαίσιο, όπως αναγγέλλεται στη στρατηγική για την ισότητα μεταξύ γυναικών και ανδρών 2010-2015 6, η παρούσα έκθεση περιγράφει την τρέχουσα κατάσταση της υλοποίησης των στόχων της Βαρκελώνης στα κράτη μέλη. Εντοπίζει τα εμπόδια και τις προκλήσεις τις 1 2 3 4 5 6 Στην παρούσα έκθεση οι όροι «υπηρεσίες φύλαξης», «υπηρεσίες φροντίδας» και «υπηρεσίες εκπαίδευσης και φροντίδας παιδιών νηπιακής ηλικίας (ΠΕΦ)» χρησιμοποιούνται εναλλακτικά. http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/ec/71025.pdf. COM(2010)2020. COM(2013) 83. 2011/C 155/02. COM(2010) 491. EL 3 EL

οποίες πρέπει να αντιμετωπίσουν τα κράτη μέλη στην ανάπτυξη υπηρεσιών μέριμνας παιδιών νηπιακής ηλικίας. Τονίζει την ανάγκη να επαναβεβαιωθούν αυτοί οι στόχοι και υπενθυμίζει τις δεσμεύσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να στηρίξει τα κράτη μέλη. Αποτελεί μαζί με το σύνολο των πρόσφατων και αλληλοσυμπληρούμενων πρωτοβουλιών της Επιτροπής, όπως η πρόταση οδηγίας για την ισόρροπη εκπροσώπηση ανδρών και γυναικών στα διοικητικά συμβούλια εταιρειών 7, ουσιαστική συμβολή της Επιτροπής στην επίτευξη των στόχων της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» και στην προώθηση της ισότητας μεταξύ γυναικών και ανδρών. 2. Η ΕΠΙΤΕΥΞΗ ΤΩΝ ΣΤΟΧΩΝ ΤΗΣ ΒΑΡΚΕΛΩΝΗΣ: ΜΙΑ ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ για την επίτευξη των στόχων της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» Ο στόχος του ποσοστού απασχόλησης 75% δεν θα επιτευχθεί έως το 2020 χωρίς τη συμβολή των γυναικών 8. Οι πολιτικές εναρμόνισης της ιδιωτικής με την επαγγελματική ζωή έχουν καθοριστική σημασία για την προώθηση της απασχόλησης των γυναικών. 90,0 80,0?????aµµa 1 -??s?st? apas????s?? (???a?????a? a?d????????a? 20-64 et??) sta???t? µ??? t??????d?e? 2010 G??a??e? 2010??d?e? 2011 G??a??e? 2011 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 MT IT EL HU ES RO SK PL IE CZ BE BG LU UE 27FR LV LT PT EE SI UK CY DE AT NL FI DK SE HR?????: Eurostat LFS 2010-2011 S?µe??s?:d?a??p? t?????????? se??????a NL t? 2010?a? PT t? 2011 7 8 COM(2012) 614. Από το 1998 έως το 2008 η απασχόληση των γυναικών (ηλικίας από 20 έως 64 ετών) αυξήθηκε κατά 7,2 εκατοστιαίες μονάδες έναντι 2,4 μονάδων για τους άνδρες. EL 4 EL

Ειδικότερα, η πρόσβαση στις υπηρεσίες φροντίδας παιδιών νηπιακής ηλικίας είναι ο κύριος παράγοντας που επηρεάζει τη συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας, εφόσον η αύξηση των δημόσιων δαπανών γι αυτές τις υπηρεσίες συνδέεται με την αύξηση της πλήρους απασχόλησης των γυναικών 9. Η βελτίωση της πρόσβασης των γυναικών στην αγορά εργασίας συνεπάγεται αύξηση και διαφοροποίηση της προσφοράς ικανοτήτων και παρέχει με τον τρόπο αυτό στις επιχειρήσεις τη δυνατότητα να διαθέτουν καλύτερους πόρους και να είναι περισσότερο ανταγωνιστικές, εξασφαλίζοντας απόδοση των κρατικών επενδύσεων στην εκπαίδευση. Οι πολιτικές εναρμόνισης, εν γένει, και ειδικά η προσφορά υπηρεσιών φροντίδας επιτρέπουν στις γυναίκες και τους άνδρες να έχουν πρόσβαση στην οικονομική ανεξαρτησία και να συμβάλλουν στην επίτευξη ενός άλλου κύριου στόχου της στρατηγικής «Ευρώπη 2020»: να προφυλαχθούν τουλάχιστον 20 εκατομμύρια άτομα από τον κίνδυνο της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Η αυξημένη συμμετοχή των γονέων, και ιδίως των γυναικών, στην αγορά εργασίας μειώνει τον κίνδυνο φτώχειας καθ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής, επιτρέπει την κοινωνική ένταξη όλων των μελών του νοικοκυριού και βελτιώνει τις μελλοντικές ευκαιρίες για τα παιδιά 10. Αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό για τις ευάλωτες ομάδες (μονογονεϊκές οικογένειες, Ρομά, μετανάστες). Η επένδυση σε υψηλής ποιότητας υπηρεσίες φροντίδας παιδιών νηπιακής ηλικίας σημαίνει επίσης επένδυση στη δημιουργία του ανθρώπινου κεφαλαίου του αύριο: προσφέρει σε κάθε παιδί ένα καλύτερο ξεκίνημα στη ζωή του και θέτει τα θεμέλια για την επιτυχία του όσον αφορά την εκπαίδευση, την κοινωνική ένταξη, την ανάπτυξη της προσωπικότητάς του και, κατά συνέπεια, της ικανότητάς του για απασχόληση 11. Πρόκειται επίσης για κοινωνική επένδυση υψηλής δυναμικής. 9 10 11 ΟΟΣΑ (2012) «Ανισότητες ανδρών - γυναικών, καιρός για δράση». COM(2013)778. COM(2011)66. EL 5 EL

Η παροχή υπηρεσιών ποιότητας και η καθολική πρόσβαση στην προσχολική εκπαίδευση ποιότητας έχουν προσδιοριστεί ως προληπτικές πολιτικές κατά της εγκατάλειψης του σχολείου 12, όπως έχει επίσης επιβεβαιώσει το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης 13. για την επίτευξη του στόχου της ισότητας μεταξύ των ανδρών και των γυναικών. Η συμμετοχή των γυναικών σε αμειβόμενη εργασία συνδέεται με τον επιμερισμό των οικογενειακών ευθυνών ανάμεσα στα φύλα. Οι γυναίκες είναι αυτές που εξακολουθούν να προσαρμόζουν τις μορφές εργασίας τους όταν υπάρχουν παιδιά, με το να λαμβάνουν άδειες, να εργάζονται με καθεστώς μερικής απασχόλησης, ή αποχωρώντας από την αγορά εργασίας. Αυτό έχει αντίκτυπο στις αμοιβές και τις συνταξιοδοτικές παροχές τους. Η μισθολογική απόκλιση ανάμεσα στους άνδρες και τις γυναίκες εξακολουθεί να είναι σε μη ανεκτά επίπεδα υψηλή (16,2% ανά ώρα κατά μέσο όρο 14 ) στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι σημαντικότερες διαφορές παρατηρούνται στις χώρες με ανεπαρκή προσφορά υπηρεσιών μέριμνας παιδιών νηπιακής ηλικίας 15. Η ανεπαρκής προώθηση των πολιτικών εναρμόνισης της επαγγελματικής με την ιδιωτική ζωή, γενικά, και η έλλειψη υπηρεσιών φροντίδας παιδιών, ειδικότερα, αποτελούν σοβαρό εμπόδιο για την οικονομική ανεξαρτησία των γυναικών και για την προώθησή τους σε θέσεις ευθύνης 16. για την αντιμετώπιση της δημογραφικής πρόκλησης Τέλος, η διαθεσιμότητα υπηρεσιών μέριμνας στηρίζει την υλοποίηση του οικογενειακού σχεδιασμού, λαμβάνοντας υπόψη την επιβράδυνση του ρυθμού δημογραφικής ανάπτυξης που αντιμετωπίζει η Ευρώπη. Φαίνεται, πράγματι, ότι τα κράτη μέλη με τα υψηλότερα ποσοστά γονιμότητας σήμερα είναι εκείνα που έχουν διευκολύνει την εναρμόνιση της επαγγελματικής με την ιδιωτική ζωή και που παρουσιάζουν υψηλό ποσοστό απασχόλησης γυναικών. 3. ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Το 2008, μια πρώτη καταγραφή της κατάστασης 17 κατέδειξε ότι υπήρχε μεγάλη απόσταση για να καλυφθεί η ζήτηση θεσμοθετημένων συστημάτων φροντίδας παιδιών, ιδίως για τα παιδιά ηλικίας κάτω των 3 ετών. Εφιστούσε την προσοχή στο υψηλό κόστος με το οποίο βαρύνονται οι γονείς και στον αριθμό ωρών λειτουργίας των υπηρεσιών μέριμνας, που ήταν ανεπαρκείς για να καλύψουν τις ανάγκες μιας αμειβόμενης πλήρους απασχόλησης. Μετά από πέντε έτη, μολονότι υπήρξε σημαντική βελτίωση, οι προκλήσεις παραμένουν στο ακέραιο. Πρέπει ακόμη να καταβληθούν σημαντικές προσπάθειες για τη διαθεσιμότητα των υπηρεσιών για τα παιδιά ηλικίας κάτω των 3 ετών... Σύμφωνα με τις ευρωπαϊκές στατιστικές 18, το 2010 μόνο 10 κράτη μέλη (DK, SE, NL, FR, ES, PT, SI, BE, LU και UK) πέτυχαν τον στόχο της Βαρκελώνης για τα παιδιά ηλικίας κάτω των 3 ετών. 15 κράτη μέλη υπολείπονται του στόχου κατά 25% (διάγραμμα 2). Η διαθεσιμότητα είναι εξαιρετικά χαμηλή ιδίως στην Πολωνία, τη Δημοκρατία της Τσεχίας και τη Σλοβακία, όπου το ποσοστό υπηρεσιών φροντίδας είναι κατώτερο του 5%. Εξάλλου, στις περισσότερες χώρες υπάρχει σαφής διαφορά ανάμεσα στις αστικές περιοχές και τις 12 13 14 15 16 17 18 COM(2011)18. 2011/C 191/01. Eurostat, 2011 tsdsc340. ΟΟΣΑ (2012) «Ανισότητες ανδρών - γυναικών, καιρός για δράση». COM(2012)615. COM(2008)638. Ο δείκτης μετρά το ποσοστό παιδιών η μέριμνα των οποίων αναλαμβάνεται από επίσημες υπηρεσίες, όπως αναφέρονται στην εισαγωγή. EL 6 EL

περισσότερο αγροτικές περιοχές ή/και μεταξύ των περιφερειών (όπως στη Γερμανία και την Ιταλία). 90 80 70 60 Διάγραμμα 2: Ποσοστό παιδιών ηλικίας κάτω των 3 ετών που λαμβάνουν φροντίδα σε επίσημα συστήματα (και ενδεικτικά, ανάλογα με τον χρόνο παραμονής ανά εβδομάδα) 2010-2011 30 ώρες και άνω 1 έως 29 ώρες σύνολο 2011 50 40 30 20 10 0 CZ PL SK BG RO EL AT HU MT LT LV DE EE IT CY EU27 FI IE UK BE LU PT SI ES FR NL SE DK Πηγή: Eurostat EU-SILC 2010-2011 Ορισμένα δεδομένα έχουν καταρτιστεί βάσει μικρών δειγμάτων και δεν είναι στατιστικώς αξιόπιστα. Αυτά περιλ αμβάνουν για τα σύνολ α: AT, BG, CY, CZ, EL, HR, LT, M,T, PL, RO, SK. HR CH IS NO Από το 2006 έως το 2010, το ποσοστό υπηρεσιών φροντίδας παιδιών ηλικίας κάτω των 3 ετών παρουσίασε ελαφρά αύξηση από 26% σε 29% κατά μέσο όρο στην ΕΕ 19. Εντούτοις, σε ορισμένα κράτη μέλη παρατηρούνται σημαντικές εξελίξεις, ιδίως στη Γαλλία, όπου το ποσοστό μέριμνας αυξήθηκε από 31% το 2006 σε 43% το 2010. Η αύξηση αυτή εκτιμάται ότι θα συνεχιστεί λόγω της εφαρμογής ενός σημαντικού σχεδίου ανάπτυξης της προσφοράς που αποσκοπεί στη δημιουργία 200.000 νέων μονάδων μέριμνας το διάστημα από το 2009 έως το 2012. Σημαντική αύξηση παρατηρείται επίσης στη Σλοβενία (+ 8 ε.μ.), η οποία πιθανώς σχετίζεται με την τροποποίηση το 2008 του νόμου για τους βρεφονηπιακούς σταθμούς, εισάγοντας την ανάληψη από το κράτος των εξόδων φροντίδας από το δεύτερο παιδί. 19 ΕΕ 25, το 2011 το ποσοστό υποδοχής είναι κατά μέσο όρο 30% στην ΕΕ 25 και 27. EL 7 EL

Το διαφοροποιούμενο και αποκεντρωμένο γαλλικό σύστημα συνδυάζει τρόπους ατομικής και συλλογικής φροντίδας νηπίων ηλικίας 0-3 ετών. Η παρεχόμενη από τους επαγγελματίες νηπιοκόμους φροντίδα έχει καθοριστική σημασία. Αυτή η μορφή μέριμνας, που άρχισε να εφαρμόζεται από το 1991, καλύπτει περίπου το ένα τρίτο των παιδιών ηλικίας κάτω των 3 ετών που εργάζονται και οι δύο γονείς τους. Όσοι γονείς επιλέγουν αυτόν τον τρόπο φροντίδας των παιδιών λαμβάνουν ετήσιο επίδομα που διαφοροποιείται ανάλογα με το καθεστώς αμοιβής του νηπιοκόμου, την ηλικία του παιδιού και το εισόδημα του νοικοκυριού. Το επάγγελμα του νηπιοκόμου έχει αναπτυχθεί σημαντικά με την πάροδο του χρόνου. Διπλασιάστηκε ο απαιτούμενος από τον νόμο αριθμός ωρών εκπαίδευσης και είναι πλέον υποχρεωτική η ύπαρξη σύμβασης εργασίας με τους γονείς. Διενεργούνται τακτικά υγειονομικοί έλεγχοι και έλεγχοι ασφαλείας. Εντούτοις, εξακολουθούν να υπάρχουν προβλήματα προς επίλυση: η εκτίμηση προς το επάγγελμα εξακολουθεί να είναι περιορισμένη και μια μέση οικογένεια διστάζει ορισμένες φορές να προσφύγει σε αυτό τον τρόπο φροντίδας των παιδιών. Εξάλλου, πολλοί νηπιοκόμοι θα συνταξιοδοτηθούν τα επόμενα έτη. Αριθμός θέσεων το 2010 Βρεφονηπιακοί σταθμοί 86 767 εκ των οποίων βρεφονηπιακοί 8 315 σταθμοί του προσωπικού Συλλογική και Νηπιακοί σταθμοί με 30 484 οικογενειακή φροντίδα μειωμένο ωράριο Παιδικοί σταθμοί 8 030 Δομές πολλαπλής φροντίδας 177 984 Οικογενειακή φροντίδα 59 060 Νηπιοκόμοι 855 400* * θεωρητικός αριθμός θέσεων Πηγές: DREES 2012 Οι γαλλικές δημόσιες αρχές ενθαρρύνουν το τελευταίο διάστημα τις ιδιωτικές επιχειρήσεις να χρηματοδοτούν βρεφονηπιακούς σταθμούς για το προσωπικό τους. Οι βρεφονηπιακοί σταθμοί επιχειρήσεων, όπως ονομάζονται, δημιουργούνται από ιδιωτικές και δημόσιες επιχειρήσεις, ή από νοσοκομεία, για τη φροντίδα των παιδιών του προσωπικού τους. Η χρησιμοποίηση των υπηρεσιών μέριμνας αυξάνεται με την ηλικία των παιδιών... Στην κατηγορία ηλικιών των παιδιών από 3 ετών μέχρι την ηλικία έναρξης της υποχρεωτικής φοίτησης στο σχολείο 20, 11 κράτη μέλη (BE, ES, FR, SE, DE, EE, NL, SI, IE, DK και UK) έχουν επιτύχει τον στόχο του 90%, ανεξάρτητα από το αριθμό ωρών παραμονής το 2010. Το 2011 και η Ιταλία πέτυχε αυτόν τον στόχο αντίθετα, τα ποσοστά φροντίδας παιδιών στις Κάτω Χώρες, την Ισπανία και την Ιρλανδία παρουσιάζουν σημαντική υποχώρηση σε ποσοστό χαμηλότερο του στόχου του 90%. 13 κράτη μέλη παρουσιάζουν ποσοστά κατώτερα του 80% και πρέπει να καταβάλουν σημαντικές προσπάθειες. Η Πολωνία και η Κροατία παρουσιάζουν ποσοστά κατώτερα του 50% (διάγραμμα 3). 20 Η ηλικία έναρξης της υποχρεωτικής φοίτησης είναι 4, 5, 6 ή 7 ετών, ανάλογα με το κράτος μέλος. EL 8 EL

120 100 Διάγραμμα 3: Ποσοστό παιδιών ηλικίας από 3 ετών έως την ηλικία υποχρεωτικής φοίτησης που λαμβάνουν φροντίδα σε επίσημες δομές (και ενδεικτικά ανάλογα με τον εβδομαδιαίο χρόνο παραμονής) 2010-2011 30 ώρες και άνω από 1 έως 29 ώρες σύνολο 2011 80 60 40 20 0 PL BG LV RO LT EL CZ SK MT Πηγή: Eurostat EU-SILC 2010-2011 FI HU LU PT CY AT EU27 IT UK DK IE NL SI DE EE FR SE ES BE HR CH NO IS Το ποσοστό φροντίδας παιδιών ηλικίας μεταξύ 3 ετών και της ηλικίας έναρξης της υποχρεωτικής φοίτησης παραμένει ουσιαστικά σταθερό εφόσον αυξήθηκε από 84% το 2006 σε 86% το 2010 στην ΕΕ 21. Αυτή η πολύ μικρή μέση αύξηση καλύπτει σημαντικότερες διακυμάνσεις στις χώρες στις οποίες έχει ληφθεί ένα σύνολο μέτρων. Στο Λουξεμβούργο (+22 ε.μ.) δημιουργήθηκαν σταθμοί φύλαξης παιδιών («maisons relais») το 2005, το σχολικό σύστημα αναδιοργανώθηκε το 2009 (το έτος που τα παιδιά γίνονται 3 ετών έχει ενσωματωθεί, πάντοτε προαιρετικά, στον πρώτο κύκλο της στοιχειώδους εκπαίδευσης) και, το 2009, τέθηκε σε εφαρμογή ένα σύστημα κουπονιών για την παροχή υπηρεσιών φροντίδας. Στην Αυστρία (+13 ε.μ.) τέθηκε σε εφαρμογή ομοσπονδιακή συνεισφορά για την επέκταση του αριθμού των θέσεων σε βρεφονηπιακούς σταθμούς (για 24.500 νέες θέσεις για παιδιά ηλικίας 0 έως 6 ετών το διάστημα 2008 έως 2010). Επιπλέον, η ανάληψη του κόστους φροντίδας έως 20 ώρες την εβδομάδα, που θεσπίστηκε το 2009, είχε θετική επίπτωση στο ποσοστό μέριμνας παιδιών. Από το 2010 έως το 2011, παρατηρήθηκε σημαντική μείωση του ποσοστού μέριμνας παιδιών σε αρκετές χώρες, ιδίως στη Ρουμανία (-25 ε.μ.), την Ισπανία (-9 ε.μ.), την Κύπρο (-8 ε.μ.) και την Ιρλανδία (-8 ε.μ.). Το σύστημα των κουπονιών για την παροχή υπηρεσιών φροντίδας παιδιών (ΚΥΦ) θεσπίστηκε την 1η Μαρτίου 2009 στο Λουξεμβούργο από το Υπουργείο Οικογένειας και Ένταξης, σε συνεργασία με την τοπική αυτοδιοίκηση. Παρέχει δικαίωμα για τρεις ώρες εκπαιδευτικής φροντίδας την εβδομάδα δωρεάν. Για τις επόμενες 21 ώρες εκπαιδευτικής φροντίδας, οι γονείς καταβάλλουν πολύ μειωμένη μέγιστη τιμή 3 ευρώ ανά ώρα. Ο υπολογισμός αυτής της τιμής διαφοροποιείται σε συνάρτηση με το εισόδημα του νοικοκυριού και τη σειρά του παιδιού ως προς την ηλικία σε σχέση με τα αδέλφια του. Το σύστημα τέθηκε σε εφαρμογή ώστε να ωφεληθούν περισσότερο τα παιδιά που κινδυνεύουν από τη φτώχεια ή ζουν στα όρια του αποκλεισμού. Για τα παιδιά αυτά, το σύστημα παρέχει περισσότερες ώρες φροντίδας την εβδομάδα κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους και κατά την περίοδο των σχολικών διακοπών. 21 ΕΕ25. Το 2011 το ποσοστό μέριμνας ήταν κατά μέσο όρο 86% στην ΕΕ 25 και 83% στην ΕΕ27. EL 9 EL

Τον Ιανουάριο του 2011, το 69,27% των παιδιών ηλικίας 0-12 ετών ήταν εγγεγραμμένα σε αυτό το σύστημα 22. Η πολιτική αυτή συνδυάζεται με σταθερή αύξηση του αριθμού θέσεων σε παιδικούς σταθμούς, συμπεριλαμβανομένων και των μονάδων φροντίδας για παιδιά σχολικής ηλικίας και έως 12 ετών. 22 Υπουργείο Ίσων Ευκαιριών, 2011. EL 10 EL

Μια απεικόνιση της κατάστασης των κρατών μελών το 2011 σε σχέση με τους στόχους της Βαρκελώνης... 6 κράτη μέλη έχουν επιτύχει και τους δύο στόχους: η Σουηδία, το Βέλγιο, η Γαλλία, η Σλοβενία, η Δανία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Μια άλλη ομάδα περιλαμβάνει 7 κράτη μέλη τα οποία έχουν επιτύχει έναν από τους δύο στόχους. Αυτά είναι η Πορτογαλία, η Ισπανία, οι Κάτω Χώρες και το Λουξεμβούργο όσον αφορά την πρώτη κατηγορία ηλικιών, και η Γερμανία, η Ιταλία και η Εσθονία, για τα παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας. 3 κράτη μέλη είναι κοντά στην επίτευξη του ενός στόχου: η Φιλανδία παρουσιάζει ποσοστό φροντίδας άνω του 25% για την πρώτη κατηγορία ηλικιών, η Ιρλανδία και η Αυστρία παρουσιάζουν ποσοστά άνω του 80% για τη δεύτερη κατηγορία ηλικιών. 11 κράτη μέλη πρέπει να καταβάλουν ακόμη σημαντικές προσπάθειες, και ιδίως, η Πολωνία, η Βουλγαρία, η Ελλάδα, η Ρουμανία, η Σλοβακία, η Τσεχική Δημοκρατία καθώς και η Κροατία. BE 90 0 10 AT 20 30 NL 40 50 60 70 80 90 100 ES % παιδιών ηλικίας κάτω των 3 ετών Έχει επιτευχθεί ένας στόχος IE PT Προσέγγιση ενός στόχου 80 SK CZ HU MT LV EE EL DE CY IT FI 100 UK SI FR LU SE Έχουν επιτευχθεί και οι δύο στόχοι DK Στόχος της Βαρκελώνης για τη 2η κατηγορία ηλικιών: έχει επιτευχθεί 70 Στόχος της Βαρκελώνης για τη 2η κατηγορία ηλικιών: έχει επιτευχθεί LT BG εν έχει επιτευχθεί κανένας στόχος 60 RO PL HR 50 40 Υπηρεσία φροντίδας παιδιών νηπιακής ηλικίας ανά κατηγορία ηλικιών - 2011 Παιδιά που λαμβάνουν φροντίδα ως ποσοστό των παιδιών της ίδιας κατηγορίας ηλικιών % ποσοστό παιδιών ηλικίας 3 ετών έως την ηλικία υποχρεωτικής φοίτησης 30 Οι υπηρεσίες χρησιμοποιούνται σχεδόν αποκλειστικά κατά μειωμένο ωράριο... σε ορισμένες χώρες οι οποίες έχουν επιτύχει τον στόχο. Οι ώρες χρήσης των υπηρεσιών φροντίδας παρουσιάζουν μεγάλη διαφοροποίηση από τη μία χώρα στην άλλη. Σε αρκετές χώρες η χρήση αυτών των υπηρεσιών είναι χρονικά περιορισμένη και δεν καλύπτει μία εβδομάδα πλήρους ωραρίου. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, τις Κάτω Χώρες και την Ιρλανδία, η χρήση είναι κατά κύριο λόγο περιορισμένου χρόνου, ανεξάρτητα από την κατηγορία ηλικιών. Πρέπει να επισημανθεί ότι, σε κάποιες περιπτώσεις, ο χρόνος παραμονής είναι λιγότερος από EL 11 EL

30 ώρες την εβδομάδα. Ενδεικτικά, στο Ηνωμένο Βασίλειο παρέχεται μεγάλος αριθμός θέσεων για λιγότερες από 20 ώρες την εβδομάδα για τα παιδιά μικρότερης ηλικίας. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε αν η χρήση των υπηρεσιών για μειωμένο χρόνο αποτελεί επιλογή ή είναι αποτέλεσμα περιορισμών. Στην τελευταία περίπτωση, η έλλειψη υπηρεσιών πλήρους ωραρίου θα μπορούσε να είναι εμπόδιο στην πλήρη απασχόληση, ιδίως για τις μόνες μητέρες. Εναλλακτικές στρατηγικές για τη φύλαξη των νηπίων... μπορούν να τεθούν σε εφαρμογή. Ως εκ τούτου, το σχετικά χαμηλό ποσοστό φροντίδας σε ορισμένες χώρες δεν συνδέεται αναγκαστικά με έλλειψη υπηρεσιών μέριμνας. Ενδεικτικά, τα δικαιώματα σε οικογενειακές άδειες μπορούν να επηρεάζουν τη ζήτηση υπηρεσιών φροντίδας των παιδιών των μικρότερων ηλικιών. Συχνά, στις σκανδιναβικές χώρες και τη Σλοβενία, τη φροντίδα του παιδιού κατά τη διάρκεια του πρώτου έτους την έχουν οι γονείς και, όταν το παιδί γίνει ενός έτους, έχει δικαίωμα συλλογικής φροντίδας. Σε άλλες χώρες, οι παρεχόμενες άδειες είναι πολύ μεγαλύτερης διάρκειας και, σε συνδυασμό με την έλλειψη υπηρεσιών φροντίδας, μπορεί να είναι σε βάρος της συμμετοχής των γυναικών στην αγορά εργασίας. Έχει, συνεπώς, καίρια σημασία, εκτός από την παροχή υπηρεσιών φροντίδας σε συνέχεια των γονικών αδειών, να δημιουργηθεί δυνατότητα οικογενειακής άδειας και για τους πατέρες. 30 25 20 15 10 5 0 Διάγραμμα 5: Άδεια μητρότητας, άδεια πατρότητας και γονική άδεια με ποσοστό αντικατάστασης έως 2/3 του μισθού τουλάχιστον. Συνολική άδεια σε μήνες, 2010 LT HU RO EE SE DE BG LV SI DK FI PT CZ SK IE PL IT ES FR CY BE EL LU NL AT MT UK Πηγές: Ομάδα εμπειρογνωμόνων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για θέματα ισότητας και απασχόλησης - EGGE 2010 Η προσφυγή σε άτυπες υπηρεσίες φροντίδας 23 (που κατά κύριο λόγο παρέχονται από τους παππούδες) είναι σημαντική για τις δύο κατηγορίες ηλικιών, στις περισσότερες περιπτώσεις, όμως, είναι περιορισμένης διάρκειας και δεν μπορεί να αποτελέσει επαρκή λύση που θα επιτρέψει στους γονείς να εργάζονται με πλήρη απασχόληση. Επιπλέον, η τάση παράτασης του ενεργού βίου θα μπορούσε να δυσχεράνει την επιλογή της προσφυγής στους παππούδες. Στις περισσότερες χώρες οι συνήθειες διαφέρουν ανάλογα με την ηλικία του παιδιού... Οι βρεφονηπιακοί σταθμοί και άλλες θεσμοθετημένες υπηρεσίες θεωρούνται γενικά θετικές για τα «παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας» αλλά αυτή η θετική αντίληψη είναι περιορισμένη 23 Πρόκειται για τη φροντίδα παιδιών από νηπιοκόμο (ο οποίος δεν ελέγχεται από έναν οργανωμένο μηχανισμό) στην κατοικία του παιδιού ή του νηπιοκόμου, τη φροντίδα παιδιών από τους παππούδες, από άλλα μέλη της οικογένειας (πλην των γονέων), από άλλους γονείς, φίλους ή γείτονες. EL 12 EL

για τα πολύ μικρά παιδιά, μολονότι έχουν αποδειχθεί σε μεγάλο βαθμό τα ευεργετήματα των υπηρεσιών φροντίδας ποιότητας για την ανάπτυξη των παιδιών (και ιδίως των παιδιών που προέρχονται από μειονεκτικά περιβάλλοντα) 24. Το διάγραμμα 6 δείχνει ότι υπάρχει σχετική αντιστοιχία ανάμεσα στο επίπεδο αποδοχής, επειδή οι γυναίκες που έχουν μικρά παιδιά εργάζονται με πλήρη απασχόληση, αφενός, και στο ποσοστό φροντίδας των παιδιών ηλικίας κάτω των 3 ετών από τις υπηρεσίες μέριμνας και το ποσοστό απασχόλησης των μητέρων, αφετέρου: οι χώρες DK, FI, SE, SI συνδυάζουν υψηλό βαθμό αποδοχής με υψηλά ποσοστά φροντίδας σε βρεφονηπιακούς σταθμούς και ποσοστά απασχόλησης των γυναικών. Το διάγραμμα 6 παρουσιάζει επίσης ποσοστά μη αποδοχής υψηλότερα του 50% για τις Κάτω Χώρες, την Αυστρία και την Εσθονία. Τέλος, μολονότι η πλήρης απασχόληση των νέων μητέρων εγκρίνεται γενικά σε χώρες όπως η Πολωνία και η Κύπρος, η διαθεσιμότητα υπηρεσιών μέριμνας πρέπει να αναπτυχθεί, ώστε να δοθεί στις μητέρες η δυνατότητα να επιτύχουν τις επιδιώξεις τους για την αγορά εργασίας. Διάγραμμα 6 - (Μη) αποδοχή του γεγονότος ότι μια γυναίκα με παιδί ηλικίας κάτω των 3 ετών εργάζεται με πλήρη απασχόληση Εγκρίνει 100% Ουδέτερο 90% Δεν εγκρίνει 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% EE DE ATGBHUSKBG IE NLEU FR PT ES SE SI PL BE CY FI DK CHNO Πηγές: Ευρωπαϊκή κοινωνική έρευνα 2006/07 Σημείωση : ΕΕ αντιστοιχεί εδώ στον μέσο όρο 20 κρατών μελών Το κόστος εξακολουθεί να αποτελεί εμπόδιο για πολλούς γονείς... Οι θεσμοθετημένες υπηρεσίες φροντίδας νηπίων αποτελούν μέσο για την ένταξη ή/και τη διατήρηση των γονέων στην αγορά εργασίας μόνο όταν είναι οικονομικά προσιτές. Όμως, το 53% των μητέρων που δηλώνουν ότι δεν εργάζονται ή εργάζονται με καθεστώς μερικής απασχόλησης για λόγους που συνδέονται με τις επίσημες υπηρεσίες μέριμνας 25 θεωρούν την τιμή αυτών των υπηρεσιών εμπόδιο. Το ποσοστό αυτό υπερβαίνει το 70% στην Ιρλανδία, τις Κάτω Χώρες, τη Ρουμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Οι κυβερνήσεις των περισσότερων κρατών μελών επιδοτούν τις θεσμοθετημένες υπηρεσίες φροντίδας (υπό μορφή άμεσων επιδοτήσεων, γονικών επιδομάτων με την προϋπόθεση εσόδων, μείωσης φόρων, κουπονιών για παροχή υπηρεσιών). Το διάγραμμα 7 δείχνει ότι το 24 25 OCDE (2012) Starting strong III. Πηγές LFS, ad-hoc module 2010 Reconciliation between work and family life: το 23% και 18% των μητέρων, το νεότερο παιδί των οποίων είναι αντίστοιχα ηλικίας κάτω των 3 ετών και μεταξύ 3 ετών και ηλικίας έναρξης της υποχρεωτικής φοίτησης, εργάζονται με καθεστώς μερικής απασχόλησης ή δεν εργάζονται καθόλου για λόγους που σχετίζονται με τη φροντίδα των παιδιών. EL 13 EL

κόστος με το οποίο βαρύνονται οι οικογένειες εξακολουθεί να είναι υψηλό, ιδίως στο Ηνωμένο Βασίλειο και την Ιρλανδία, όπου αντιπροσωπεύει ποσοστό άνω του 41% του καθαρού εισοδήματος ενός νοικοκυριού με τους δύο γονείς εργαζόμενους. Επιπλέον, το κόστος αυτών των υπηρεσιών πρέπει να εξετάζεται σε σχέση με τις άλλες κοινωνικές και φορολογικές πολιτικές που επηρεάζουν επίσης τα έσοδα της οικογένειας, διότι, παρά την ισχυρή επιδότηση των υπηρεσιών φροντίδας, οι γονείς, και ιδίως το δεύτερο πρόσωπο που εισφέρει εισόδημα, μπορούν να έχουν ελάχιστο όφελος από το να εργάζονται, εάν ο συντελεστής φορολογίας της εργασίας είναι πολύ υψηλός. 80 70 60 Διάγραμμα 7 - Έξοδα φροντίδας παιδιών που εξακολουθούν να βαρύνουν τους γονείς ως % του μέσου μισθού - 2008 Τιμή φροντίδας Υπηρεσία φροντίδας Μείωση φόρων Άλλες υπηρεσίες Καθαρό κόστος % του καθαρού οικογενειακού εισοδήματος Κόστος και υπηρεσίες φροντίδας παιδιών, % του ΜΜ 50 40 30 20 10 0-10 -20-30 -40-50 -60 EL BE HU EE PL SE SK PT ES Πηγή:ΟΟΣΑ (2011) Doing Better for Families, Διάγραμμα 4.A2.1 A. LU CZ DK FI NL DE FR AT OCDE-30 SI UK IE IS NO CH Το κόστος των υπηρεσιών φροντίδας δεν έχει την ίδια επίπτωση στα νοικοκυριά με υψηλά και χαμηλά εισοδήματα... και το εύρος των αποκλίσεων είναι εντυπωσιακό. Ενδεικτικά, στη Γαλλία, το 64% των νοικοκυριών του πεμπτημορίου με τα ανώτερα εισοδήματα κάνουν χρήση των υπηρεσιών φροντίδας έναντι μόνο 15% των νοικοκυριών του πεμπτημορίου με τα χαμηλότερα εισοδήματα. Η κατάσταση είναι παρόμοια και σε άλλες χώρες όπου το ποσοστό φροντίδας είναι σημαντικό, όπως το Βέλγιο, η Φινλανδία, η Ιρλανδία, αλλά και σε χώρες όπου το ποσοστό φροντίδας είναι χαμηλότερο. Αντιστρόφως, στη Δανία, το ποσοστό φροντίδας είναι πολύ υψηλό στα νοικοκυριά του κατώτερου πεμπτημορίου, ενώ στη Σουηδία, τη Σλοβενία και τη Γερμανία, η χρήση των υπηρεσιών είναι ισοδύναμη για το σύνολο των νοικοκυριών 26. Οι στόχοι της Βαρκελώνης δεν θα είναι δυνατόν να επιτευχθούν, εάν δεν έχουν δυνατότητα πρόσβασης, μεταξύ άλλων οικονομική, στις υπηρεσίες φροντίδας όλες οι κοινωνικές ομάδες. Τα κριτήρια προτεραιότητας ενδέχεται να αποτελούν επίσης εμπόδιο σε περίπτωση έλλειψης προσφοράς, ιδίως για τους ανενεργούς ή άνεργους γονείς, όταν η πρόσβαση παρέχεται κατά προτεραιότητα στους απασχολούμενους γονείς, και ιδίως στα νοικοκυριά με δύο πηγές εισοδημάτων, εμποδίζοντας με τον τρόπο αυτό την επάνοδο στην εργασία του προσώπου που αποτελεί τη δεύτερη πηγή εσόδων. Στο Βέλγιο (Φλάνδρα), η ζήτηση θέσεων στις υπηρεσίες φροντίδας είναι μεγαλύτερη από την προσφορά. Έχουν τεθεί σε εφαρμογή διαρθρωτικά μέτρα στο επίπεδο της Φλαμανδικής Κοινότητας, ώστε να αυξηθεί η δυνατότητα πρόσβασης σε αυτές τις υπηρεσίες. Αφενός, έχει τεθεί σε εφαρμογή ένα σύστημα χρηματοδοτικής συμμετοχής των γονέων (ΧΣΓ), σε συνάρτηση με τα εισοδήματα, για συλλογικές και οικογενειακές (μη) επιδοτούμενες υπηρεσίες φροντίδας, που υπάρχουν ήδη στον επιδοτούμενο τομέα. Αφετέρου, έχει θεσπιστεί σύστημα επίσημης προτεραιότητας στις υπηρεσίες φροντίδας οι οποίες εργάζονται με το σύστημα ΧΣΓ: το 20% των θέσεων πρέπει 26 EU-SILC, 2010. EL 14 EL

να προορίζεται για τις μονογονεϊκές οικογένειες και τις οικογένειες χαμηλού εισοδήματος (οι οποίες στις δύο περιπτώσεις είναι σε καθεστώς ανεργίας ή επαγγελματικής ένταξης κλπ.). 4. ΠΟΙΟΤΗΤΑ: ΕΞΑΚΟΛΟΥΘΟΥΝ ΝΑ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ Το κριτήριο της ποιότητας εξακολουθεί να υπερισχύει στην επιλογή των γονέων... μολονότι δεν φαίνεται να αποτελεί έναν από τους βασικούς παράγοντες που αποτρέπουν τους γονείς να προσφεύγουν στις επίσημες υπηρεσίες φροντίδας των παιδιών νηπιακής ηλικίας. Εμφανίζεται ως δυσκολία για το 27% των προσώπων κατά μέσο όρο στην Ευρώπη, μετά το κόστος (59%), τη διαθεσιμότητα των υπηρεσιών (58%) και την πρόσβαση - απόσταση ή την ώρα ανοίγματος (41%) 27. Μέτρηση της ποιότητας: Ένα τεράστιο πεδίο μελετών... Πραγματοποιούνται πολλές μελέτες σχετικά με την ποιότητα των υπηρεσιών προσχολικής εκπαίδευσης και φροντίδας (ΠΕΦ) στην ΕΕ. Στην ανακοίνωσή της για την ΠΕΦ 28, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επανέλαβε την ανάγκη περαιτέρω βελτίωσης της πρόσβασης και της προσφοράς καθολικών υπηρεσιών. Παρέθεσε τους βασικούς τομείς σε θέματα ποιότητας, όπως τα προγράμματα σπουδών, το προσωπικό, η διακυβέρνηση και χρηματοδότηση, όπου η πολιτική συνεργασία σε ευρωπαϊκό επίπεδο θα μπορούσε να βελτιώσει τη δυνατότητα πρόσβασης και την ποιότητα των υπηρεσιών φροντίδας. Μετά από πρόσκληση των Υπουργών Παιδείας 29 η Επιτροπή σύστησε πρόσφατα, στο πλαίσιο της ανοικτής μεθόδου συντονισμού, θεματική ομάδα εργασίας των αρμόδιων για τη λήψη πολιτικών αποφάσεων, πανεπιστημιακών και χρηστών των υπηρεσιών ΠΕΦ, με στόχο τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού πλαισίου ποιότητας της ΠΕΦ. Από τα διαρθρωτικά χαρακτηριστικά των υπηρεσιών, το μέγεθος της ομάδας παιδιών διαφέρει κατά μέσο όρο από 10 έως 14 παιδιά ηλικίας 0-3 ετών και από 20 έως 25 παιδιά για τις ηλικίες 3-6 ετών 30 και η αναλογία παιδιών/προσωπικού κυμαίνεται περίπου στο 15 προς 1 στα περισσότερα κράτη μέλη, από 6 προς 1 στην Εσθονία έως 21,5 προς 1 στη Γαλλία στην προσχολική εκπαίδευση 31. Πολλά μη ειδικευμένα πρόσωπα εξακολουθούν να εργάζονται στον τομέα... Το επίπεδο εκπαίδευσης του προσωπικού των υπηρεσιών ΠΕΦ παρουσιάζει μεγάλες διαφορές από τη μία χώρα στην άλλη και οι απαιτήσεις ως προς τις ικανότητες για βοηθούς ή νηπιοκόμους (που αντιπροσωπεύουν ποσοστό έως 40-50% του εργατικού δυναμικού) συχνά παραμελούνται, ενώ η έρευνα και τα διεθνή έγγραφα πολιτικής συνιστούν ότι τουλάχιστον το 60% του προσωπικού πρέπει να διαθέτει εκπαίδευση επιπέδου απολυτηρίου +3 έτη σπουδών 32. Οι βοηθοί (οι οποίοι συνήθως είναι υπεύθυνοι για υπηρεσίες φροντίδας και τις επαφές με τους γονείς) συνήθως διαθέτουν ελάχιστη ή καμία αρχική κατάρτιση και περιορισμένη πρόσβαση στη διαρκή κατάρτιση, σε αντίθεση με τους εκπαιδευτές (που είναι υπεύθυνοι να εργάζονται με τα παιδιά) οι οποίοι, έχοντας συνήθως υψηλό βαθμό ειδίκευσης, αξιοποιούν αυτές τις ευκαιρίες 33. Οι συνθήκες εργασίας σε αυτόν τον τομέα εξακολουθούν να είναι επισφαλείς... 27 28 29 30 31 32 33 Eurofound 3 rd EQLS 2012. COM(2011)66. (2011/C 175/03). EGGE 2009. SWD(2012) 373. Επίπεδο 5 της διεθνούς πρότυπης ταξινόμησης της εκπαίδευσης. CORE study for EC/DG EAC2011. EL 15 EL

στις περισσότερες χώρες. Τα ποσοστά εναλλαγής είναι συνήθως υψηλά λόγω των συμβάσεων μερικής ή άτυπης απασχόλησης που έχουν αρνητική επίπτωση στην ποιότητα των υπηρεσιών. Οι δυνατότητες επαγγελματικής εξέλιξης είναι, εξάλλου, πολύ περιορισμένες και ο τομέας δεν εκπέμπει την εικόνα ότι προσφέρει ποιοτικές θέσεις απασχόλησης 34. Ο τομέας χαρακτηρίζεται κατά κύριο λόγο από το γυναικείο εργατικό δυναμικό με ποσοστά απασχόλησης ανδρών 2 έως 3%, με εξαίρεση τη Δανία (8%). Οι ειδικοί θεωρούν ότι το ποσοστό ανδρών που εργάζονται σε αυτόν τον τομέα θα έπρεπε να ανέρχεται στο 10% για την καταπολέμηση των στερεοτύπων σε θέματα φύλου 35. Η Δανία, όπου οι υπηρεσίες ΠΕΦ είναι ενσωματωμένες στο σύστημα κοινωνικής προστασίας, είναι πρωτοπόρος στην ανάπτυξη των ικανοτήτων για τους επαγγελματίες του τομέα (pædagoguddannelsen). Η γενική προσέγγιση 36 (που παρέχει στους φοιτητές τη δυνατότητα να εργάζονται σε ποικίλα εκπαιδευτικά πλαίσια και επιτρέπει με τον τρόπο αυτό τη μεγαλύτερη επαγγελματική κινητικότητα) και η αναγνώριση της προηγούμενης πείρας έχουν συμβάλει στην προσέλκυση περισσότερων ανδρών στον τομέα της ΠΕΦ στη Δανία σε σύγκριση με τα άλλα κράτη μέλη της ΕΕ. Η άμεση δημόσια χρηματοδότηση των υπηρεσιών επιτρέπει την αποτελεσματικότερη διαχείριση... από τις δημόσιες αρχές των οικονομιών κλίμακας, τη βελτίωση της ποιότητας σε εθνικό επίπεδο, την αποτελεσματικότερη κατάρτιση των εκπαιδευτών και δικαιότερη πρόσβαση σε σύγκριση με τα συστήματα χορήγησης ενισχύσεων στους γονείς 37. 34 35 36 37 Eurofound 2012. CORE study for EC/DG EAC2011. Σε αντίθεση με την ειδική προσέγγιση, βάσει της οποίας οι ασκούντες το επάγγελμα εκπαιδεύονται και ειδικεύονται για να εργαστούν με συγκεκριμένες ομάδες ηλικιών σε ορισμένα ιδρύματα (π.χ. βρεφονηπιακοί σταθμοί, νηπιαγωγεία). CORE study for EC/DG EAC2011. OCDE 2011 Améliorer le bien être des familles (ΟΟΣΑ 2011, Βελτίωση της ευημερίας των οικογενειών). EL 16 EL

Διάγραμμα 8: Δημόσιες δαπάνες για την εκπαίδευση και φροντίδα παιδιών νηπιακής ηλικίας ως % του ΑΕΠ το 2009 1,8 1,6 Δαπάνες προσχολικής εκπαίδευσης ως % του ΑΕΠ ( 3-6 ετών) Δαπάνες φροντίδας παιδιών νηπιακής ηλικίας ως % του ΑΕΠ ( 0-3 ετών) 1,4 1,2 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0,0 DK SE UK FR FI NL BG RO BE HU IT LV LT ES SI DE MT IE LU CZ AT PT EE SK CY PL EL IS NO CH Πηγή: Βάσει δεδομένων ΟΟΣΑ, δείκτης PF3.1 (2009) Σημείωση 1: Το CY αναφέρεται μόνο στη Νότια Κύπρο. Σημείωση 2: Τα στοιχεία για την Ισπανία δεν μπορούν να αναλυθούν ανά βαθμίδα εκπαίδευσης. Σημείωση 3: Δεν είναι διαθέσιμη για την Ελλάδα και το Λουξεμβούργο η δαπάνη για προσχολική εκπαίδευση ως ποσοστό του ΑΕΠ. Η δημόσια δαπάνη για υπηρεσίες φροντίδας παιδιών και προσχολικής εκπαίδευσης περιλαμβάνει όλη την δημόσια χρηματοδοτική στήριξη (σε μετρητά, σε είδος ή μέσω του φορολογικού συστήματος) για οικογένειες με παιδιά που συμμετέχουν σε επίσημες υπηρεσίες ημερήσιας φροντίδας (π.χ. βρεφονηπιακοί σταθμοί, ημερήσια κέντρα φροντίδας και οικογενειακές υπηρεσίες ημερήσιας φροντίδας για παιδιά ηλικίας κάτω των 3 ετών) και ιδρύματα προσχολικής εκπαίδευσης (συμπεριλαμβανομένων των παιδικών σταθμών και κέντρων ημερήσιας φροντίδας τα οποία παρέχουν συνήθως εκπαιδευτικό περιεχόμενο καθώς και παραδοσιακή φροντίδα για παιδιά ηλικίας 3 έως και 5 ετών). Το 2009, οι δαπάνες που διατέθηκαν στην ΠΕΦ ως ποσοστό του ΑΕΠ ήταν ιδιαίτερα υψηλές στη Δανία, τη Σουηδία, το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Γαλλία, που υπερβαίνουν το όριο του 1% που συνιστούν οι ειδικοί 38. Εντούτοις, οι δαπάνες αυτές διαφέρουν ως προς τη μορφή και δεν έχουν την ίδια επίπτωση στην ανάπτυξη και την ποιότητα των υπηρεσιών. Τα ολοκληρωμένα συστήματα φαίνεται ότι παρέχουν μεγαλύτερη συνεκτικότητα... ανάμεσα στους μηχανισμούς φροντίδας και το υπόλοιπο εκπαιδευτικό σύστημα, περισσότερους πόρους για τα παιδιά ηλικίας κάτω των 3 ετών και καλύτερη κατάρτιση του προσωπικού 39. Το δυαδικό μοντέλο, το οποίο διαχωρίζει τη φροντίδα των παιδιών νηπιακής ηλικίας (κάτω των 3 ετών) από την προσχολική εκπαίδευση (μέχρι την ηλικία έναρξης της υποχρεωτικής φοίτησης), είναι το πλέον διαδεδομένο στην Ευρώπη. Σε άλλα κράτη, όπως η Λετονία, η Σλοβενία, η Αγγλία, η Σκωτία και η Σουηδία, οι αρμόδιοι για τη λήψη πολιτικών αποφάσεων έχουν προκρίνει ένα σύστημα στο οποίο η προσφορά για τα παιδιά νηπιακής ηλικίας είναι ενσωματωμένη στο εκπαιδευτικό σύστημα, ή στο ευρύτερο «παιδαγωγικό σύστημα», όπως η Φινλανδία. Σε ορισμένες μόνο χώρες συνυπάρχουν αυτά τα δύο μοντέλα (Δανία, Ελλάδα, Ισπανία, Κύπρος και Λιθουανία). Η ένταξη των υπηρεσιών φροντίδας σε ένα ευρύτερο πλαίσιο προϋποθέτει μια ενιαία δομή και κοινή προσέγγιση όσον αφορά την πρόσβαση, τις επιδοτήσεις, τα προγράμματα και το προσωπικό. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα της χρηματοδότησης 40. Κρίνεται αναγκαίο να ευνοηθεί η 38 39 40 Δίκτυο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη φροντίδα των παιδιών 1996 - Η ποιότητα των υπηρεσιών για τα παιδιά νηπιακής ηλικίας. Kaga Y., Bennett J. et Moss P. (2010), Caring and Learning Together, A Cross-national Study of Integration of Early Childhood Care and Education within Education, Paris, UNESCO. Ευρυδίκη 2009 - Η ΠΕΦ στην Ευρώπη: Να μειωθούν οι κοινωνικές και πολιτισμικές ανισότητες. EL 17 EL

διάδραση ανάμεσα στη φροντίδα και την εκπαίδευση των παιδιών, ακόμη και σε ένα δυαδικό σύστημα, έτσι ώστε να ικανοποιούνται όλες οι ανάγκες (γνωσιακές, κοινωνικές, συναισθηματικές και φυσικές) 41. Η ευθύνη της επεξεργασίας των πολιτικών ΠΕΦ είναι επιμερισμένη... σε πολλές χώρες ανάμεσα στην κεντρική διοίκηση και τις τοπικές αρχές. Μία από τις θετικές συνέπειες της αποκέντρωσης ήταν η ένταξη των υπηρεσιών φροντίδας και εκπαίδευσης παιδιών νηπιακής ηλικίας σε τοπικό επίπεδο καθώς και η καλύτερη συνεκτίμηση των τοπικών αναγκών. Η αποκέντρωση μπορεί επίσης να συνεπάγεται ορισμένους κινδύνους. Η μεταβίβαση εξουσιών και αρμοδιοτήτων μπορεί να επιτείνει τις διαφορές ως προς την πρόσβαση και την ποιότητα μεταξύ των περιφερειών 42. Πρέπει, συνεπώς, να υιοθετηθεί μια γενική και πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση των υπηρεσιών εκπαίδευσης και φροντίδας παιδιών νηπιακής ηλικίας σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο, με τη συμμετοχή σε αυτές όλων των εμπλεκόμενων μερών, συμπεριλαμβανομένων των οικογενειών, και μια άμεση εγκάρσια συνεργασία ανάμεσα στους διάφορους τομείς δράσης, όπως η εκπαίδευση, ο πολιτισμός, οι κοινωνικές υποθέσεις, η απασχόληση, η υγεία και η δικαιοσύνη 43. 5. ΑΝΑΝΕΩΣΗ ΤΗΣ ΔΕΣΜΕΥΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΤΕΥΞΗ ΤΩΝ ΣΤΟΧΩΝ ΤΗΣ ΒΑΡΚΕΛΩΝΗΣ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ «ΕΥΡΩΠΗ 2020» Τα περισσότερα κράτη μέλη δεν έχουν επιτύχει ακόμη τους στόχους της Βαρκελώνης, αν και έχει μεσολαβήσει διάστημα μεγαλύτερο των 10 ετών από την έγκρισή τους. Επιπλέον, η κατάσταση επιδεινώνεται σε αρκετά κράτη μέλη. Πρέπει να καταβληθούν σημαντικές προσπάθειες για να επιτευχθούν ικανοποιητικά επίπεδα διαθεσιμότητας των υπηρεσιών, ιδίως για τα παιδιά ηλικίας κάτω των 3 ετών. Επιπλέον, το κόστος αυτών των υπηρεσιών εξακολουθεί να αποτελεί σημαντικό εμπόδιο για τους γονείς και οι ώρες λειτουργίας δεν είναι πάντοτε συμβατές με τις επαγγελματικές τους ανάγκες. Πρέπει να συνεχιστούν οι επενδύσεις σε ποιοτικές, καθολικές και προσιτές υπηρεσίες εκπαίδευσης και φροντίδας παιδιών. Η προσπάθεια αυτή πρέπει να καταβάλλεται, σε μεγάλο βαθμό, στο επίπεδο των κρατών μελών. Η Επιτροπή παρέχει τη στήριξή της σε πολλά μέτωπα. Η ανάπτυξη των υπηρεσιών φροντίδας υπό επιτήρηση στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού εξαμήνου... Η διευκόλυνση της συμμετοχής στην αγορά εργασίας και της πρόσβασης σε θέσεις εργασίας για το δεύτερο ενεργό μέλος της οικογένειας, με τα κατάλληλα κίνητρα φορολογίας-παροχών και την παροχή οικονομικά προσιτής φροντίδας των παιδιών έχει χαρακτηριστεί ως προτεραιότητα στην ετήσια επισκόπηση της ανάπτυξης 44. Έχει απευθυνθεί σύσταση σε εννέα κράτη μέλη (AT, CZ, DE, HU, IT, MT, PL, SK, UK) σχετικά με την απασχόληση των γυναικών και τη διαθεσιμότητα και την ποιότητα των υπηρεσιών φροντίδας παιδιών το 2012. Σε επτά από τις χώρες αυτές είχε ήδη απευθυνθεί σύσταση και το 2011, ενώ η Μάλτα και η Σλοβακία έλαβαν για πρώτη φορά σύσταση το 2012. Τα Διαρθρωτικά Ταμεία αποτελούν σημαντικό μοχλό... Κατά την περίοδο 2007-13, εκτιμάται ότι θα έχουν διατεθεί 2,6 δισ. ευρώ από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο σε δράσεις που αποσκοπούν στην προώθηση της απασχόλησης και της διατηρήσιμης συμμετοχής των γυναικών στην αγορά εργασίας και την εναρμόνιση της 41 42 43 44 COM(2011)66. OCDE Petite enfance, grands défis (ΟΟΣΑ, Μικρή ηλικία, μεγάλες προκλήσεις) - τόμος ΙΙ. Συμπεράσματα του Συμβουλίου για τις υπηρεσίες ΠΕΦ: 2011/C 175/03. COM(2012)750. EL 18 EL

επαγγελματικής με την ιδιωτική ζωή, συμπεριλαμβανομένων των μέτρων για τη διευκόλυνση της πρόσβασης στις υπηρεσίες φύλαξης και φροντίδας εξαρτώμενων προσώπων. Ακόμη, θα έχει τεθεί ποσό περίπου 616 εκατ. ευρώ από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης στη διάθεση των κρατών μελών στο διάστημα από το 2007 έως το 2013 για τη χρηματοδότηση υποδομών φροντίδας παιδιών 45. Σχεδόν όλα τα κράτη μέλη έχουν διαθέσει πόρους στις υπηρεσίες φροντίδας παιδιών. Παρόλα αυτά, οι συνολικές δαπάνες παρουσιάζουν μεγάλες αποκλίσεις μεταξύ των κρατών μελών, σε συνάρτηση με τον διαθέσιμο προϋπολογισμό από τα Διαρθρωτικά Ταμεία και την τρέχουσα κατάσταση της προσφοράς υπηρεσιών. Το ΕΚΤ συμβάλλει σημαντικά στη δημιουργία και τη λειτουργία θεσμοθετημένων υπηρεσιών φροντίδας παιδιών στην Πολωνία στο πλαίσιο του επιχειρησιακού προγράμματος για το ανθρώπινο κεφάλαιο ((ΕΠ HC). Από το 2012 χρηματοδοτείται με ποσό 46 εκατ. ευρώ μέτρο που επιτρέπει τη συγχρηματοδότηση (έως 85%) έργων που συνίστανται στη: - στήριξη της δημιουργίας και λειτουργίας βρεφονηπιακών σταθμών, συμπεριλαμβανομένης της κάλυψης των εξόδων φροντίδας των παιδιών ηλικίας κάτω των 3 ετών, εάν τουλάχιστον ο ένας γονέας επανέρχεται στην αγορά εργασίας μετά από διακοπή που συνδέεται με τη γέννηση και την εκπαίδευση των παιδιών - στήριξη παροχής υπηρεσιών από νηπιοκόμο. Η πρώτη πρόσκληση υποβολής προτάσεων έργου θα επιτρέψει τη δημιουργία 171 βρεφονηπιακών σταθμών, 23 παιδικών σταθμών και 7 συμφωνιών για την παροχή υπηρεσιών από νηπιοκόμο. Το μέτρο αυτό εντάσσεται σε μια ευρύτερη πρωτοβουλία κανονιστικής μεταρρύθμισης και διεύρυνσης του τύπου και της ποσότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών φροντίδας (πρόγραμμα «Malush»). Παρόμοιο μέτρο εφαρμόζεται για τη συγχρηματοδότηση έργων που αφορούν την προσχολική εκπαίδευση για παιδιά ηλικίας 3 έως 5 ετών, με προϋπολογισμό 329 εκατ. ευρώ. Η Επιτροπή συνεχίζει τη συνεργασία με τους κοινωνικούς εταίρους... που διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στον τομέα της εναρμόνισης της επαγγελματικής με την ιδιωτική ζωή και συμπληρωματικά προς τις δημόσιες αρχές. Η Επιτροπή θα ενισχύσει επίσης τη συνεργασία μεταξύ των υπηρεσιών της... που είναι υπεύθυνες για τις πολιτικές που αφορούν την ΠΕΦ (όπως οι πολιτικές για τη δικαιοσύνη, τα θεμελιώδη δικαιώματα και την ιθαγένεια, την εκπαίδευση και τον πολιτισμό, την απασχόληση και τις κοινωνικές πολιτικές, την υγεία κ.λπ.). Η Επιτροπή θα συνεχίσει να παρακολουθεί την επίτευξη των στόχων της Βαρκελώνης... βοηθώντας τα κράτη μέλη να αναπτύξουν τη στατιστική τους ικανότητα, βελτιώνοντας τη συλλογή δεδομένων και με την περαιτέρω επεξεργασία του μέτρου της χρήσης των υπηρεσιών φροντίδας στο πλαίσιο της έρευνας SILC της ΕΕ, ιδίως συλλέγοντας συγκρίσιμες πληροφορίες σχετικά με τα εμπόδια πρόσβασης σε αυτές τις υπηρεσίες (κόστος, μη ικανοποιούμενη ζήτηση κ.λπ.). Η Επιτροπή θα συνεχίσει να στηρίζει τα κράτη μέλη... Κάθε φορά που είναι αναγκαίο, παράλληλα με τα ευρωπαϊκά εξάμηνα, η Επιτροπή θα συνεχίσει να εκδίδει ειδικές συστάσεις οι οποίες θα καλούν τα κράτη μέλη να επιτύχουν τους στόχους της Βαρκελώνης και να διατηρήσουν τη δημόσια επένδυση παρά την κρίση. Κατά τον προγραμματισμό των ευρωπαϊκών κονδυλίων, η Επιτροπή θα συνεργαστεί με τα κράτη μέλη για την πλήρη αξιοποίηση των δυνατοτήτων συγχρηματοδότησης που προσφέρουν τα Διαρθρωτικά Ταμεία και άλλα κοινοτικά προγράμματα, όπως το «Erasmus για όλους», και κατά την επόμενη περίοδο προγραμματισμού, για την ανάπτυξη 45 Τέλη 2011, το 74% αυτού του προϋπολογισμού διατέθηκε σε επιλεγμένα έργα. EL 19 EL

υπηρεσιών ΠΕΦ και φροντίδας άλλων εξαρτώμενων προσώπων, την κατάρτιση του προσωπικού και τη βελτίωση της ποιότητας των υπηρεσιών. Η ανάπτυξη αποκλειστικά υπηρεσιών φροντίδας για παιδιά προσχολικής ηλικίας δεν είναι αρκετή για να επιτρέψει στους άνδρες και τις γυναίκες να επιλέγουν ελεύθερα τον συνδυασμό της επαγγελματικής με την ιδιωτική τους ζωή και δεν λαμβάνει υπόψη τις δυσκολίες που αντιμετωπίζονται στα διάφορα στάδια της ζωής. Η Επιτροπή οφείλει συνεπώς να δράσει: προωθώντας συνδυασμό μέτρων για την εναρμόνιση της επαγγελματικής με την ιδιωτική ζωή που καταρτίζονται με βάση ευέλικτες μορφές εργασίας, ένα σύστημα οικογενειακών αδειών και τη διάθεση προσιτών και ποιοτικών υπηρεσιών φροντίδας παιδιών προσχολικής ηλικίας, αλλά και για τα παιδιά και παιδιά προεφηβικής ηλικίας που φοιτούν στο σχολείο, εκτός του σχολικού ωραρίου, καθώς και για τα άλλα εξαρτώμενα πρόσωπα ενθαρρύνοντας επίσης τα κράτη μέλη να εξαλείψουν τα εμπόδια (και τα φορολογικά) για την επαγγελματική δραστηριότητα των γυναικών και να ενθαρρύνουν τους πατέρες να αναλαμβάνουν περισσότερες οικογενειακές ευθύνες, ιδίως με το να λαμβάνουν οικογενειακές άδειες με ίσους όρους με τις γυναίκες. Η παρούσα έκθεση αποδεικνύει τη δέσμευση της Επιτροπής στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων της να συμβάλει στην επίτευξη των στόχων της Βαρκελώνης και την ανάπτυξη προσιτών, προσβάσιμων και ποιοτικών υπηρεσιών φροντίδας παιδιών νηπιακής ηλικίας, με στόχο την εξάλειψη των εμποδίων για την απασχόληση των γονέων, την προώθηση της κοινωνικής ένταξης και την προάσπιση της ισότητας μεταξύ γυναικών και ανδρών. EL 20 EL